1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Зардлын бүртгэл
Лекц 10
Бүтээгдэхүүний өртөг тооцох
ажлын захиалгын арга
Хичээлийн индекс: BA 302
Хичээлийн кредит: 3
Судлах анги: СМ -3, НББ-3, ҮМ-3

2. Сэдвийн агуулга
I.
II.
III.
Ажлын захиалгын аргын онцлог, захиалгат
ажлын өртгийн хуудас
Ажлын захиалгын аргаар үйлдвэрлэлийн
зардлыг хуримтлуулан бүртгэж, өртөг тооцолт
Хаягдал,
гэмтэж
муудсан
бүтээгдэхүүн, гологдол бүтээгдэхүүний бүртгэл

3. Ажлын захиалгын аргын онцлог,
захиалгат ажлын өртгийн хуудас



Энэ аргын үед үйлдвэрлэлийн зардлуудыг
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ тус
бүрээр эсвэл худалдан авагчийн захиалга тус
бүрээр хуримтлуулан бүртгэж, үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний өртгийг тооцоолдог.
Ажлын захиалгын аргын үед худалдан авагчдын
захиалга нэг бүрээр захиалгат ажлын өртгийн
хуудас нээдэг.
Захиалгат ажлын өртгийн хуудас нь худалдан
авагчдын захиалга бүрээр нээсэн туслах
дэвтрийн дуусаагүй үйлдвэрлэл данс гэсэн үг
юм.

4. Ажлын захиалгын аргын онцлог,
захиалгат ажлын өртгийн хуудас

Захиалгат ажлын өртгийн хуудас нь 3 хэсгээс
бүрдэнэ.
1) Толгойн хэсэг
2) Үйлдвэрлэлийн өртгийн хэсэг
3) Төгсгөлийн хэсэг
•
•
Толгойн хэсэг
Толгойн
хэсэгт
ажлын
захиалгын
дугаар, худалдан авагчийн нэр, үйлдвэрлэгч
аж ахуйн нэгжийн нэр, байршил, захиалгаар
үйлдвэрлэх зүйлийн товч тайлбар, тоо
хэмжээ,
чанарын
шаардлага,
захиалга
өгсөн, ажил эхэлсэн, дуусгавар болсон огноо
гэсэн үзүүлэлтүүд байна.

5. Ажлын захиалгын аргын онцлог,
захиалгат ажлын өртгийн хуудас


Үйлдвэрлэлийн өртгийн хэсэг
Үйлдвэрлэлд ашигласан шууд материалын
зардлыг
сар өдөр, шаардах хуудасны
дугаараар нь, шууд хөдөлмөрийн зардлыг сар
өдрөөр нь, үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардлыг
гүйцэтгэлд ноогдох төсөвлөсөн хэмжээгээр нь
тусган харуулна. Хэрвээ үйлдвэрлэлийн зардлыг
стандарт өртгөөр нь бүртгэдэг бол гүйцэтгэлийн
өртгийг түүнтэй зэрэгцүүлэх зай төгсгөлд нь
үлдээнэ.

6. Ажлын захиалгын аргын онцлог,
захиалгат ажлын өртгийн хуудас
Төгсгөлийн хэсэг
 Өртгийн хуудасны төгсгөлд борлуулах
үнэ, үйлдвэрлэлийн өртөг, удирдлагын ба
борлуулалтын зардал, ашиг алдагдлыг
тодорхойлон харуулна.


7. Ажлын захиалгын аргаар үйлдвэрлэлийн
зардлыг хуримтлуулан бүртгэж,
өртөг тооцолт

Ажлын захиалгын аргын үед үйлдвэрлэлийн
зардлуудыг захиалгат ажлын өртгийн хуудсын
тусламжтайгаар худалдан авагчдын захиалгат ажил
тус
бүрээр
ангилан
бүртгэж, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нийт ба
нэгжийн өртгийг тооцоолдог. Тухайн захиалгын нийт
өртөг нь уг захиалгын өртгийн хуудсанд
хуримтлагдсан
үйлдвэрлэлийн
зардлуудын
нийлбэрээр, тайлант хугацаанд үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүний нийт өртөг нь бэлэн болгосон
захиалгуудын өртгийн хуудсанд хуримтлагдсан
зардлуудын нийлбэрээр, дуусаагүй үйлдвэрлэлийн
өртөг нь дуусгаагүй үлдсэн захиалгуудын өртгийн
хуудсанд хуримтлагдсан зардлуудын нийлбэрээр
тодорхойлогдоно.

8. Тухайн захиалгат ажил дуусмагц бэлэн
бүтээгдэхүүний агуулахад шилжүүлдэг
бол өртгөөр нь:
◦ Дт Бэлэн бүтээгдэхүүн
 Кт Дуусаагүй үйлдвэрлэл
 Бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэж дуусмагц
хэрэглэгчдэд шууд ачуулдаг бол:
◦ Дт Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
 Кт Дуусаагүй үйлдвэрлэл
 гэсэн дансны бичилт хийнэ.


9. Хаягдал, гэмтэж муудсан
бүтээгдэхүүн, гологдол бүтээгдэхүүний
бүртгэл








Хаягдлын бүртгэл
Ажлын захиалгын арга ашиглаж өртөг тооцож байгаа
нөхцөлд хаягдал гарвал дараах 2 хувилбарын аль
нэгээр бүртгэлд тусгана.
Хаягдал хэвийн хэмжээнд гарсан бол түүнийг
тусгайлан бүртгэхгүйгээр борлуулах үед нь:
Дт Мөнгөн хөрөнгө / Авлага
Кт Хаягдал бүтээгдэхүүний борлуулалт
Кт Борлуулсан бүтээгдэхүүний өртөг
Кт Үйлдвэрлэлийн нэмэгдэл зардал
Кт Бусад орлого

10. 2.
3.
Хэрвээ хаягдал нь хэвийн хэмжээнээс
хэтэрсэн их хэмжээтэй гарвал тусгайлан
нярвын хяналтанд өгч хадгалуулан “Хаягдал
материал” дансны Дт-д борлуулах боломжтой
үнээр нь үнэлж дээр дурдсан 4 дансны аль
нэг болон ДҮ дансны Кт-ээс бичилт хийж
орлого болгоно.
Хаягдал материалыг борлуулах үед хаягдал
материалыг орлого болгосон үнэ, борлуулсан
үнийн хооронд зөрүү гарч болох ба уг
зөрүүгийн
дүнгээр
“Хаягдлын
борлуулалт”,
“Дуусаагүй
үйлдвэрлэл”,
“ҮНЗ”,
“Борлуулсан
бүтээгдэхүүний
өртөг”,
“Бусад
орлого”
дансуудад “Хаягдал материал” данснаас
нэмэгдүүлэх буюу хорогдуулах залруулах
бичилт хийнэ.

11. Гэмтэж муудсан бэлэн бүтээгдэхүүний бүртгэл
 Гэмтэж муудсан бүтээгдэхүүний өртгийг тооцож
бүртгэлд тусгахдаа гэмтлийг дараах байдлаар
ангилж бүртгэнэ.
 Нэг. Гэмтэл муудалт хэвийн боловч ажил тус
бүрээр нийтлэг бус гардаг бол гэмтэж муудсан
бүтээгдэхүүний цэвэр боломжит үнээс хэтэрсэн
зөрүүг ҮНЗ дансны Дт-д гэмтэж муудсан
бүтээгдэхүүн гэсэн дэлгэрэнгүй бүртгэлээр ДҮ
дансны Кт-ээс бичиж өгнө. Хэвийн гэмтлийн
өртгийг өмнөх туршлагадаа үндэслэн урьдчилан
тооцож, ҮНЗ-ын урьдчилан тогтоосон төсөвт
тусгаж өгнө.


12. 

Жишээ: захиалгаар аяга үйлдвэрлэдэг жижиг
үйлдвэр сард 25000ш аяга үйлдвэрлэх хүчин
чадалтай. Гэмтэл нийтлэг бус байдлаар гардаг.
Нэг аяганд 5 төгрөгийн гэмтэл урьдчилан
тогтоосон
хэмжээгээр
гардаг.
Нэг
аяга
үйлдвэрлэхэд гарах шууд материалын зардал 100
төгрөг, шууд хөдөлмөрийн зардал 50 төгрөг, ҮНЗ
40 төгрөг байсан гэж үзье. Тайлант сард 20000ш
аяга үйлдвэрлэсэн.
Дт ДҮ
3800000
◦ Кт ТЭМат (20000х100¥ )
◦ Кт Цалингийн тооцоо (20000х50¥ )
◦ Кт ҮНЗ (20000х40¥ )
2000000
1000000
800000

13. Хаягдал, гэмтэж муудсан
бүтээгдэхүүн, гологдол бүтээгдэхүүний
бүртгэл

Ãîëîãäîëòîé ÒÝÌàò õýðýãëýñíýýñ áîëæ ñàðûí
òóðøèä 100ø àÿãà ãýìòýëòýé ãàðñàí. Ýäãýýð
àÿãûã çàõ çýýë äýýð 120òºãðºãººð áîðëóóëàõ
áîëîìæòîé
◦ Äò Ãýìòýëòýé á¿òýýãäýõ¿¿í (120õ100)
◦ Äò ¯ÍÇ-ãýì/á¿ò/àëäàãäàë (190-120)õ100
12000
7000
 Êò į (190õ100 )
19000

¯ëäñýí õýâèéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã îðëîãî áîëãîõ
áè èëò:
◦ Äò ÁÁ¿ò (19900øõ190¥)
 Êò į
3781000
3781000

14. 

Хоёр. Гэмтэл муудалт хэвийн бус, урьдчилан
тооцож байгаагүй нөхцөл байдлаас болсон
тохиолдолд гэмтэлтэй бүтээгдэхүүний өртгийг
хэвийн боловч нийтлэг бус гэмтлийн нэг адил
бүртгэлд тусгана.
Харин урьдчилан ийм гэмтэл гарна гэдгийг
тооцоолоогүй учраас түүнд ноогдох зардлыг
ҮНЗ-ын
урьдчилан
тогтоосон
нормд
оруулан, зардлын төсөвт тусгах бололцоогүй
юм.

15. 

Гурав. Гэмтэл муудалт хэвийн, ажил тус бүрээр
нийтлэг гардаг байж болно. Ийм үед гэмтсэн
бүтээгдэхүүний цэвэр боломжит үнээс хэтэрсэн
зөрүүг
ажлын
өртөгт
шингээж,
ҮНЗ-ын
хэмжээнээс хасна.
Дөрөв. Гэмтэл согог нь худалдан авагчийн
шаардлагаар үүсэн гарч болно

16. 
Ийм
нөхцөлд
гэмтэлтэй
бүтээгдэхүүнийг
борлуулж болох үнээр нь үнэлэн орлогод
авч, түүнээс илүү гарсан өртгийг дээрх аргуудын
нэг адил ҮНЗ дансанд биш, борлуулсан
бүтээгдэхүүний
өртөг
дансны
Дт-д
тусгаж, төлбөр хийгдэх үед уг өртгийг худалдан
авагчаар нөхөн төлүүлж авна.

17. Гологдол бүтээгдэхүүний бүртгэл:
Үйлдвэрлэлийн
явцад
гарсан
гологдол
бүтээгдэхүүний нэмэлт материал, цалин, ҮНЗ
гарган засч борлуулна. Уг нэмэлт зардлуудыг
дараах 2 аргын аль нэгээр бүртгэлд тусгана.
Үүнд:
Нэг. Хэрвээ гологдол ажил нь хэвийн, ажил тус
бүрээр нийтлэг бус гардаг эсвэл урьдчилан
тооцоолоогүй байдлаар гарсан бол уг гологдол
бүтээгдэхүүнийг засахтай холбогдон гарсан
нэмэгдэл зардлыг ҮНЗ дансанд тусгана.




18. 

Хэвийн гологдлын өртгийг өмнөх туршлагадаа
үндэслэн тооцож, гологдлыг засахтай холбогдон
гарах зардлыг ҮНЗ-ын төсөвт оруулна.
Хэрвээ гологдол бүтээгдэхүүний өртгийг ҮНЗын төсөвт оруулаагүй бол гологдлыг засахтай
холбогдсон зардлыг төсөвлөсөн хэмжээнээс
хэтэрсэн ҮНЗ-ын зөрүүгээр тооцно.

19. Ашигласан материал






А. Еркеш, О.Нүржигмаа “Нягтлан бодох
бүртгэл” УБ хот 2008 он
Ц. Баянмөнх “Зардал, удирдлагын нягтлан
бодох бүртгэл” (нэгдүгээр дэвтэр) УБ хот 2005
он
Г. Алтанзаяа, Г. Мөнхзул “Зардлын бүртгэл” УБ
хот 2001 он
Н. Агваан “Нягтлан бодох бүртгэл” УБ хот 2004
он
Асри Хаммер “Зардлын нягтлан бодох
бүртгэл” УБ хот 2000 он
Barfield Raiborn Kinney “Cost accounting”
1998 year