''Sosyal bir bilim alanı olarak kamu maliyesinin ele alınışı, tarihsel açıdan farklı yaklaşımları da beraberinde getirmiştir. Bu yaklaşımlar, kamu maliyesinin kapsamı itibarıyla hangi açılardan belirlendiğine ilişkindir. Kamu maliyesine; bir kısmı geleneksel nitelikte olan ve günümüzde işlevlerini büyük ölçüde kaybetmiş bulunan, bir kısmı ise geçerliliğini günümüzde sürdüren çeşitli yaklaşımlarda bulunulmuştur...''

1. T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
İKTİSADİ VE İDARİ BİLİM FAKÜLTESİ
Kamu Maliyesine İlişkin Yaklaşımlar
Yunus Emre ÜLKÜ
Ankara, Nisan 2018.
İletişim:
E-posta: yunus.ulku@gazi.edu.tr. & ynsulku@hotmail.com
Sosyal Platform: Facebook: www.facebook.com/yunus.ulkuu
LinkedIn: www.linkedin.com/in/yunus-emre-ülkü-200005126/

2. 1
ᴥ Sosyal bir bilim alanı olarak kamu maliyesinin ele alınışı, tarihsel açıdan farklı
yaklaşımları da beraberinde getirmiştir.
ᴥ Bu yaklaşımlar, kamu maliyesinin kapsamı itibarıyla hangi açılardan
belirlendiğine ilişkindir.
ᴥ Kamu maliyesine; bir kısmı geleneksel nitelikte olan ve günümüzde işlevlerini
büyük ölçüde kaybetmiş bulunan, bir kısmı ise geçerliliğini günümüzde
sürdüren çeşitli yaklaşımlarda bulunulmuştur.
ᴥ Bu sunumda; geçmişten günümüze ele alınan yaklaşımların içerikleri itibariyle,
geleneksel ve modern (çağdaş, günümüz) yaklaşımları açıklamaya çalışacağız.

3. 2
Kurumsal Yaklaşım
Yapısal Yaklaşım
Değişim Yaklaşımı
Refah Yaklaşımı
Gelir Yaklaşımı

4. 3
ᴥ Bu yaklaşım, devlet faaliyetlerini hukuki ve idari bakış açısından
incelemektedir.
ᴥ Vergilerin uygulamaya konulması, salınması ve toplanmasına ilişkin
düzenlemelerin yanı sıra, kamu fonlarının kullanımı da ele almaktadır.
ᴥ Bu yaklaşımda, kamu harcamaları teorisi ve vergi teorisinin geliştirilmesi
konusundaki çabalar son derece sınırlı düzeyde olup, yok denecek kadar azdır
(Akdoğan, 2016: 19).
ᴥ Diğer bir ifadeyle, bu yaklaşım, devlet faaliyetleri yürüten devlet kurumları ve
bu kurumların hareket alanlarının sınırı belirleyen hukuki yapı bağlamında ele
alan kamu maliyesi yaklaşımıdır.

5. 4
ᴥ Bu yaklaşım, kamu maliyesini devlet faaliyetlerinin ekonominin genelinde
yarattığı iktisadi etkiler bağlamında ele almaktadır.
ᴥ Bu yaklaşımda;
⁍ Kaynak kullanımı ve kullanımında etkinlik,
⁍ Devlet faaliyetlerinde etkinlik ve alternatif maliyetler,
⁍ Kamu – Piyasa ekonomisine ilişkin çözümlemeler vb.,
konuları kapsamaktadır (Akdoğan, 2016: 19; Aydın ve Çaşkurlu, 2013: 69).

6. 5
ᴥ Bu yaklaşım, en uygun devlet faaliyetlerinin sınırının çizilmesine ilişkin olarak;
‣ Kamu hizmetlerinin fiyatı olarak kabul edilen vergilerin,
‣ Sunulan kamu hizmetlerinin son birim maliyetine eşitliğini belirleyici olduğunu
kabul etmektedir.
ᴥ Bu yaklaşım, Fransa ve İtalya’da çeşitli bilim insanlarınca ileri sürülmüş olup; vergileri, kamu
hizmetinin bedeli olarak kabul etmektedir.
ᴥ Devlet faaliyetlerinin en uygun (ya da optimum) düzeyinin, piyasa ekonomisininkine benzer bir
şekilde ve vergilerin (fiyatların), üretilen devlet hizmetlerinin marjinal maliyetine eşit olduğu
oluşacağını kabul etmektedir
(Akdoğan, 2016: 19).
ᴥ Bu yaklaşımın diğer adı ‘’Piyasa Yaklaşımı’’dır.
ᴥ Özetle, bu yaklaşım, alınan kamu hizmetin ve bunu fiyat eşitliği üzerinden açıklamaktadır.

7. 6
ᴥ Bu yaklaşım, kamu maliyesi aracılığıyla toplum refahının maksimize
edilmesini (ya da en çoklaştırılmasını) öngörmekte olup, kimsenin
durumundan fedakarlık yapmaksızın toplum refahının arttırılmasını
amaçlamaktadır.
ᴥ Refah ölçütü, kamu maliyesi açısından; devlet faaliyetlerinin en uygun düzeyini
belirlemede ve vergi yükü bakımından fonksiyon görmektedir
(Akdoğan, 2016: 20).
ᴥ Diğer bir deyişle, toplum refahının en çoklaştırılması bağlamında, kamu
maliyesinin oynadığı rolü ön plana çıkaran ve kimsenin durumunu da
kötüleştirmeden toplum refahının nasıl arttırılacağına ilişkin hususları temel
almaktadır.

8. 7
Tanım 1. Vergi Yükü
ᴥ Bir ülkedeki toplam kaynakların, devlet tarafından vergi ya da diğer şekillerde
ne kadarlık bir bölümünden alındığını ve bunun yarattığı yükü ifade eden
kavrama denir (T.C. Başbakanlık DPT: Dokuzuncu Kalkınma Planı Vergi
Komisyonu Raporu, 2007:3).
ᴥ Verginin telafi edilebildiği özel durumlar dışında, mutlaka bazı insanlar, satın alma
güçlerinin vergi nedeniyle azalmasına bağlı olarak bazı fedakarlıklara katlanmak
zorunda kalacaklardır.
ᴥ Daha az tüketme, daha az tasarruf etme, mallar arasındaki tüketim bölünüşünü
değiştirme gibi farklı biçimlerde ortaya çıkacak bu yük, bireysel planda olduğu
kadar, ülkenin bütünü açısından da sonuçlar yaratır
(Aydın – Çaşkurlu, 2013:225).

9. 8
ᴥ Bu yaklaşım, Fonksiyonel Maliye ile ilgili olup, her devlet faaliyetinin; milli
geliri azaltıcı veya artırıcı etkileri incelemektedir.
ᴥ Buna, kamu harcamalarının finansmanından daha çok, harcamanın düzeyini
vergiler yoluyla kısmak veya benzer şekilde kamu harcamalarının
fonksiyonunun hizmet sağlamak değil, gelir akışını daraltmak olması örnek
gösterilebilir.
ᴥ Söz konusu yaklaşıma göre; borçlanma, likiditeyi azaltır ve devlet borçları
ekonomide daraltıcı etki yapar (Akdoğan, 2016: 20).
ᴥ Bu yaklaşımın diğer bir boyutu da, vergi-harcama programlarının net etkilerinin
araştırılması ile ilgilidir.
ᴥ Vergilerin daraltıcı, kamu harcamalarının genişletici etkileri mevcut olup,
bunların sonuçlarının göz önünde tutulması gerekir (Tuncer, 1971: 20).

10. 9
ᴥ Devletin reel faaliyetinin, milli gelir artış veyahut azalışında nasıl etkili
olduğunun araştırılması temel alan bu yaklaşım da, kamu harcamaları ve kamu
gelirlerinin ekonomik süreçte yarattıkları etkiler çerçevesinde, ülke hedeflerini
yerine getirmede politika aracı olarak nasıl kullanılabileceğini de ele
alınmaktadır.
ᴥ Bu yaklaşım, 1929 Büyük Buhranı (Kara Perşembe) sonrasında ortaya çıkan
Keynesyen Görüş’ün devam niteliğini taşıyan ve Abba Ptachya Lerner
tarafından öne sürülen Fonksiyonel Maliye görüşü ile ilgilidir (Tokucu ve
Sarıdoğan, 2010: 85).
⁍ Fonksiyonel Maliye A. P. Lerner (1943: 39)’in tanımıyla, ‘’mali önlemlerin
ekonomi içerisindeki çalışma veya fonksiyonlarına göre değerlendirilmesi
ilkesidir’’.

11. 10
Tanım 2. Devletin Faaliyetleri
ᴥ Reel Faaliyetler: Devlet faaliyetlerinin iktisadi yönünü en belirgin
olarak yansıtan ve bir ülkenin gayrisafi hasılasında değişiklik ortaya
çıkaran kamusal harcamalar (gider) ve kamusal gelirler adı altındaki
faaliyetlerdir.
ᴥ Yasa Yapma Faaliyeti: Genel hukuk düzeninin oluşturulması ile
ekonomik ve sosyal etkilerin yaratılması amaçlı özel yasal
müdahalelerden (regülasyon) oluşmaktadır
(Çaşkurlu ve Arslan, 2015: 5).

12. 11
G.Ü.İ.İ.B.F.MALİYE–
YEÜ
Hukuki Yaklaşım
Siyasal Yaklaşım
İktisadi Yaklaşımı

13. 12
ᴥ Mali incelemeler, yeni çağda; Merkantilistler ve Kameralistler tarafından deneysel ve faydacı
bir akımın sonucu olarak ‘’siyasal ve uygulamalı’’ bir görüşler alınmış olup, bu yaklaşım, diğer
görüşlerin gelişmesine başlangıç oluşturmuştur.
ᴥ Klasik görüşün hakim olduğu dönemlerde; iktisat teorisinin bir parçası olarak görülmüş, ancak,
daha sonraları özellikle İtalyan, Alman ve Fransız bilim insanlarınca bu görüş terkedilmiştir.
ᴥ Günümüzde; ‘’iktisadi’’ nitelikte bir maliye bilimi; Anglo-Sakson bilim insanlarınca
sürdürülmekte olup, bu görüş biçimi; yeni kuşağa dahil bulunan Fransız maliyecileri tarafından
da benimsenmektedir.
ᴥ ‘’Siyasi-Sosyolojik’’ bakış açısı içerisinde, soyut iktisadi yöntemin, daha somut bir nitelik
taşıyan maliye bilimine pek uygun düşmediği görüşü, A. Wagner, L. V. Stein, R. Goldscheid
gibi Alman maliyecileri tarafından da benimsenmiştir
(Akdoğan, 2016: 20).

14. 13
Tanım 3. Kameralistler
ᴥ Camera ya da kammer kelimesinden gelen kameralist kelimesi, krala ya da prense danışmanlık yapanların
toplandığı oda ya da meclis anlamını taşımaktadır. Kameralistler, akademik danışmanlıklarının yanısıra
yönetici olarak da çalışmışlardır. Birçoğu madencilik ve cam işçiliği sektöründe yöneticilik yapmıştır
(Backhaus ve Wagner, 2014:7).
ᴥ Düşünce geliştiriciler olarak da tanımlanabilen kameralistler, yerel yöneticilere de danışmanlık
yapmışlardır. Sadece akademisyen değil birer girişimci de olan kameralistler, hükümdarın politikalarına
rehber olacak yöntemleri belirlemişlerdir. Bu yöntemler, Alman ve Avusturyalı devlet adamları tarafından
uygulanmıştır. En etkin kameralistler arasında Osse, Seckendorff, Leibniz, Justi ve Sonnefels sayılmaktadır
(Mihalache, 2008:202)
ᴥ Kameralistler, sadece mali konular ile değil, devletin polis fonksiyonları ile de ilgilenmişlerdir. Toplumun
eğitimi ve sağlığı, çevre politikası ve üretimin düzenlenmesi konularına odaklanmışlardır. Sistematik
olarak, ekonomik gelişmeyi sağlayacak şekilde polis fonksiyonunun kullanılması hedeflenmiş, insan
sermayesi ekonomik gelişmenin ana unsuru olarak kabul edilmiştir
(Backhaus ve Stephen, 2001:80).
Kameralistler hakkında daha detaylı bilgi için bkz. Aktel, Mehmet, Kerman, Uysal, Altan, Yakup ve Güven, Ferit. (2015),
‘’Kameralizmi Anlama Çabası’’, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi S.B.E. Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 12, ss. 83-98.

15. 14
ᴥ Mali olaylarda hukuki etkenlerin rol oynadığını ileri süren ‘’Hukuki
Yaklaşım’’ ile önemli görüş benzerlikleri vardır.
ᴥ Uluslararası ilişkilerin gelişmesi, maliyeyi daha geniş bir platformda
düşünmek zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır.
ᴥ Bu da, ‘’Uluslararası Vergi Hukuku ve Uluslararası Maliye’’nin
ortaya çıkmasına neden olmuştur (Tuncer, 1971: 20-27).
ᴥ Söz konusu görüş ve yaklaşımlar arasında önemli farklılıklar
bulunmakta birlikte, sosyal bilimlerin niteliğinden kaynaklanan
önemli geçişmeleri de vardır.

16. 15
ᴥ Bu yaklaşımın diğer adı ‘’Kıta Avrupası Bakış Açısı’’dır.
ᴥ Bu yaklaşım, geleneksel yaklaşımlardan kurumsal yaklaşımın temelini
oluşturduğu ancak yazınsal ve uygulamalı olarak daha sistematik olarak ele
alınmaktadır.
ᴥ Başta anayasalar olmak üzere yasal sorumluluk altında yüklenmiş oldukları
görevlerini yerine getiren kamu tüzel kişilerinin faaliyetlerinin çerçevesi bu
yaklaşımın temelini oluşturmaktadır.
ᴥ Gerçekleştirilecek harcamaların boyutları, bunların nasıl finanse edileceği
ortaya çıkacak olan sosyal fayda ve toplumsal yük arasındaki ilişkiler bu
yaklaşımda ele alınmaktadır
(Aydın ve Çaşkurlu, 2013: 72).

17. 16
ᴥ Bu yaklaşımda; tarihi, hukuki ve kurumsal düzenlemeler önem taşımaktadır.
ᴥ Bu yaklaşım, mali olaylarda hukuki etkenlerin ağırlık taşıdığı, bu nedenle de mali incelemelerin
önemli bir kısmında hukuki temelin geniş yer tuttuğunu göz önünde bulundurmaktadır.
ᴥ XX. yüzyılda, bu görüşün temsilcileri arasında; E. Allix, G. Jeze, L. Trotobas, İtalya’da Griziotti
ve Tangorra, Alman bilim insanlarından A. Hansel, İsviçre’de E. Blumenstein belirtilebilir.
⁍ Tangorra; maliye biliminin ancak, maliye hukuku ile birleşmesi halinde tatmin edici
sonuçlara ulaşabileceğini ileri sürmüştür.
⁍ E. Blumenstein ve I. Blumenstein çifti; maliye bilimini bütünüyle hukukileştirmek
suretiyle vergi hukukunun temellerini atmışlardır.
ᴥ Hukuki nitelikte bir maliye bilimi, günümüzde; maliye hukuku veya vergi hukuku şeklinde
belirmiş ve gelişmiş bulunmaktadır
(Tuncer, 1971: 24; Akdoğan, 2016: 21).

18. 17
ᴥ Bu yaklaşımın diğer adı, ‘’Anglo-Sakson Bakış Açısı’’dır.
ᴥ Bu yaklaşım; yapısal, değişim, refah ve gelir yaklaşımlarının temel unsurlarını
içinde barındırmakta ve bütünsel olarak ele almaktadır.
ᴥ Bu yaklaşım, devlet faaliyetlerinin ekonomik etkileri ve sonuçları çerçevesinde
ele alan ve piyasa ekonomisine benzer şekilde kamusal faaliyetlere de kamu
sektörü ekonomisi (ya da kamu ekonomisi) çözümlemelerin yapılmasını
içermektedir.
ᴥ Bu yaklaşım, devlet faaliyetlerinin nasıl gerçekleştirileceği ve sonuçlarından
ziyade söz konusu faaliyetlerin devletin ulaşmaya çalıştığı amaçlar açısından
nasıl kullanılabileceği üzerine yoğunlaşmaktadır (Nadaroğlu, 1992: 10).
ᴥ Bu bağlamda, ekonomik, sosyal, mali ve siyasal amaçlar için devlet
faaliyetlerinin kapsamı ve etkileri ele alınmaktadır.

19. 18
ᴥ Günümüzde, daha çok iktisadi yaklaşım şekli üzerinde durulmakta olup,
özellikle Anglo-Sakson literatürde bu yaklaşım benimsenmiş bulunmaktadır.
ᴥ 1950’lere kadar geçen dönemde, özellikle Kıta Avrupası’nda; tarihi, hukuki ve
kurumsal yaklaşım hakim iken, Keynes devriminin maliye literatürüne etkisi
altına alması sonucunda, iktisadi yaklaşım ağırlık kazanmıştır
(Turhan, 1982: ix).
ᴥ Bu yaklaşım, hukuki ve kurumsal yanı bir tarafa bırakmakta ve kamu ekonomisi
çerçevesinde devlet faaliyetlerinin; kaynak dağılımı, gelir dağılımı, büyüme-
kalkınma, etkinlik gibi bir dizi konudaki etkisini incelemektedir.

20. 19
Tanım 4. Keynes Devrimi
ᴥ 1929 Bunalımı yalnız üretimi azaltmakla kalmamış, milyonlarca işçiyi de işsiz bırakmıştı. Bu kişiler,
üretiminde bulundukları mal ve hizmetlere talep azaldığı için işsiz kalmışlardı.
ᴥ Yani talebin yetersizliği, yalnız üretimdeki düşüklüğün değil aynı zamanda işsizliğinde nedeniydi.
Toplam talebin eksik olması bunalım yaratmış ve milyonlarca kişinin yeniden işe alınabilmesi, talepte
yeniden bir canlanma ve artış beklemeyi gerekli kılmıştır.
ᴥ J. M. Keynes kapitalist ekonomilerin bu duruma düşüş nedenlerini araştırırken, sistemin işleyişi ile ilgili
bir model kurdu. Keynes’e kadar ekonomik bunalımların doğuşunda herkes sistemin dışındaki öğelere
dayanıp liberalizmi savunmaktaydı. Fakat 1929 Bunalımı bu inanca çok büyük bir darbe indirdi.
ᴥ Keynes sistemin işleyişinden bunalımın doğabileceğini savundu. Kapitalist sistemin yaşadığı bunalımın
nedeni, talep yetersizliği olarak saptanınca çare kendiliğinden ortaya çıkıyordu. Bu çare, talebi arttırmaktı.
ᴥ Para ve maliye politikasıyla yeterli canlanma sağlanamazsa, devlet hareket geçecek ve yatırım
harcamalarını arttıracaktı. Yani devlet müdahalesi sistem kurtarılacak ve sistem ayakta tutulabilecekti.

21. 20
ᴥ Devletin temel olarak karşılaması beklenen toplumsal ihtiyaçların, bunların
karşılanmasında kamu hizmetlerinin planlanması ve sunulmasına yönelik
kaynak tahsisi bir kamusal tercihi gerektirmektedir.
ᴥ Kamusal mal ve hizmetlerin üretimden önce gerçekleştirilmesi gereken karar
alma süreci, kendine özgü çeşitli özellikleri içinde barındıran siyasal karar
alma sürecidir
(Nadaroğlu, 1992: 11).
ᴥ Bu yaklaşım; kamu maliyesine, devlet faaliyetlerinin siyasal bakış açısı altındaki
yaklaşımını oluşturmakta ve bu konudaki temel çalışmaları ile temsilci olarak
tanınan bilim insanı J. Buchanan’dır.

22. 21
⁍ Akdoğan, Abdurrahman. (2016), Kamu Maliyesi, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 17. Baskı, Gazi
Kitabevi Tic. Ltd. Şti., İlksan Matbaası Ltd. Şti., Ankara.
⁍ Aktel, Mehmet, Kerman, Uysal, Altan, Yakup ve Güven, Ferit. (2015), ‘’Kameralizmi Anlama Çabası’’,
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi S.B.E. Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 12, ss. 83-98.
⁍ Aydın, Selda ve Çaşkurlu, Eren. (2013), Kamu Maliyesi, 2. Baskı, Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti., İlksan
Matbaası Ltd. Şti., Ankara.
⁍ Backhaus, Jürgen G. ve Stephen, Frank. (2001), ‘’Von Justi (1717-1771): Health as Part of a State’s
Capital Endovment”, The European Heritage in Economics and the Social Sciences0 Vol: VI, pp. 77-105,
http://www. dissertations.ub.rug.nl/...backhaus/04_c4.pdf (06.04.2018).
⁍ Backhaus, Jürgen G. and Wagner, Richard E. (2014), ‘’The Continental Tradition in the Theory of Public
Finance: An Exercise in Mapping and Recovery’’, Erişim Adresi:
https://www.yumpu.com/en/document/view/17867828/recovering-a-continental-tradition-in-the-theoryof-
public-finance, pp. 1-38, (06.04.2018)
⁍ Çaşkurlu, Eren ve Arslan, Cem Barlas. (2015), Kamu Maliyesine Giriş, 1. Baskı, Gazi Kitabevi Tic. Ltd.
Şti., İlksan Matbaası Ltd. Şti., Ankara.

23. 22
⁍ Mihalache, Adrian. (2008), ‘’Cameralism - Its Relevance for the Knowledge Based Society”, Masaryk
University Journal of Law and Technology, Vol: 2, Number: 2, pp. 201-208, Erişim Adresi:
http://mujlt.law.muni.cz/storage/1236037300_sb_15-mihalache.pdf, (06.04.2018).
⁍ Nadaroğlu, Halil. (1992), Kamu Maliyesi Teorisi, Beta Basım Yayın, İstanbul.
⁍ Lerner, Abba Ptachya. (1943), ‘’Functional Finance and The Federal Debt’’, Social Research, Vol: 10, No:
1, pp. 38-52.
⁍ T.C. Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. (2007), Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007 – 2013 Vergi Özel
İhtisas Komisyonu Raporu, DPT Yayını No: 2734, Ankara.
⁍ Tokucu, Erkan ve Sarıdoğan, Ercan. (2010), ‘’Kriz ve Maliye Politikalarının Geri Dönüşü Çerçevesinde
Fonksiyonel Maliye: Bir Literatür Araştırması’’, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt: XXIX, Sayı:
II, ss. 77-98.
⁍ Tuncer, Selahattin. (1971), Kamu Maliyesi, Yalkın Ofset Matbaası, İstanbul.
⁍ Turhan, Salih. (1982), Vergi Teorisi, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları, No: 2913/480,
Elektronik Ofset Matbaası, İstanbul.