ว่าด้วย อาชีวกเจ้าเล่ห์ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภความพระเทวทัตตะเกียกตะกายเพื่อจะปลงพระชนม์พระผู้มีพระภาคเจ้า จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้. เรื่องปัจจุบันมีเนื้อความง่ายทั้งนั้น ส่วนเรื่องอดีตมีดังต่อไปนี้

1. 1
โรมชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๗. โรมชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๗๗)
ว่าด้วยดาบสลวงนกพิราบโรมะ
(ดาบสโกงคิดจะลวงจับนกพิราบกิน จึงได้กล่าว ๒ คาถาว่า)
[๗๙] โรมกะ เราอยู่ในถ้าศิลามา ๕๐ กว่าปี
เมื่อก่อนนกทั้งหลายไม่หวาดระแวง ไว้ใจจึงบินมาเกาะที่มือเรา
[๘๐] วักกังคะ คราวนี้ทาไม
นกเหล่านั้นจึงพยายามหนีไปอยู่ซอกเขาแห่งอื่น
นกทั้งหลายไม่นับถือเราเหมือนเมื่อก่อนกระมัง หรือจากไปเสียนาน
จึงจาเราไม่ได้ หรือนกพวกนี้มิใช่นกพวกนั้น
(นกพิราบโพธิสัตว์ได้ยินดังนั้น จึงกล่าวว่า)
[๘๑] พวกเราจาท่านได้ดี ไม่ลืมหรอก ท่านก็คือดาบสรูปนั้นแหละ
พวกเราก็ไม่ใช่นกพวกอื่น แต่จิตของท่านประทุษร้ายในสัตว์เหล่านี้ ท่านอาชีวก
เพราะเหตุนั้น พวกเราจึงกลัวท่าน
โรมชาดกที่ ๗ จบ
-------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
โรมชาดก
ว่าด้วย อาชีวกเจ้าเล่ห์
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภความพระเทวทัตตะเกียกตะกายเพื่อจะปลงพระชนม์พระผู้มีพระภาคเ
จ้า จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้.
เรื่องปัจจุบันมีเนื้อความง่ายทั้งนั้น ส่วนเรื่องอดีตมีดังต่อไปนี้
ในอดีตกาล
เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์เป็นนกพิราบ อันนกพิราบเป็นอันมากห้อมล้อม
สาเร็จการอยู่ในถ้าแห่งภูเขาในป่า.
มีดาบสรูปหนึ่งเป็ นผู้มีศีลสมบูรณ์ด้วยอาจาระมรรยาท
เข้าไปอาศัยปัจจันตคามแห่งหนึ่ง
สร้างอาศรมบทอยู่ในที่ไม่ไกลจากที่อยู่ของนกพิราบเหล่านั้น
สาเร็จการอยู่ในบรรพตคูหา. พระโพธิสัตว์มายังสานักของดาบสในระหว่างๆ
ไม่ขาด ฟังสิ่งที่ควรฟัง.
พระดาบสอยู่ในที่นั้นช้านานแล้วหลีกจากไป.

2. 2
ครั้งนั้น ชฎิลโกงคนหนึ่งได้มาสาเร็จการอยู่ในบรรพตคูหานั้น
ฝ่ายพระโพธิสัตว์อันนกพิราบทั้งหลายแวดล้อม เข้าไปหาชฎิลโกงนั้น
ไหว้แล้วกระทาปฏิสันถาร เที่ยวไปในอาศรมบทหาเหยื่ออยู่ในที่ใกล้ซอกเขา
ในเวลาเย็นจึงบินไปยังที่อยู่ของตน.
ดาบสโกงอยู่ในที่นั้นได้ ๕๐ กว่าปี.
ครั้นวันหนึ่ง
ชาวบ้านปัจจันตคามได้ปรุงเนื้อนกพิราบถวายดาบสโกงนั้น
ดาบสโกงนั้นติดใจด้วยตัณหาความอยากในรสแห่งเนื้อของนกพิราบนั้น
จึงถามว่า นี่ชื่อว่าเนื้ออะไร ได้ฟังว่า เนื้อนกพิราบ
จึงคิดว่านกพิราบจานวนมากมายังอาศรมบทของเรา
เราฆ่านกพิราบเหล่านั้นกินเนื้อจึงจะควร. ชฎิลโกงนั้นจึงนาเอาข้าวสาร เนยใส
นมส้ม นมสดและพริกเป็ นต้นมาเก็บไว้ส่วนข้างหนึ่ง
เอาชายจีวรคลุมค้อนนั่งคอยดูพวกนกพิราบจะมาอยู่ที่ประตูบรรณศาลา.
พระโพธิสัตว์ห้อมล้อมด้วยนกพิราบบินมา
เห็นกิริยาชั่วร้ายของชฎิลโกงนั้น จึงคิดว่า
ดาบสชั่วร้ายนี้นั่งด้วยอาการอย่างหนึ่งผิดสังเกต
ชะรอยจะได้กินเนื้อสัตว์ผู้มีชาติเสมอกับเราบ้างแล้วกระมัง
เราจักกาหนดจับดาบสโกงนั้น จึงยืนอยู่ในที่ใต้ลมสูดดมกลิ่นตัวของดาบสนั้น
รู้ได้ว่า ดาบสนี้ประสงค์จะฆ่าพวกเรากินเนื้อ ไม่ควรไปยังสานักของดาบสนั้น
แล้วพานกพิราบทั้งหลายถอยกลับออกมา.
ดาบสเห็นนกพิราบนั้นไม่มาจึงคิดว่า
เราควรกล่าวมธุรกถาถ้อยคาอันไพเราะกับนกพิราบเหล่านั้น
แล้วฆ่านกพิราบที่เข้าไปใกล้ด้วยความคุ้นเคยแล้วกินเนื้อ.
จึงได้กล่าวคาถา ๒ คาถาเบื้องต้นว่า :-
ดูก่อนปักษีผู้มีขนปีก เราอยู่ในถ้าแห่งภูเขาศิลามากว่า ๕๐ ปี
นกพิราบทั้งหลายก็มิได้รังเกียจ มีจิตเยือกเย็นอย่างยิ่ง
ย่อมพากันมาสู่บ่วงมือของเราในกาลก่อน.
ดูก่อนท่านผู้มีอวัยวะคด
บัดนี้ นกพิราบเหล่านั้นคงจะเห็นเหตุอะไรกระมัง
จึงเป็ นผู้ขวนขวายพากันไปเสพอาศัยซอกเขาอื่น
ย่อมไม่สาคัญเราเหมือนเมื่อก่อนหนอ
หรือว่านกเหล่านี้พลัดพรากไปนานจึงจาเราไม่ได้
หรือนกเหล่านั้นไม่ใช่นกเหล่านี้จึงไม่เข้าใกล้เรา.
พระมหาสัตว์ได้ฟังดังนั้น จึงหันกลับมายืนกล่าวคาถาที่ ๓ ว่า :-
พวกเราเป็นผู้ไม่หลงใหล รู้อยู่ว่าท่านก็คือท่านนั่นแหละ

3. 3
พวกเรานั้นก็ไม่ใช่นกพวกอื่น ก็แต่ว่าจิตของท่านคิดประทุษร้ายในชนนี้
ดูก่อนอาชีวก เพราะเหตุนั้น พวกเราจึงหวาดกลัวท่าน.
ดาบสโกงคิดว่า นกเหล่านี้รู้จักเราแล้วจึงขว้างค้อนไป
แต่ผิดจึงกล่าวว่า จงไปเถิด นกผู้เจริญ เราเป็นผู้ผิดเสียแล้ว.
ลาดับนั้น พระโพธิสัตว์จึงกล่าวกะดาบสโกงนั้นว่า เบื้องต้น
ท่านผิดเราก่อน แต่ท่านจะไม่ผิดพลาดอบายทั้ง ๔ ถ้าท่านจักอยู่ในที่นี้ต่อไป
เราจักบอกชาวบ้านว่า ดาบสนี้เป็นโจร แล้วให้มาจับท่านไป ท่านจงรีบหนีไปเสีย.
ครั้นคุกคามดาบสนั้นแล้วก็หลีกไป ฝ่ายชฏิลโกงไม่อาจอยู่ในที่นั้น
ได้ไปที่อื่น.
พระศาสดา
ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประกาศสัจจะ ๔ แล้วทรงประชุมชาดก
ว่า
ดาบสโกงในครั้งนั้น ได้เป็ น เทวทัต ในบัดนี้
ดาบสผู้มีศีลรูปก่อนในครั้งนั้น ได้เป็น พระสารีบุตร ในบัดนี้
ส่วนหัวหน้านกพิราบในครั้งนั้น ได้เป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาโรมชาดกที่ ๗
-----------------------------------------------------