ว่าด้วย นกเจ้าเล่ห์ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุโกหกรูปหนึ่ง ตรัสธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ความย่อมีอยู่ว่า พระศาสดาทรงเห็นภิกษุโกหกรูปหนึ่งซึ่งถูกนำตัวมาเฝ้า ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุรูปนี้มิใช่โกหกในบัดนี้เท่านั้น แม้เมื่อก่อนก็โกหก แล้วทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
พกชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๖. พกชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๓๖)
ว่าด้วยนกยางเจ้าเล่ห์
(ฝูงปลาเห็นนกยางจึงกล่าวว่า)
[๑๗๑] นกตัวนี้ดีจริงหนอ มีปีกเหมือนดอกโกมุท หุบปีกทั้ง ๒
จับเจ่าซบเซาอยู่
(ปลาโพธิสัตว์มองดูนกยางนั้นแล้ว จึงกล่าวว่า)
[๑๗๒] พวกเจ้าไม่รู้ปกติของมัน เพราะไม่รู้จึงพากันสรรเสริญ
นกยางตัวนี้ไม่ได้คุ้มครองพวกเราหรอก เพราะเหตุนั้น มันจึงไม่ขยับปีก
พกชาดกที่ ๖ จบ
-----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
พกชาดก
ว่าด้วย นกเจ้าเล่ห์
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภภิกษุโกหกรูปหนึ่ง ตรัสธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ความย่อมีอยู่ว่า
พระศาสดาทรงเห็นภิกษุโกหกรูปหนึ่งซึ่งถูกนาตัวมาเฝ้ า ตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ภิกษุรูปนี้มิใช่โกหกในบัดนี้เท่านั้น แม้เมื่อก่อนก็โกหก
แล้วทรงนาเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
พระโพธิสัตว์เป็ นปลามีบริวารมากอาศัยอยู่ในสระแห่งหนึ่งในหิมวันตประเทศ.
ครั้งนั้น มีนกยางตัวหนึ่ง คิดว่าจักกินปลา จึงยืนก้มหัวกางปีกทาเซื่องๆ
มองดูปลาในที่ใกล้สระ คอยดูปลาเหล่านั้นเผลอ.
ขณะนั้น พระโพธิสัตว์แวดล้อมด้วยฝูงปลาเที่ยวหาเหยื่อกินไปถึงที่นั้น
ฝูงปลาเห็นนกยางนั้น จึงกล่าวคาถาแรกว่า :-
นกมีปีกตัวนี้ดีจริง หุบปีกทั้งสองไว้ ง่วงเหงาซบเซาอยู่.
ลาดับนั้น พระโพธิสัตว์มองดูนกยางนั้น กล่าวคาถาที่ ๒ ว่า :-
เจ้าทั้งหลายไม่รู้จักกิริยาของมัน พวกเจ้าไม่รู้จึงพากันสรรเสริญ
นกตัวนี้ไม่ได้คุ้มครองรักษาพวกเราดอก เพราะเหตุนั้น
นกตัวนี้จึงไม่เคลื่อนไหวเลย.
เมื่อพระโพธิสัตว์กล่าวอย่างนี้ ฝูงปลาก็พ่นน้าให้นกยางหนีไป.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.

2. 2
นกยางในครั้งนั้น ได้เป็ น ภิกษุโกหกในครั้งนี้
ส่วนพญาปลาคือ เราตถาคต นี้แล.
จบ อรรถกถาพกชาดกที่ ๖
-----------------------------------------------------