COASE TEOREMİ, MÜLKİYET HAKLARI VE İŞLEM MALİYETLERİ

1. COASE TEOREMİ,
MÜLKİYET HAKLARI VE
İŞLEM MALİYETLERİ
PROF. DR. COŞKUNCAN AKTAN
Bu Sunum Şu Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi
Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Sunum Hazırlayan :Sıdıka Benli

2. ‘’Coase teoremine çok meraklı
değilim , çok seviyorda değilim ama
sıklıkla kullanılıyor ‘’
Ronald H.Coase
Dışsal ekonomilerin mevcut olduğu bir ekonomide eğer
işlem maliyetleri sıfır ya da oldukça düşük bir seviyede ise
ve mülkiyet hakları da önceden tanımlanmış ise -mülkiyet
haklarının nasıl dağıldığından bağımsız bir veri olarak
kabul edilerek- pekala devlet müdahalesine gerek
olmaksızın taraflar bir araya gelerek müzakere ve uzlaşma
yollarını kullanarak pazarlık yoluyla piyasada etkin bir
çözüm konusunda anlaşabilirler.

3. Coase teoreminin öngördüğü üç temel şart vardır:
-Mülkiyet hakları
ile ilgili kurallar ve
kurumlar mevcut
ve fonksiyonel
işlerliğe sahip
olmalıdır.
Anlaşmanın kolay bir
şekilde gerçekleşebilmesi
için negatif dışsallığı
ortaya çıkaran taraf ile
bunun maliyetine
katlanmak zorunda kalan
taraf sayısı çok fazla ve
ilişkiler karmaşık
olmamalıdır.
-İşlem
maliyetleri
sıfır veya
sıfıra çok
yakın
olmalıdır

4. Literatürdeki geniş yazın çerçevesinde Coase teoremini biz şu
şekilde tanımlamayı uygun görüyoruz
Taraflar arasındaki mübadele ve müzakere
süreçlerinde eğer işlem maliyetleri düşükse,
tam enformasyon ve fonksiyonel rekabet
mevcutsa ve ayrıca mevcut hukuk sistemi
anlaşma ve uzlaşmayı engelleyecek bir etkiye
sahip değilse o takdirde taraflar karşılıklı
görüşmeler yoluyla bir anlaşmaya varabilirler ve
bu şekilde piyasadaki etkinsizlikler ortadan
kaldırılmış olur.

5. Özetle, Coase, çevre kirliliği gibi herhangi bir
negatif dışsallık sorununun ortaya çıkması
durumunda mülkiyet hakları nasıl dağıtılmış
olursa olsun, mülkiyet hakları tanındığı ve
korunduğu sürece, eğer işlem maliyeti sıfır
ya da sıfıra yakın bir seviyede önemsiz ise
tarafların devlet müdahalesine (kamusal
regülasyonlara) gerek olmaksızın kendi
aralarında anlaşarak bir etkin çözüme
ulaşabileceklerini ifade etmektedir

6. Coase, fiyat mekanizmasının etkin çalışmasını engelleyen dışsallıkların işlem maliyetleri
üzerine etkisine odaklanmış ve mülkiyet hakkı dağılımının işlem maliyetlerinin nasıl
paylaşılacağını belirlediğini tespit etmiştir .
Coase teoremini daha iyi anlamak için negatif dışsal ekonomiler ve bunun ortaya çıkardığı
sosyal maliyetin nasıl ortadan kaldırılacağı konusunu bir şekil üzerinde özetlemeye çalışalım
Şekil 1'de B'nin üretimi sonucunda, A'nın maliyet fonksiyonunun negatif olarak etkilendiği dolayısıyla,
negatif dışsallığın ortaya çıktığı durum analiz edilmektedir. Yatay eksende B'nin üretim faaliyeti, dikey
eksende ise bu üretim faaliyetinden A'nın yüklendiği marjinal net dışsal maliyet ile B'nin sağladığı marjinal
net dışsal fayda gösterilmiştir. K2 üretim seviyesinde B'nin elde ettiği marjinal dışsal fayda maksimum
düzeyde olup, bu noktada B üretim faaliyetini durduracaktır. A'nın yüklediği marjinal net maliyet ise K2N
kadardır. Kl üretim seviyesinde ise B'nin sağladığı dışsal fayda, KlM, A'nın yüklendiği dışsal maliyet ise K1L
kadardır

7. Pigou, firmaların ve kurumların özel çıkar
güdüsüyle çalışarak bireysel faydalarının peşinde
koştuklarını ifade etmiştir. Toplumun bütününü
ilgilendiren konularda ise devletin sosyal faydayı
güttüğünü ileri sürmüştür. Özel çıkar ve sosyal
fayda arasındaki farkın negatif dışsallık olduğunu
kurgulamıştır. Negatif dışsallıkların çözümünde ise
taraflar birbirlerinin hukuki konumlarına göre bedel
ödemeli ya da devlet sosyal fayda kapsamında
vergi ve cezaları kullanarak dışsallıkları
içselleştirmelidir
Negatif dışsal ekonomilerin (dışsal maliyetlerin) nasıl ortadan
kaldırılabileceği meselesi öncülüğünü Arthur C. Pigou (1877-1959)
‘nun yaptığı “refah iktisadı” adı verilen bir araştırma alanında
inceleme konusu yapılmıştır. Denilebilir ki, iktisat biliminde
dışsallıkların çözümü konusunda ilk görüş ortaya koyan kişi Pigou
olmuştur. 1932 yılında kaleme aldığı “The Economics of Welfare”
eserinde negatif dışsallıkların piyasa ekonomisi için olumsuz
unsurlar yarattığına dikkat çekerek çözüm önerisinde bulunmuştur.

8. Coase dışssalık konusuna
ilişkin önermelerinde, dışsallık
problemine genel bir çözümün
olanaksız olduğunu öngörür. Devlet
uygulayacağı düzenlemelerde
piyasanın etkin çalışıp
çalışmamasını düşünmemektedir.
Bu sebeple yapılan bir düzenlemenin
maliyetlerinin ekonomiye ne şekilde
yansıyacağı tartışma konusu
yaratmaktadır. Pigou tarafların
karşılıklı anlaşma yolunu
düşünmediği için kamunun meşru
müdahalesini zorunlu kılmıştır.
Coase ise bu konuda öncelikle işlem
maliyetlerinin olmadığı bir piyasada
devlet düzenlemesine gerek olmadığını
zaten piyasa içi aktörlerin kendi
aralarında müzakere sayesinde bu
konuyu çözebileceğini ve devlet
müdahalesinin her zaman istenilen
sonuçları vermeyeceğini ifade etmiştir.

9. Coase’un dışsallıkların çözümü konusundaki bu teorik yaklaşımının ana mesajını anlamak
önemlidir. Piyasada dışsal maliyetler her zaman var olacaktır ve ortaya çıkacaktır; ancak bu
dışsal maliyetlerin kamusal regülasyonları ortadan kaldırılması ilave işlem maliyetleri ortaya
çıkaracaktır. Mümkün olduğu ölçüde piyasanın kendi kendine çözümler bulması daha
rasyoneldir. Coase bu konuda şu görüşlerini öne sürmektedir:
“Geleneksel yaklaşım yapılan tercihin doğasını anlamak konusunda
yetersiz kalmıştır. Eğer A’nın B’ye zarar verdiği bir durum sözkonusu
ise o zaman A’nın faaliyetleri nasıl sınırlandırılabilir? Sorusu
üzerinde durulmuştur. Fakat bu yanlıştır. Karşılıklı bir ilişkiden söz
ediyoruz. B’nin zarar görmemesi için bu defa A’ya bir maliyet
yüklüyoruz. Sorulması gereken asıl soru şudur: A’nın B’ye zarar
vermesine ya da B’nin A’ya zarar vermesine izin verilmeli midir?”

10. •Negatif dışsallığın çözümünde mağdur-fail
ilişkisi yaratıp salt hukuki perspektiften bakmak
yetersizdir.
•Ortaya çıkan sorunların çözümünde tarafların
hukuki durumlarıyla birlikte genel ekonomideki
verimlilik ve etkinliğin de düşünülmesi gereklidir
•İşlem maliyetlerinin olmadığı müzakere
yapılabilir bir ortamda taraflar rasyonel bir
çözüm yolu bulabilir
Ronald Coase, dışsallıkların çözümünde şu kuralların
uygulanmasının faydalı olacağı düşüncesindedir
Tüm bu varsayımlar altında Coase teorisi, mülkiyet haklarının açık ve net bir şekilde
dağıtıldığı sistemde, taraflar arasında işlem maliyetinin olmadığı ve buna ek olarak tam
enformasyonun kabul gördüğü toplumda piyasa yapısının kendiliğinden negatif
dışsallıklara çözüm bulabileceği prensibine dayanır

11. Tüm bu varsayımlar altında Coase teorisi, mülkiyet haklarının
açık ve net bir şekilde dağıtıldığı sistemde, taraflar arasında
işlem maliyetinin olmadığı ve buna ek olarak tam
enformasyonun kabul gördüğü toplumda piyasa yapısının
kendiliğinden negatif dışsallıklara çözüm bulabileceği
prensibine dayanır

12. COASE TEOREMİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER
Nobel Ekonomi Ödülü sahibi George
Stigler “The Theory Of Price” adlı
eserinde Coase’un “Sosyal Maliyet
Problemi” makalesini kapsamlı bir
hale getirerek piyasa dengesi üzerine
uyarlamıştır. Stigler aktörler arasında
oluşabilecek işlem maliyetlerinin
hukuksal altyapı ile çözülebileceğini
böylece piyasa ekonomisinin tam
rekabet şartlarında etkin işleyeceğini
önermiştir.

13. Sonuç olarak ;Tartışmaların temelinde Coase’un Neoklasikler gibi salt
kuramlara dayandırmadığı halde öyle ifade edilen işlem maliyetlerinin sıfır
olarak düşünülmesi paradigması yatmaktadır. Ancak Coase bu konuda
karşılaştırılabilirlik yöntemini önermiştir. En az işlem maliyetlerine olanak
veren ve üretimde etkinliği optimal seviyede sağlayan öneri ona göre
rasyonel çözümdür.
Coase’un dışsallıkları içselleştirilmesinde ortaya koyduğu mülkiyet hakları
kavramının önemi bugün ekonomik kalkınma ve refahın ölçümünde önemli bir
göstergedir. Aynı zamanda ülkelerin siyasi, sosyal, hukuki ve ekonomik
altyapılarının durumuna ilişkin önemli bir veri haline gelmiştir. Sonuç olarak
Coase’un 1960 yılında sadece bazı ampirik olayların yorumlanması amacıyla
yazdığı “The Problem of Social Cost” makalesi bugün çok çeşitli hukuk ve iktisat
disiplinlerine ilham kaynağı olmuştur.

14. COASE TEOREMİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER
Coase teoreminde iktisadi açıdan sorunların
çözümüne ilişkin kısa, orta ve uzun vade
analizlerinin eksikliği bir başka tartışma
unsurudur.
Coase teoreminde öne sürülen mülkiyet
haklarının hukuki güvence ile
sağlamlaştırıldığı bir piyasa yapısında işlem
maliyetlerinin sıfır olması tezi gerçek
hayatta karşılığını bulamamıştır
Bireyler arasında yapılacak olan müzakerelerin
kavramsal boyutu tartışma konusudur.

15. Robert Cooter “The Cost of Coase” adlı
çalışmasında Coase teoreminin tüm
koşullarının gerçekleşmesi halinde bile
sekteye uğrayabileceğini söylemiştir
Müzakerelerde aktör sayısının
artmasıyla birlikte karşılaşılabilecek
olan durum Coase teoremine
yöneltilen bir diğer eleştiridir

16. Son olarak Richard Posner (1993) mülkiyet
haklarının başlangıç dağılımına dikkat çekmektedir.
Coase’a göre önemsiz olan bu kısım Posner
tarafından gayet ciddi bulunmuştur. Posner’a göre
mülkiyet haklarının başlangıçta ekonomik etkinlikte
uzak olarak dağılıtılması kaynak dağılımını bozucu
etki yaratmaktadır. Bir sonraki dağılıma kadar olan
bu süreç verimliliği doğrudan etkilemektedir. .
Coase’un dikkate almadığı bu hususu Posner
dikkatle incelemiş ve çözümü piyasa yapısının
içinde bulmuştur. Posner, eksik enformasyon ve
hukuki şartların işleyemediği hallerde mülkiyet
haklarının optimal bedel ödemek isteyen taraflara
tahsis edilmesini önermiştir.