İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADI

1. Sunumu Hazırlayan: Gizem Yıldız
Bu Sunum Şu Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara, Seçkin Yayınları, 2018.
İŞLEM
MALİYETLERİ
İKTİSADI
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. “Piyasalar, mübadeleyi kolaylaştıran kurumlardır.
Piyasaların var olmasının nedeni mübadele
maliyetlerinin azaltılmasıdır. İşlem maliyetlerinin
olmadığının varsayıldığı bir ekonomi teorisi içerisinde,
piyasalara düşen bir rolden söz edilemez; bu
bakımdan bir işlem maliyetlerini azaltacak bir
mübadele teorisi geliştirmek mantıklı görülmektedir.”
Ronald Coase

3. İşlem maliyetleri kavramını iktisat biliminin gündemine getiren ilk kişi Ronald
Coase olmuştur.Coase, 1937 yılında yazmış olduğu “Firmanın Doğası” adını taşıyan
makalesinde işlem maliyetlerinin iktisadi analizlerde gözden kaçırılan bir kavram
olduğuna işaret etmiştir :“Kaynak dağılımında etkinlik, fiyat mekanizması
aracılığıyla ya da müteşebbis girişimi ile sağlanabilir. Bunlar standart ekonomi
teorisinin inceleme konularıdır ve bu ikisi arasında bir açık olduğu aşikardır. Bu iki
alternatif arasındaki ilişkiyi sağlayacak olan kavram işlem maliyetidir.”

4. İşlem maliyetleri iktisadı; kavramı ilk olarak Ronald Coase tarafından dışsallık
sorununun analizinde kullanılmıştır.
Coase, özellikle ;
mülkiyet haklarının
tesis edilmesi,
korunması ve
transferi dolayısıyla
ortaya çıkan işlem
maliyetlerine vurgu
yapmıştır.

5. İşlem maliyetleri iktisadı günümüzde “yeni kurumsal iktisat”
adı verilen araştırma alanının bir dalı olarak ele alınmaktadır.
Ronald Coase’un makalelerinden ilham
alarak konuyu inceleyen Oliver
Williamson organizasyon teorisini
disiplini ile hukuk ve iktisat yaklaşımını
buluşturmuş ve “işlem maliyetleri
iktisadı” adı verilen bir disiplinin
kurucusu ve öncüsü olmuştur.
İşlem maliyetleri iktisadı, iktisat, hukuk ve organizasyon
teorilerinin kesişme noktasında yer almaktadır.

6. Organizasyonel işlem maliyetleri
hukuk ve iktisat yaklaşımının ana
inceleme konularından birisini
oluşturmaktadır.
İŞLEM MALİYETLERİ İKTİSADI
YENİ
ORGANİZASYON
İKTİSADI
YENİ
KURUMSAL
İKTİSAT
İşlem maliyetleri
iktisadı; birbirini
tamamlayan iki ekonomi
araştırma disiplinin
katkıları ile ortaya
çıkmıştır. Birincisi Yeni
Kurumsal İktisat, diğeri
ise “yeni organizasyon
iktisadı”dır.

7. Oliver Williamson’a göre İşlem maliyetleri
iktisadı, hukuk, iktisat ve organizasyon
teorilerinden gelişen bir inter disipliner
araştırma alanıdır. Kurumlar , işlemler ve
yönetim işlem maliyetleri iktisadının ana
konularını oluşturur.

8. İşlem maliyetleri iktisadı ve mülkiyet hakları iktisadı “yeni kurumsal iktisat”
adı verilen ana araştırma alanının iki ayrı koludur.
Wiliamson’a göre iktisat bilimi
dışında sosyal teoriler iyi bir
sosyal düzenin inşa edilmesi için
gerekli olan “informel” kuralları ve
kurumları incelemektedir.
Gelenek, görenek, örf ve adetler,
sosyal normlar vs. informel
kuralların tamamı “sosyal
sermaye”yi oluşturur. Ahlak, din
vs. kurumlar informel kuralların
zaman içinde yerleşmiş halidir.
Toplumda düzen, adalet, barış,
özgürlük vs. sağlanması için
informel kurallar çok önemli
olmakla beraber yeterli değildir.
Yazılı formel kurallar informel
kuralların tamamlayıcısıdır.

9. Williamson; “oyunun formel kuralları” ve “oyunun yönetimi”
kuralları ayrımını yapmaktadır. Kurumsal çevre ya da kurumsal
sermaye, oyunun formel kurallarıdır; yönetim ise oyunun
oynanması aşamasındaki kuralları içerir. İşte yeni kurumsal iktisat
adı verilen araştırma alanı; “oyunun formel kuralları” ve “oyunun
yönetimi” kurallarını kapsamaktadır.

10. İşlem maliyetleri
iktisadı; birbirini
tamamlayan iki
ekonomi araştırma
disiplinin katkıları ile
ortaya çıkmıştır.
Birincisi Yeni Kurumsal
İktisat, diğeri ise “yeni
organizasyon
iktisadı”dır
Williamson’a göre neo-klasik iktisata sadece fiyat, arz-talep, kar-zarar vs.
konuları incelemektedir. Yeni kurumsal iktisat, bu açıdan neo-klasik
iktisattan ayrılır. Basit bir örnek vermek gerekirse, neo-klasik iktisat sadece
sabit maliyet, marjinal maliyet gibi kavramlarla ilgilenirken işlem maliyetleri
kavramını tamamen ihmal etmiştir.

11. SOSYAL
TEORİ
SOSYAL SERMAYE:
İnformel kuramlar,
Gelenek, Örf ve
Adetler, Normlar,
Din
İyi bir sosyal düzen
için informel
kurallar ve
kurumlar;
kendiliğinden
oluşan düzen.
YENİ
KURUMSAL
İKTİSAT
KURUMSAL ÇEVRE: (oyunun formel
kuralları) ekonomik düzenin kuralları,
mülkiyet haklarına tesis edilmesi vs.
Mülkiyet hakları iktisadı
Sosyal Düzen, Siyasi
düzen ve iktisadi düzenin
formel kurallarının
oluşturulması
YÖNETİM: Oyunun
oynanması ve yönetimi işlem
maliyetleri iktisadı
Siyasal yönetim, organizasyon,
gözetim, denetim vs.
Amaç: işlem maliyetlerinin
azaltılması
NEOKLASİK
İKTİSAT
KAYNAK DAĞILIMI,
İSTİHDAM,
BÜYÜME,
FİYAT İSTİKRARI VS.
Makro
ekonominin
performansının
iyileştirilmesi
Mülkiyet Hakları İktisadı ve İşlem Maliyetleri İktisadı’nın Sosyal Teori ve
İktisat Teorisi İçerisindeki Yeri ve Konumu

12. 1
• Sınırlı
rasyonalite
• Eksik
enformasyo
n
2
• Kurallar ve
kurumlar
• Optimal
organizasyon
yapısı
• İyi yönetim
3
• Kendiliğinden
oluşan düzen
• İnsan eylemi
ile
oluşturulmuş
düzen
•Özel çıkar
maksimizasyonu(
menfatçilik)
•Fırsatçılık
• Varlıkların
spesifik
özelliklere
sahip
olması
İşlem Maliyetleri İktisadı: Varsayımlar, Temel İlkeler
ve Kavramlar

13. İlk olarak, işlem maliyetleri iktisadında H. Simon’un
öncülüğünü yaptığı “sınırlı rasyonalite” varsayımı kabul
edilmektedir. İkinci olarak, işlem maliyetleri iktisadı
yaklaşımına göre iktisadi faaliyetlerin
koordinasyonunda hem F. A. Von Hayek’in öncülüğünü
yaptığı kendiliğinden oluşan düzen hem de Chester
Barnard’ın öncülüğünü yaptığı hiyerarşik organizasyon
yapısı esas alınmaktadır.
F. A. Von Hayek

14. Williamson’a göre piyasaların doğuşu ve işleyişini anlamakta ve
açıklamakta tek başında Hayek’in kültürel evrim ve “kendiliğinden
oluşan düzen” yaklaşımı geçerli değildir. İnsan ihtiyaçlarını
karşılayacak mal ve hizmetleri üreten organizasyon yapıları ve
organizasyon şekilleri bulunmaktadır.
İşlem maliyetleri iktisadının temel gayesi iyi bir organizasyon yapısı
ve iyi bir yönetim yapısı oluşturarak işlem maliyetlerini minimize
etmektir.

15. “Menfaatçilik” ya da “egoizm” genel
olarak her ne kadar olumsuz bir anlam
izlenimine sahip olsa da özünde
toplumsal çıkara hizmet eden yararlı
bir davranıştır.
Bireysel çıkarın olmadığı yerde
toplumsal çıkardan da söz etmek
mümkün olmayabilir.

16. Adam Smith’in gayet
etkileyici biçimde ifade ettiği
gibi tek tek bireylerin kendi
özel menfaatlerinin peşinde
koşmaları aslında birbirinden
bağımsız şekilde adeta
yardımıyla
toplumsal çıkara hizmet eder.

17. Williamson “fırsatçılık” kavramını şöyle izah etmektedir.
“İktisadi organizasyonları ele alırken sınırlı rasyonalitenin uygun bir zihinsel
varsayım olduğu konusunda giderek artan bir anlaşma ve uzlaşmadan söz
edebiliriz; fakat özel çıkarı peşinde koşan aktörlerin nasıl ele alınacağı konusunda
bir uzlaşma olduğu söylenemez.
İşlem maliyetleri iktisadı, iktisadi birimlerin ‘fırsatçı’ olarak tanımlanmasını önerir.
Fırsatçı, ‘kurnazlıkla özel çıkarı peşinde koşan’ insanı tanımlar.”
Kurnazlık
Özel
çıkar
Fırsatçı

18. Williamson’a göre “kurnazlıkla özel çıkarı
peşinde koşan” her birey toplumsal yaşamda
güven sorununu kaçınılmaz biçimde gündeme
getirmektedir. Güven sorunu ise işlem
maliyetlerini arttırmaktadır.

19. Williamson’ın işlem maliyetleri iktisadına kazandırdığı kavramlardan bir diğeri de “asset
specificity” kavramıdır. Oldukça spesifik özelliklere sahip varlıklar ancak belirli fonksiyonlara
sahiptir ve bu açıdan sınırlı kullanım özelliklerine sahiptir. Buna karşın düşük spesifik
özelliklere sahip olan varlıkların pek çok farklı iş ve alanda tekrar kullanılabilir ve piyasada
tekrar mübadele konusu olabilir.