Strategieën om toekomstige leraren voor te bereiden op educatief ICT-gebruik: Klaar voor de start? Van de lerarenopleidingen kan verwacht worden dat zij leraren met de nodige startkwalifica-ties afleveren. De vraag stelt zich dan ook in welke mate deze instellingen toekomstige leraren opleiden zodat ze in staat zijn ICT te integreren in hun onderwijspraktijk. Volgens Drent (2005) is het voor de meeste Nederlandse lerarenopleidingen niet eenvoudig deze rol te ver-wezenlijken. In Vlaanderen stelden we vast dat de lerarenopleidingen in een overgangsfase zitten: zij wensen af te stappen van ICT als afzonderlijk opleidingsonderdeel om over te gaan tot een integratie van ICT binnen het curriculum (Tondeur, Pareja, van Braak, Voogt, & Fis-ser, 2013). Momenteel worstelen lerarenopleidingen met de vraag welke strategieën ze kun-nen inzetten om dit te realiseren. Er bestaat reeds heel wat onderzoek over het opleiden van studentleraren in het teken van educatief ICT-gebruik. In een poging om de resultaten van deze studies te bundelen werd een review uitgevoerd van kwalitatief onderzoek (Tondeur et al., 2012). Dit leidde tot strategieën die over de verschillende studies relevant bleken te zijn, zoals het belang van rolmodellen, ruimte voor reflectie over de relatie tussen onderwijs en ICT, en het ondersteunen van het ontwerpproces bij ICT-rijke lessen (zie SQD-model). Onderzoeksdoel en methode Het doel van de voorliggende studie was om na te gaan welke van de zes strategieën uit de binnenste cirkel van het SQD-model (Fig. 1) aan bod zijn gekomen in de lerarenopleiding van beginnende lera-ren. Vervolgens hebben we ook bestudeerd in welke mate dergelijke strategieën als relevant werden ervaren voor hun onderwijspraktijk. Om een antwoord te vinden op deze vraag werd eerst een verken-nende case study opgezet. De doelgroep was de geïntegreerde lerarenopleiding tot professionele ba-chelor lager onderwijs in Vlaanderen. Dit leidde tot een ruim beeld van hoe deze opleidingen toekom-stige leraren opleiden voor ICT-integratie (zie Tondeur et al. 2013). In een vervolgstudie werden interviews afgenomen met 16 beginnende leraren die twee jaar eerder als studentleraar deelgenomen hebben aan de focusgesprekken. Eerst werden alle respondenten bevraagd via een telefooninterview. Op basis van de resultaten werden twee beginnende leraren per opleiding geselecteerd voor diepte-interviews. De selectiecriteria waren bijvoorbeeld “leerjaar waarin de begin-nende leraar staat”, “educatief ICT-gebruik”, en de “invloed van de lerarenopleiding” op dat ICT-gebruik. Resultaten en conclusies Tijdens de presentatie zullen we de drie lerarenopleidingen portretteren. Vervolgens gaan we in op de bevindingen uit de diepte-interviews met beginnende leraren, met ruime aandacht voor de gebruikte strategieën uit het SQD-model. Samengevat bevestigen de resultaten dat het oplei

1. Jo
Tondeur
Natalie
Pareja
Johan
van
Braak
Joke
Voogt
en
Petra
Fisser
Velon
2014
/
Zwolle
Van
lerarenopleiding
tot
prak6jk:
Een
follow-­‐up
studie
naar
strategieën
om
leraren
voor
te
bereiden
op
educa6ef
ICT-­‐gebruik

2. Context
• Ervaringen in de lerarenopleiding beïnvloeden educatief ICT-
gebruik bij startende leraren (Kay, 2005)
• MAAR startende leraren lijken vaak niet klaar voor ICT-gebruik
in de klas (Drent & Meelissen, 2008)
• Mogelijke oorzaken
• Beperkte toegang tot infrastructuur (Dawson, 2008)
• Kloof tussen ICT- en didactische kennis (Agyei & Voogt, 2010)
• Onvoldoende opgeleid (Ottenbreit-Leftwich et al., 2010)
> Welke strategieën zijn nodig om toekomstige leraren voor te
bereiden op educatief ICT-gebruik?

3. !
Theore6sch
kader
• Afzonderlijke lessen gericht op ICT-vaardigheden volstaan niet
(Angeli & Valanides, 2009)
• Belang praktijkgerichte en
geïntegreerde benadering
(Kangro & Kangro, 2005)
> SQD-model
(Synthesis of Qualitative Data)
‣ Combinatie van strategieën
‣ Systemische en systematische integratie
‣ Belang institutioneel niveau
*Tondeur,
J.
van
Braak,
J.
Sang,
G.
Voogt,
J.
Fisser,
P.
&
O@enbreit,
A.
(2012)
Preparing
pre-­‐service
teachers
to
integrate
technology
in
educaLon:
A
synthesis
of
qualitaLve
evidence.
Computers
&
Educa0on,
59(1).
SQD-model

4. Rolmodellen
EducaLeve
meerwaarde
van
ICT
aantonen
met
behulp
van
concrete
voorbeelden
(cf.
TPACK)
Belang
van
reflecteren
over
de
rol
van
ICT
in
onderwijs:
Bv.
na
observaLes,
discussiegroepen,
bloggen
Reflecteren

5. !
Ontwerpen
Ondersteuning
is
nodig
om
ICT-­‐gebaseerde
lessen
te
ontwerpen
(bv.
via
teacher
design
teams)
!
Samenwerking
Samenwerking
(online)
van
cruciaal
belang:
elkaar
helpen
en
input
geven,
delen
van
twijfel,
etc.

6. Authentieke ervaringen
Studentleraren moeten kansen krijgen het potentieel
van ICT te verkennen in een authentieke setting.
Evaluatie beperkt zich vaak tot ICT-vaardigheden en geeft weinig
richting aan het didactisch ICT-gebruik: Evaluatie/feedback
integreren doorheen de verschillende thema’s.
Evaluatie en feedback

7. 2007-­‐2008
Opleiding
Jaar
1
2008-­‐2009
Opleiding
Jaar
2
2009-­‐2010
Opleiding
Jaar
3
2010-­‐2011
Startende
leraar:
Jaar
1
2011-­‐2012
Startende
leraar:
Jaar
2
Studie
1
Studie
2
Longitudinaal
perspecLef:
van
de
lerarenopleiding…
Onderzoeksopzet

8. Doel
Op welke wijze worden toekomstige leraren
voorbereid op educatief ICT-gebruik
Casestudy
3 Vlaamse lerarenopleidingen (Lager onderwijs)
Geografisch gespreid / Verschillende associaties
Procedure
Semi-gestructureerde diepte-interviews bij
departementshoofd en ICT-coördinatoren
Focusgroepsgesprekken met lectoren en
studentleraren
Onderzoeksopzet
Studie
1

9. Resultaten Studie 1
Gepresenteerd op Velon 2010 / Zie ook TvLO

10. 2007-­‐2008
Opleiding
Jaar
1
2008-­‐2009
Opleiding
Jaar
2
2009-­‐2010
Opleiding
Jaar
3
2010-­‐2011
Startende
leraar:
Jaar
1
2011-­‐2012
Startende
leraar:
Jaar
2
Studie
1
Studie
2
Longitudinaal
perspecLef:
…
tot
de
onderwijsprakLjk

11. Doelen
Op welke wijze gebruiken beginnende leraren
ICT in hun onderwijspraktijk?
Welke factoren beïnvloeden het gebruik van ICT
in hun onderwijspraktijk?
Wat is de invloed van de strategieën (SQD) die in
de lerarenopleiding aan bod kwamen?*
Methode Exploratieve studie: Telefooninterviews
Case studies: Diepteinterviews*
Study 2
*Focus
van
deze
presentaLe

12. Procedure Studie 2
ExplorarLeve
studie
• Telefooninterviews
met
15
beginnende
leraren
(telkens
5
uit
de
3
opleidingen)
Case
studie
• Diepte-­‐interviews
met
6
leraren*
(2
uit
iedere
opleiding)
Within/
between
case
analysis
*SelecLecriteria
op
basis
van
telefooninterviews:
leerjaar,
ICT-­‐gebruik,
invloed
opleiding

13. Profiel van de beginnende leraren
[Studenten uit Studie 1]
Opleiding
BT
#
maanden
werk-­‐
ervaring
Leerjaar
Extra
taken
Educa6ef
ICT-­‐gebruik
Invloed
opleiding
1
Bart
15
5e
en
6e
ICT-­‐
coördinator
Dagelijks
++
1
Joy
15
5e
Anderstailge
nieuwkomers
Dagelijks
+
2
Evi
18
4e
-­‐-­‐
Wekelijks
-­‐
2
Veronique
18
3e
ICT-­‐coördinator
Dagelijks
-­‐
3
Wout
27
2e
-­‐-­‐
Wekelijks
-­‐
3
Maggi
15
1e
-­‐-­‐
Wekelijks
-­‐

14. “ze (opleiders) stonden voor een PC en werkten met een beamer.
Maar dat is niet hoe ze het willen in het lager (onderwijs),
ze willen dat het kind daarmee kan omgaan,
en dat vind ik niet dat ze tonen” [L4/O2]
Rolmodellen
Weinig voorbeelden van geïntegreerd ICT-gebruik
Beperkte ICT-expertise opleiders als mogelijke oorzaak:
“De docenten zelf zijn ook niet zodanig ICT-minded.
Ze proberen het wel regelmatig te gebruiken,
maar ook hun kennis over ICT was te beperkt”
[L5/O3]

15. Reflectie
Weinig ruimte voor reflectie over ICT in onderwijs:
“Reflecteren hebben we heel veel gedaan, maar niet over de rol van ICT
in onderwijs” [L2/O1]
“Echt bij stilstaan niet. Efkes tijdens de les wel een keer tussendoor, maar
echt doelbewust niet” [L5/O3]
! Samenwerking
Zelden formeel
“We moesten met 2 een klas ontwerpen
met een gunstige opstelling voor ICT” [L5/O3]
Soms informeel
“Natuurlijk gebeurde dat wel: ik verstond minder van Audacity
dan mijn maat en hij verstond minder van Powerpoint en zo
elkaar een beetje helpen” [L1/O1]

16. !
Ontwerpen
Via taken (in O1)
“Wij kregen opdrachten, bv interactieve PowerPoint en Excell dat wij konden
gebruiken” [L1/O1]
Met invloed op de huidige praktijk
“Ook als ik dat nu maak kan ik het gemakkelijk gebruiken in de praktijk.
[L1/O1]
Te beperkt
“Een keer voor een webquest maken, dat wel, maar dat was gewoon
5 minuten uitleg en en dan probeer maar” [L6/O3]
Ik denk dat dat wel interessant zou zijn moesten we daar hulp
bij krijgen, niet alleen de toepassing op zich, ook hoe integreer
ik het. En ze zeggen dat dan wel, vlug vlug, maar ze tonen dat
niet goed hoe je dat moet toepassingen in een echte les [L5/O3]

17. “En nu heb ik het kunnen uittesten in stage, dat is eigenlijk wel
een groot risico, maar het is daar goed uitgedraaid. Nu kan ik
het hier verder gebruiken” [L1/O1]
Authentieke ervaringen
Verplichte ICT-integratie in de laatste stage (van O1)
> Gerapporteerde impact op het huidige ICT-gebruik in de klas:
“In mijn allerlaatste stage had ik een digitaal bord. Ik moest daar ineens met
zo’n bord lesgeven, dus ik kon dat natuurlijk niet. (…) Verder heb ik nooit
tijdens de stage ICT gebruikt” [L3/O2]
Leraren (uit O2 en 3) hadden amper ervaring met ICT in de klas

18. Evaluatie en feedback
Evaluatie na een taak, maar zonder feedback
“Enkel op de taken en dat was 1 keer per semester. (...) Dat was goed, of
zeer goed of slecht, maar waarom? Waarom is het geen goed, en maar een
voldoende? Er mag daar wel uitleg over gegeven worden” [L2/O1]
Evaluatie en feedback gebeuren sporadisch
“Eigenlijk werd er bijna niet naar ons ICT-gebruik gekeken” [L6/O3]
En tijdens de stage?
“Als ze het niet zien dan wordt dat niet beoordeeld. Je wist niet
wanneer de lectoren kwamen maar de mentoren zitten daar
altijd, dus zij kunnen zeggen hoe het zat. ” [L2/O1]

19. Conclusie
en
discussie
• Thema’s uit het SQD-model komen amper aan bod in de drie
opleidingen (cf. Kay, 2006).
• Lerarenopleiders slagen er bv niet in om een
voorbeeldfunctie uit te oefenen (cf. Ottenbreit-Leftwich et al., 2010)
MAAR: Weinige ICT-activiteiten in de lerarenopleiding hadden
positieve invloed op ICT-gebruik van beginnende leraren (vb in O1)
• Mogelijkheden van ICT werden ontdekt en later ook gebruikt
• ICT-opdrachten en verplicht ICT-gebruik in de stage bepalen mee het
ICT-gebruik van beginnende leraren
• Ter discussie:
• Op welke wijze kan ICT op een systematische wijze deel uitmaken
van de lerarenopleiding? > ICT-beleidsplanning ENWAUGent
• Hoe kunnen we de opleiders zelf opleiden? > design teams #SOE

20. Referenties en nuttige informatie
Barton, R., & Haydn, T. (2006). Trainee teachers’ views on what helps them to use information
and communication technology effectively in their subject teaching. Journal of Computer
Assisted Learning , 22, 257-272.
Drent, M. (2005). In transitie: op weg naar innovatief ICT-gebruik op de PABO. Proefschrift tot
het behalen van de graad doctor in de onderwijspsychologie, Universiteit Twente, Enschede.
Kay, R. H. (2006). Evaluating strategies used to incorporate technology into pre-service
education: a review of the literature. Journal of Research on Technology in Education, 38,
383–408.
Ottenbreit-Leftwich, A., Glazewski, K., Newby, T., & Ertmer, P. (2010). Teacher value beliefs
associated with using technology: addressing professional and student needs.
Computers & Education, 55, 1321–1335.
Tondeur, J., De Roo, N., van Braak, J., Vanderlinde, R., & Thys, J. (2010). ICT-integratie in de
lerarenopleiding: Vier in balans?. TIJDSCHRIFT VOOR LERARENOPLEIDERS, 31(2), 11-18..
Tondeur, J., van Braak, J., Sang, G., Voogt, J., Fisser, P., & Ottenbreit-Leftwich, A. (2012).
Preparing pre-service teachers to integrate technology in education: A synthesis of qualitative
evidence. Computers & Education, 59 (1), 134-144.

21. @jotondeur
Jo.Tondeur@Ugent.be
PresentaLe
online
via
Slideshare
of
h@ps://ugent.academia.edu/JoTondeur
Van
lerarenopleiding
tot
prak6jk:
Een
follow-­‐up
studie
naar
strategieën
om
leraren
voor
te
bereiden
op
educa6ef
ICT-­‐gebruik