лекц 10,11

1. Олон Улсын Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр: Аудит
Лекц № 10,11
Сэдвийн нэр: Санхүүгийн бүртгэл тайлангийн аудит
 Хичээлийн кредит: 3 кредит
 Хичээлийн индекс:
 Судлах анги: НББ-4 анги

2. Агуулга
 Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлд аудит хийх нь
 Авлагын бүртгэлд аудит хийх нь
 Худалдан авалтанд аудит хийх нь

3.  Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэл нь ААН
байгууллагын үйл ажиллагааг нилээд өргөн
хүрээнд тодорхойлж байдаг удирдлагын
хэрэгсэл юм. Аудитын шалгалтыг гүцэтгэхэд
мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлд тогтмол
хэрэглэгддэг нэр томъёонуудыг аудитор сайн
мэдэж байх учиртай. Ж:
Мөнгөн хөрөнгө, мөнгөтэй адилтгах хөрөнгө,
жижиг мөнгөн сан, мөнгөн гүйлгээний тайлан,
гадаад валютын талаар сайн мэдэж байх
шаардлагатай.

4. Кассанд байгаа бэлэн мөнгөний гүйлгээ, баримтжуулалт:
 Бизнес ААН анх үйл ажиллагаагаа эхлэх үед хувь
нийлүүлж хөрөнгө гарган эхэлсэн гэж үзвэл: холбогдох
данснууд бич
 Нэрлэсэн үнэтэй хувьцааг зах зээлд бэлэн мөнгөөр
борлуулсан тохиолдолд :
 Бизнес авлагаа авах үед
 Төсвийн байгууллагад улсаас татаас өгөх үед:
 АА газар үйл ажиллагаандаа шаардлага гарсан үед
хэрэгцээтэй мөнгийг банкнаас чек бичиж авах үед
 Байгууллага ААН газрууд өөрийн ажилчидаас бэлэн
мөнгөн орлогыг баримтаар кассанд тушаах үед:

5. Мөнгөн хөрөнгийн нэмэгдэх утга дебет тал:
 Байгууллагаас төлбөрийн даалгавар болон
мэдүүлгээр шилжиж ирсэн авлагын тооцоо
 Авлага шилжин ирэх үед
 Ажилчид өр зээлээ төлөх үед
 Харилцагч гуравдагч тал төлбөр тооцоогоо хийх
үед
 Үйлчилгээ борлуулалтын орлого орж ирэх үед
 Урьдчилсан төлбөрийн орлого орж ирэх үед
 Зээл авч орлого орж ирэх үед

6. Харин мөнгөн хөрөнгий багасах тал нь кредит
тал юм.
 Бэлэн мөнгөөр үндсэн хөрөнгө худалдан авах
үед
 Жижиг мөнгөн сан байгуулах үед
 Урьдчилсан үйлчилгээний зардал гарах үед
 Өр зээлээ төлөх үед
 Бүх төрлийн зардал гарах үед

7. Жишээнүүд авах:
 10000 нэрлэсэн үнэтэй хувьцааг 12000 төгрөгөөр үнэлэн борлуулсан
 Банкинд 2 жилийн хугацаатай 50 саяын хадгаламж хийлгэн хүүгийн орлогоос
500000 хүлээн авсан
 Байгууллага нь хувь хүмүүстэй холбоотой 480000 авлагаа авсан
 Байгууллага улсын төсвийн санхүүжилтээр 800000 төг, ттүрээсийн үйл
ажиллагаанаас 740000, сургалтын үйл ажиллагаанаас 1200000 тус тус
бэлэн мөнгөөр хүлээн авсан
 Нэг байгууллагатай гэрээ хийж 4 сарын үйлчилгээ үзүүлэх 1500000
урьдчилан авсан
 Байгууллага нь өглөг болох 789000 төгрөгийн төлсөн
 Албан томилолтын зардалд 450000 төлсөн
 Банкинд 6 сарын хугацаатай сарын 1,8 % хүүтэй хадгаламж хийсэн
 Түрээсийн 3 сарын төлбөр болох 310000 урьдчилан төлсөн
 Бүсад төрлийн зардлуудад 1450000 төлсөн
 Дээрх ажил гүйлгээг бүртгэж, мөнгөн хөрөнгийн С2 ол

8. Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлд аудит хийх нь
байгууллага дээр мөнгөн хөрөнгө хэрхэн зохион
байгуулагдаж, яаж мөрдөгдөж байгаа талаар
аудиторын хяналт шалгалт чухал үүрэгтэй байдаг.
Мөнгөн хөрөнгийн аудитын үндсэн хэсэг нь бэлэн
мөнгө хэлбэрээр кассанд байгаа мөнгө,
харилцахад байгаа мөнгө, сертификат, чек цахим
карт зэрэг мөнгөтэй адилтгах бусад зүйлсийн
бүртгэлийг хийхэд хамааруулж үздэг. Бизнесийн
байгууллагын касаанд байгаа мөнгө нь харьцангуй
хөдөлгөөнтэй, амархан борлогдох активт
хамаарагдаж байгаа төлбөрийн хэрэгслийн
нийтлэг болоод түгээмэл шинжийг агуулж байдаг
билээ.

9. Мөнгөн хөрөнгийн бүртгэлд аудит хийх зорилго бол:
 Бодитой оршин тогтнол: мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэл ь
бодитоор оршиж байгаа эсэх, бүртгэсэн мөнгөн
хөрөнгийн ажил гүйлгээнүүд нь бодитойгоор болж
өнгөрсөн эсэх
 Иж бүрдэл: тайлант хугацаанд гарсан бүх мөнгөн
хөрөнгийн ажил гүйлгээг бүрэн бүртгэсэн эсэх
 Эрх: хянуулагч байгууллага мөнгөн хөрөнгийн бүртгэх
эрхтэй эсэх
 Нягт нямбай байдал: мөнгөн хөрөнгийн хүснэгтийн
тооцоололт нь үнэн зөв эсэх
 Тайлагнал ба тодруулга: мөнгөн хөрөнгө нь санхүүгийн
тайланд зохих ёсоороо тусгагдсан эсэхийг хянадаг.

10. Бэлэн мөнгө шамшигдах, ажил гүйлгээний
зохиомол баримтаар дансанд тусгагдаж
ашиглагдах зэрэг дутагдалд өртөж байдаг. Энэ
байдлаас үндэслэн аудитор үйлчлүүлэгч
байгууллагад бэлэн мөнгөний шалгалт хийхэд
гарч болох зөрчлүүдийг ангилан авч үзнэ.
Жишээ нь: кассын үйл ажиллагаанд гардаг
зөрчлийг аудитор дараах байдлаар ангилж
болно.

11. 1. Мөнгөн хөрөнгийн шууд ашиглах хэлбэрүүд
-ямар нэгэн далд болон нуугдмал байдлыг
агуулаагүй, шууд ил ашиглах хэлбэр
-хуурамч баримт болон гарын үсэг ашиглах
хэлбэр
2. касст орох бэлэн мөнгөний төлбөр хийгдэхгүй
байх тохиолдол:
-банкнаас орох орлого дутуу байх
Мөнгийг завших
-харилцагчдынхаа итгэлийг хөсөрдүүлэх

12. 3. Илүү бичилт хийж дүнг өөрчлөх ажиллагаа:
-баримтыг дахин ашиглах
Баримтанд дүнг буруу бичих
Дүнг багасгаж бичих
Дүнг хуурамчаар өсгөх
Зохих журмын дагуу тооцоологдсон зүйлийн
зориулалтыг өөрчлөн завших
-хадгалагдсан цалин болон бусад төлбөрийг ашиглах
 -бусад байгууллагад төлөх бэлэн мөнгөний төлбөрийг
завших 5. бараа үйлчилгээний орлогыг хяналтгүй авах
 -кассын хяналтын машингүй байх
 Кассын машиныг татварын болон бусад байгууллагад
бүртгүүлээгүй байх гэх мэт

13. Ажил гүйлгээг бүртгэлд буруу тусгах.
 Эдгээр төрлийн зөрчил дутагдал нь практикт их гардаг тул
аудитор энэхүү үйл ажиллагааг онцгойлон үзэх ёстой.
Шаардлагатай нотолгоог олж авахын тулд аудитор дараах
горимуудыг хэрэглэнэ.
 Тооллогыг ажиглах, түүнд биечлэн оролцох
 АА-н болон НББ-н ажил гүйлгээний хэрэгжилтийг ажиглах
 Аман асуулга авах
 Бичгээр баталгаа авах
 Үйлчлүүлэгчид гуравдагч этгээдээс ирүүлсэн баримтыг
шалгах
 Арифметик үйлдлийг шалгах
 Шинжилгээ хийх эдгээр горимуудыг алийг нь ямар зөрчлийн
үед илрүүлэхэд хэрэглэх боломжтойг авч үзье.

14.  Ж: 1.1 дээр эхний 2 зөрчил хоёулаа гарч болно
 дээр6 .8 зөрчлүүд гарч болно.
 Мөнгөн хөрөнгийн хөдөлгөөний аудит хийх
үндсэн баталгааны баримт бичиг бол “Мөнгөн
хөрөнгийн хөдөлгөөний тайлан” юм.
Аудиторын зүгээс юуны өмнө ААН-н бүх цэвэр
мөнгөн гүйлгээний баталгааг шалгах ёстой.

15. Үүний тулд:
 мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийн эхний үлдэгдэл
 мөнгөтэй адилтгах хөрөнгийн эцсийн үлдэгдэл
эдгээрийн баталгааг хэмжээг тооцож үзэхийн
тулд:

16.  -Кассанд байгаа бэлэн мөнгөний тооллогын дүн
дансны үлдэгдлийн тохиргоог анхаарч тестлэнэ
 -банкин дахь харилцах дансны үлдэгдэл банкны
хуулгаар тодорхойлогдсон дүнгүүдийн
тэнцэтгэлийг үзэж тестлэнэ.
 Ингэж тестлэх нь үндсэн баримт бичгүүд бол дээрх
хоёр дансны харилцаа үндэслэгдсэн анхан шатны
баримтжуулалт юм.
 ААН-н цэвэр мөнгөн гүйлгээний баталгааг мөнгөн
гүйлгээний тайланд тусгагдсан үзүүлэлттэй тулган
шалгалт хийх ёстой.

17. Үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ хэсэгт :
 цэвэр ашиг –орлого үр дүнгийн тайлангаар тодорхойлогдсон
хэмжээтэй нь тулган шалгаж үзэх, үнэлэх
 тохируулах бичилтүүд
 элэгдлийн зардал
 худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын алдагдлын тооцоог
үзэх
 худалдсан үндсэн хөрөнгө, хөрөнгө оруулалтын ашиг
 авлага бараа материалын үнэт зүйлсийн урьдчилсан гарсан
зардлын өөрчлөлтүүд
 бөөний худалдааны өглөг, УОО-н өөрчлөлтүүд
 эдгээрийн нийлбэр ямар хэмжээнд байгааг тодорхойлж үзнэ. Үүний
тулд холбогдох материаллаг баримтуудаас тестлэж шалгах ажлыг
гүйцэтгэнэ.

18. Хөрөнгө оруулалтын үйл ажиллагааны
цэвэр мөнгөн гүйлгээ
 -худалдсан үндсэн хөрөнгийн үнэ +
 Худалдаж авсан үндсэн хөрөнгийн үнэ-
 Худалдсан хөрөнгө оруулалт+
 Худалдаж авсан хөрөнгө оруулалт-
 Эдгээрийн нийлбэрээр хөрөнгө оруулалтын
үйл ажиллагааны явцад тодорхойлогдох цэвэр
мөнгөн гүйлгээг тооцоолно.

19. Санхүүгийн үйл ажиллагааны мөнгөн гүйлгээ
 банкнаас авсан зээл+
 улсаас өгсөн санхүүжилт+
 төрөл бүрийн хандив+
 зээл төлөлт-
 урт хугацаатөрийн тайлангийн үе дэх төлөлт-
 гаргасан хувьцаа +
 мөнгөөр эргүүлж худалдаж авсан хувьцаа-
 ноогдол ашгийн мөнгөөр төлсөн хэсэг
 эдгээрийн нийлбэрээр санхүүгийн цэвэр мөнгөн гүйлгээг
тодорхойлж мөнгөн гүйлгээний тайлан үндсэн аргачлалаараа
тооцоологдсон үгүйг аудитор шалгаж дүгнэлт өгнө.

20. Авлагад аудит хийх нь
 Авлагын бүртгэлийн өөрчлөлт хөдөлгөөнийг аудит хийх
үйл ажиллагаанд хянан шалгахдаа авлагын данс,
авлага борлуулалтын харьцаа, буцаалт, хөнгөлөлт
цэвэр боломжит үнэ цэнэ, авлагын барьцаалалт,
шилжүүлэх үйл ажиллагаа зэрэгт ямар нэгэн зөрчил,
алдаа дутагдал байгааг илрүүлэн зорилготой юм. Энэ
мэтчилэн үйлчлүүлэгч байгууллагад үүссэн авлагын
төрөл, төлөгдөж байгаа байдал, авлага цуглуулах
ажлын зохион байгуулалт, урьдчилсан тооцоо үүссэн
зориулалт, ач холбогдол зэрэгтэй уялдуулан өргөн
хэмжээний агуулгыг аудитор гүйцэтгэх нь чухал юм.

21. Авлагын дансны нэмэгдэх, хасагдах утга
1. Дебет талд:
 борлуулалтын орлогыг дараа тооцоогоор хийх үед
 бараа материал, үндсэн хөрөнгийг зээлээр борлуулах үед
 төсвөөс санхүүжилтээр орлого орж ирэх ёстой боловч хараахан
шилжиж ирээгүй үед
 хөрөнгөө түрээслүүлэх үед орлогыг хүлээн аваагүй байх үед
 татвар, шимтгэлийн илүү төлөлт орж ирэх болоогүй үед
 НДС нөхөн төлбөр авах ёстой үед
 Авлагыг бичгээ авлага болгох үед
2. Кредит талд.
 Авлага бэлэн мөнгөөр төлөгдөх үед
 Авлагаа авлагын бичиг болгох үед
 НА үүсэх үед

22. Жишээ 2
 А компани Ж компанитай гэрээ байгуулан 986600
төгрөгийн БМ дараа тооцоогоор борлуулсан.
 ААН байгууллагатай тооцох авлага................986600
 Борлуулалтын
орлого......................................................986600
 Уг авлагын 50% төлөгдөж, 50 % авлагын бичиг рүү
шилжүүлсэн.
 МХ....................................493300
 Авлагын бичиг.................493300
 Авлага........................................................986600

23. Авлагын бичгийн 30% нь найдваргүй авлага
болсон. Үлдсэн нь 1% хүүтэй 6 сарын
хугацаанд төлөгдсөн
НАЗ....................147990
Авлагын бичиг............147990
Хх=345310*0,01* 180/360=1726,55
Мх.................347036,55
Авлагын бичиг......................345310
Хүүгийн орлого......................1726,55

24. Thank you ^^