1. Улаанбаатар Их Сургууль
Бизнес менежментийн тэнхим
Хичээлийн нэр: Дунд шатны НББ
Лекц 6 . Биет бус хөрөнгө
 Хичээлийн кредит: 3 кредит
 Хичээлийн индекс: ВА366
 Судлах анги: НББ-3 анги

2. Тусгайлан тодорхойлох боломжгүй биет бус
хөрөнгө буюу хаяас: Хаяас бол санхүүгийн
тайланд тусгагдах хамгийн нарийн төвөгтэй
бөгөөд маргаантай биет бус хөрөнгө юм.
Хаяасыг бизнесийн байгууллагын цэвэр
хөрөнгийн зах зээлийн үнээсилүү үнэлгээг уг
байгууллагад өгдөг бүртгэгдээгүй хөрөнгө гэж
үздэг. Хаяас нь ААН, байгууллагын үнэ цэнэ ба
ашиг олох чадварт хувь нэмрээ оруулах олон
тооны хүчин зүйлс болон бусдаас давуу талтай
болгож буй нөхцөл байдлаас бүрддэг.

3. 1. Өндөр ур чадвартай удирдлагын баг
2. Борлуулалтын сайн зохион байгуулалт, үр ашигтай
сурталчилгаа
3. Нууц технологи буюу технологийн томъѐолол
4. Хөдөлмөрийн таатай харилцаа, ажилтны давтан
сургалтын өргөн хөтөлбөр
5. Зах зээлийн үнэлэмж
6.Олон нийтийн дундах нэр хүнд
7.Ажилтнуудын далд ур чадвар, авъяас нөөцийн
илрүүлэлт
8. Газар зүйн байршил
9. Өрсөлдөгчийн бүтэлгүй үйл ажиллагаа зэрэг нь
байгууллагын давуу тал юм.

4. Хаяас нь тасралтгүй ажиллах зарчмын үнэлгээ юм.
Байгууллага анх үүсгэн байгуулагдсанаас хойш өнөөг
хүртэл хугацаанд нийгмийн , зах зээлийн хэрхэн
үнэлэгдэж байгааг харуулж байдаг
Хаяасын үнэлгээнд хамгийн их хэрэглэгддэг 2 арга
байна
1. Мастер үнэлгээний арга: худалдан авсан
бизнесийн тодорхойлогдох цэвэр хөрөнгийн зах
зээлийн үнийг өмчлөлдөө оруулж байгаа бизнесийн
худалдан авалтын өртөгтэй харьцуулж, зөрүүгээр нь
хаяасын үнэ цэнийг тогтоодог. Иймс хаяасыг зарим
үед нөхөөс буюу цоорхой бөглөгч данс гэж нэрлэдэг.
Мастер үнэлгээ нь эерэг хаяас, сөрөг хаяас гэсэн 2
хэлбэртэй.

5. Жишээ нь: Монгол газар ХК 2010.09.30-нд Хайтан ХК-г
худалдан авахын тулд 300000000 төгрөг төлсөн бөгөөд
Хайтан ХК-ний хөрөнгийн өртөг болон зах зээлийн үнэ
дараах байдалтай байна.
Мөнгө..........12500000
Авлага...........48150000
Бараа материал.....62750000
Үндсэн хөрөнгө......215500000
Богино хугацаат өр....18500000
Урт хугацаат өр.........36400000

6. Нийт хөрөнгийн зах зээлийн үнэ = 12500000
+ 48150000 + 62750000+215500000=338900000
Нийт өглөгийн зах зээлийн үнэ = 18500000 +
36400000 ═ 54900000
Тодорхойлогдох цэвэр хөрөнгийн зах зээлийн
үнэ = 338900000-54900000═284000000
Худалдан авалтын өртөг═төлсөн мөнгө+холбогдох
зардал ═300000000
Хаяас═ХАӨ-ТЦХЗЗҮ©═300000000-284000000 ═
16000000
Журналд:
Хөрөнгө оруулалт................300000000
Мөнгөн хөрөнгө...................................300000000

7. Санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан гаргах үед:
Мөнгөн хөрөнгө ................12500000
Авлага...............................48150000
Бараа................................62750000
Үндсэн хөрөнгө...............215500000
Хаяас................................16000000 / Санхүүгийн
тайланд эргэлтийн бус биет бус хөрөнгө гэж
тэмдэглэнэ/
Богино өр............................................18500000
Урт өр..................................................36400000
Хөрөнгө оруулалт................................300000000
2. Илүүдэл ашгийн арга: Тухайн бизнесийн цэвэр
хөрөнгийн зах зээлийн үнээс гадна тухайн бизнесийн
ирээдүйн өгөөжийг авч үздэг арга юм.

8. Нэр томьѐо
Fixed assets...............................үндсэн хөрөнгө
Land...........................................газар
Equipment..................................тоног төхөөрөмж
Original cost...............................анхны өртөг
Accumulated deprecation..........хуримтлагдсан элэгдэл
Market value...............................зах зээлийн үнэ
Gain of exchange.......................солилцооны олз
Loss of exchange.......................солилцооны гарз
deprecation expense..................элэгдлийн зардал
Salvage value.............................үлдэх өртөг
Straight-line method...................шулуун шугамын арга
Activity method................үйл ажиллагааны арга БННА
Sum-of the years- digits..................нийлбэрийн арга
Declaning balance method..............үлдэгдэл бууруулах
арга