бизнес төлөвлөлт хичэлийн гарын авлага

1. МОНГОЛ УЛСЫН СОЁЛ УРЛАГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ
СОЁЛЫН СУРГУУЛЬ
МЕНЕЖМЕНТИЙН ТЭНХИМ
БИЗНЕС ТӨЛӨВЛӨЛТ
БОЛОВСРУУЛАХ ГАРЫН АВЛАГА
“С.АМ314 БИЗНЕС ТӨЛӨВЛӨЛТ” ХИЧЭЭЛИЙН
БИЕ ДААЛТ ГҮЙЦЭТГЭХ ҮЛГЭРЧИЛСЭН ЗААВАР
Боловсруулсан багш. С. Тунгалаг
УЛААНБААТАР, 2014

2. Агуулга
1. Гарын авлагын зорилго
2. Нэг хуудас бизнес төлөвлөлтийн талаарх товч тайлбар
3. Бизнес төлөвлөгөө боловсруулах үлгэрчилсэн загвар
3.1 Байгууллагын танилцуулга
3.2 Зах зээлийн судалгаа
1. Зах зээлийн ерөнхий чиг хандлага, багтаамж
2. Төрийн бодлого эрх зүйн орчин
3. Өрсөлдөгчид
4. Бэлтгэн нийлүүлэгчид
5. Хэрэглэгчийн зан төлөв
4. Төлөвлөлтийн хэсэг
1. Хэрэглэгчийн сегмент
2. Хэрэглэгчтэй тогтоох харилца
3. Хэрэглэгчтэй холбогдох сувгууд
4. Хэрэглэгчид хүргэх үнэ цэнэ
5. Орлогын урсгал
6. Өртөг зардлын бүтэц
7. Үндсэн үйл ажиллагаа
8. Үндсэн ашиглах нөөц
9. Гол харилцагчид
5. Бие даалтын бичвэрт тавигдах шаардлага

3. 1. Гарын авлагын зорилго
Энэ гарын авлага нь бизнес төлөвлөлтийн үйл явцыг судлах болон бизнес төлөвлөгөөг
боловсруулах, хянах, хэрэгжүүлэх, сайжруулахад нь туслах зорилготой.
2. Бизнес төлөвлөгөөний талаархи товч тайлбар
Бизнес төлөвлөгөө гэж юу вэ?
Бизнес төлөвлөгөө бол бизнес ба түүний орчин, удирдлагын систем, зах зээл, тухайн компаний
өмнөө тавьсан зорилгодоо хүрэхэд шаардагдах нөөц, зорилтот үр дүнд хүрэх арга замыг
тодорхойлж бичсэн баримт бичиг юм.
Аливаа бизнес төлөвлөгөөг боловсруулахаас өмнө бизнес эрхлэгч та дараах асуултуудыг
өөрөөсөө асуух хэрэгтэй:
1. Ямар бизнес эрхлэх гэж байгаа?
2. Энэ бизнесийг эрхлэх болсон шалтгаан нь юу вэ?
3. Энэ бизнесийн хэрэглэгчид, өрсөлдөгчид нь хэн байх вэ?
4. Энэ шинэ бизнес хэрэглэгчдийн таашаалыг хэрхэн хангаж өрсөлдөгчидтэй өрсөлдөх вэ?
5. Энэ бизнесийг төлөвлөж, үйл ажиллагаа явуулах хамгийн оновчтой арга зам юу вэ ?
Таньд ямар нөөц бололцоо байгаа вэ?
6. Санхүүгийн талаас үнэхээр ашигтай ажиллаж чадах уу?
7. Хэдий хугацаанд ашигтай ажиллах вэ?
8. Тогтвортой ашигтай ажиллуулахын тулд ямар хөрөнгө, эх үүсвэр шаардагдах вэ?
Бизнес төлөвлөгөөны ач холбогдол:
 Бизнес төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх этгээд болох жишээлбэл компаний удирдлагын баг,
ерөнхий гүйцэтгэх ажилтан нь төлөвлөгөөг боловсруулж хэрэгжүүлвэл бизнестээ
амжилт гаргахад илүү тустай.
 Бизнес төлөвлөгөөг зөвхөн санхүүжилт олох зорилгоор биш үйл ажиллагаагаа
төлөвлөсний дагуу зөв зохистой явуулах үүднээс хийх хэрэгтэй. Бизнес төлөвлөгөөг нягт
нямбай, зөв хийх нь алдаа гаргаж алдагдалд орохоос сэргийлнэ.
 Санхүүгийн жил бүр /1 жил/ бизнес төлөвлөгөө боловсруулж, ирэх жилд явуулах үйл
ажиллагаагаа төлөвлөснөөр бизнесийн ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх, бизнесээ зөв
амжилттай удирдан зохион байгуулах гол үндэс нь болдог.
 Жил бүрийн бизнес төлөвлөгөөнөөс гадна компаний ойрын 5 жилд хийх үйл ажиллагааг
төлөвлөсөн стратеги төлөвлөгөөг бэлтгэж, бизнесээ хэрхэн өргөжүүлэх талаар
төсөөлөлтэй байх нь бизнес эрхлэгчидэд хөрөнгө, эх үүсвэрээ үр ашигтай бизнест

4. хөрөнгө оруулах, зах зээлийн аливаа эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх зэрэг олон талын
чухал ач холбогдолтой.
 Шинэ бүтээгдэхүүн, үйлчилгээнд зах зээл, эрэлт бий эсэхийг сайн судлаж шалгах
төлөвлөх шаардлагатай.
 Бизнес төлөвлөгөөний санхүүгийн хэсэгт хөрөнгийг хэрхэн төлөвлөж зарцуулахыг
харуулах мөнгөн урсгалын тооцоог заавал оруулсан байх шаардлагатай.
 Зардлууд нь бодитой, хэмнэсэн байх бөгөөд зохиогчийн бодит нөхцөл байдлын тухай
ойлголтыг аль болох нарийн гаргавал зохино.
Байгууллагын танилцуулга
Энэ хэсэгт байгууллагынхаа алсын хараа, эрхэм зорилго, зорилго, үнэт зүйл юу болохыг
тодорхойлон бичнэ.
Зах зээлийн судалгаа.
Зах зээлийн судалгаа бүлэг нь ерөнхий зах зээлийн байдал, хэрэглэгчид, зах зээлд гарч байгаа
ерөнхий чиг хандлага, тухайн бизнесийн хууль эрх зүйн орчин, тухайн салбар дахь
өрсөлдөгчдийн талаар мэдээллүүдийг багтаана. Зах зээлийн судалгаан дээр үндэслэн бизнес
төлөвлөгөө бичих болсон шалтгаануудаа тодорхойлж бичнэ. Зах зээлийн судалгаа нь дараах
үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ.
1. Зах зээлийн багтаамж, чиг хандлага
2. Бизнесийн хууль эрх зүйн орчин
3. Хэрэглэгч
4. Өрсөлдөгчид
5. Бэлтгэн нийлүүлэгчид
1. Зах зээлийн багтаамж, чиг хандлага
Энэ хэсэгт зах зээлийн хэмжээ, хэрэглэгчдийн тоо хэмжээ, тухайн компаний зах зээлд эзлэх
хувь, зах зээлийн өсөлт, ирээдүйн зах зээлийн байдал, зах зээлийн тогтвортой байдал, зах зээлд
гарч байгаа ерөнхий чиг хандлагууд үүн дотор технологийн хөгжил, байгалийн хүчин зүйлс,
хүн амын суурьшилт, нүүдлийг зэргийг статистикийн мэдээлэл ашиглан оруулна.
Тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлийн хэмжээ, нөөц боломжийг тооцоолох олон арга байдаг
бөгөөд бүтээгдэхүүн бүрд харилцан адилгүй байна.
Энэ бүлгийн хамгийн чухал нь тухайн бүтээгдэхүүн/үйлчилгээний хэрэгцээ байгаа, тиймээс
эрэлт байх болно гэдгийг харуулах юм. Дараа нь бүх хүч хөрөнгийг зарах хангалттай эрэлт
байгаа гэдгийг харуулах. Зах зээлийн нарийн хэмжээг гаргах онц шаардлагагүй бөгөөд
боломжийн зах зээлийн нөөцийн хэмжээ, тооцооны үндэслэлийг илэрхийлэхэд л болно.

5. 2. Бизнесийн хууль эрх зүйн орчин
Тухайн бизнесийг эрхлэхтэй холбоотой хуулиудыг судлах, зөвшөөрөл, лиценз өөр шаардагдах
бичиг баримтыг бүрдүүлж баталгаажуулсан эсэх, үйл ажиллагаа нь ямар нэгэн хуулийн заалтын
эсрэг биш болохыг тодруулсан байх шаардлагатай.
3. Хэрэглэгчийн зан төлөв
Байгууллагын үйлчлүүлэгчид, тэдгээрийн зан төлөвийн онцлогийг судалж тодорхойлох.
Судалгааны үр дүнг SPSS программ ашиглаж үр дүнг гаргаж, холбогдох шинжилгээг
хийнэ. Тухайлбал: мэдээлэл авдаг эх үүсвэр, худалдан авдаг давтамж, хаанаас худалдаж
авдаг, нөлөөлөх хүчин зүйл гэх мэт үзүүлэлтүүдийг хэрэглэгчийн нас, хүйс, ажил эрхлэлт,
газар зүйг байршил, сарын дундаж орлого зэрэг үзүүлэлтүүдээс хамааруулан судлах.
4. Өрсөлдөгч
Энэ хэсэгт тухайн зах зээл дээрх ижил төрлийн бизнес эрхэлж байгаа ААНБ -ын тоо хэмжээ,
нэр, байршил, хүчин чадал, зах зээлд эзлэх хувь, давуу болон сул талуудын талаар дурьдана.
5. Бэлтгэн нийлүүлэгчид
Байгууллагын үйл ажиллагаанд шаардлагатай түүхий эд, материал, тоног төхөөрөмж зэргийг
нийлүүлэгчийн тоо, үнэ, байршил зэргийг судалж, тодорхойлно.
4. Төлөвлөлтийн хэсэг
Энэ хэсэгт байгууллагын бизнесээ төлөвллөх гол хэсэг ба төлөвлөлтийг нэг хуудсанд 9
нүд бүхий хүснэгтэнд инфографикийн аргыг ашиглан хийж гүйцэтгэсэн байна.

6. Харилцагч
Түншүүд ямар үйл
ажиллагаа явуулдаг вэ?
Түншүүдтэй ажиллах
манай мотиваци юу вэ?
Ямар түншүүдтэй хамтран
ажилла вэ?
Үйл ажиллагаа
Байгууллагын явуулах үйл
ажиллагааны чиглэлийг
тодорхойлно.
Хүргэх үнэ цэнэ, давуу
тал
Хэрэглэгчийн ямар
хэрэгцээг бид хангах вэ?
Хэрэглэгчийн бид ямар
асуудлыг нь шийдсэн бэ?
Манай бүтээгдэхүүн
үйлчилгээ хэрэглэгчид
ямар давуу талыг олгож
байна вэ?
Хэрэглэгчтэй тогтоох
харилцаа
Хэрэглэгчтэй ямар
байдлаар холбоо тогтоох
вэ?
Хэрэглэгчийн сегмент
Хэрэглэгч маань хэн бэ?
Манай бүтээгдэхүүн
үйлчилгээ хэний хэрэгцээг
хангах вэ?
Гол нөөц
Үйл ажиллагаа явуулахад
шаардлагатай нөөцийг
тодорхойлон бичнэ.
Сувгууд
Хэрэглэгчтэй
холбогдохдоо бид ямар
сувгийг ашиглах вэ?
Бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ
ямар сувгуур хэрэглэгчид
нийлүүлэх вэ?
Өртөг зардлын бүтэц
Манай одоогийн бизнесийн загварт ямар гол зардлууд гарч байна вэ?
Зардал бүрийн хэмжээ ямар байна?
Орлогын урсгал
Орлогын ямар урсгал байна вэ?
Орлогын эх үүсвэр бүрийн хэмжээ ямар байна?
Хэрэглэгчийн аль сементээс хэдэн хэмжээний орлого
олох вэ?

7. Санхүүгийн дэлгэрэнгүй төлөвлөгөө
Энэ хэсэгт бизнес төлөвлөлтийн санхүүгийн дэлгэрэнгүй төлөвлөгөө буюу өртгийн
тооцоолол, борлуулалт зардлын төлөвлөгөө, мөнгөн хөрөнгийн төлөвлөгөө зэргийг
хамруулан бичнэ.
Бичвэрт тавигдах шаардлага
3. Бие даалтын ажлын бичвэрт тавих шаардлага
1. Үндсэн шаардлага:
 Бие даалтыг A4 (210x297мм) хэмжээний цаасны нэг тал дээр үзэмжтэй хэвлэсэн байх.
 Төлөвлөлтийн хэсгийг инфографик программ дээр боловсруулсан байна.
 Цаасны захаас авах хэмжээ нь дээд, доод талаас 20 мм, баруун талаас 15 мм, зүүн талаас
30 мм хэмжээтэй байна.
 Үсгийн фонд нь Times New Roman (Unicode Standard), үсгийн хэмжээ 12 pt, мөр
хоорондын зай 1.5 sp байна.
 Нүүр, хуудас дээр нэмэлт чимэглэл, хүрээ, зураг оруулахгүй.
2. Бичвэрийн формат:
 Бүлгийг шинэ хуудаснаас эхлэх ба ТОМ ҮСЭГ (ALL CAPS), мөр голлон, харин дэд
бүлгийг энгийн (Sentence case), зүүн талдаа зэрэгцсэн, үгийн хэлбэржилт Bold байна.
 Үндсэн бичвэрийн үгийн хэлбэржилт энгийн, зүүн баруун талдаа зэрэгцсэн байна.
 Бичвэр дунд мөр хооронд жагсаалтыг тэмдэглэхдээ (Bullets) цэгэн тэмдэг (•)-ийг
ашиглана.
 Нэмэлт тэмдэглэл (Footnote)-ийг хуудасны доор дараалсан дугаартай, үсгийн хэмжээ 10
pt, мөр хоорондын зай 1.0 sp, үгийн хэлбэржилт italic, зүүн баруун талдаа зэрэгцсэн
байна.
 Хүснэгт, зураг, ашигласан материалын жагсаалт болон хавсралтуудад мөр хоорондын
зай 1.0 pt байна.
 Эх сурвалжийг хүснэгт, зургийн дор үсгийн хэмжээ 11 pt, үгийн хэлбэржилт italic,
баруун талдаа зэрэгцсэн байхаар бичнэ.
3. Хуудасны дугаар: Хуудасны дугаарыг ажлын эхнээс төгсгөл хүртэл нэгдсэн байдлаар
хуудас бүрийн доод талын төв хэсэгт бичнэ.
 Нүүр хуудсыг дугаарлахгүй.
 Ажлын агуулга, эх бичвэр, ашигласан материал бүхий хуудсуудыг араб тоо (1, 2, 3) -оор
дугаарлана.

8.  Хавсралт бүхий хуудсуудыг ром тоо (i, ii, iii, …)-оор дугаарлана.
4. Эшлэл авах: Судалгааны ажилд анхдагч бүтээлээс ишлэл хийх ёстой. Хэрэв энэ бүтээл
олдохгүй тохиолдолд түүнийг иш татсан хоёрдогч бүтээлээс ишлэл авч болно. Энэ
тохиолдолд ашигласан материалын жагсаалтад анхдагч бүтээлийг эхлэн бичээд ...-ны
ишлэл татсанаас хэмээгээд хоёрдогч бүтээлийг бичнэ. Эшлэл хийхдээ бүтээлийн дотроос
холбогдох хэсэгт “Insert Footnote” хийж, тухайн хуудасны дор шууд тэмдэглэл хийх
аргаар гүйцэтгэнэ. Тухайлбал:
Текст дотор: Үйлдвэрлэлийн хүчин чадал нь тухайн техник, технологийн түвшин дэх
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний хэмжээгээр тодорхойлогдоно1.
Хуудасны дор: 1Оюунцэцэг Л. Жижиг дунд үйлдвэрлэл, бизнесийн төсөл боловсруулах
аргачилсан зөвлөмж, УБ., 2004, 21 дэх тал.
5. Хүснэгт, зураг: Хүснэгт болон зураг нь тус бүрдээ ажлын эхнээс төгсгөл хүртэл нэгдсэн
дараалсан дугаартай, агуулгаа тодорхойлсон нэртэй бай на. Тайлбар болон эх сурвалжийн
талаарх нэмэлт мэдээлэл хүснэгт, зураг бүрийн доор нь бичигдсэн байх.
 Хүснэгтийн дугаар баруун дээд буланд байрлах бөгөөд Хүснэгт 1., Хүснэгт 2.1 гэх
зэргээр бичнэ. Гарчиг нь дугаарын дор хүснэгт голлон байрлана.
Хүснэгт 1.1
Хүснэгтийн гарчиг (Times New Roman,11pt, Bold, мөр голлох)
№
1
2
Эх сурвалж: (Times New Roman,11pt, Italic, баруун талдаа зэрэгцэх)
 Зургийн доод талд дугаарыг голлуулан байрлуулж, Зураг 1., Зураг 1.2. гэх зэргээр
дугаарлах бөгөөд зургийн нэрийг заавал бичсэн байна. График, диаграмм, уран зураг,
фото зураг, нот зэргийг зураг гэж нэрлэнэ.
45
9
0 25 50
Бүрэн чаддаг
Болж чаддаггүй
Эх сурвалж: (Times New Roman,11pt, Italic, баруун талдаа зэрэгцэх)
Зураг 1.1. Зургийн нэр (Times New Roman,11pt, Bold, мөр голлох)

9. 6. Ашигласан материал: Ашигласан материалын жагсаалтыг гаргахдаа шинэ хуудаснаас
бичих ба зохиогчийн нэрний цагаан толгойн үсгийн дараалал болон тухайн бүтээлийн
хэвлэгдсэн он дарааллаар (нэг зохиогчийн бүтээлийг хэвлэгдсэн он дарааллаар) жагсааж
бичнэ. Хэрэв гурваас дээш хүний хамтын бүтээл бол эхний гурван хүний нэрийг бичнэ.
Жагсаалтын эхэнд кирилл үсгээр бичигдсэн бүтээлүүдийг оруулах ба латин болон бусад
үсгээр бичигдсэн бүтээлүүдийг дараа нь бичнэ. Төгсөлтийн ажилд нэг сэдэвт бүтээл,
эрдэм шинжилгээний өгүүлэл, номын бүлэг, интернетээс авсан мэдээлэл г.м.-ийг дараах
загвараар бичих шаардлагатай.
 Ном: Зохиогийн нэр овог. Номын нэр, хэвлэгдсэн газар., он зэргийг бичнэ. Цэг
таслалыг анхаарах. Жишээ нь:
1. Авдай Ч., Аюурсэд Ж. Судалгаа шинжилгээний ажлын үндэс, УБ., 1999.
2. Чимгээ Д. Төслийн менежмент ба Microsoft Project 2007, УБ., 2013.
 Өгүүлэл: Зохиогчийн нэр. өгүүллийн нэр, сэтгүүлийн нэр, дугаар, хэвлэгдсэн газар, он,
хуудасны дугаар. бичнэ. Жишээ нь:
1. Эрхэмтөгс Ж. Соёлын үйлдвэрлэл ба оюуны өмчийн асуудалд, "Соёл ба хөгжил"
соёлын чуулганы эмхэтгэл, УБ., 2012, 57-65 х.
2. Эрхэмтөгс Ж. Үндэсний инновацийн тогтолцоо ба их сургуулийн шинэчлэлийн
асуудалд, Нийгмийн салбарын залуу эрдэмтэдийн хурлын эмхэтгэл, Хүрэлтогоот
2009, УБ., 2009, 182-186 х.
 Электрон эх сурвалж: Электрон хаягийг заахдаа «URL» (Uniform Resource Locator)
гэсэн тэмдэглээ хийнэ. Жишээ нь:
1. URL: http://www.edec.blog.gogo.mn/index.html
2. URL: http://www.surveysystem.com/sscalc.htm