ว่าด้วย ชื่อไม่เป็นของสำคัญ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภภิกษุผู้หวังความสำเร็จโดยชื่อรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า กุลบุตรผู้หนึ่ง โดยนามชื่อว่า ปาปกะ บวชถวายชีวิตในพระศาสนา เมื่อถูกพวกภิกษุเรียกว่า มาเถิดอาวุโส ปาปกะ หยุดเถิดอาวุโส ปาปกะ ก็คิดว่า ในโลกผู้ที่มีชื่อว่า ปาปกะ เขากล่าวกันว่า ลามกเป็นตัวกาฬกรรณี เราต้องให้พระอุปัชฌาย์อาจารย์หาชื่อ ที่ประกอบไปด้วยมงคลอย่างอื่น เธอเข้าไปหาอุปัชฌาย์อาจารย์ กราบเรียนว่า ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ชื่อของผมเป็นอัปมงคล กรุณาตั้งชื่ออย่างอื่นให้กระผมเถิด. ครั้งนั้น อาจารย์และอุปัชฌาย์ ก็กล่าวกะเธออย่างนี้ว่า ชื่อเป็นเพียงบัญญัติสำหรับเรียกกัน ขึ้นชื่อว่าความสำเร็จประโยชน์ไรๆ มิได้มีเพราะชื่อเลย เธอจงพอใจชื่อของตนนั้นเถิด. เธอคงยังอ้อนวอนอยู่ร่ำไป ความที่เธอมุ่งความสำเร็จโดยชื่อนี้ เกิดแพร่หลายกระจายไปในสงฆ์. อยู่มาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งประชุมกันในธรรมสภา ตั้งเรื่องสนทนากันว่า ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ได้ยินว่า ภิกษุโน้นมุ่งความสำเร็จโดยชื่อ ขอให้ช่วยหาชื่อที่เป็นมงคลให้ พระบรมศาสดาเสด็จมาสู่ธรรมสภา ตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย พวกเธอประชุมสนทนากันด้วยเรื่องอะไร. เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบแล้ว ตรัสว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน เธอก็มุ่งความสำเร็จเพราะชื่อเหมือนกัน แล้วทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
นามสิทธิชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๗. นามสิทธิชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๙๗)
ว่าด้วยชื่อไม่เป็นของสาคัญ
(อาจารย์ทิศาปาโมกข์โพธิสัตว์เปรียบเทียบเรื่องที่นายปาปกะผู้เป็นศิษย์ต้องการเ
ปลี่ยนชื่อเพราะเป็ นอัปปมงคลที่เขาเห็นมาและกรรมที่เขาทา จึงกล่าวคาถานี้ว่า)
[๙๗] เพราะเห็นคนชื่อเป็ นได้ตายไป หญิงชื่อมีทรัพย์กลับตกยาก
และคนชื่อว่านักเดินทางแต่กลับหลงทางอยู่ในป่า นายปาปกะจึงได้กลับมา
นามสิทธิชาดกที่ ๗ จบ
----------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
นามสิทธิชาดก
ว่าด้วย ชื่อไม่เป็ นของสาคัญ
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภภิกษุผู้หวังความสาเร็จโดยชื่อรูปหนึ่ง ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า กุลบุตรผู้หนึ่ง
โดยนามชื่อว่า ปาปกะ บวชถวายชีวิตในพระศาสนา เมื่อถูกพวกภิกษุเรียกว่า
มาเถิดอาวุโส ปาปกะ หยุดเถิดอาวุโส ปาปกะ ก็คิดว่า ในโลกผู้ที่มีชื่อว่า ปาปกะ
เขากล่าวกันว่า ลามกเป็นตัวกาฬกรรณี เราต้องให้พระอุปัชฌาย์อาจารย์หาชื่อ
ที่ประกอบไปด้วยมงคลอย่างอื่น เธอเข้าไปหาอุปัชฌาย์อาจารย์ กราบเรียนว่า
ข้าแต่ท่านผู้เจริญ ชื่อของผมเป็นอัปมงคล กรุณาตั้งชื่ออย่างอื่นให้กระผมเถิด.
ครั้งนั้น อาจารย์และอุปัชฌาย์ ก็กล่าวกะเธออย่างนี้ว่า
ชื่อเป็ นเพียงบัญญัติสาหรับเรียกกัน ขึ้นชื่อว่าความสาเร็จประโยชน์ไรๆ
มิได้มีเพราะชื่อเลย เธอจงพอใจชื่อของตนนั้นเถิด. เธอคงยังอ้อนวอนอยู่ร่าไป
ความที่เธอมุ่งความสาเร็จโดยชื่อนี้ เกิดแพร่หลายกระจายไปในสงฆ์.
อยู่มาวันหนึ่ง ภิกษุทั้งหลายนั่งประชุมกันในธรรมสภา
ตั้งเรื่องสนทนากันว่า ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ได้ยินว่า
ภิกษุโน้นมุ่งความสาเร็จโดยชื่อ ขอให้ช่วยหาชื่อที่เป็นมงคลให้
พระบรมศาสดาเสด็จมาสู่ธรรมสภา ตรัสถามว่า ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย
พวกเธอประชุมสนทนากันด้วยเรื่องอะไร.
เมื่อภิกษุทั้งหลายกราบทูลให้ทรงทราบแล้ว ตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น แม้ในกาลก่อน

2. 2
เธอก็มุ่งความสาเร็จเพราะชื่อเหมือนกัน แล้วทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก
ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล พระโพธิสัตว์เสวยพระชาติเป็นอาจารย์ทิศาปาโมกข์
บอกมนต์กะมาณพ ๕๐๐ ในพระนครตักกสิลา มาณพผู้หนึ่งของท่าน
ชื่อ ปาปกะ โดยนาม ถูกเขาเรียกอยู่ว่า มาเถิดปาปกะ ไปเถิดปาปกะ คิดว่า
ชื่อของเราเป็นอัปมงคล ต้องขอให้อาจารย์ตั้งชื่ออื่นให้ใหม่ เขาไปหาอาจารย์
เรียนว่า ท่านอาจารย์ขอรับ ชื่อของกระผมเป็นอัปมงคล
โปรดตั้งชื่ออย่างอื่นให้เถิดขอรับ ครั้งนั้น อาจารย์ได้กล่าวกะเขาว่า ไปเถิดพ่อ
เจ้าจงเที่ยวไปตามชนบทแล้ว กาหนดเอาชื่อที่เป็นมงคล
ชื่อหนึ่งที่ตนชอบใจอย่างยิ่งแล้วมา เราจักเปลี่ยนชื่อของเจ้าเป็ นชื่ออย่างอื่น.
เขารับคาว่า ดีแล้ว ขอรับ
ถือเอาเสบียงออกเดินทางไปท่องเที่ยวไปตามคามนิคมชนบท ลุถึงนครแห่งหนึ่ง
ในพระนครนั้นแหละ มีบุรุษผู้หนึ่ง ชื่อว่า ชีวกะ (บุญรอด) โดยนาม
ตายลง เห็นหมู่ญาติกาลังหามเขาไปสู่ป่าช้า จึงถามว่า ชายผู้นี้ชื่ออะไร?
หมู่ญาติตอบว่า จะชื่อว่า ชีวกะ(บุญรอด) ก็ดี อชีวก(ไม่รอดก็ดี) ก็ตายทั้งนั้น
ชื่อเป็นเพียงบัญญัติสาหรับเรียกกัน เจ้านี่ เห็นจะโง่กระมัง.
เขาฟังคานั้นแล้วมีความรู้สึกเฉยๆ ในเรื่องชื่อ เดินทางกลับเข้าเมืองของตน.
ครั้งนั้น
พวกนายทุนกาลังจับนางทาสีผู้หนึ่งซึ่งไม่ให้ดอกเบี้ยให้นั่งที่ประตู เฆี่ยนด้วยเชือก
และนางทาสีผู้นั้นก็มีชื่อว่า ธนปาลี(คนมีทรัพย์) เขาเดินเรื่อยไปตามท้องถนน
เห็นนางถูกเฆี่ยน ก็ถามว่า มันไม่ยอมให้ดอกเบี้ย เขาถามว่า
ก็นางมีชื่ออย่างไรเล่า? พวกนายทุนตอบว่า นางชื่อ ธนปาลี(คนมีทรัพย์).
เขาถามว่า แม้จะมีชื่อธนปาลี โดยนาม ก็ยังไม่อาจให้เงินแค่ดอกเบี้ยหรือ?
พวกนายทุนตอบว่า จะชื่อธนปาลี คนรวยก็ดี จะชื่ออธนปาลี คนจนก็ดี
เป็นคนเข็ญใจได้ทั้งนั้น ชื่อเป็นเพียงบัญญัติสาหรับเรียกกัน เจ้านี่เห็นจะโง่แน่.
เขายิ่งรู้สึกเฉยๆ ในเรื่องชื่อยิ่งขึ้น เดินออกจากเมืองไปตามทาง
ในระหว่างทางพบคนหลงทาง ถามว่า ผู้เป็นเจ้าเที่ยวทาอะไรอยู่เล่า?
เขาตอบว่า ข้าพเจ้าหลงทางเสียแล้ว เขาย้อนถามว่า ก็คุณชื่อไรเล่า?
เขาตอบว่า ข้าพเจ้าชื่อ ปันถกะ(ผู้เจนทาง)
เขาถามว่า ขนาดชื่อปันถกะ ยังหลงทางอีกหรือ?
คนหลงทางกล่าวว่า จะชื่อปันถกะ(ชานาญทาง) หรือชื่ออปันถกะ
(ไม่ชานาญทาง) ก็มีโอกาสหลงทางได้เท่ากัน ชื่อเป็นบัญญัติสาหรับเรียกกัน
ก็ท่านเองเห็นจะโง่แน่.
เขาเลยวางเฉยในเรื่องชื่อ ไปสู่สานักของพระโพธิสัตว์.
ครั้นพระโพธิสัตว์ถามว่า อย่างไรเล่า พ่อคุณ เจ้าได้ชื่อที่ถูกใจมาแล้วหรือ?

3. 3
ก็เรียนท่านว่า ท่านอาจารย์ขอรับ
ธรรมดา คนเราถึงจะชื่อว่าชีวก แม้จะชื่ออชีวก คงตายเท่ากัน
ถึงจะชื่อ ธนปาลี แม้จะชื่อ อธนปาลี ก็เป็นทุคคตะได้ทั้งนั้น
ถึงจะชื่อปันถกะ แม้จะชื่ออปันถกะ ก็หลงทางได้เหมือนกัน
ชื่อเป็นเพียงบัญญัติสาหรับเรียกกัน ความสาเร็จเพราะชื่อมิได้มีเลย
ความสาเร็จมีได้เพราะการกระทาเท่านั้น
พอกันทีเรื่องชื่อสาหรับกระผม กระผมขอใช้ชื่อเดิมนั่นแหละต่อไป.
พระโพธิสัตว์เทียบเคียงเรื่องที่เขาเห็น และกรรมที่เขากระทา
แล้วกล่าวคาถานี้ ความว่า :-
"เพราะเห็นคนชื่อชีวกะตาย นางธนปาลีตกยาก
นายปันถกะหลงทางในป่า เจ้าปาปกะจึงกลับมา" ดังนี้.
พระบรมศาสดาทรงนาอดีตนิทานนี้มาแล้ว ตรัสว่า
ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย มิใช่แต่ในบัดนี้เท่านั้น แม้ในปางก่อน เธอก็มุ่งความสาเร็จ
เพราะชื่อมาแล้วเหมือนกัน
แล้วทรงประชุมชาดกว่า
มาณพผู้มุ่งความสาเร็จเพราะชื่อในครั้งนั้น
ได้มาเป็นภิกษุผู้มุ่งความสาเร็จเพราะชื่อในบัดนี้
บริษัทของอาจารย์ได้มาเป็น พุทธบริษัท
ส่วนอาจารย์ได้มาเป็น เราตถาคต ฉะนี้แล.
-----------------------------------------------------