İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları:

1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT
İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde
İrrasyonelite ve Sonuçları:
Mantıksal Hata ve Yanılgılar
Sunumu Hazırlayan: Gizem Gündoğdu
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi
Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. “Zihinsel hata ve yanılgılar”
Cognitive Bias

3. 1-DAVRANIŞSAL
•Beklenti Teorisi
•Kayıptan Kaçınma
•Sahiplenme
•Yanlış Konsensus
•Geri Bakış Yanılgısı
•Aşırı Güven
•Dunning Krueger
Etkisi
•Zihinsel Uyumsuzluk
•Kör Nokta
•Plasebo Etkisi

4. 2-OLASILIK/İHTİMAL
•Kumarbaz Yanılgısı
•Bağlantı Yanılgısı
•Olasılığın İhmali
•Çıpa Atma (Anchoring)
•Aşırı İyimserlik
•Aşırı Güven
•Hatalı Örneklem

5. 3-KARAR VERME/TERCİH
•Odaklanma
•Doğrulama
•Mesleki Deformasyon
•Algıda Seçicilik
•Halo Etkisi
•Aşinalık
•Tuzak Seçenek (Decoy)
•Aşırı Seçenek

6. 4-ÇEVRESEL ETKİ
•Sürü Etkisi(Kalabalık
Psikolojisi)
•Bando Arabası Etkisi
•Sosyal Kanıt
•Çerçeveleme
•Karşılıklılık
(Reciprocity)
•Bağlılık ( Sadakat)

7. 5-ZAMANLAMA
•Geri Bakış Yanılgısı
•Hiperbolik
Dışlama
•Sonralık Etkisi
•Projeksiyon
•Zirve-Son Kuralı
(Peak-End Rule)
•Empati Eksikliği

8. 6-HESAPLAMA
•Zihinsel Muhasebe
•Kayıptan Kaçınma
•Statüko Etkisi
•Batık Maliyet
•Çıpa Atma (Anchoring)
•Halo Etkisi
•Sahiplenme
•Hiperbolik Dışlama
•İkea Etkisi
•Sonuç Yanılgısı
•Akıl okuma
•Genelleştirme

9. 7-MANTIKSAL
•Kumarbaz Yanılgısı
•Anlam Kargaşası
•Hatalı Örneklem
•Döngüsel Akıl
Yürütme
•Aşırı Genelleme
•Yanlış Analoji
•Devekuşu Etkisi

10. 8-HATIRLAMA
•Sonralık Etkisi
•Teleskop Etkisi
•Kriptomnezi
•Başarıdan Kendine
Pay Çıkarma
(Beneffectance)
•Geri Bakış Yanılgısı
•Seçici Hafıza
•Zihinsel Bulanıklık

11. 9-İNANÇ
•Doğrulama
•Alışkanlık
•Sabit Fikirlilik
•Batıl İnanç
•Hurafe
•Sürü Etkisi
•Sosyal Kanıt
•Bağlılık
•Stereotip

12. Şimdi bu hata ve yanılgıları iktisadi yaşama dair bazı örneklerle
ile açıklamaya çalışalım.
Kumarbaz yanılgısı (monte carlo yanılgısı) ve hatalı
örneklem yanılgısı (temas sharpshooter fallacy)
mantık-dışı davranışsal tutarlılık örnekleridir. Bu iki
konu yukarıdaki açıklamalarımızda açıklanmıştır.
Anlam kargaşası, döngüsel akıl yürütme, yanlış
analoji, kör nokta vs. mantıksal hata ve yanılgıların
başkaca örnekleridir.

13. “Anlam kargaşası” (ambiguity) şunu ifade
etmektedir. İnsanlar gerçeği saptırmak
amacıyla birden fazla anlama gelebilecek
sözcükler ya da muğlak bir dil
kullanabilirler. Bu şekilde bir kafa karışıklığı
yaratarak bir taraftan haklı olduklarını
ortaya koymaya çalışırlar; diğer taraftan
karşıdaki kişinin oyundan kaçmasını
amaçlayabilirler.

14. İnsanlar kendi zihinlerinde
oluşturdukları bir doğruyu
karşı tarafa benimsetmek ya
da dikte etmek için ulaşılmak
istenen sonucu doğru kabul
eden bir öncülden yola
çıkabilirler. Burada sonuç
başlangıç önermesinde
gizlenmiştir. Bu durum ise
“döngüsel akıl yürütme”
olarak adlandırılmaktadır.

15. “Yanlış Analoji” adı verilen bir başka mantıksal
hata ve yanlışı da kısaca açıklamaya çalışalım.
Yanlış analojide iki olay arasındaki benzerlikler
esas alınır ve biri hakkında verilen hüküm
diğeri hakkında da geçerli sayılır. Yanlış
analojide, aslında her açıdan benzer olmasalar
bile, ilgisiz açılardan bir benzerlik kurulmaya
çalışılarak yanlış çıkarımlarda bulunmak söz
konusudur.

16. Kör nokta etkisi (blind spot
effect) ise insanların kendi
zihinsel hatalarını görmezden
gelerek karar vermesi
anlamına gelir.

17. Mantıksal hata ve yanılgılardan bir diğeri de davranışsal
araştırmalarda “devekuşu etkisi” (ostricheffect) adıyla
bilinmektedir. İnsanlar zor ve sıkıntılı dönemlerde adeta
bir devekuşu gibi başlarını kuma gömerek sorunlar içinde
boğulmaya adeta razı olurlar. “Battık batıyoruz” psikolojisi
ile rasyoneliteden uzaklaşma beraberinde sıkıntıların ve
problemlerin çok daha büyümesine neden olabilir. Özetle,
zor ve sıkıntılı dönemlerde gerçeklerle yüzleşmekten
istemediğimizde kafamızı kuma gömmeyi tercih
edebiliyoruz.
•Devekuşlarının, özellikle korktukları zaman kaçmak yerine
kafalarını kuma gömerek tehlikenin geçmesini bekledikleri söylenir.
Aslında bilimsel anlamda doğru olmayan bu yaygın inanış
dolayısıyla insanların da ciddi ekonomik kriz ve ekonomik sıkıntı
dönemlerinde devekuşu gibi kafalarını kuma gömerek olayları ya
da olacakları görmek istemekten kaçındıkları ifade edilmektedir.

18. Saydığımız tüm bu mantıksal hatalar gündelik
yaşamımızda her an gözlemleyebileceğimiz
olgulardır. İktisadi alandaki davranış, karar ve
seçimlerde de bu ve benzeri mantık hataları
oldukça yaygın olarak gözlemlenebilir