İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI: HESAPLAMA VE HATA YANILGILARI

1. İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE
İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI:
HESAPLAMA VE HATA YANILGILARI
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır.
Kaynak: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları,
2018
Hazırlayan : Elif Nur Türkyılmaz

2. •ODAKLANMA
•DOĞRULAMA
•MESLEKİ
DEFORMASYON
DAVRANIŞSAL OLASILIK
KARAR
VERME
• BEKLENTİ
TEORİSİ
• KAYIPTAN
KAÇINMA
• SAHİPLENME
• YANLIŞ
KONSENSUS
• GERİ BAKIŞ
YANILGISI
• AŞIRI GÜVEN
• DUNNING
KRUEGER ETKİSİ
• ZİHİNSEL
UYUMSUZLUK
• KÖR NOKTA
• PLASEBO ETKİSİ
• KUMARBAZ
YANILGISI
• BAĞLANTI
YANILGISI
• OLASILIĞIN
İHMALİ
• ÇIPA ATMA
• AŞIRI İYİMSERLİK
• AŞIRI GÜVNEN
• HATALI
ÖRNEKLEM
• ODAKLANMA
• DOĞRULAMA
• MESLEKİ
DEFORMASYON
• ALGIDA SEÇİCİLİK
• HALO ETKİSİ
• AŞİNALIK
• TUZAK
SEÇENEK(DECOY)
• AŞIRI SEÇENEK

3. ÇEVRESEL
ETKİ
ZAMANLAMA HESAPLAMA
• SÜRÜ ETKİSİ
(KALABALIK
PSİKOLOJİSİ)
• BANDO ARABASI
ETKİSİ
• SOSYAL KANIT
• ÇERÇEVELEME
• KARŞILIKLILIK
(RECIPROCITY)
• BAĞLILIK
(SADAKAT)
•GERİ BAKIŞ YANILGISI
•HİPERBOLİK DIŞLAMA
•SONRALIK ETKİSİ
•PROJEKSİYON
•ZİRVE-SON KURALI
(PEAK-END RULE)
•EMPATİ EKSİKLİĞİ
•ZİHİNSEL MUHASEBE
•KAYIPTAN KAÇINMA
•STATÜKO ETKİSİ
•BATIK MALİYET
•ÇIPA ATMA
(ANCHORING)
•HALO ETKİSİ
•SAHİPLENME
•HİPERBOLİK DIŞLAMA
•İKEA ETKİSİ
•SONUÇ YANILGISI
•AKIL OKUMA
•GENELLEŞTİRME

4. • KUMARBAZ
YANILGISI
• ANLAM
KARGAŞASI
• HATALI
ÖRNEKLEM
• DÖNGÜSEL AKIL
YÜRÜTME
• AŞIRI
GENELLEME
• YANLIŞ ANALOJİ
• DEVEKUŞU
ETKİSİ
• SONRALIK ETKİSİ
• TELESKOP ETKİSİ
• KRİPTOMNEZİ
• BAŞARIDAN
KENDİNE PAY
ÇIKARMA
(BENEFFECTANCE)
• GERİ BAKIŞ
YANILGISI
• SEÇİÇİ HAFIZA
• ZİHİNSEL
BULANIKLIK
• DOĞRULAMA
• ALIŞKANLIK
• SABİT FİKİRLİLİK
• BATIL İNANÇ
• HURAFE
• SÜRÜ ETKİSİ
• SOSYAL KANIT
• BAĞLILIK
• STEREOTİP
MANTIKSAL HATIRLAMA İNANÇ

5. İnsan zihni üstünzihinsel yeteneklere sahiptir. Tonlarca
ağırlıkta bir gövdeye ve kanatlara sahip bir uçağı
havaya kaldırmak, inanılmaz bir denge içerisinde
uçurmak insanın anlama sınırlarını zorlamaktadır.
İnsanın mükemmel bir hesaplama yeteneği ve
kapasitesi olmadan bunlar elbette yapılamaz.

6. ZİHİNSEL MUHASEBE
(mentalaccounting)
Oldukça ilginç bir zihinsel hata örneğidir. İnsanlar,
zihinlerinde adeta bir muhasebe defteri tutarlar; gelir
ve harcama kalemlerini kodlarlar ve tasnif ederler.
Paralarını zihinlerinde kodladıkları harcamaya
irrasyonel olarak tahsis edebilirler ve farkına
varmadan bir gelir kaybına uğrayabilirler

8. İnsanların, sahip oldukları varlıklara olduğundan
daha fazla değer atfetme ve kıymet biçme
eğiliminde olmaları (sahiplik etkisi) bir başka
hesaplama hata ve yanılgısı oluşturur.
Ikea etkisi de sahiplik etkisine benzer bir
zihinsel yanılgı örneğidir. İnsanlar, tasarımını ya
da inşasını yaptıkları ürünlere benzer
ürünlerden daha fazla değer atfetme ve değer
biçme eğilimindedirler.

9. İnsanlar, bazen yaptıkları tercihin yanlış olduğunu
bile bile sırf bir para harcadıkları için o seçimlerine
ilave zaman ve para harcama eğiliminde olabilirler.
Bu duruma “Batık maliyet” (sunkcost) adı verilir.
DVD satın alan bir tüketici eve gelip filmi izlemeye
başladığında filmden hoşlanmadığı durumda verdiği parayı
düşünerek filmi sonuna kadar izlemesi gerektiğini
düşünebilir

10. İnsanlar, önlerine bir ödül seçeneği
sunulduğunda cari zamanda sunulan ödül daha
düşük değerde olsa bile gelecek zamanda
sunulacak ödüle bunu tercih ederler. Bu zihinsel
sapma «hiperbolik indirgeme»
(hyperbolicdiscounting) olarak adlandırılır

11. Sonuç yanılgısı” (outcomefallacy) ‘na göre
insanlar genellikle yapılan işin önemine, kalitesine
vs. bakmak yerine sonucuna bakıp o şekilde
değerlendirme yaparlar. Halbuki, bazen iş
tamamlanmamış olsa dahi o işe verilen emek,
zahmet vs. unutularak sadece ve sadece sonuçta
bir şey elde edilmemiş olması başarısızlık olarak
değerlendirilir

12. Akıl okuma (mindreading) adı verilen bir başka davranışsal
bozukluk da bizim hesaplama hataları yapmamıza neden
olabilir. Aşırı genelleme (overgeneralizing) ise münferit ya
da spesifik bir olayı genişleterek ya da genelleştirme
yaparak olduğundan çok daha farklı bir noktaya taşımak
anlamına gelmektedir.

13. İnsanlar bütçe kısıtı nedeniyle
bir seçim yaparken mutlaka bir başka alternatif
seçimden vazgeçme durumunda kalırlar. “Alternatif
maliyet” ya da “fırsat maliyeti”, vazgeçmek
durumunda kaldığımız seçeneğin bize sağlayacağı
fayda ve maliyetin bir muhasebesidir.