DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: DAVRANIŞSAL HATALAR

1. Bu Sunum Şu Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanmıştır:Yeni İktisat Okuları Ve İktisadi Düşünce
Ankara Seçkin Yayınları 2018
Hazırlayan: Sermin Yılmaz
PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. DAVRANIŞSAL HATALAR
BEKLENTİ TEORİSİ
SAHİPLENME ETKİSİ
GERİ BAKIŞ YANILGISI
ZİHİNSEL UYUMSUZLUK
DUNNİNG-KRUGER
ETKİSİ
PLASEBO ETKİSİ

3. BEKLENTİ TEORİSİ
Beklenti teorisine göre insanlar,
kazanmaktansa mevcudu
kaybetmemeyi daha fazla
önemserler; kazanç ve kayıp
eşdeğer olduğunda kayıplardan
kaçınma eğilimi gösterirler.
Özellikle risk ve belirsizlik durumlarında
insanlar her zaman rasyonel davranış
göstermezler ve beklenen faydayı maksimize
etmek yerine kayıptankaçınmayı tercih ederler

4. ÖRNEĞİN:
Durduk yerde ya da beklenmedik bir şekilde
1000 TL kazanmanın insana verdiği
mutluluk ile durduk yerde 1000 TL
kaybetmenin insana verdiği üzüntü ve keder
eş değer midir?
Davranışsal iktisatçılar bu konuda
yapmış oldukları muhtelif deneysel
çalışmalarda insanların kayıplara
kazançlara oranla çok daha fazla
duyarlı olduğunu tespit etmişlerdir.

5. SAHİPLENME ETKİSİ
Sahiplenme etkisi, insanların
kendi sahip oldukları
varlıklara olduğundan
daha fazla değer atfetme
ve kıymet biçme eğiliminde
olmalarını ifade eder.

6. GERİ BAKIŞ YANILGISI
Bazen insanlar, gerçekleşen bir
olay sonunda, sonucu önceden
bildiklerine dair kanaatlerini dile
getirerek ve «aslında
biliyordum!» şeklinde bir tepki
göstererek bir taraftan
pişmanlıklarını hafifletirler, diğer
taraftan karşı tarafa bilgeliklerini
ispat etmeye çalışırlar. Geri
bakış yanılgısı, olarak
adlandırılan bu durum bir başka
davranışsal tutarsızlık örneğidir.

7. ÖRNEĞİN
Para, banka ve
finans konularında
uzman olan bir
profesörün aynı
zamanda döviz
kurlarındaki
gelişmelerle ilgili
olarak düzenli
olarak
gazetelerde ve
televizyonlarda
yorumlar yaptığını
varsayalım.
Ev hanımlığı
yapan eşinin aile
tasarruflarının
dolar olarak
saklanması
tavsiyelerini
dikkate almayan
profesörün tüm
mevduatını TL.
olarak bankada
tuttuğunu
düşünelim.

8. Dolar kurundaki ani
sıçramalar neticesinde
pişmanlık ve üzüntü yaşayan
profesörün döviz kurundaki
sert yükseliş neticesinde
uzmanlığını ortaya koyarak
başkalarına “bunun böyle
olacağını biliyordum!”
şeklinde bir açıklamada
bulunması, buna karşın
evde eşine “döviz kurunun
artacağını kimse önceden
bilemez ki!” türünden
açıklamalar yapması ve
yorumlarda bulunması geri
bakış yanılgısına bir örnektir.

9. ZİHİNSEL
UYUMSUZLUK
Zihinsel uyumsuzluk (cognitive disonance) adı verilen durum da kısmen
geri bakış yanılgısına benzer bir zihinsel yanılgı durumudur.
İnsanlar kendi davranış ve tutumlarının genel
olarak doğru kabul edilen bilgi ile uyumsuzluk /
çelişki gösterdiği durumlarda bundan rahatsızlık
duyarlar ve yaptıkları hata ve yanlışa haklılık
kazandırmaya çalışırlar.

10. Muhafazakar bir profesörün inandığı İslam
dininin gereği olarak “faizin haram
olduğuna” inanmış olması yadırganacak
bir durum değildir. Ancak sözkonusu
profesörün “katılım payı” ve saire adları
altında muhtelif bankalarda parasını
mevduat olarak tutması ve bir gelir
sağlaması aslında ciddi bir çelişkidir.
“Katılım payının faizden ne farkı var?” sorusuna
muhatap olan profesör içinde bulunduğu
zihinsel uyumsuzluk ya da zihinsel çelişkiye
karşılık kendini savunma gereğini duyar ve bazı
irrasyonel argümanlar geliştirerek içsel
gerekçelendirme ya da dışsal gerekçelendirme
yapmaya çalışır.

11. DUNNİNG-KRUGER ETKİSİ

12. JUSTİN KRUGER DAVİD DUNNİNG
İnsanlar kimi zaman kendi
cehaletlerini görmezden
gelerek, bilgi, beceri ve
yeteneklerini abartılı
olarak değerlendirebilirler
ve bilgili kişilere göre daha
cesur davranışlar
sergileyebilirler. Dunning-
Kruger Etkisi olarak
adlandırılan bu durum bir
başka davranışsal
tutarsızlık türüdür.

13. Para ve sermaye piyasaları konularında uzman
olmayan, ayrıca bankacılık ve finans sektöründe
hiçbir çalışma tecrübesi bulunmayan bir profesör
sadece görev yaptığı iktisat fakültesindeki “iktisatçı”
unvanı ile hayret edilecek bir şekilde “cahil cesareti”
ile sık sık televizyonlara çıkarak beyanatlarda
bulunabilir ve bir süre sonra insanlar o kişinin bu
alanda “uzman” ve/veya “otorite” olduğu yanılgısına
düşebilirler. Dahası bu “cahil cesareti”, bu cahil
profesörü önemli bir makama da taşıyabilir.

14. PLASEBO ETKİSİ
Davranışsal hata ve yanılgılara ilginç bir örnek ise
literatürde “plasebo etkisi” olarak bilinmektedir. Plasebo
etkisi, tıbben etkisiz bir ilacın telkine dayalı, kişide olumlu
etki yaratmasını sağlayan bir durumdur

15. Plasebo etkisi, aslında hastalığı tedavi
edecek bir özelliği olmayan farmakolojik
olarak etkisiz maddelerin uygulandığında
hastaların şikayetlerini azaltarak kendilerini
daha iyi hissetmelerine neden olması
durumudur.