DAVRANIŞSAL İKTİSAT: OLASILIK - İHTİMAL HATA VE YANILGILARI ÜZERİNE

1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT:
OLASILIK - İHTİMAL HATA VE
YANILGILARI ÜZERİNE
Prof. Dr. Coşkun Can Aktan
Bu sunum şu kaynaktan yapılan kısmi alıntılarla hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018
Sunumu Hazırlayan: Gizem Soylu

2.  Davranışsal iktisat alanında
çalışmalar yapan araştırmacılar
ekonomik birimlerin her zaman
“rasyonel” davranış
sergilemediklerini muhtemel
olasılık/ihtimal hesaplarında
ciddi hata ve yanılgılara
düştüklerini ortaya koymaya
çalışmışlardır.

3. KUMARBAZ YANILGISI
ÇIPA ATMA
BAĞLANTI YANILGISI
OLASILIK İHMALİ
HATALI ÖRNEKLEM
Başlıca olasılık/ihtimal hata ve yanılgıları:

4. “Kumarbaz yanılgısı” ya da “Monte Carlo yanılgısı”
olarak bilinen duruma göre insanlar, eşit olasılığa sahip
olaylardan birisi beklenenden sık ortaya çıktığında
bundan sonra ortaya çıkma şansının azaldığını
düşünerek mantıksal hataya düşebilirler.
Halbuki, olasılık teorisinde, şansa bağlı her olay ya da
eylem bir öncekinden bağımsızdır; insan bu gerçeği
görmezden gelerek ya da reddederek kumarbaz
yanılgısına düşebilir

5. İnsanlar, doğruluğu garanti edilemeyecek geçmişteki bir deneyimsel
bilgiyi referans alarak, onu «çıpa» olarak kabul edebilirler; karar ve
tercihlerini bu çıpaya bağlı olarak yapabilirler.
Zihinsel psikoloji alanında bu duruma “çıpa atma” (anchoring) adı
verilmektedir.

6. • Finans alanında oldukça iyi eğitim almış ve muhtelif uluslararası
bankalarda görev yapmış bir kişinin bir hastalık sebebiyle işinden bir
süre ayrılmak zorunda kaldığını varsayalım.
Bu kişi özgeçmiş ve tecrübesini ortaya koyarak yeni bir iş başvurusunda
bulunduğunda kendisi ile mülakat yapan banka yöneticisi kişiye en son işinde aldığı
maaşı sorabilir ve öğrenmiş olduğu maaş seviyesine “çıpa atarak” karar verebilir.

7. Bağlantı Yanılgısı
(ConjuntionFallacy))
İnsanlar bazı yüzeysel bilgilerden hareketle
kişi ya da olayla bağlantısı olmayan bazı
doğrulara ulaştıklarını düşünebilirler ve bu
şekilde yanılabilirler.
Sonuçta irrasyonel karar ve seçimler ortaya
çıkar.

8. Olasılık İhmali (Neglect of Probability)
İnsanlar belirsizlik altında bir karar alırken
olasılıkları tamamen devre dışı bırakarak
karar ve seçimde bulunabilirler.
İktisadi hayat her zaman risk ve
belirsizlikleri içinde barındırır ve iktisadi
birimler her zaman risklerle ve
belirsizliklerle karşı karşıya kalabilirler.
Belirsizlik, ekonomik birimlerin rasyonel
karar almalarını güçleştirir ve
olasılıkları ihmal etmeye sevk ederek
irrasyonel karar ve seçimler ortaya
çıkarabilir.

9. İnsanlar ya da firmalar bazen
kendi iddiaları ile çelişen kanıtları
devre dışı bırakarak ve sadece
kendi iddialarını destekleyecek
kanıtları kullanarak sonucu
çarpıtma yolunu seçebilirler.
HATALI ÖRNEKLEM
Veriler toplandıktan sonra, hipotezlerin
seçilmesi ve uygulanması, hipotezi test
etmek için adil bir yol değildir.
Satış ve pazarlama alanında hatalı
örneklem adı verilen yöntem sıkça
kullanılarak tüketicilerin doğru bilgiye
ulaşması pekala engellenebilir.

10. Hemen belirtelim ki,
insanların aşırı
iyimserlikleri ve aşırı
güven duyguları da bazen
olasılıkları tam olarak
görmelerine bir engel
oluşturabilir.