İktisadi Davranış, Karar Ve Seçimlerde İrrasyonilite Ve Sonuçları: Hatırlama ve/veya Unutmadan Kaynaklanan Hata ve Yanılgılar

1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT
İktisadi Davranış, Karar Ve Seçimlerde İrrasyonilite Ve Sonuçları:
Hatırlama ve/veya Unutmadan
Kaynaklanan Hata ve Yanılgılar
Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi
Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Sunumu Hazırlayan: Esra Kaser
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. “Zihinsel hata ve yanılgıları” başlıca dokuz ana
kategoride özetleyebiliriz.

3. 1-DAVRANIŞSAL
• Beklenti Teorisi
• Kayıptan Kaçınma
• Sahiplenme
• Yanlış Konsensus
• Geri Bakış Yanılgısı
• Aşırı Güven
• Dunning Krueger
• Zihinsel
Uyumsuzluk
• Kör Nokta
• Plasebo

4. 2-OLASILIK/İHTİMAL
• Kumarbaz Yanılgısı
• Bağlantı Yanılgısı
• Olasılığın İhtimali
• Çıpa Atma (Anchoring)
• Aşırı İyimserlik
• Aşırı Güven
• Hatalı Örneklem

5. 3-KARAR VERME/TERCİH
• Odaklanma
• Doğrulama
• Mesleki Deformasyon
• Algıda Seçicilik
• Halo Etkisi
• Aşinalık
• Tuzak Seçenek (Decoy)
• Aşırı Seçenek

6. 4-ÇEVRESEL ETKİ
• Sürü Etkisi (Kalabalık Psikolojisi)
• Bando Arabası Etkisi
• Sosyal Kanıt
• Çerçeveleme
• Karşılıklılık (Reciprocity)
• Bağlılık (Sadakat)

7. 5-ZAMANLAMA
• Geri Bakış Yanılgısı
• Hiperbolik Dışlama
• Sonralık Etkisi
• Projeksiyon
• Zirve-Son Kuralı (Peak-End Rule)
• Empati Eksikliği

8. 6-HESAPLAMA
• Zihinsel Muhasebe
• Kayıptan Kaçınma
• Statüko Etkisi
• Batık Maliyet
• Çıpa Atma (Anchoring)
• Halo Etkisi
• Sahiplenme
• Hiberbolik Dışlama
• İkea Etkisi
• Sonuç Yanılgısı
• Akıl Okuma
• Genelleştirme

9. 7-MANTIKSAL
• Kumarbaz Yanılgısı
• Anlam Kargaşası
• Hatalı Örneklem
• Döngüsel Akıl Yürütme
• Aşırı Genelleme
• Yanlış Analoji
• Devekuşu Etkisi

10. 8-HATIRLAMA
• Sonralık Etkisi
• Teleskop Etkisi
• Kriptomnezi
• Başarıdan Kendine Pay Çıkarma
(Beneffectance)
• Geri Bakış Yanılgısı
• Seçici Hafıza
• Zihinsel Bulanıklık

11. 9-İNANÇ
• Doğrulama
• Alışkanlık
• Sabit Fikirlilik
• Batıl İnanç
• Hurafe
• Sürü Etkisi
• Sosyal Kanıt
• Bağlılık
• Stereotip

12. Hatırlama ve/veya
Unutmadan
Kaynaklanan Hata
ve Yanılgılar

13. Şimdi bu hata ve yanılgıları iktisadi yaşama dair
bazı örneklerle ile açıklamaya çalışalım.
Hatırlama ve/veya unutmadan kaynaklanan hata
ve yanılgılar
Rasyonel olduğunu düşündüğümüz alıcılar
(tüketiciler) ve satıcılar (üreticiler) bazen muhtelif
hatırlama (memory) hata ve yanılgılarına düşerek
yanlış davranış, karar ve seçimlerde bulunabilirler.

14. “Sonralık etkisi” (recency effect) adı verilen durum
hatırlama ile ilgili bir zihinsel hata ve yanılgıdır. Örneğin,
insanların zihinlerine ulaşan en son enformasyon önceki
enformasyonlardan çok daha etkilidir ve karar vermede
rol oynar. Başka bir ifadeyle, insanlar en son
deneyimlerini önceki deneyimlerinden daha ağırlıklı
olarak değerlendirirler.

15. İnsanların zihninde bazen en son gerçekleşen olaylar
sanki çok eskiden olmuş gibi; çok eskiden olmuş olaylar
ise sanki henüz ortaya çıkmış gibi algılanabilir. Bu
duruma ise “teleskop etkisi” adı verilmektedir.

16. İnsanlar ortak bir eylemde başarı olursa ya
da sonuç olumlu olursa bunda kendilerinin
payının yüksek olduğunu; başarısızlık var ise
bu sonuçtan kendilerinin sorumlu olmadığını
düşünürler ve buna göre davranış sergilerler.
Davranışsal iktisat literatüründe bu duruma
“başarıdan kendine pay çıkarma”
(beneffectance) adı verilir.

17. Öte yandan, insanlar bazen daha önce yapılmış bir işi
kendilerinin yaptıklarını düşünerek kendilerine mal etme
yanılgısına düşebilirler. İnsanlar akıllarında var olan bir
düşünce ya da imgeyi nerede ve ne şekilde öğrendiklerini
unutarak hafızada saklanmış/gizlenmiş (crypto) veriyi
sahiplenebilirler. Kriptomnezi (cryptomnesia) adı verilen bu
durum da bir hatırlama hata ve yanılgısıdır.

18. “Zihinsel bulanıklık” (confabulation) adı verilen zihinsel hata
ve yanılgı ise şunu ifade etmektedir. İnsan bazen hafıza
kaybından veya zihnindeki bulanıklardan dolayı bir utanma
duygusu hisseder ve bunu gizlemek için hatırlıyormuş gibi
yaparak bir takım hikayeler uydurabilirler.

19. Zihnin sadece hatırlamak istediklerini hatırlama
eğilimi; insanın işine geleni hatırlaması, işine
gelmediğini hatırlamaması (seçici hafıza) gibi
durumlar da irrasyonel davranışlarda bulunmamıza
neden olan diğer örneklerdir.