DAVRANIŞSAL İKTİSAT: İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI
•
0 likes•95 views
DAVRANIŞSAL İKTİSAT: İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI
Recommended
Recommended
More Related Content
Similar to DAVRANIŞSAL İKTİSAT: İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI
Similar to DAVRANIŞSAL İKTİSAT: İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI (20)
More from COSKUN CAN AKTAN
More from COSKUN CAN AKTAN (20)
DAVRANIŞSAL İKTİSAT: İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI
- 1. PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018. Sunumu Hazırlayan: Şükran Filiz DAVRANIŞSAL İKTİSAT: İKTİSADİ DAVRANIŞ, KARAR VE SEÇİMLERDE İRRASYONELİTE VE SONUÇLARI
- 2. Şekil-1 de başlıca “zihinsel hata ve yanılgılar”ın bir envanterini ortaya koymaya çalışmış bulunuyoruz. “Zihinsel hata ve yanılgıları” başlıca dokuz ana kategoride özetleyebiliriz. Şimdi bu hata ve yanılgıları iktisadi yaşama dair bazı örneklerle ile açıklamaya çalışalım.
- 3. KARAR VERME VE TERCİHTE BULUNMAYA İLİŞKİN HATA VE YANILGILAR • İktisadi insan (homo economicus) acaba rasyonel davranarak her zaman kendi faydasını maksimize edecek doğru, düzenli, tutarlı ve güvenilir karar ve seçimlerde bulunabilir mi? Davranışsal iktisatçılar bu konuyu nasıl ele almış inceleyelim.
- 4. • Davranışsal iktisatçılar, eksik, yanlış ya da aşırı enformasyon gibi nedenlerle insanların iktisadi karar ve seçimlerinin her zaman mükemmel ya da optimal olmayacağını savunmaktadır. • Hatta tam enformasyon varsayımı altında bile sınırlı zihinsel kapasite insanların, doğru ve tutarlı karar ve seçimde bulunmasını engeller.
- 5. Karar verme ve tercihte bulunmaya ilişkin hata ve yanılgıların başlıcalarını şu şekilde özetleyelim; İnsanlar bir karar alırken ya da tercihte bulunurken tek bir özellik ya da kriteri dikkate alarak ona odaklanır ve diğer önemli özellikleri ya da kriterleri görmezden gelirler. ODAKLANMA (Focusing) Gündelik alışverişlerde çok sıkça görülen bir zihinsel hata türüdür.
- 6. İnsanlar çevrelerindeki uyarıcılardan, nesnelerden ya da olaylardan birisine ya da birden fazlasına daha fazla yönelerek onu seçerler. Bu duruma “algıda seçicilik” (selective perception) adı verilir. Algıda seçicilik Odaklanmadan farklıdır .
- 7. İnsanlar zihinlerine ulaşan bilgilerden ancak dikkat çekici ya da belirgin olanlarına odaklanırlar. Bu duruma davranışsal iktisat literatüründe ‘’Algısal belirginlik (perceptual salience)’’ adı verilir. Algıda belirginlik, algıda seçicilik ile benzerlik gösteren bir durumdur. Algısal belirginlik, optimal karar almayı engelleyen bir zihinsel hata örneğidir.
- 8. • İnsanlar, çok sık gördükleri ve duydukları ürünlere beyinlerinde aşinalık kurarlar ve bu durum onlarda beğeni hissi oluşturabilir. Bu duruma literatürde ‘’Aşinalık etkisi (exposure effect) ‘’ adı verilir. Marka bağımlılığının nedeni aşinalık etkisidir.
- 9. • İnsanların ilk izlenim ve kanaati esas almaları ve bu veriye daha fazla anlam yüklemeleri; herhangi bir kişi ile ilgili ilk izlenimi esas alarak o kişinin diğer kişisel özellikleri hakkında pozitif ve/veya negatif önyargı oluşturmaları davranışsal iktisat literatüründe “Halo etkisi” olarak adlandırılmaktadır.
- 10. İnsanlar, bir şey satın aldıktan sonra çoğunlukla yaptığı seçim yanlış da olsa belki de üzüntülerini gizlemek ve hafifletmek için yaptığı seçimleri takdir edecek ifadeler kullanırlar. Bu duruma, “kendi seçimini destekleme” (choice supportive bias) yanılgısı adı verilir. Bir kere bir seçim yapıldıktan sonra insan yaptığı seçimin doğruluğunu ve/veya yanlışlığını sorgulamadan yaptığı seçime olumlu anlamlar yükler ve seçimini destekler.
- 11. Doğrulama (confirmation bias) adı verilen zihinsel hata ise zihnin sadece kendi ön kabullerine uygun enformasyonu doğrulaması ve onaylaması anlamına gelir. İnsanların zihinlerinde bir inanç ve yargı oluşturmaları ve bunu doğru kabul edip, sonraki karar ve seçimlerinde bunu esas almaları sıkça rastladığımız bir durumdur.
- 12. Diğer bir zihinsel hata örneği ise ‘’yanlış kararda ısrar etmedir.(escalation of commitment) İnsanlar bazen almış oldukları kararı değiştirmezler; yanlışı sürdürmekte ısrar edebilirler.
- 13. • İnsan zihnine dikkat çekici bilgiler ulaştırıldığında diğer uyarıcılar sayesinde zihinde «ön hazırlık» oluşur; bu bilgiler insanın duygularına ve algılarına yerleşir ve «çağrışım» etkisi gösterir ve sonrasında da bir «tetikleme» etkisi ile son bulur. ÖNHAZIRLIK ÇAĞRIŞIM TETİKLEME Davranışsal iktisat literatüründe bu durum “hazırlanma- çağrışım-tetikleme etkileri” (priming effect) olarak adlandırılmaktadır
- 14. • Davranışsal iktisat literatüründe “tuzak seçenek” (Decoy) olarak adlandırılan bir başka durum daha vardır. Buna bir örnek verecek olursak satıcıların cazip gibi göstermeye çalıştıkları seçeneklerin aslında alıcıların kafasını karıştırarak onları yanlışa sürüklemesi söz konusu olabilir. Bu durum alıcılar için hazırlanmış bir tuzak niteliğindedir..
- 15. Konunun daha iyi anlaşılması açısından başka bir örnek daha verelim: Sinemaya gittiniz ve bilet satın alırken aynı zamanda size üç farklı boyut gösterilerek patlamış mısır alıp almayacağınız sorulduğunu varsayalım. Olduğunu varsayalım. Bu ani karar verme ortamında size muhtemelen küçük boy patlamış mısır yetecek iken siz orta boy patlamış mısır ile büyük boy patlamış mısır arasında ciddi bir fiyat farkı olmadığını düşünerek büyük boy patlamış mısır ısmarlayabilirsiniz. Filmi izledikten sonra bitiremediğiniz patlamış mısırı soğuduğu için kimsenin de yemeyeceğini düşünerek pişmanlık duyabilirsiniz. Küçük boy mısır ( 2TL) Orta boy mısır ( 5.5 TL) Büyük boy mısır ( 6TL) Günümüzde özellikle perakendecilik sektöründe “tuzak seçenek” adı verilen satış stratejisi ve taktiği çok önemli bir yere ve öneme sahiptir.
- 16. • Yine insanlara çok sayıda seçenek sunulduğunda seçim yapmaları güçleşebilir ve onları irrasyonel seçime yönlendirebilir. Aşırı seçenek İrrasyonalite
- 17. • Konuyu tek bir örnek yardımıyla çok daha iyi açıklayabiliriz. Bir taşınabilir laptop bilgisayara ihtiyacımız olduğunu varsayalım. Nihayetinde tasarruf ederek biriktirdiğimiz paramızı harcayacağımız için rasyonel davranarak bize uzun yıllar en iyi performansta hizmet verecek bir laptop bilgisayar alma gayreti içerisinde olacağımıza şüphe olmadığı açıktır. • Bir kere çok sayıda satıcı firmada, çok sayıda ürünün olduğunu biliyoruz. Fiyat karşılaştırmaları yapmamıza imkan sağlayacak bu durum bizim lehimize olsa da bir işlem maliyeti (transaction cost) ile karşı karşıya olduğumuzu asla gözden uzak tutmamalıyız
- 18. Muhtemel yüzleşebileceğimiz sorunlar şunlar olabilir : Çok sayıda seçenek arasında nasıl en doğru seçimde bulunacağız? Sadece bizim zihnimizde var olan bir teknik özelliğe saplanarakbir laptop satın alma yanılgısına düşme tehlikesi ile karşı karşıya kalmayacak mıyız? Satıcının ikna kabiliyeti bizi aslında doğru bir seçimden uzaklaştırarak yanlış bir seçime yöneltemez mi? Böyle bir risk mevcut değil midir?Marka bağımlılığına atfettiğimiz değer dolayısıyla aynı özelliklere sahip olan daha ucuz bir bilgisayarı satın almaktan imtina edebileceğimiz gerçeği reddedilebilir mi? Yanlış kararda ısrar etme yanılgısından acaba kendimizi nasıl kurtarabilir ve daha doğru bir seçimde bulunabiliriz? Sabit fikirlilikten, alışkanlıklardan, ön yargılardan vs. sıyrılarak bir karar ve seçim yapma şansımız var mıdır?
- 19. Biz, önümüze sunulan karmaşık bilgileri nasıl sadeleştirerek anlayacak ve doğru karar vereceğiz? Önümüzde “tuzak seçenekler” olduğunun farkında mıyız? Aklımız, zekamız bu tuzaklardan bizi koruyabilir mi? Algıda seçicilik ve algısal belirginlik gibi tuzaklara düşmeden doğru bir seçim yapabilecek bir zihinsel kapasiteye sahip miyiz? Kendi kafamızda oluşturduğumuz doğrular olduğu sürece yeni ve alternatiflere ne derece odaklanabiliriz ki? Doğrulama” yanılgısı içinde olduğumuz sürece doğru seçime “odaklanma” şansımız olabilir mi? “Halo etkisi”nden kurtulup nasıl doğru, sağlam ve güvenilir bir seçimde bulunabiliriz ki?
- 20. Özetle ve sonuçla; İktisadi karar ve seçimlerde irrasyonelite kaçınılmazdır. Ne kadar bilgili ve ne kadar akıllı olursak olalım akıl ve mantık dışı karar ve seçimlerden kendimizi kurtarmamız kolay değildir ve hatta imkansızdır.