İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: Zaman Faktörüne Bağlı Hata ve Yanılgılar

1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT
İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde
İrrasyonelite ve Sonuçları:
Zaman Faktörüne
Bağlı
Hata ve Yanılgılar
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum şu kaynaktan yaralanılarak hazırlanmıştır: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce:
Ankara: Seçkin Yayınları, 2018.
Sunumu Hazırlayan : Esma Nur Demirci

2. DAVRANIŞSAL
•BEKLENTİ TEORİSİ
•KAYIPTAN KAÇINMA
•SAHİPLENME
•YANLIŞ KONSENSUS
•GERİ BAKIŞ YANILGISI
•AŞIRI GÜVEN
•DUNNİNG KRUEGER ETKİSİ
•ZİHİNSEL UYUMSUZLUK
•KÖR NOKTA
•PLASEBO ETKİSİ
HESAPLAMA
•ZİHİNSEL MUHASEBE
•KAYIPTAN KAÇINMA
•STATÜKO ETKİSİ
•BATIK MALİYET
•ÇIPA ATMA
•HALO ETKİSİ
•SAHİPLENME
•HİPERBOLİK DIŞLAMA
•İKEA ETKİSİ
•SONUÇ YANILGISI
•AKIL OKUMA
•GENELLEŞTİRME
İNANÇ
•DOĞRULAMA
•ALIŞKANLIK
•SABİT FİKİRLİLİK
•BATIL İNANÇ
•HURAFE
•SÜRÜ ETKİSİ
•SOSYAL KANIT
•BAĞLILIK
•STEREOTİP
Zihinsel hata ve yanılgıları başlıca dokuz ana kategoride özetleyebiliriz.

3. ÇEVRESEL ETKİ MANTIKSAL ZAMANLAMA
SÜRÜ ETKİSİ
BANDO ARABASI
ETKİSİ
SOSYAL KANIT
ÇERÇEVELEME
BAĞLILIK
KARŞILIKLILIK
DÖNGÜSEL AKIL
YÜRÜTME
AŞIRI
GENELLEME
YANLIŞ ANALOJİ
DEVE KUŞU
ETKİSİ
HATALI
ÖRNEKLEM
ANLAM
KARGAŞASI
KUMARBAZ
YANILGISI
PROJEKSİYON
SONRALIK ETKİSİ
HİPERBOLİK
DIŞLAMA
EMPATİ EKSİKLİĞİ
ZİRVE-SON
KURALI
GERİ BAKIŞ
YANILGISI

4. HATIRLAMA
SONRALIK ETKİSİ
TELESKOP ETKİSİ
KRİPTOMNEZİ
BAŞARIDAN KENDİNE PAY
ÇIKARMA
GERİ BAKIŞ YANILGISI
SEÇİCİ HAFIZA
ZİHİNSEL BULANIKLIK
KARAR VERME/TERCİH
ODAKLANMA
DOĞRULAMA
MESLEKİ DEFORMASYON
ALGIDA SEÇİCİLİK
HALO ETKİSİ
AŞİNALIK
TUZAK SEÇENEK
AŞIRI SEÇENEK
OLASILIK/İHTİMAL
KUMARBAZ YANILGISI
BAĞLANTI YANILGISI
OLASILIĞIN İHMALİ
ÇIPA ATMA
AŞIRI İYİMSERLİK
AŞIRI GÜVEN
HATALI ÖRNEKLEM
Şimdi bu hata ve yanılgıları iktisadi yaşama dair bazı örneklerle ile açıklamaya çalışalım.

5. Zaman faktörüne bağlı hata ve yanılgılar

6. Zamanlama konusunda da muhtelif hata ve yanılgılara düşebiliriz.
Örneğin, insanlar, geçmişteki eylemlerini değerlendirirken
sadece zirve noktasını ve işin sona erdiği noktayı dikkate
alırlar; başarı ve başarısızlığı değerlendirirken tüm süreçleri
/aşamaları bir bütün olarak dikkate almayabilirler.
Bu duruma “ peak - end rule ” adı verilmektedir.

7. Öte yandan, insanlar bazen ödeme konusunda da
irrasyonel davranışlar sergileyebilirler. Kendi avantajlarına
olsa bile nakit ödeme yerine kredi kartı ile ödemeyi; peşin
alışveriş yerine taksitle alışverişte bulunmayı tercih
edebilirler.

8. İnsanlar, gelecekteki zevkler ve tercihlerinin aynı kalacağını
düşünerek geleceğe yönelik karar ve tercihlerini bugünden
şekillendirirken hata ve yanılgılara düşebilirler. Bu duruma da
davranışsal iktisat literatüründe “projeksiyon” adı verilmektedir.

9. Davranışsal iktisat literatüründe “pain of paying”
adı verilen durum da ilginç bir davranışsal
tutarsızlık örneğidir. Yapılan araştırmalar
göstermiştir ki; insanlar aşağıdaki durumlarda
ödeme yaptıklarında daha fazla “acı” (pain)
hissederler:
Kredi kartı ile ödemek yerine nakit ödeme
Bir defaya mahsus ödeme yerine her ay düzenli ödeme
Fiyat içinde topluca ödemek yerine fiyattan ayrı “ek” olarak
ilave bir ödeme yapma

10. Örneğin, bazen kredi kartı ile satın alımlarda 7-8 taksit imkanı sunulmasına rağmen bazı tüketiciler
her ay kredi kartı ekstrelerinde aylık ödemeyi görmemek için “tek çekim” talebi ile taksitlendirmeyi
reddetmektedirler. Bunun nedeni “ödeme yapmanın acısından” (pain of paying) kurtulma çabasıdır.