DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: KARAR VERMEDE HATA VE YANILGILAR
•
1 like•186 views
DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: KARAR VERMEDE HATA VE YANILGILAR
Recommended
Recommended
More Related Content
Similar to DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: KARAR VERMEDE HATA VE YANILGILAR
Similar to DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: KARAR VERMEDE HATA VE YANILGILAR (20)
More from COSKUN CAN AKTAN
More from COSKUN CAN AKTAN (20)
DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: KARAR VERMEDE HATA VE YANILGILAR
- 1. DAVRANIŞSAL İKTİSAT İktisadi Davranış, Karar ve Seçimlerde İrrasyonelite ve Sonuçları: KARAR VERMEDE HATA VE YANILGILAR PROF.DR. COŞKUN CAN AKTAN Bu sunum aşağıdaki kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır. Kaynak: Coşkun Can Aktan, Yeni İktisat Okulları ve İktisadi Düşünce: Ankara: Seçkin Yayınları, 2018 Sunumu Hazırlayan: Sibel Saraç
- 2. İktisadi insan (homo economicus) acaba rasyonel davranarak her zaman kendi faydasını maksimize edecek doğru, düzenli, tutarlı ve güvenilir karar ve seçimlerde bulunabilir mi? ● —Davranışsal iktisatçılar, eksik enformasyon, yanlış enformasyon, aşırı enformasyon gibi nedenler dolayısıyla insanların iktisadi karar ve seçimlerinin her zaman mükemmel ya da optimal olmayacağını savunmaktadırlar. ● Sadece enformasyon sorunları dolayısıyla değil, tam enformasyon varsayımı altında bile sınırlı zihinsel kapasite insanların doğru ve tutarlı karar ve seçimlerde bulunmasını engelleyeceğini düşünürler.
- 3. DAVRANIŞSAL Beklenti teorisi Kayıptan kaçınma Sahiplenme Yanlış konsensus Geri bakış yanılgısı Aşırı güven Dunning krugger etkisi Zihinsel uyumsuz etkisi Kör nokta Plasebo etkisi KARAR VERME / TERCİHİ Odaklanma Doğrulama Mesleki deformasyon Algıda seçicilik Aşinalık Tuzak seçenek(Decoy) Aşırı seçenek ÇEVRESEL ETKİ Sürü etkisi (kalabalık psikolojisi) Bando arabası etkisi Sosyal kanıt etkisi Çerçeveleme Karşılıklık(reciprocity) Bağlılık(sadakat) HESAPLAMA Zihinsel muhasabe Kayıptan kaçırma Statiko etkisi Batık maliyet Çıpa atma Halo etkisi Sahiplenme Hiberbolik dışlama İkea etkisi Sonuç yanılgıs Akıl okuma Genelleştirmeı OLASILIK/İHTİMAL Kumarbaz yanılgısı Olasılığın ihtimali Bağlantı yanılgısı Çıpa atma(Anchoring) Aşırı iyimserlik Aşırı güven Hatalı örneklem ZAMANLAMA Geri bakış yanılgısı Hiperbolik dışlama Sonralık ekisi Projeksiyon Zirve-Son kuralı (peak-end rule) emati eksikliği MANTIKSAL Kumarbaz yanılgısı Anlam karmaşası Hatalı örneklem Döngüsel akıl yürütme Aşırı genelleme Yanlış anoloji Devekuşu etkisi İNANÇ Doğrulama Alışkanlık Sabit fikirlilik Batıl inanç Hurafe Sürü etkisi Sosyal kanıt Bağlılık steretip HATIRLAMA Sonralık etkisi Teleskop etkisi Kriptonnezi Başarıdan kendine pay çıkarma (Beneffectane) Geri bakış yanılgısı Seçici Hafıza Zihinsel bulanıklık
- 4. Şekil-1 de başlıca “zihinsel hata ve yanılgıların bir envanteriyle dokuz ana kategoride özetleyebiliriz. Bu hata ve yanılgıları iktisadi yaşama dair bazı örneklerle ile açıklamaya çalışalım.
- 5. Karar verme ve tercihte bulunmaya ilişkin hata ve yanılgılar başlıcalarını şu şekilde özetleyebiliriz. Algıda Seçicilik (Selective Perception) Odaklanma (focusing) Algısal Belirginlik (Perceptual Salience) Aşinalık Etkisi (Exposure Efect) Halo Etkisi Kendi Seçimini Destekleme (Choice Supportive Bias) Yanlış Kararda Israr Etme (Escalation Of Commitment) Doğrulama (confirmation bias) Hazırlanma- çağrışım-tetikleme Etkileri (Priming Effect) Tuzak Seçenek (Decoy) Aşırı Seçenek
- 6. ● İnsanlar, karar ve tercihte bulunurlarken bazen şartlanma ya da ön kabullerden hareketle tek bir özellik ya da kriteri dikkate alarak ona odaklanırlar ve diğer önemli özellikler ya da kriterleri devre dışı bırakırlar. ● Bu duruma “Odaklanma” (focusing) denir. ● Gündelik alışverişlerde çok sıkça görülen zihinsel hata türüdür. Odaklanma (focusing)
- 7. —İnsanlar çevresindeki uyarıcılardan, nesnelerden ya da olaylardan birisine ya da birden fazlasına daha fazla dikkatlerini yönelterek onu seçmesi durumudur. — Algıda seçicilik, odaklanma adı verilen durum ile benzerlik gösterir ama aynı şey demek değildir. Algıda Seçicilik
- 8. ● —Optimal karar almayı engelleyen bir zihinsel hata örneği olan algısal belirginlik (perceptual salience) : ● İnsanların, zihinlerine ulaşan bilgilerden ancak dikkat çekici ya da belirgin olanlarına odaklanırlar ve onun dışındaki bilgileri ihmal ederler ya da yok varsayarlar. ● Algıda seçicilik ile benzerlik gösteren bir durumdur. Algısal belirginlik (perceptual salience)
- 9. ● —İnsanların, çok sık gördükleri ve duydukları ürünlere beyinlerinde aşinalık kurarlar ve bu durum onlarda beğeni hissi oluşturabilir. ● Bu nedenle marka bağımlılığını aşinalık etkisi olarak gösterebiliriz. Aşinalık etkisi” (exposure efect)
- 10. —İnsanların ilk izlenim ve kanaati esas almaları ve bu veriye daha fazla anlam yüklemeleri; herhangi bir kişi ile ilgili ilk izlenimi esas alarak o kişinin diğer kişisel özellikleri hakkında pozitif ve/veya negatif önyargı oluşturmaları durumudur. Halo etkisi
- 11. —İnsanların, kendi yaptıkları karar ve seçimlerinin başkalarının seçimlerinden daha iyi olduğunu düşünürler; bir kere bir seçim yapıldıktan sonra insan yaptığı seçimin doğruluğunu ve/veya yanlışlığını sorgulamadan yaptığı seçime olumlu anlamlar yükler ve seçimini destekler. Bu özetlediğimiz duruma, “kendi seçimini destekleme” (choice supportive bias) yanılgısı adı verilir. İnsanlar, bir şey satın aldıktan sonra çoğunlukla yaptığı seçim yanlış da olsa belki de üzüntülerini gizlemek ve hafifletmek için yaptığı seçimleri takdir edecek ifadeler kullanırlar. KENDİ SEÇİMİNİ DESTEKLEME (CHOİCE SUPPORTİVE BİAS)
- 12. ● —Doğrulama (confirmation bias) zihnin sadece kendi ön kabullerine uygun enformasyonu doğrulaması ve onaylaması anlamına gelir. ● —Sıkça rastladığımız durumlardan biri olarak; İnsanların zihinlerinde bir inanç ve yargı oluşturmaları ve bunu doğru kabul edip, sonraki karar ve seçimlerinde bunu esas almalarını gösterebiliriz. Doğrulama (confirmation bias)
- 13. Yanlış kararda ısrar etme (escalation of commitment) —Mantık ve kanıtlar davranış, karar ve seçimin irrasyonel olduğunu ortaya koymasına rağmen insanların bazen almış oldukları kararı değiştirmezler; yanlışı sürdürmekte ısrar ederler. Bu duruma “yanlış kararda ısrar etme” (escalation of commitment) denir.
- 14. —İnsan zihnine dikkat çekici bilgiler ulaştırıldığında bu uyarıcılar sayesinde zihinde «ön hazırlık» oluşur; bu bilgiler insanın duygularına ve algılarına yerleşir ve «çağrışım» etkisi gösterir ve sonrasında da bir «tetikleme» etkisi ile son bulur. bu duruma “hazırlanma-çağrışım-tetikleme etkileri” (priming effect) denir. HAZIRLANMA-ÇAĞRIŞIM-TETİKLEME ETKİLERİ” (PRİMİNG EFFECT)
- 15. Tuzak seçenek (Decoy) • —İnsanlara iki seçenek dışında kafa-karıştıracak bir üçüncü seçenek sunulduğunda irrasyonel karar alabilirler; • Örneğin, satıcının cazip ama bir tür tuzak (decoy) seçenek sunarak alıcının kafasını karıştırması ve onu yanlış seçime yönlendirmesi. sözkonusu olabilir. • Bu duruma “tuzak seçenek” (Decoy) olarak adlandırılır.
- 16. Yine insanlara çok sayıda seçenek sunulduğunda seçim yapmaları güçleşebilir ve onları irrasyonel seçime yönlendirebilir. “Aşırı seçenek” adı verilen bu durum da sonuçta irrasyonelite anlamına gelir. Çok sayıda satıcı firmada, çok sayıda ürünün olduğunu bilindiğinden fiyat karşılaştırmaları yapmamıza imkan sağlayacak bu durum bizim lehimize olsa da bir işlem maliyeti (transaction cost) ile karşı karşıya olduğumuzu yadsınamaz bir gerçektir Aşırı seçenek
- 17. Bu durumda yüzleşebileceğimi muhtemel sorunlar şunlar olabilir: Çok sayıda seçenek arasında nasıl en doğru seçimde bulunabile- ceğiz? İşinde uzman çalışan kişilerin dahi kolayca baş edemeyeceği bir sorun iken biz, önümüze sunulan karmaşık bilgileri nasıl sadeleştirerek anlayacak ve doğru karar vereceğiz ?
- 18. —Satıcının ikna kabiliyeti bizi aslında doğru bir seçimden uzaklaştırarak yanlış bir seçime yöneltemez mi? Böyle bir risk mevcut değil midir? —Yanlış kararda ısrar etme yanılgısından acaba kendimizi nasıl kurtarabilir ve daha doğru bir seçimde bulunabiliriz. Sabit fikirlilikten, alışkanlıklardan, ön yargılardan vs. sıyrılarak bir karar ve seçim yapma şansımız var mıdır? —Önümüzde “tuzak seçenekler” olduğunun farkında mıyız? Aklımız, zekamız bu tuzaklardan bizi koruyabilir mi? —Sadece bizim zihnimizde var olan bir teknik özelliğe saplanarak ya da deyim yerindeyse “çıpa atarak” ya da odaklanarak bir laptop satın alma yanılgısına düşme tehlikesi ile karşı karşıya kalmayacak mıyız? —Marka bağımlılığına atfettiğimiz değer dolayısıyla aynı özelliklere sahip olan daha ucuz bir bilgisayarı satın almaktan imtina edebileceğimiz gerçeği reddedilebilir mi?
- 19. —Algıda seçicilik ve algısal belirginlik gibi tuzaklara düşmeden doğru bir seçim yapabilecek bir zihinsel kapasiteye sahip miyiz? —Kendi kafamızda oluşturduğumuz doğrular olduğu sürece yeni ve alternatiflere ne derece odaklanabiliriz ki? “Doğrulama” yanılgısı içinde olduğumuz sürece doğru seçime “odaklanma” şansımız olabilir mi? —“Halo etkisi”nden kurtulup nasıl doğru, sağlam ve güvenilir bir seçimde bulunabiliriz ki? —Özetle ve sonuçla, iktisadi karar ve seçimlerde irrasyonelite kaçınılmazdır. Ne kadar bilgili ve ne kadar akıllı olursak olalım akıl ve mantık dışı karar ve seçimlerden kendimizi kurtarmamız kolay değildir ve hatta imkansızdır.