ZİHİNSEL PSİKOLOJİ PERSPEKTİFİNDEN İRRASYONALİTE

1. ZİHİNSEL PSİKOLOJİ
PERSPEKTİFİNDEN
İRRASYONALİTE
O PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu Sunum Aşağıdaki Kaynaktan Yararlanılarak Hazırlanılmıştır.: Coşkun
Can Aktan ,
Davranışsal Politik İktisat , Ankara : Seçkin Yayınları
Sunumu Hazırlayan: Havva Nur Çalışkan

2. O Zihinsel psikoloji nin konusunu oluşturan “zihinsel kısayollar”
(heuristics) ve “zihinsel hata ve
yanlışları” (cognitive bias) detaylı olarak ele almadan önce şu
sorunun bir özet cevabını vermeye çalışalım.
O İnsanlar niçin irrasyonel
davranışlarda bulunurlar?
O Akıllı diye düşündüğümüz insanlar
niçin duruma ve zamana göre
akıl-dışı ve mantık-dışı davranışlar
sergilerler.
O Bu sorunun genel olarak birkaç
cevabı olabilir.

3. O Enformasyon işlemcisi beyne ulaşan bilgileri
işlerken düşünme hataları yapabilir. Beyne
ulaşan bilgiler doğru, açık ve anlaşılır olsa bile
birey bu bilgileri beyinde işleme tabi tutarken
ciddi mantıksal hatalar yapabilir.

4. O İçerik ile ilgili sorunlar dolayısıyla birey yanlış
seçime yönlendirilmiş olabilir. Bu ikinci
durumda sorun enformasyon işlemcisinde
değil, enformasyonun kendisindedir. Eksik
enformasyon beynin düşünme fonksiyonlarını
bulandırır ve sonuçta seçim ortaya çıkmaz.

5. O Üçüncü olarak “duygusal dalgalanmalar” sebebiyle
birey doğru ve tutarlı davranışlar sergilemeyebilir.
İçinde bulunulan psikolojik ortam, baskılar,
depresyon, stres, üzüntü, endişe gibi durumlar
bireyleri sağlıklı düşünmekten alıkoyar.

6. HİBERBOLİK
İNDİRGEME
(hyperbolic discounting)

7. O İnsanlar , önlerine bir ödül
seçeneği sunulduğunda
cari zamanda sunulan ödül
daha düşük değerde olsa
bile gelecek zamanda
sunulacak ödüle bunu
tercih ederler.
O Psikolojide konunun
geometrik yorumu
hiperbolik eğri
oluşturduğundan bu
zihinsel sapma hiperbolik
indirme olarak adlandırılır.

8. KENDİ SEÇİMİNİ
DESTEKLEME
(choice supportive bias)

9. O İnsanlar kendi yaptıkları
seçimlerin başkalarının
seçimlerinden daha iyi
olduğunu düşünürler
.Seçim yapıldıktan
sonra insan seçiminin
doğruluğu ya da
yanlışlığı sorgulamadan
yaptığı seçime anlamlar
yükler ve kendi seçimini
destekler.

10. GERİ BAKIŞ
YANILGISI
(hindsight bias)

11. O İnsanlar gerçekleşen bir olay
sonunda sonucu önceden
bildiklerine dair kanaatlerini
dile getirerek ^aslında
biliyordum^ şeklinde tepki
göstererek pişmanlıklarını
hafifletirler . Karşı tarafa da
bildiklerini ispatlamaya
çalışırlar.

12. ABARTMA,BÜYÜTME,
KÜÇÜLTME

13. O İnsanlar bazen kişileri ve olayları aşırı
biçimde abartma ,büyütme felaket
senaryolarına dönüştürme ,ya da tam
tersini yapma eğiliminde olabilirler.

14. KENDİSİ İLE BAŞKASINI
KARŞILAŞTIRMADA
TUTARSIZLIK
(self /other discrepancy)

15. O İnsanlar ekseriyetle kendilerinin iyi yanlarını
ve olumlu davranışlarını ön plana çıkarma ;
hatalarını gizleme eğiliminde iken başkaları
için tam tersini yaparlar.

16. AŞIRI GÜVEN

17. O İnsanlar kendi bilgi
yetenek ve becerilerini
olduğundan daha fazla
tahmin edebilirler.

18. DUNNİNG KRUGER
ETKİSİ
(CAHİL CESARETİ)

19. O İnsanın kendi
cehaletini görmezden
gelerek bilgi ,beceri
ve yeteneklerini
abartılı olarak
değerlendirebilirler
ve bilgili kişilere göre
daha cesur
davranışlar
sergileyebilirler.

20. ZİHİNSEL
UYUMSUZLUK
(cognitive disonance)

21. O İnsanlar kendi
davranış ve
tutumlarının genel
olarak doğru kabul
edilen bilgi ile çelişki
olduğu durumlarda
bundan rahatsızlık
duyarlar ve yaptıkları
yanlışa haklılık
kazandırmaya
çalışırlar.