DENEYCİLİK, BİLİMCİLİK ve DENEYSEL İKTİSAT:BEYAZ ÖNLÜKLÜ LABORATUVAR İKTİSATÇILARININ DENEYSEL ARAŞTIRMALARINA ELEŞTİREL BİR BAKIŞ

1. DENEYCİLİK, BİLİMCİLİK ve DENEYSEL İKTİSAT:
Prof. Dr. Coşkun Can Aktan
Kaynak: Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır.
C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Eda Meral

2. “Şimdiye kadar inci ya da elmasın mübadele değerini
keşfeden bir kimyager çıkmamıştır.”
Karl Marx

3. Deneyler esasen doğa bilimleri alanında
yapılan çalışmalardır.
Deney, bir varsayımı ya da hipotezi doğrulamak için
belirli yöntem ve kurallara dayalı olarak yapılan bir
işlemdir.

4. Peki doğa bilimlerinde yapılan
deneyler gibi sosyal bilimler alanında
da deneyler yapılabilir mi?
Ya da asıl konumuz olan soruyu
soralım: iktisat biliminde deney
yapılabilir mi?

5. 20.Yüzyılın ortalarına değin iktisat biliminde deney yapmanın çok zor hatta imkansız
olduğu görüşü savunulmaktaydı.
Ancak 2002 yılında Vernon L. Smith’e deneysel iktisat alanındaki katkıları dolayısıyla
Nobel ekonomi ödülü verilmesinin ardından bu hakim görüş derinden sarsılmıştır..
(Vernon L. Smith)

6. İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI:
KARAMSAR/KÖTÜMSER GÖRÜŞLER
▪ İktisat biliminin deneysel araştırmalar için
uygun olmadığını savunan başlıca önemli görüş
ve düşünceleri kısaca özetlemekte yarar
görüyoruz.

7. John Stuart Mill
(1806-1873)
John Stuart Mill Ekonomi ve Toplum Üzerine Denemeler başlığını taşıyan
eserinde;
➢ önemli deney
➢ kayıtlı deney
➢ kesin deney
➢ kapsamlı deney
➢ gerçek deney
gibi kavramları detaylı açıkladıktan sonra fiziksel bilimlerin aksine sosyal bilimler
alanında kontrollü deneyler yapılamayacağını savunmuştur
Ekonomik veToplum
Üzerine Denemeler

8. ❖ Avusturya iktisat okulunun önemli
temsilcilerinden biri olan Ludwig von Mises
(1881-1973) İnsan Eylemi (Human Action)
adını taşıyan eserinde deneysel araştırmalara
karşı olduğunu kesin bir dille ifade
etmektedir:
“ Deneycilik ve yararcılığın yalnızca fen bilimleri
prosedürünü tanımladığı sürece doğru
olduğunda herhangi bir şüphe yoktur … İnsan
eylemi bilimlerinin uğraştığı tecrübe daima
karmaşık fenomen tecrübesidir. İnsan eylemi söz
konusu olduğunda laboratuar deneyi
yapılamaz ‘’

9. ▪ Hayek’e göre doğa bilimleri ya da fiziki bilimlerde uygulanan yöntemlerin
sosyal fenomenlere uygulanması “bilim taklitçiliği” ya da “bilimcilik”tir.
▪ Hayek, Mises’in daha önce ifade ettiği eleştirilere vurgu yaparak şöyle
demektedir: “… Doğal bilimlerde olduğu gibi biz kompleks fenomenler
üzerinde düzenli bir bilgiye sahip olmadığımız için sosyal bilimlerde deney
yapmak imkansızdır”

10. ‘’İktisatçılar her zaman doğa bilimleriyle ve kesinliğe sahip
bilimlerle uğraşanlara gıpta etmiştir. Tabii ilimlerin yöntemlerinin
iktisat ilminde kullanılmasının kavrama kabiliyetimizde muazzam
gelişmeler ortaya çıkartabileceğini düşünmüşlerdir. Mamafih,
laboratuar çalışması doğa bilimlerinde çalışmanın geçerli bir
yolcuyken, iktisat ilminde böyle değildir. Eğer bir etkisi olacaksa,
laboratuarların iktisat çalışmalarına sokulması, anlayışımızı
boğacaktır."
Frank Shostak‘ın ifadeleri:

11. Paul Samuelson da iktisadi konularda deney yapmanın güç
olduğunu şu sözlerle ifade etmiştir:
"İktisatçılar...diğer önemli faktörleri kolaylıkla kontrol edemeyecekleri için
kimyacıların ve biyologların kontrollü deneylerini gerçekleştiremezler."

12. Milton Friedman (1912-2006)
Milton Friedman Pozitif İktisat Metodolojisi adını taşıyan bir makalesinde
deneysel araştırmalara şüphe ile yaklaştığını şu sözlerle açıklamaktadır:
“Maalesef, sosyal bilimlerde belirli olayları nadiren test edebiliriz… Genel
olarak, biz ortaya çıkan ‘denemeler’den elde edilen bulgulara güvenmek
durumundayız.”

13. İktisat biliminde deneysel araştırmalara karşı olan bir diğer ünlü iktisatçı Joan
Robinson’dur . Robinson deneysel araştırmalara karşı olduğunu şu sözlerle ifade
etmiştir:
Joan Violet Robinson (1903-1983)
“İnsanoğlu, doğal bilimlerin başarısını borçlu olduğu yöntemleri – kontrollü
deneyler ve süreklilik arz eden fenomenlerin gözlemlenmesi - insanı
kendine araştırma konusu seçen bilimlere uygulayamaz.”

14. İngiliz iktisatçı Ekonomi Biliminin Doğası ve
Önemi Üzerine Bir Deneme başlığını taşıyan
metodolojik araştırmasında iktisadi teorilerin
önermelerinin tümden gelimci olduğunu
vurgulamıştır.
Robbins’e göre “(iktisat teorilerinin)
geçerliliğini saptamak için kontrollü
deneylere ihtiyacımız yoktur”.

15. Robbins aynı eserinde şunları yazmaktadır:
“İtiraf edilmelidir ki iktisadi tümdengelimin temeli olan gerçekler konusundaki
bilgimiz doğal bilimlerin tümdengelimin temeli olan gerçekler konusundaki
bilgimizden önemli ölçüde farklıdır. Üstelik itiraf edilmelidir ki, bu nedenden dolayı
iktisat biliminin metotları-mantıksal tutarlılığının test edilmemesine rağmen- doğal
bilimlerin metotlarından oldukça farklıdır”

16. Son olarak Kanadalı tanınmış iktisatçı Richard Lipsey Pozitif İktisada Giriş
(1979) başlığını taşıyan kitap içerisinde:
➢ “İmkansız olmasa da ekonomi üzerine nadiren kontrollü deneyler yürütmek
mümkün olabilir. Bu nedenle, iktisat laboratuvar araştırmalarına uygun
olmayan bir alandır” görüşünü savunmuştur

17. ➢ Buraya kadar tanınmış bazı iktisatçıların deneysel araştırmaların iktisat bilimi
içerisinde uygulanmasına dair eleştirel düşüncelerini özetlemiş bulunuyoruz
➢ Yukarıda da belirttiğimiz üzere bugün deneysel iktisat adı verilen araştırma
programı bu eleştirileri gölgede bırakacak bir güce sahip olmuştur ve yerini kolayca
sarsılamayacak şekilde sağlamlaştırmıştır
SONUÇ