İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI-KISITLAR ve ZORLUKLAR

1. İKTİSAT BİLİMİNDE
DENEYSEL ARAŞTIRMA
YAPILMASI
KISITLAR ve ZORLUKLAR
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan hazırlanarak hazırlanmıştır.
C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Meryem Akça

2. • İktisat biliminde deneysel
araştırmalar yapmanın önündeki
kısıtlar, engeller ve zorluklar
nelerdir?
2

3. FR
1. İnsan Doğası ve
İnsan Eylemleri
• İktisat biliminin konusu insan
davranış ve eylemleridir. Son
derece istikrarsız, değişken ve
karmaşık olan insan doğası ve
insan eylemleri üzerinde
deneysel araştırmalar yapmak
neredeyse imkansızdır.
3

4. FR
• İktisat biliminde laboratuvar
ortamında yapılacak olan deneyler
doğası gereği “suni” (yapay) özellik
taşır ve gerçek dünyadaki insan
davranış ve eylemlerini tam olarak
yansıtamaz.
2. Gerçekçilikten
Uzak Yapay Deneyler
4

5. • Fizik, kimya, biyoloji gibi doğa bilimleri
insan davranış ve eylemlerinden bağımsız
olduğundan bu alanlarda laboratuvar
ortamında sayısız deney yapmak
mümkündür. Oysa iktisat biliminde
“değer yargıları”, “ideolojik eğilimler”
geçerlidir.
3. Değer Yargıları
ve İdeolojik Fikir
Ayrılıkları
5

6. FR
Britannica Ansiklopedisi’nin 1991 yılında yayınlanan
15. baskısında şu sözlere yer verilmiştir;
“İktisatçıların karşı karşıya oldukları bir husus iktisat disiplininin bir bilim olmadığı
iddiasıdır. İnsan davranışlarının, atomlar ya da moleküller gibi aynı objektif
çerçevede incelenemeyeceği ifade edilir. Değer yargıları, felsefi ön kabuller ve
ideolojik eğilimler bir iktisatçının doğru sonuçlara ulaşmasını engeller. Dahası,
iktisatçıların hipotezlerini test edebilecekleri bir laboratuvarları da yoktur.”
6

7. • Doğa bilimlerinde deneyler zaman ve
mekandan bağımsız sonuçlar ortaya çıkarır.
Örneğin, yer çekimi kanunu; termodinamik
kanunları; suyun kaldırma kuvveti kanunu;
genel görelilik kuramı vs. genel ve evrensel
yasalardır. Oysa iktisatta böyle değildir.
İnsanların akıl ve mantıktan uzak irrasyonel
davranış, karar ve seçimlerde bulunmaları
söz konusudur. İnsan doğası ve insan
eylemleri istikrarlı ve tutarlı değildir.
4. Genellik ve Evrensellik
7

8. FR
• İktisadi olaylar süreklilik ve istikrar arz
etmediğinden deneysel çalışmalar
yaparak bunlardan kesin sonuçlar
elde etmek mümkün değildir. İktisadi
olaylarda “denge”, “istikrar”,
“düzenlilik” ve “süreklilik” söz konusu
olmadığından ampirik sonuçlara
ulaşılamaz.
5. Süreklilik ve İstikrar
8

9. FR
İç Geçerlilik
• İç geçerlilik bir çalışmanın güvenilir
nedensel sonuçlar ortaya çıkarabilme
yeterliliğidir.
• Verinin doğru nedensel çıkarımlara
yönlendirip yönlendirmediğini sorgular.
Dış Geçerlilik
• Dış geçerlilik araştırma çevre ve
şartlarından araştırmanın amaçladığı
düzene dair genelleme çıkarılabilmesi
yeterliliğidir.
• Yapılan çıkarımların alana
yansıtılabilirliğine vurgu yapmaktadır.
9
5. Geçerlilik
• Deneysel iktisat araştırmalarında önem taşıyan bir diğer önemli kavram
“geçerlilik” tir.

10. FR
‘’Geçerlilik’’ kavramının önemini Vernon Smith şu
sözlerle açıklamaktadır:
“Teorik ya da deneyde yer alan
deneklerle ilgili hata bulmak değildir,
sınadığımız sistem her ne olursa
olsun onun geçerliliğinin ya da
geçersizliğinin sınırlarını daha iyi
anlamaktır”
10

11. FR
• Laboratuvar ortamlarında kontrol grubu,
bağımsız ve bağımlı değişkenler arasındaki
ilişki, bağımlı değişkeni etkileme olasılığı
bulunan kontrol değişkenler, öntest ve
sontest ölçümleri vs. muhtelif zorluklar ve
sorunlarla doludur.
6. Kontrollü Deney
Yapmanın Zorluğu
11

12. FR
• İktisat biliminde deney yapmanın diğer bir
güçlüğü uygun denek seçimi ve denek
gruplarının güvenilirliği sorunudur.
Araştırmacılar genel olarak laboratuvar
deneylerinde öğrencileri kullanmakta fakat
bu denek gruplarının tüm toplumu ne
derece temsil edebildiği başlı başına bir
sorundur.
• Öğrencilerin sosyo-demografik
karakteristikleri, etnik kökenleri, servet
durumları, ruhsal yapıları vs. faktörlerin
tamamı başlı başına önemlidir.
UYGUN DE NE K SEÇİMİ
7. Denek Gruplarının
Güvenilirliği
12

13. FR
8. Deneysel Araştırmaların Yüksek
Maliyetli Olması
Doğa bilimlerindeki kadar olmasa bile
sosyal bilimler ve iktisat alanlarında
yapılacak olan deneysel araştırmalar
yüksek maliyetlidir. Bu husus da
deneysel araştırmalar yapmanın
önündeki bir engel ve zorluk olarak
oluşturmaktadır.
13

14. • Deneysel araştırmalarda diğer önemli bir
sorun yalan ve kandırma meselesidir.
Araştırmacıların yaptıkları çalışmanın
amacını gizlemeleri, deneklere eksik bilgi
sunmaları, yalan ve yanlış bilgi aktarmaları
söz konusu olabilmektedir. İktisat biliminde
yapılan deneylerde de yalan ve kandırma
ciddi bir sorun olarak karşımızda
durmaktadır.
9. Yalan ve Aldatma
14

15. FR
10. Finansal Teşvikler Ve Ödül Mekanizmaları
15
• Deneysel iktisatta finansal teşvikler
konusu ile ilgili tartışmaları üç açıdan
ele alabiliriz. Birincisi deneyde finansal
teşviklerin gerekli olup olmaması,
ikincisi hangi finansal teşvikin
kullanılacağı ve üçüncüsü verilecek
teşvikin büyüklüğü konularıdır.
Belirtilen her üç konu da uygulamada
kendine has zorluklar ve problemlerle
karşı karşıyadır.