İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri (İBAT) Dersi Bilimsel Bilimsel Yönteme Giriş konusu Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde verilen İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri Dersi için hazırlanmıştır. Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr Mayıs 2016

1. ÇOMÜ İletişim Fakültesi
BİLİMSEL YÖNTEME GİRİŞ
Bu sunum, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde Radyo, Sinema ve Televizyon Bölümü
öğrencilerine verilen İletişim Bilimlerinde Araştırma Teknikleri dersi için hazırlanmıştır.
Yrd. Doç. Dr. Esmeray KARATAŞ ATEŞ ekaratas@comu.edu.tr 2016 Güz

2. Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Bilim
 İnsanlar var olduklarından beri doğal ve toplumsal çevrelerinde olup
bitenleri merak etmişler ve anlamaya çalışmışlardır. Ancak insanların
çevrelerini anlama yöntemleri zamanla değişmiştir.
 İlk önceleri nedenini açıklayamadıkları doğal olayları mitolojik öyküler
yoluyla açıklamaya çalışmışlardır. Örneğin bir doğa olayı olan
yıldırımın Zeus'un kızması sonucu elindekini fırlatması sonucu
oluştuğunu sanmışlardır. Yıldırımın yer ile bulut arasında oluşan en
tehlikeli şimşek türü olduğunun anlaşılması bilimin sayesindedir.
Daha sonraları felsefe gerçeği anlama çabasında mitolojinin yerini
almıştır.

3. …Bir Sorun Çözme Yöntemi Olarak Bilim
 Gerçeği aramada aklı ön plana çıkarması felsefeyi, içinde yaşanılan
doğanın bilgisine erişebilmenin bir aracı olarak görülmesini
sağlamıştır. Başlangıçta felsefe bilimi de kapsayan geniş bir anlamda
kullanılmıştır. Daha sonraları bilim ve felsefe birbirlerinden ayrılmaya
başlamış, bilimler yavaş yavaş kendi öz kimliğine kavuşmuştur.
Önceleri bilimden anlaşılan fen bilimleri iken yaklaşık 19. yüzyıl
ortalarında sosyal bilimler olarak adlandırılan bilim dalları ortaya
çıkmıştır.
 Bunlar; Antropoloji, Arkeoloji, Coğrafya, Din, Eğitim, Ekonomi, Hukuk,
İletişim Bilimleri, Siyaset, Sosyoloji, Tarih gibi bilimler felsefeden
kopmuştur, hatta felsefe de ayrı bir bilim dalı olarak yoluna devam
etmiştir.

4. Bilim ve Felsefe
 Bilimi felsefeden ayıran en temel fark yanıtı aranan soruların nasıl bir
yöntemle yanıtlanacağıdır. Felsefede gerçeği arama yöntemi olarak
sistemli ve tutarlı bir akıl yürütme süreci ön planda iken; bilimde
sorunlarla ilgili denenceler / hipotezler öne sürme, gözlemler yaparak
onları test etme ve sonuca ulaşma yöntemi ön plandadır.
 Günümüzde ve her daim insanlar doğal ve toplumsal çevrelerinde
olup bitenleri anlamlandırmaya çalışırken yalnızca bilimden
faydalanmazlar. Kişisel deneyimleri, otorite dediğimiz başkalarının
deneyimleri ve bilgisi, bilinen bilgilerden akıl yürütme yoluyla yeni
bilgilere ulaşma gibi farklı yollarla da çevrelerini anlamlandırmaya
çalışırlar. Ancak bu yollar insanları bilim kadar doğru sonuçlara
götürmeyebilir.

5. 5 Grup Bilgi Kaynağı
İnsanoğlu karşılaştığı sorunların çözümü için tarihsel süreç içinde
çok farklı bilgi edinme yolları kullanmıştır. Ary, Jacobs, Razavieh ve
Sorensen isimli bilim insanları 2010 yılında yayınladıkları araştırma
sonucunda insanların karşılaştıkları sorunların çözümü için 5 grup bilgi
kaynağı kullandıklarını ortaya koymuştur. Bunlar;
1. Deneyim
2. Otorite
3. Tümdengelime Dayalı Akıl Yürütme
4. Tümevarıma Dayalı Akıl Yürütme
5. Bilimsel Yöntem

6. Deneyim
• Deneyimlerden yansıtıcı düşünme (enine-boyuna-derinlemesine
tüm açılardan düşünme) yoluyla bilgi çıkarmak
• Müşterileri ile kişisel olarak ilgilenip hal hatır sormanın müşterilerin
mutlu ayrılmasına neden olduğunu farkeden çalışan örneği
• Deneyimlerin kişinin kendisiyle sınırlı olması dezavantajı vardır,
düzenli ve sistematik bilgi içermez.

7. Otorite
• Otorite deneyim ve uzmanlığa sahip bir birey veya istatistik
veritabanı da olabilir
• Bir yöneticinin kurumunda iletişimle ilgili yaşadığı sorun karşısında
aldığı eğitimlerden faydalanmak yerine daha önce çalıştığı kurumda
uyguladıklarını uygulamaya çalışması örneği,
• Gelenekçi bir yaklaşımla bir sorunun daha önce nasıl çözüldüğüne
bakılması dezavantajıdır, otoritenin bilgisini sorgulamadan kabul
etmek sorun çözümünde başarı getirmeyebilir.

8. Tümdengelime Dayalı Akıl Yürütme
• Aristo mantığı olarak da bilinen bu yaklaşım genel bir önermeden
özel bir önermeye ve bu iki önerme arasındaki ilişkiye dayalı olarak
yapılan çıkarımdan hareketle bir sonuca giden sistematik bir akıl
yürütme, düşünme sürecidir. (Önerme; Dile getirilmiş doğru ya da
yanlış, tez ya da yargılardır.)
• Genel önerme: Bütün kuşların kanadı vardır,
Özel önerme: Saksağan bir kuştur,
Çıkarım (Sonuç) : O halde saksağanın kanadı vardır.
• Sorunların çözümünde sistematik bir yaklaşım getirmesine karşın
genel önermenin doğru olması zorunluluğu dezavantajıdır, yanlış bir
genel önermeden doğru bir sonuca ulaşılamaz. Eğer önermelerin
doğruluğu biliniyorsa yeni bilgilere nasıl ulaşacağız?

9. Tümevarıma Dayalı Akıl Yürütme
• Tümdengelime dayalı akıl yürütmenin dezavantajı nedeniyle yeni bir
akıl yürütme yöntemi olarak tümevarıma dayalı akıl yürütme ortaya
çıkmıştır. Fransis Bacon (1561-1626)'un öncüsü olduğu bu görüşe
göre önce doğayı gözlemlemek, oradan olgusal veriler toplamak ve
bunları akıl yürütme süzgecinden geçirerek genellemelere ulaşmak
gerekir. Tümden gelime dayalı akıl yürütme süreci bilimsel yöntemin
de temellerini oluşturacaktır.
• Gözlem 1, Gözlem 2, ..., Gözlem n
Sonuç (genel karar) Gözlemlediğim kuşların hepsinin kanadı var, o
halde tüm kuşların kanadı var.)
• Bu yaklaşımda en önemli sorun ilgili tüm örneklerin
gözlemlenemeyeceği gerçeğidir. Tümevarıma dayalı akıl yürütmenin
en önemli dezavantajı budur.

10. Bilimsel Yöntem
• Tümevarıma dayalı akıl yürütmenin dezavantajı karşısında yeni bir
akıl yürütme yöntemi olarak bilimsel yöntem ortaya çıkmıştır.
Darwin (1809-1882), tümden gelime ve tümevarıma dayalı akıl
yürütme sürecini birleştirerek bilgi edinme olarak
tanımlayabileceğimiz bilimsel yöntem sürecini çalışmalarında
deneyen önemli bir bilim insanıdır.
• Bilimsel yöntemin tümevarıma dayalı akıl yürütmeden en önemli
farkı bilimsel yöntemde denence (hipotez) denilen bir yargı
olmasıdır. Denence / Hipotez; Karşılaşılan bir sorunun çözümü için
daha önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş ancak
doğruluğu henüz sınanmamış bir önermedir.
• Bilimsel yöntem birbirini izleyen 7 adımda gerçekleşmektedir

11. Bilimsel Yöntemin 7 Adımı
1. Sorunun belirlenmesi
(Günlük yaşamda karşılaştığımız bir güçlük ya da bilim alanında araştırılmamış
bir konu, doldurulmamış bir boşluk)
2. Sorunun sınırlandırılması ve tanımlanması
(Sorunun çözülebilecek bir duruma getirilmesi)
3. Denencelerin / Hipotezlerin ifade edilmesi
(Sorunla ilgili daha önceki bilgi birikimine dayalı olarak geçici çözüm önerileri
oluşturulması)
4. Denencelerin / Hipotezlerin test edilen verilerinin toplanması
(Gerekli olan verilerin deney, gözlem, görüşme, anket vb. yollarla elde
edilmesi)
5. Verilerin analiz edilmesi
(Elde edilen verilerin denenceyi doğrulayıp doğrulamadığının test edilmesi)
6. Sonuç
(Analiz edilen verilerin yorumlanarak bulgulara ulaşılması)
7. Raporlaştırma
(Ulaşılan sonuçların bilimsel etik ilkeleri çerçevesinde ve sistematik bir düzende
yazılı hale getirilerek kamuoyu ve bilim camiasıyla paylaşılması)

12. Bilimin Anlamı ve Doğası
Bilim nedir? Bilim çok eskilerden beri insanların üzerinde kafa
yorduğu bir uğraş olmasına karşın bilimin doğası gereği net bir
tanımının yapılması oldukça güçtür. Öyleki Kerlinger isimli bilim insanı
bilimin doğrudan tanımlanmaması onun yerine işlevinin ve doğasının
açıklanmasının olduğu görüşündedir. Kerlinger'e göre bilim yanlış
anlaşılmış bir kavramdır. Buna neden olan 3 kalıpyargıdan söz eder;
1. Bilim insanlarının beyaz önlüklü, labaratuvarda şişe ve tüplerle
çalışan biri olarak görülmesidir.
2. Bilim insanlarının iyi düşünen, karmaşık kuramlar oluşturan ve
zamanlarının büyük çoğunluğunu kendi fildişi kulelerinde geçiren,
gerçek dünyadan ve sorunlarından habersiz insanlar gibi
algılanmasıdır.
3. Bilimin mühendislik ve teknoloji ile aynı anlamda görülmesidir.

13. Bazı tanımlar
• Bilim; ele alınan sorun durumunun nedenini arama yolunda
bilimsel yönteme dayalı olarak bilgi üretme süreci
• Denence / Hipotez; Karşılaşılan bir sorunun çözümü için daha
önceki bilgi ve deneyimlere dayalı olarak önerilmiş ancak doğruluğu
henüz sınanmamış bir önerme
• Veri; Bir sorun hakkında toplanan ve henüz çözümlenmemiş
metinsel, sayısal veya görsel bilgi topluluğu
• Bulgu; araştırmalardan elde edilen bilimsel sonuç

14. Dersin Kaynak Kitapları
NEUMAN, W. L., Toplumsal Araştırma Yöntemleri: Nitel ve Nicel Yaklaşımlar I-II, Yayınodası,
2010.
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri / Ed. A. Şimşek, Anadolu Üniversitesi, 2012.
KURBANOĞLU, S. S. Kaynak Gösterme El Kitabı, ÜNAK, 2004.
Yeni Medya Çalışmalarında Araştırma Yöntem ve Teknikleri / Der. M. Binark, Ayrıntı, 2014.
KARASAR, N., Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel, 2015.
KARASAR, N., Araştırmalarda Rapor Hazırlama, Nobel, 2014.
Bilimsel Yayınlarda Kaynak Gösterme, Tablo Ve Şekil Oluşturma: APA 6 Kuralları / TKD,
2016.
KOZAK, M., Bilimsel Araştırma: Tasarım, Yazım ve Yayım Teknikleri, Detay, 2014.
GRAFF & BARZUN, Modern Araştırmacı, TÜBİTAK, 2008.
YILDIRIM, C., Bilimin Öncüleri, TÜBİTAK, 1998.
LAZAR, J., İletişim Bilimi, Vadi, 2001.
BOURSE, M. ve YÜCEL, H. İletişim Bilimlerinin Serüveni, Ayrıntı, 2012.
FISKE, J., İletişim Çalışmalarına Giriş, Turhan, 2005.