SlideShare a Scribd company logo
1 of 17
Download to read offline
DENEYSEL
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Bu sunum aşağıdaki kaynaktan hazırlanarak hazırlanmıştır;
C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019.
Sunumu Hazırlayan:Güler Ece Ertek
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
2
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ
Nobel Ekonomi ödülüne sahip olan
Vernon L. Smith Deneysel
iktisadın kurucusudur.
3
Vernon L Smith 1989 yılında yazdığı bir makalesinde;
“İktisatçılar aldıkları eğitimden dolayı iktisat biliminin
a priori bir bilim olduğunu, teori ile gözlem arasında bir
bağa dayalı gözlemsel bir bilim olmadığını
düşünmektedirler” tespitini yapmıştır.
4
Vernon L.
Smith’den sonra
belki de deneysel
iktisada en ciddi
katkıları sunan
Charles Plott’dur.
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ
5
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ
Charles Plott’un 1991 yılında “İktisat Deneysel
Bir Bilim mi Olacaktır? Adlı çalışmasında
“İktisat birkaç yüzyıldır laboratuvar dışı bir
bilim dalı olarak kabul edilmiştir.
6
“Bir çok araştırmacı laboratuvar
çalışmalarının uygulanmasının mümkün
olamayacağı bilim dallarından birine
klasik örnek olarak iktisat bilimini
göstermiştir.”
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ
“İktisat hem saha hem
de laboratuvar
çalışmalarının
yapılabileceği ender
bilim dallarından
birisidir.Tarihsel
olarak var olmayan
laboratuvar
metodolojisi zamanla
büyüyecek ve iktisadi
davranışları
açıklamamıza
yardımcı olacaktır”
yorumunda
bulunmaktadır.
7
Deneysel araştırma kavramı ilk kez 2.
yüzyılda fizyoloji konusunda deneysel
araştırmalar yapan ve bilimde deneysel
yöntem denilince akla ilk gelen Antik
Roma'nın önemli doktorlarından Galen ile
gündeme gelmiştir.
8
Galen,Deneysel Fizyolojinin kurucusudur.
Stoacı bir filozof, mantık ve doğa bilginidir.
Hayvanlar üzerinde yapmış olduğu
deneyler sayesinde insan hastalıklarına
tedavi yöntemleri geliştirmiştir.
Fizyoloji bilimine büyük katkılar
sağlamıştır.
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
9
Galen'den sonra bilimsel gelişimin deney ile
gerçekleşebileceğini savunan Francis Bacon ile birlikte
deney, deneysel araştırma ve tartışmaları hız
kazanmıştır.
Francis Bacon'a göre en iyi bilimsel yöntem deneysel araştırmalardır .
10
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
DENEY
Bilimsel bir gerçeği
göstermek
Bir varsayımı
kanıtlamak
Bir yasayı
doğrulamak
Deney sözlük
anlamı
itibariyle bu
anlamlara
gelmektedir.
11
Deneyler yeni bilgiler elde etmek için
yapılabileceği gibi önceki deneylerin
sonuçlarını doğrulamak veya
reddetmek için de yapılabilmektedir.
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
12
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ AMAÇLARI
Bağımlı ve bağımsız
değişkenler arasında
neden- sonuç ilişkisi
kurmak ve alternatif
hipotezleri elimine
etmektir.
Sosyal bilimlerde
deneyler neden-sonuç
ilişkisini
açıklayabilmek ve
yorumlayabilmek için
yapılır.
13
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ
Araştırmada öne
sürülen
hipotezlerinin
kuramsal
altyapıya sahip
olması.
ÖZELLİKLERİ
Deneklerin
rastgele seçilmesi
ve deney ve
kontrol
gruplarına
rastgele
atanması. İncelenen faktör
araştırmacının
kontrolündedir ve
araştırmacı
istediği taktirde
değiştirebilir.
14
Kestirimsel istatistik sonuçlar
hakkında muhtemel yargılara varmak
için gereklidir. Bu gereklilik iki
nedenden dolayı önemlidir.
Eğitimdeki
ölçümlerin
kusursuz olmayışı
Sonuçları benzer
gruplara ve
deneklere
genellediğimizden
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ
15
İncelenen faktör
dışındaki tüm
değişkenler sabit
tutulabilir.
Bağımsız değişken,
deneyi uygulayacak kişi
tarafından farklı
şartlarda ve değerlerde
maniple edilir.
Planlanan
uygulamalar
araştırmacı
kontrolünde tüm
deneklere bağımsız
olarak ve aynen
uygulanır.
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ
ÖZELLİKLERİ
16
Her bağımlı değişkenin ölçülmesi.
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ
Araştırma sonuçlarını etkileyebilecek dışsal
faktör ve değişkenlerin kontrol altına alınması.
Dışsal faktörlerin etkisi deneysel araştırmalarda
ya belirlenip devre dışı bırakılır.
Eğer bu yapılamıyorsa her şartta bu faktörlerin
aynı şekilde olması sağlanmaya çalışılır.
Bu faktörün tüm grupları benzer şekilde
etkilemesi sağlanır.
17
Neden-sonuç ilişkisi tam ve doğru bir biçimde
saptanabilir.
DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ
Deney ortamı her zaman gerçek hayata
uymayabilir.
İncelenen faktör araştırmacının
kontrolündedir.

More Related Content

What's hot

2 araştırma türleri
2 araştırma türleri2 araştırma türleri
2 araştırma türleri
ozgurkaragoz54
 
bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)
bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)
bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)
www.tipfakultesi. org
 
Veri̇ elde etme yöntemleri̇
Veri̇ elde etme yöntemleri̇Veri̇ elde etme yöntemleri̇
Veri̇ elde etme yöntemleri̇
berkan66
 
Sosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konu
Sosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konuSosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konu
Sosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konu
Birkan CINGIR
 
Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.ünite
Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.üniteSosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.ünite
Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.ünite
Yusuf Yazıcı
 

What's hot (20)

AraşTıRma YöNtemleri
AraşTıRma YöNtemleriAraşTıRma YöNtemleri
AraşTıRma YöNtemleri
 
2 araştırma türleri
2 araştırma türleri2 araştırma türleri
2 araştırma türleri
 
bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)
bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)
bilimsel yöntem (fazlası için www.tipfakultesi.org)
 
Mustafa sunu
Mustafa sunuMustafa sunu
Mustafa sunu
 
İBAT 7.konu Bilimsel Araştırmalarda Etik
İBAT 7.konu Bilimsel Araştırmalarda EtikİBAT 7.konu Bilimsel Araştırmalarda Etik
İBAT 7.konu Bilimsel Araştırmalarda Etik
 
İBAT 2.konu Bilimi niteleyen özellikler
İBAT 2.konu Bilimi niteleyen özelliklerİBAT 2.konu Bilimi niteleyen özellikler
İBAT 2.konu Bilimi niteleyen özellikler
 
Bilimsel ..
Bilimsel ..Bilimsel ..
Bilimsel ..
 
Veri̇ elde etme yöntemleri̇
Veri̇ elde etme yöntemleri̇Veri̇ elde etme yöntemleri̇
Veri̇ elde etme yöntemleri̇
 
NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNDE ÖRNEKLEM SEÇİMİ
NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNDE ÖRNEKLEM SEÇİMİNİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNDE ÖRNEKLEM SEÇİMİ
NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİNDE ÖRNEKLEM SEÇİMİ
 
Sosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konu
Sosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konuSosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konu
Sosyal bilimlerde araştırma yontemleri 3. konu
 
İBAT 4.konu Araştırma Modelleri
İBAT 4.konu Araştırma ModelleriİBAT 4.konu Araştırma Modelleri
İBAT 4.konu Araştırma Modelleri
 
İBAT 1.konu Bilimsel Yönteme Giriş
İBAT 1.konu Bilimsel Yönteme GirişİBAT 1.konu Bilimsel Yönteme Giriş
İBAT 1.konu Bilimsel Yönteme Giriş
 
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi, Evren, Örneklem ve Verilerin Belirlenmesi
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi, Evren, Örneklem ve Verilerin BelirlenmesiSosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi, Evren, Örneklem ve Verilerin Belirlenmesi
Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemi, Evren, Örneklem ve Verilerin Belirlenmesi
 
Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.ünite
Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.üniteSosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.ünite
Sosyal bilimlerde araştırma yöntem teknik ve i̇lkeler 6.ünite
 
Makale Okuma
Makale OkumaMakale Okuma
Makale Okuma
 
Sunu1 (1)
Sunu1 (1)Sunu1 (1)
Sunu1 (1)
 
İstatistik Temel Kavramlar
İstatistik Temel Kavramlarİstatistik Temel Kavramlar
İstatistik Temel Kavramlar
 
Anket Tekniği
Anket TekniğiAnket Tekniği
Anket Tekniği
 
İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI: KISITLAR ve ZORLUKLAR
İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI: KISITLAR ve ZORLUKLARİKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI: KISITLAR ve ZORLUKLAR
İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI: KISITLAR ve ZORLUKLAR
 
İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI-KISITLAR ve ZORLUKLAR
İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI-KISITLAR ve ZORLUKLARİKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI-KISITLAR ve ZORLUKLAR
İKTİSAT BİLİMİNDE DENEYSEL ARAŞTIRMA YAPILMASI-KISITLAR ve ZORLUKLAR
 

More from COSKUN CAN AKTAN

More from COSKUN CAN AKTAN (20)

İKTİSAT VE MATEMATİK: İKTİSADIN MATEMATİZASYONU
İKTİSAT VE MATEMATİK: İKTİSADIN MATEMATİZASYONUİKTİSAT VE MATEMATİK: İKTİSADIN MATEMATİZASYONU
İKTİSAT VE MATEMATİK: İKTİSADIN MATEMATİZASYONU
 
İKTİSAT YOLUNU MU KAYBETTİ?
İKTİSAT YOLUNU MU KAYBETTİ?İKTİSAT YOLUNU MU KAYBETTİ?
İKTİSAT YOLUNU MU KAYBETTİ?
 
PATERNALİZMİN DOĞUŞU VE YÜKSELİŞİ
PATERNALİZMİN DOĞUŞU VE YÜKSELİŞİPATERNALİZMİN DOĞUŞU VE YÜKSELİŞİ
PATERNALİZMİN DOĞUŞU VE YÜKSELİŞİ
 
PATERNALİZM
PATERNALİZMPATERNALİZM
PATERNALİZM
 
PATERNALİZM FELSEFESİ
PATERNALİZM FELSEFESİ PATERNALİZM FELSEFESİ
PATERNALİZM FELSEFESİ
 
PATERNALİZM TÜRLERİ
PATERNALİZM TÜRLERİPATERNALİZM TÜRLERİ
PATERNALİZM TÜRLERİ
 
PATERNAL DEVLET VE ‘’İYİNİYETLİ’’ İYİLİKSEVERLİK DESPOTİZMİ ÜZERİNE
PATERNAL DEVLET VE ‘’İYİNİYETLİ’’ İYİLİKSEVERLİK DESPOTİZMİ ÜZERİNEPATERNAL DEVLET VE ‘’İYİNİYETLİ’’ İYİLİKSEVERLİK DESPOTİZMİ ÜZERİNE
PATERNAL DEVLET VE ‘’İYİNİYETLİ’’ İYİLİKSEVERLİK DESPOTİZMİ ÜZERİNE
 
PATERNALİZM: PATERNAL DEVLET ANLAYIŞI
PATERNALİZM: PATERNAL DEVLET ANLAYIŞIPATERNALİZM: PATERNAL DEVLET ANLAYIŞI
PATERNALİZM: PATERNAL DEVLET ANLAYIŞI
 
İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU GENİŞLEME
İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU  GENİŞLEMEİKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU  GENİŞLEME
İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU GENİŞLEME
 
İKTİSAT NEREYE? QUO VADIS?
İKTİSAT NEREYE? QUO VADIS?İKTİSAT NEREYE? QUO VADIS?
İKTİSAT NEREYE? QUO VADIS?
 
İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
İKTİSAT NEREYE GİDİYOR? İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
 
İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
İKTİSAT NEREYE GİDİYOR?
 
MATEMATİKSEL FORMALİZM ÜZERİNE ELEŞTİRİ
MATEMATİKSEL FORMALİZM ÜZERİNE ELEŞTİRİMATEMATİKSEL FORMALİZM ÜZERİNE ELEŞTİRİ
MATEMATİKSEL FORMALİZM ÜZERİNE ELEŞTİRİ
 
İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU GENİŞLEME...
İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU GENİŞLEME... İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU GENİŞLEME...
İKTİSAT: DOĞA BİLİMLERİ’NE DOĞRU GENİŞLEME...
 
EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZMEMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
EMPERYAL İKTİSAT: İKTİSAT BİLİMİNDE EMPERYALİZM
 
EMPERYAL BİLİM: İKTİSAT
EMPERYAL BİLİM: İKTİSATEMPERYAL BİLİM: İKTİSAT
EMPERYAL BİLİM: İKTİSAT
 
İKTİSAT BİLİMİ, AKADEMİK TAYLORİZM VE AKADEMİK PLÜRALİZM
İKTİSAT BİLİMİ, AKADEMİK TAYLORİZM VE AKADEMİK PLÜRALİZMİKTİSAT BİLİMİ, AKADEMİK TAYLORİZM VE AKADEMİK PLÜRALİZM
İKTİSAT BİLİMİ, AKADEMİK TAYLORİZM VE AKADEMİK PLÜRALİZM
 
KEYFİ-SINIRSIZ VERGİLEME VE YASAL SOYGUN
KEYFİ-SINIRSIZ VERGİLEME VE YASAL SOYGUNKEYFİ-SINIRSIZ VERGİLEME VE YASAL SOYGUN
KEYFİ-SINIRSIZ VERGİLEME VE YASAL SOYGUN
 
VERGİLEMENİN SINIRLARI
VERGİLEMENİN SINIRLARIVERGİLEMENİN SINIRLARI
VERGİLEMENİN SINIRLARI
 
VERGİLEMENİN SINIRLARI VE ANAYASAL KURAL ÖNERİLERİ
VERGİLEMENİN SINIRLARI VE ANAYASAL KURAL ÖNERİLERİVERGİLEMENİN SINIRLARI VE ANAYASAL KURAL ÖNERİLERİ
VERGİLEMENİN SINIRLARI VE ANAYASAL KURAL ÖNERİLERİ
 

DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ

  • 1. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ Bu sunum aşağıdaki kaynaktan hazırlanarak hazırlanmıştır; C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019. Sunumu Hazırlayan:Güler Ece Ertek PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN
  • 2. 2 DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ Nobel Ekonomi ödülüne sahip olan Vernon L. Smith Deneysel iktisadın kurucusudur.
  • 3. 3 Vernon L Smith 1989 yılında yazdığı bir makalesinde; “İktisatçılar aldıkları eğitimden dolayı iktisat biliminin a priori bir bilim olduğunu, teori ile gözlem arasında bir bağa dayalı gözlemsel bir bilim olmadığını düşünmektedirler” tespitini yapmıştır.
  • 4. 4 Vernon L. Smith’den sonra belki de deneysel iktisada en ciddi katkıları sunan Charles Plott’dur. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ
  • 5. 5 DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ Charles Plott’un 1991 yılında “İktisat Deneysel Bir Bilim mi Olacaktır? Adlı çalışmasında “İktisat birkaç yüzyıldır laboratuvar dışı bir bilim dalı olarak kabul edilmiştir.
  • 6. 6 “Bir çok araştırmacı laboratuvar çalışmalarının uygulanmasının mümkün olamayacağı bilim dallarından birine klasik örnek olarak iktisat bilimini göstermiştir.” DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİNE GİRİŞ “İktisat hem saha hem de laboratuvar çalışmalarının yapılabileceği ender bilim dallarından birisidir.Tarihsel olarak var olmayan laboratuvar metodolojisi zamanla büyüyecek ve iktisadi davranışları açıklamamıza yardımcı olacaktır” yorumunda bulunmaktadır.
  • 7. 7 Deneysel araştırma kavramı ilk kez 2. yüzyılda fizyoloji konusunda deneysel araştırmalar yapan ve bilimde deneysel yöntem denilince akla ilk gelen Antik Roma'nın önemli doktorlarından Galen ile gündeme gelmiştir.
  • 8. 8 Galen,Deneysel Fizyolojinin kurucusudur. Stoacı bir filozof, mantık ve doğa bilginidir. Hayvanlar üzerinde yapmış olduğu deneyler sayesinde insan hastalıklarına tedavi yöntemleri geliştirmiştir. Fizyoloji bilimine büyük katkılar sağlamıştır. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
  • 9. 9 Galen'den sonra bilimsel gelişimin deney ile gerçekleşebileceğini savunan Francis Bacon ile birlikte deney, deneysel araştırma ve tartışmaları hız kazanmıştır. Francis Bacon'a göre en iyi bilimsel yöntem deneysel araştırmalardır .
  • 10. 10 DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ DENEY Bilimsel bir gerçeği göstermek Bir varsayımı kanıtlamak Bir yasayı doğrulamak Deney sözlük anlamı itibariyle bu anlamlara gelmektedir.
  • 11. 11 Deneyler yeni bilgiler elde etmek için yapılabileceği gibi önceki deneylerin sonuçlarını doğrulamak veya reddetmek için de yapılabilmektedir. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
  • 12. 12 DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ AMAÇLARI Bağımlı ve bağımsız değişkenler arasında neden- sonuç ilişkisi kurmak ve alternatif hipotezleri elimine etmektir. Sosyal bilimlerde deneyler neden-sonuç ilişkisini açıklayabilmek ve yorumlayabilmek için yapılır.
  • 13. 13 DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ Araştırmada öne sürülen hipotezlerinin kuramsal altyapıya sahip olması. ÖZELLİKLERİ Deneklerin rastgele seçilmesi ve deney ve kontrol gruplarına rastgele atanması. İncelenen faktör araştırmacının kontrolündedir ve araştırmacı istediği taktirde değiştirebilir.
  • 14. 14 Kestirimsel istatistik sonuçlar hakkında muhtemel yargılara varmak için gereklidir. Bu gereklilik iki nedenden dolayı önemlidir. Eğitimdeki ölçümlerin kusursuz olmayışı Sonuçları benzer gruplara ve deneklere genellediğimizden DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ
  • 15. 15 İncelenen faktör dışındaki tüm değişkenler sabit tutulabilir. Bağımsız değişken, deneyi uygulayacak kişi tarafından farklı şartlarda ve değerlerde maniple edilir. Planlanan uygulamalar araştırmacı kontrolünde tüm deneklere bağımsız olarak ve aynen uygulanır. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ ÖZELLİKLERİ
  • 16. 16 Her bağımlı değişkenin ölçülmesi. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ Araştırma sonuçlarını etkileyebilecek dışsal faktör ve değişkenlerin kontrol altına alınması. Dışsal faktörlerin etkisi deneysel araştırmalarda ya belirlenip devre dışı bırakılır. Eğer bu yapılamıyorsa her şartta bu faktörlerin aynı şekilde olması sağlanmaya çalışılır. Bu faktörün tüm grupları benzer şekilde etkilemesi sağlanır.
  • 17. 17 Neden-sonuç ilişkisi tam ve doğru bir biçimde saptanabilir. DENEYSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMİ ÖZELLİKLERİ Deney ortamı her zaman gerçek hayata uymayabilir. İncelenen faktör araştırmacının kontrolündedir.