DENEYSEL İKTİSADIN DOĞUŞU ve KISA TARİHÇESİ

1. DENEYSEL İKTİSADIN
DOĞUŞU VE KISA TARİHÇESİ Prof. Dr. Coşkun Can Aktan
Kaynak: Bu sunum şu kaynaktan yararlanılarak hazırlanmıştır:
C.C. Aktan ve S. Yay, Deneysel İktisat, Divan Kitabevi, 2019.
Sunumu Hazırlayan: Engin Kaynak

2. Deneysel iktisadı, en sade ve kısa bir tanımla iktisadi olay
ve olguların laboratuvar koşullarında araştırıldığı bir
iktisat metodolojisi olarak tanımlamamız mümkündür.
2000’li yılların başlarından itibaren -özellikle Vernon L.
Smith'in 2002 yılında Nobel Ekonomi ödülü ile taltif
edilmesinin ardından- deneysel iktisat adı verilen
araştırma programı muazzam bir gelişme göstermiştir.
2002 yılında NobelVakfı "iktisat biliminde laboratuvar
deneyleri yaparak iktisadi davranışın anlaşılmasını
sağlayacak metotlar" geliştirdiği gerekçesiyle Amerikalı
iktisatçıVernon Lomax Smith'e Nobel Ekonomi Ödülü
verilmesini uygun görmüştür.

3. Vernon L. Smith bugün iktisat
biliminde yaptığı deneysel
çalışmalarla deneysel iktisadın
kurucusu ya da öncüsü olarak kabul
edilmektedir. Her ne kadar 2002 yılı
deneysel iktisadın tüm dünyada
önem kazanmasında ve
gelişmesinde önemli bir dönüm
noktası olsa da deneysel
araştırmaların iktisat biliminde
uygulanması 1930'lı ve 1940’lı
yılların başlarına kadar
uzanmaktadır.

4. Deneysel iktisadın çıkış noktası
olarak Louis L. Thurstone'nin 1931
yılında yayınladığı makalesi kabul
edilmektedir. Thurstone deneklerin
kayıtsızlık eğrilerini tahmin etmeye
çalıştığı deneyi bir iktisat dergisinde
değil, “The Journal of Abnormal and
Social Psychology” isimli bir sosyal
psikoloji dergisinde yayımlanmıştır.

5. Deneysel iktisadın kurucusu
olarak kabul ettiğimiz
Vernon L. Smith'in hocası
olan Edward H. Chamberlin
de deneysel araştırmalara
ilgi göstermiştir. Chamberlin
1948 yılında yayınlanan bir
çalışmasında piyasada
denge fiyatının nasıl
oluştuğu üzerine deney
gerçekleştirmiştir…

6. Gerçekleştirdiği deneyinde öğrencileri alıcılar ve
satıcılar olmak üzere iki gruba ayırmıştır. Chamberlin,
öğrencilere bir miktar para vererek, satıcılara herhangi
bir ürünü satmak isteyebilecekleri minimum fiyatın,
alıcılara ise söz konusu ürünü almak isteyebilecekleri
maksimum fiyatın yazılı olduğu kartlar dağıtarak böylece
deneysel bir ortamda pazarlık yapılan bir piyasa
yaratmıştır. Chamberlin’ in söz konusu bu deneylerini
önemli kılan nokta ise söz konusu deneylerin Smith'in
çalışmalarına temel teşkil etmiş olmasıdır.

7. 1940 ve 1950'li yıllarda
iktisadi konular üzerinde
sınırlı sayıda da olsa
deneysel araştırmalar
devam etmiştir. Wilson A.
Wallis ve Milton Friedman
(1942), Stephen W.
Rousseas ve Albert G.
Hart (1951), Frederick
Mosteller ve Philip Nogee
(1951) mikro-iktisat
alanında muhtelif
deneyler
gerçekleştirmişlerdir.
WILSON ALLEN WALLIS
MILTON FRIEDMAN
STEPHEN W. ROUSSEAS
ALBERT G. HART
FREDERICK MOSTELLER

8. Vernon L.
Smith
(1927- )
Edward L.
Chamberlein
(1899-1967)
Mourice
Allais
(1911-
2010)
Charles R.
Plott
(1938- )
Sidney
Siegel
(1916-
1961)
Louis L.
Thurstone
(1887-
1995)
Deneysel İktisat + Oyun Teorisi
John Forbes Nash (1928-2015)
John Von Neumann (1903-1957)
Oscar Morgenstern (1902-1977)
Thomas C. Schelling (1921-2016)
Deneysel İktisat + Nöroiktisat
Ernst Ferh (1956- )
Colin F. Camerer (1959- )
George Freud Loewnstein (1955- ) Genç Kuşak Deneysel İktisatçılar
John Kagel, Charles A. Holt, John Hey
Deniel Friedman , James W. Friedman
John H. Kagel, Elizabeth Hofmann
John O. Ledyard, Reinhard Selten
Chris Starmer, Arthur Schram
Frans A. A. M. Van Winden
Davranışsal İktisat + Deneysel İktisat
Daniel Kahneman (1934- )
Richard Thaler (1945- )
Elinor Ostrom (1933-2012)
Alvin E. Roth (1951- )
Deneysel İktisat: Kurucular, Öncüler
ve Katkıda Bulunanlar

9. 1960'lara gelindiğinde deneysel iktisat
alanındaki çalışmaların özellikleVernon L.
Smith’in öncülüğünde bir ivme kazandığı
görülmektedir. Smith, deneysel iktisat
çalışmalarında alternatif politika
önerilerinin uygulanmadan önce
laboratuvar ortamında test edilmesinin
önemine vurgu yapmıştır.

10. Smith'in ilk deneysel araştırması, 1962 yılında
yayınlanan "Rekabetçi Piyasa Davranışları Üzerine
Deneysel Bir Çalışma” isimli çalışmasıdır.
Chamberlin'in deneyini bir ileri noktaya taşımış ve
gerçek hayata benzer bir piyasa yaratmayı
amaçlamıştır.
Smith’in deneysel araştırmasında, denekler rastgele potansiyel alıcı ve satıcılar
olarak gruplara ayrılmıştır. Satıcı olarak seçilen deneklere, satmak üzere bir miktar
mal verilmiş ve söz konusu mal için bir asgari satış fiyatı belirlenmiş ve deneyde bu
fiyatın altında bir satışa izin verilmemiştir.

11. Satıcılara
belirlenen
asgari satış
fiyatının
üzerinde bir
fiyattan satış
yapabileceklerin
in mümkün
olduğu
belirtilmiştir.
Aynı durumda
alıcılara da söz
konusu mal için
verebilecekleri
asgari bir fiyat
belirlenmiştir.
Smith, belirlediği
bu fiyatlar
üzerinden asgari
ve azami
fiyatların
dağılımından arz
ve talep eğrilerini
ve denge fiyatını
çizmiştir.
Yaptığı bu deney
sonucunda,
oluşan denge
fiyatının nasıl
oluştuğunu
açıklamaya
çalışmıştır.

12. Smith, 1976 yılında yayınladığı bir başka
çalışmasında (Deneysel İktisat: Uyarılmış Değer
Teorisi) deneylerin kontrollü bir ortamda etkin bir
şekilde gerçekleşebilmesi için ödül
mekanizmasından faydalanmanın önemine
değinmiştir.

13. Smith, çalışmalarında ayrıca, "pazarlama"
olgusunu da deneysel çerçevede ele almış ve
laboratuvar testlerine tabi tutmuştur. Smith,
özellikle, oyun teorisi modelleri ile
gözlemlenmesi zor olan pazarlık tercihlerini
laboratuvar deneyleri sayesinde
gözlemlemiştir. Laboratuvar deneyleri, söz
konusu faktörlerin ölçümü veya kontrolü
imkanını tanımıştır.

14. Smith, yapılan ticareti sınıf içi
sirkülasyonla sağlamak yerine,
tıpkı borsaların çalışma
şeklindeki gibi, alıcıların söz
konusu ürünü satın almak için
vermeye razı oldukları fiyatlarla,
satıcıların söz konusu ürünü
satmak için almaya razı
oldukları fiyatların tahtaya
yazıldığı bir sistem kullanmıştır.
Chamberlin'in deneylerini kendi
öğrencilerine tekrar eden Smith,
söz konusu deneylerinde iki
önemli değişiklik yapmıştır.

15. Bu sisteme "ikili müzayede sistemi"
denilmektedir ve bu uygulamayı öğrencilerin piyasa
işleyişini öğrenmelerine yetecek ölçüde
tekrarlamıştır. Bu deneyleri sonucunda Smith,
deneysel piyasanın, teorik fiyatlara kısa sürede
yaklaştığını gözlemlemiş, farklı koşullar ve
parametrelerle tekrar ettiği deneylerinin önceki
sonuçları da doğruladığını test etmiştir.

16. Deneysel iktisat
alanında yapılan
laboratuvar deneyleri
önemli sonuçlar ile
karşılaşmamızı
sağlamıştır.
Örneğin, Smith alıcı ve
satıcıların ellerinde
karşılarındakinin strateji ve
tercihleri konusunda sınırlı
bilgi bulunduğu takdirde
piyasanın daha etkin
çalışacağını göstermeyi
başarmıştır.
Diğer bir deyişle, Smith'in
araştırmalarına göre kişiler
kendi tercih ve çıkarları dışında
bilgi sahibi olmadıkları takdirde
piyasa daha etkin
çalışabilmektedir.

17. Önemle belirtelim ki, deneysel iktisat; davranışsal iktisat, oyun
teorisi ve nöroiktisat alanlarında yapılan çalışmalarla çok daha
farklı bir boyut almış ve gelişme göstermiştir. Daniel Kahneman ve
RichardThaler gibi davranışsal iktisatçılar; John von Neumann,
Oskar Morgenstern,Thomas Schelling, John Nash gibi oyun
teorisyenleri; Ernst Fehr ve Colin Camerer gibi nöroiktisatçılar
deneysel iktisadın öncüleri arasında kabul edilmelidirler.