1. นำเสนอ
อำจำรย์ ศุภวัฒน์ ปภัสสรำกำญจน์

2. พืชสมุนไพร

3. ควำมเป็นมำ
คำว่ำ สมุนไพร ตำมพจนำนุกรมฉบับรำชบัณฑิตยสถำน พ.ศ.
2525 หมำยถึง พืชที่ใช้ทำเป็นเครื่องยำ สมุนไพรกำเนิดมำจำก ธรรมชำติ
และมีควำมหมำยต่อชีวิตมนุษย์โดยเฉพำะ ในทำงสุขภำพ อันหมำยถึงทั้ง
กำรส่งเสริมสุขภำพและกำรรักษำโรค

4. ควำมหมำยของยำสมุนไพรในพระรำชบัญญัติยำ พ.ศ. 2510 ได้ระบุว่ำ
ยำสมุนไพร หมำยควำมว่ำ ยำที่ได้จำกพฤกษำชำติ สัตว์หรือแร่ธำตุ ซึ่งมิได้ผสม
ปรุงหรือแปรสภำพ เช่น พืชก็ยังเป็นส่วนของรำก ลำต้น ใบ ดอก ผล ฯลฯ ซึ่ง
มิได้ผ่ำนขั้นตอนกำรแปรรูปใด ๆ แต่ในทำงกำรค้ำ สมุนไพรมักจะถูกดัดแปลง
ในรูปแบบต่ำง ๆ เช่น ถูกหั่นให้เป็นชิ้นเล็กลง บดเป็นผงละเอียด หรืออัดเป็น
แท่ง แต่ในควำมรู้สึกของคนทั่วไป เมื่อกล่ำวถึงสมุนไพร มักนึกถึง เฉพำะต้นไม้
ที่นำมำใช้เป็นยำเท่ำนั้น

5. สมุนไพร เป็นยำพื้นบ้ำนแผนโบรำณของไทยมำแต่อดีต ควำมนิยมใน
กำรใช้สมุนไพรได้ลดถอยลงไปบ้ำง เมื่อเทคโนโลยีทำงกำรแพทย์และเภสัช
ศำสตร์สมัยใหม่จำกตะวันตกเข้ำมำมีอิทธิพล แต่อย่ำงไรก็ดีในปัจจุบันสมุนไพร
กลับมำได้รับควำมนิยมกันมำก ในเมืองไทย และโลกตะวันตก ต่ำงประเทศกำลัง
หำทำงเข้ำมำลงทุนและคัดเลือกสมุนไพรนำไปใช้สกัดหำตัวยำเพื่อ รักษำโรค
บำงชนิด มีหลำยประเทศนำสมุนไพรไปปลูกและทำกำรค้ำขำยแข่งกับประเทศ
ไทย

6. พืชสมุนไพร

7. กลุ่มยำรักษำริดสีดวงทวำร : เพชรสังฆำต

8. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้เถำ เถำอ่อนสีเขียวเป็นสี่เหลี่ยม เป็นข้อ
ต่อกัน มีมือสำหรับเกำะยึดออกตำงข้อต่อตรงข้ำมใบ ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียง
สลับตำมข้อต้น รูปสำมเหลี่ยม ปลำยใบมน โคนใบเว้ำ ขอบใบหยักมนห่ำงๆ
แผ่นใบเรียบสีเขียวเป็นมัน ก้ำนใบยำว 2-3 ซม. ดอก ออกเป็นช่อตำมข้อต้นตรง
ข้ำมกับใบ ดอกสีเขียวอ่อน กลีบดอกมี 4 กลีบ โคนด้ำนด้ำนนอกมีสีแดง ด้ำนใน
สีเขียวอ่อน เมื่อบำนเต็มที่ดอกจะงองุ้มไปด้ำนล่ำง เกสรเพศผู้มี 4 อัน ผล รูปทรง
กลม ผิวเรียบเป็นมัน ผลอ่อนสีเขียว สุกสีแดงเข้มเกือบดำ เมล็ดกลม สีน้ำตำล มี
1 เมล็ด

9. ส่วนที่ใช้ : น้ำจำกต้น เถำ ใบยอดอ่อน รำก
สรรพคุณ :
น้ำจำกต้น - ใช้หยอดหู แก้น้ำหนวกไหล หยอดจมูกแก้เลือดเสียใน
สตรีประจำเดือนไม่ปรกติ เป็นยำธำตุเจริญอำหำร
ใบยอดอ่อน - รักษำโรคลำไส้เกี่ยวกับอำหำรไม่ย่อย
ใบ รำก - เป็นยำพอก
เถำ – ใช้เป็นยำแก้ริดสีดวงทวำรหนัก

10. กลุ่มสมุนไพรไล่ยุงหรือฆ่ำแมลง : ตะไคร้หอม

11. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้ล้มลุก อำยุหลำยปี สูง 0.75-1.2 เมตร
แตกเป็นกอ เหง้ำใต้ดินมีกลิ่นเฉพำะ ข้อและปล้องสั้นมำก กำบใบของตะไคร้
หอมมีสีเขียวปนม่วงแดง ยำวและหนำหุ้มข้อและปล้องไว้แน่น ใบ เดี่ยวเรียง
สลับ กว้ำง 1-2 ซม. ยำว 70-100 ซม. แผ่นใบและขอบใบสำกและคม (ตะไคร้
หอมใบยำวและนิ่มกว่ำตะไคร้ธรรมดำเล็กน้อย ทำให้ปลำยห้อยลงปรกดินกว่ำ)
ดอก ช่อ สีน้ำตำลแดง แทงออกจำกกลำงต้น ออกดอกยำก ผลเป็นผลแห้ง ไม่แตก

12. ส่วนที่ใช้ : ต้น ใบสด น้ำมันของต้นตะไคร้หอม
สรรพคุณ : น้ำมันสะกัดตะไคร้หอม
- ปรุงกับน้ำหอมทำตัวป้องกันยุงกัด
- ใส่กระบอกสูบผสมกับน้ำมันอื่นฉีดไล่ยุงได้ดีมำก
ทั้งต้น
-ใช้ตะไคร้หอม 4-5 ต้น นำมำทั้งต้น ทุบๆ วำงทิ้งไว้ในห้องมืดๆ กลิ่น
น้ำมันหอมระเหยออกมำ ยุง แมลงจะหนีหมด

13. กลุ่มพืชถอนพิษ : ผักบุ้งทะเล

14. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้เลื้อยล้มลุก เลื้อยไปตำมผิวทรำย
หรือดิน ชอบขึ้นในพื้นที่ใกล้ทะเล ทั้งต้นมีน้ำยำงสีขำว ใบ เดี่ยว แผ่นใบ
กว้ำง โคนใบรูปหัวใจ ปลำยใบเว้ำลึก ดอก ช่อ มี 4-6 ดอก กลีบดอกสีชมพู
อมม่วง กลีบดอกติดกันปลำยบำนคล้ำยปำกแตร ดอกบำนตอนเช้ำ บ่ำยๆ
จะหุบเหี่ยว ผล เป็นผลแห้งแตกได้

15. ส่วนที่ใช้ : ใบ รำกสด ทั้งต้น เมล็ด
สรรพคุณ :
ใบสด - เป็นยำพอก ต้มอำบรักษำโรคผิวหนัง แก้ปวดไขข้อ
บวมอักเสบมีหนอง
รำกสด - ขับปัสสำวะในโรคกระเพำะปัสสำวะอักเสบ แก้โรค
เท้ำช้ำง ปวดฟัน ผดผื่นคันมีน้ำเหลือง
ทั้งต้น - แก้อำกำรอักเสบจำกพิษแมงกระพรุนไฟ ถอนพิษลมเพ
ลมพัด ต้มอำบแก้โรคคันตำมผิวหนัง

16. กลุ่มพืชถอนพิษ : รำงจืด

17. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้เลื้อย/ไม้เถำ เนื้อแข็ง ใบ ใบเดี่ยว ออก
ตรงข้ำม รูปขอบขนำนหรือรูปไข่ ปลำยใบเรียวแหลม โคนใบมนเว้ำ มีเส้น 3
เส้นออกจำกโคนใบ ดอก มีสีม่วงอมฟ้ำ ออกเป็นช่อห้อยลงตำมซอกใบ ใบ
ประดับสีเขียวประแดง กลีบเลี้ยงรูปจำน ดอกรูปแตรสั้น โคนกลีบดอกสีเหลือง
อ่อน เชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลำยแยกเป็น 5 กลีบ เกสรเพศผู้4 อันผล เป็นฝัก
กลม ปลำยเป็นจะงอย เมื่อแก่แตกเป็น 2 ซีก

18. ส่วนที่ใช้ : ใบ รำก และเถำสด
สรรพคุณ : รำงจืดที่มีประสิทธิภำพ คือรำงจืดชนิดเถำดอกม่วง
รำกและเถำ - รับประทำนแก้ร้อนใน กระหำยน้ำ
ใบและรำก - ใช้ปรุงเป็นยำถอนพิษไข้เป็นยำพอกบำดแผล น้ำร้อน
ลวก ไฟไหม้ทำลำยพิษยำฆ่ำแมลง

19. กลุ่มสมุนไพรแก้ฟกช้ำ ข้อเคล็ด ปวดข้อ : ส้มป่ อย

20. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้พุ่มรอเลื้อย มีหนำมตำมลำต้น กิ่ง ก้ำน
และใบ ใบ ประกอบแบบขนนกสองชั้น เรียงสลับ ยำว 7-20 ซม. ใบย่อยรูปขอบ
ขนำน ขนำดเล็ก ดอกช่อ ออกที่ซอกใบ เป็นช่อกลม กลีบดอกเป็นหลอด สีนวล
ผลเป็นฝัก สีน้ำตำลดำ ผิวย่นขรุขระ ขอบมักเป็นคลื่น
ส่วนที่ใช้ : ต้น ใบ ดอก ผล รำก ฝัก

21. สรรพคุณ :
ต้น - แก้ตำพิกำร
ใบ - แก้โรคตำ ชำระเมือกมันในลำไส้ ยำถ่ำยเสมหะ ฟอกล้ำงโลหิตระดู
ดอก - แก้เส้นพิกำรให้บริบูรณ์
ผล - แก้น้ำลำยเหนียว
รำก - แก้ไข้
ฝัก - ปิ้งให้เหลือง ชงน้ำจิบแก้ไอ ขับเสมหะ เป็นยำถ่ำยทำให้อำเจียน
ฟอกผมแก้รังแค แก้ไข้จับสั่น ปิดแผลโรคผิวหนัง

22. กลุ่มยำแก้อำเจียน : กะเพรำ

23. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้พุ่ม สูง 30-60 ซม. โคนต้นค่อนข้ำง
แข็ง กะเพรำแดงลำต้นสีแดงอมเขียว ส่วนกะเพรำขำวลำต้นสีเขียวอมขำว ยอด
อ่อนมีขนสีขำว ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกตรงข้ำมกัน รูปรี กว้ำง1-3 ซม. ยำว 2.5-5
ซม. ปลำยใบมนหรือแหลม โคนใบแหลม ขอบใบจักเป็นฟันเลื่อย แผ่นใบสี
เขียว มีขนสีขำว ดอก ออกเป็นช่อที่ปลำยยอด ดอกสีขำวแกมม่วงแดงมีจำนวน
มำก กลีบเลี้ยงโคนเชื่อมติดกัน ปลำยเรียวแหลม ด้ำนนอกมีขน กลีบดอก
แบ่งเป็น 2 ปำก ปำกบนมี 4 แฉก ปำกล่ำงมี 1 แฉก ปำกล่ำงยำวกว่ำปำกบน มี
ขนประปรำย เกสรเพศผู้มี 4 อัน ผล เป็นผลแห้ง เมื่อแตกออกจะมีเมล็ด สีดำ
รูปไข่

24. ส่วนที่ใช้ : ใบ และยอดกะเพรำแดง ทั้งสดและแห้ง ทั้งต้น
สรรพคุณ :
- แก้อำกำรคลื่นไส้ อำเจียน (เกิดจำกธำตุไม่ปกติ)
- ใช้แก้อำกำรท้องอืดเฟ้อ แน่จุกเสียดและปวดท้อง
- แก้ไอและขับเหงื่อ
- ขับพยำธิ

25. กลุ่มยำรักษำริดสีดวงทวำร : ว่ำนหำงจระเข้

26. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้ล้มลุกอำยุหลำยปี สูง 0.5-1 เมตร ลำต้น
เป็นข้อปล้องสั้น ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงเวียนรอบต้น ใบหนำและยำว โคนใบ
ใหญ่ ส่วนปลำยใบแหลม ขอบใบเป็นหนำมแหลมห่ำงกัน แผ่นใบหนำสีเขียว มี
จุดยำวสีเขียวอ่อน อวบน้ำ ข้ำงในเป็นวุ้นใสสีเขียวอ่อน ดอก ออกเป็นช่อกระจะ
ที่ปลำยยอด ก้ำนช่อดอกยำว ดอกสีแดงอมเหลือง โคมเชื่อมติดกันเป็นหลอด
ปลำยแยกเป็น 6 แฉก เรียงเป็น 2 ชั้น รูปแตร ผล เป็นผลแห้งรูปกระสวย
ส่วนที่ใช้ : ยำงในใบ น้ำวุ้น เนื้อวุ้น และเหง้ำ

27. สรรพคุณ :
ใบ - รสเย็น ตำผสมสุรำ พอกฝี
ทั้งต้น - รสเย็น ดองสุรำดื่มขับน้ำคำวปลำ
รำก - รสขม รับประทำนถ่ำยโรคหนองใน แก้มุตกิด
ยำงในใบ - เป็นยำระบำย
น้ำวุ้นจำกใบ - ล้ำงด้วยน้ำสะอำด ฝำนบำงๆ รักษำแผลสดภำยนอก น้ำ
ร้อนลวก ไฟไหม้ทำให้แผลเป็นจำงลง ดับพิษร้อน ทำผิวป้องกันและรักษำ
อำกำรไหม้จำกแสงแดด ทำผิวรักษำสิวฝ้ำ และขจัดรอยแผลเป็น
เนื้อวุ้น - เหน็บทวำร รักษำริดสีดวงทวำร
เหง้ำ - ต้มรับประทำนแก้หนองใน โรคมุตกิด

28. กลุ่มยำรักษำเบำหวำน : ชะพลู

29. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้ล้มลุก ลำต้นทอดคลำนไปตำม
พื้นดิน สูง 30-80 เซนติเมตร ลำต้นสีเขียว มีไหลงอกเป็นต้นใหม่ มีรำก
งอกออกตำมข้อ ใบ เป็นใบเดี่ยว ออกเรียงสลับ แผ่นใบบำง ผิวใบเรียบสี
เขียวเข้มเป็นมัน ใบรูปหัวใจ กว้ำง 5-10 ซม. ยำว 7-15 ซม. ปลำยใบแหลม
โคนใบเว้ำ ดอก ออกเป็นช่อที่ซอกใบรูปทรงกระบอก ดอกเล็กสีขำวอัด
แน่นอยู่บนแกนช่อดอก ดอกแยกเพศ ผล เป็นผลสด กลม อัดแน่นอยู่บน
แกน

30. ส่วนที่ใช้ : ผล ใบ ทั้งต้น รำก
สรรพคุณ :
ผล - เป็นส่วนผสมของยำรักษำโรคหืด แก้บิด
รำก ต้น ดอก ใบ - ขับเสมหะ
รำก - แก้ธำตุพิกำร บำรุงธำตุ แก้ท้องขึ้นอืดเฟ้อขับลม แก้บิด
ทั้งต้น
- แก้เสมหะ ท้องอืด ท้องเฟ้อ
- รักษำโรคเบำหวำน

31. กลุ่มยำแก้อ่อนเพลีย บำรุงกำลัง บำรุงธำตุ : มะตูม

32. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้ต้น สูง 10 - 15 เมตร เปลือกต้นสี
เทำ แตกเป็นร่องตำมยำว ใบ เป็นใบประกอบแบบนิ้วมือ ออกเรียงสลับ มี
ใบย่อย 3 ใบ ใบย่อยใบปลำย รูปไข่ กว้ำง 2-6 ซม. ยำว 5-14 ซม. ปลำยใบ
แหลม แผ่นใบบำงเรียบเกลี้ยงเป็นมัน ก้ำนใบย่อยใบปลำยจะยำวกว่ำใบที่คู่
กัน ดอก ออกเป็นช่อตำมซอกใบและปลำยกิ่ง กลีบดอกมี 4 กลีบ โคน
ติดกัน ปลำยแยกเป็น 4 แฉก รูปไข่กลับยำว ด้ำนนอกสีเขียวอ่อน ด้ำนในสี
ขำวนวล มีน้ำเมือก มีกลิ่นหอม ผล รูปรีกลมหรือยำว ผิวเรียบเกลี้ยง เปลือก
หนำ แข็ง ผลอ่อนสีเขียว ผลสุกเป็นสีเขียวอมเหลือง เนื้อในสีส้มปนเหลือง
นิ่ม เมล็ดมีจำนวนมำก

33. ส่วนที่ใช้ : ผลโตเต็มที่ ผลแก่จัด ผลสุก ผลอ่อน ใบ รำก
สรรพคุณ :
ผลโตเต็มที่ - ฝำนเป็นชิ้นบำงๆ ตำกแห้งคั่วให้เหลือง ชงรับประทำน
แก้ท้องเดิน ท้องเสีย ท้องร่วง โรคลำไส้เรื้อรังในเด็ก
ผลแก่จัดแต่ยังไม่สุก - น้ำมำเชื่อมรับประทำนต่ำงขนมหวำน จะมีกลิ่น
หอม และรสชวนรับประทำน บำรุงกำลัง รักษำธำตุ ขับลม
ผลสุก - รับประทำนต่ำงผลไม้เป็นยำระบำยท้อง และยำประจำธำตุ
ของผู้สูงอำยุ ที่ท้องผูกเป็นประจำ

34. กลุ่มยำขับประจำเดือน : ว่ำนชักมดลูก

35. ลักษณะทำงพฤกษศำสตร์ : ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 เมตร หัวใต้ดินขนำด
ใหญ่ อำจยำวถึง 10 ซม. เนื้อสีส้มถึงสีส้มแดง ใบเดี่ยว เรียงสลับ ออกเป็นกระจุก
เหนือดิน รูปวงรีหรือรูปวงรีแกมใบหอกกว้ำง 15 - 20 ซม. ยำว 40 - 90 ซม. มี
แถบสีม่วงกว้ำงได้ถึง 10 ซม. บริเวณกลำงใบ ดอกช่อเชิงลด ออกที่บริเวณกำบใบ
ก้ำนดอกยำว 15 - 20 ซม. กลีบดอกสีแดงอ่อน ใบประดับสีม่วง เกสรตัวผู้ที่เป็น
หมัน แปรรูปคล้ำยกลีบดอกสีเหลือง ผลแห้ง แตกได้

36. ส่วนที่ใช้ : เหง้ำ รำก
สรรพคุณ :
รำก - แก้ท้องอืดเฟ้อ
เหง้ำ - เป็นยำบีบมดลูก ทำให้มดลูกเข้ำอู่เร็วหลังจำกกำรคลอดบุตร ทำ
ให้ประจำเดือนมำปกติ ขับประจำเดือนในกรณีที่ประจำเดือนมำไม่ปกติ รักษำ
โรคมดลูกพิกำรปวดบวม
- แก้ปวดมดลูก
- แก้ริดสีดวงทวำร
- ขับเลือด ขับลม ขับน้ำคำวปลำ
- รักษำอำกำรอำหำรไม่ย่อย

37. สมำชิก
นำงสำว ปัทมำ ดิษฐรักษ์ รหัส 55115100001
นำย นฤเบศ จำปำ รหัส 55115100013
นำงสำว ณัฐภรณ์ ยุคุณธร รหัส 55115100031
นำย ภรำดร สุขกลัด รหัส 55115100042
ตอนเรียน A1