1. • ความหมายของสมุนไพร
• คำำว่ำ [สมุนไพร], ตำมพจนำนุกรมฉบับรำชบัณฑิตยสถำน พ.ศ. ٢٥٢٥ หมำยถึง
พืชที่ใช้ ทำำเป็นเครื่องยำ สมุนไพรกำำเนิดมำจำกธรรมชำติและมีควำมหมำยต่อ
ชีวิตมนุษย์โดยเฉพำะ ในทำงสุขภำพ อันหมำยถึงทั้งกำรส่งเสริมสุขภำพและกำร
รักษำโรค ควำมหมำยของยำสมุนไพรในพระรำชบัญญัติยำ พ.ศ. ٢٥١٠ ได้ระบุ
ว่ำ ยำสมุนไพร หมำยควำมว่ำ ยำที่ได้จำกพฤกษำชำติสัตว์หรือแร่ธำตุ ซึงมิได้
่
ผสมปรุงหรือแปรสภำพ เช่น พืชก็ยังเป็นส่วนของรำก ลำำต้น ใบ ดอก ผลฯลฯ
ซึ่งมิได้ผ่ำนขั้นตอนกำรแปรรูปใด ๆ แต่ในทำงกำรค้ำ สมุนไพรมักจะถูกดัดแปลง
ในรูปแบบต่ำง ๆ เช่น ถูกหั่นให้เป็นชิ้นเล็กลง บดเป็นผงละเอียด หรืออัดเป็น
แท่งแต่ในควำมรู้สึกของคนทั่วไปเมื่อกล่ำวถึงสมุนไพร มักนึกถึงเฉพำะต้นไม้ที่
นำำมำใช้เป็นยำเท่ำนั้น
• สมุนไพร หมำยถึง พืชที่มีสรรพคุณในกำรรักษำโรค หรืออำกำรเจ็บป่วยต่ำง ๆ
กำรใช้สมุนไพรสำำหรับรักษำโรค หรืออำกำรเจ็บป่วยต่ำงๆ นี้ จะต้องนำำเอำ
สมุนไพรตั้งแต่สองชนิดขึ้นไปมำผสมรวมกันซึ่งจะเรียกว่ำ "ยำ" ในตำำรับยำ
นอกจำกพืชสมุนไพรแล้วยังอำจประกอบด้วยสัตว์และแร่ธำตุอีกด้วย เรำเรียกพืช
สัตว์ หรือแร่ธำตุที่เป็นส่วนประกอบของยำนี้ว่ำ "เภสัชวัตถุ"พืชสมุนไพรบำงชนิด
เช่น เร่ว กระวำน กำนพลู และจันทน์เทศ เป็นต้น เป็นพืชที่มีกลิ่นหอมและมีรส
เผ็ดร้อน ใช้เป็นยำสำำหรับขับลม แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ พืชเหล่ำนี้ถ้ำนำำมำปรุง
อำหำรเรำจะเรียกว่ำ "เครื่องเทศ" ในพระรำชบัญญัตยำฉบับที่ ٣ ปีพุทธศักรำช ٢
ิ
٥٢٢ ได้แบ่งยำที่ได้จำกเภสัชวัตถุนี้ไว้เป็น ٢ ประเภทคือ
o ١. ยำแผนโบรำณ หมำยถึง ยำที่ใช้ในกำรประกอบโรคศิลปะแผนโบรำณ
หรือในกำรบำำบัดโรคของสัตว์ ซึ่งมีปรำกฏอยู่ในตำำรำยำแผนโบรำณที่
รัฐมนตรีประกำศ หรือยำทีรัฐมนตรีประกำศให้เป็นยำแผนโบรำณ หรือได้
่
รับอนุญำตให้ขึ้นทะเบียนตำำรับยำเป็นยำแผนโบรำณ
o ٢. ยำสมุนไพร หมำยถึงยำที่ได้จำกพืชสัตว์แร่ธำตุทยังมิได้ผสมปรุงหรือ
ี่
แปรสภำพสมุนไพรนอกจำกจะใช้เป็นยำแล้ว ยังใช้ประโยชน์เป็นอำหำร
ใช้เตรียมเป็นเครื่องดื่ม ใช้เป็นอำหำรเสริม เป็นส่วนประกอบในเครื่อง
สำำอำง ใช้แต่งกลิ่น แต่งสีอำหำรและยำ ตลอดจนใช้เป็นยำฆ่ำแมลงอีก
ด้วย ในทำงตรงกันข้ำม มีสมุนไพรจำำนวนไม่น้อยที่มีพิษ ถ้ำใช้ไม่ถูกวิธี
หรือใช้เกินขนำดจะมีพิษถึงตำยได้ ดังนั้นกำรใช้สมุนไพรจึงควรใช้ด้วย
ควำมระมัดระวังและใช้อย่ำงถูกต้อง ปัจจุบันมีกำรตื่นตัวในกำรนำำ
สมุนไพรมำใช้พัฒนำประเทศมำกขึ้น สมุนไพรเป็นส่วนหนึ่งในแผน
พัฒนำเศรษฐกิจและสังคมแห่งชำติ กระทรวงสำธำรณสุขได้ดำำเนิน
โครงกำร สมุนไพรกับสำธำรณสุขมูลฐำน โดยเน้นกำรนำำสมุนไพรมำใช้
บำำบัดรักษำโรคใน สถำนบริกำรสำธำรณสุขของรัฐมำกขึ้น และ ส่งเสริม
ให้ปลูกสมุนไพรเพื่อใช้ภำยในหมู่บ้ำนเป็นกำรสนับสนุนให้มีกำรใช้
สมุนไพรมำกยิ่งขึ้น อันเป็นวิธีหนึ่งที่จะช่วยประเทศชำติประหยัดเงินตรำ
ในกำรสั่งซื้อยำสำำเร็จรูปจำกต่ำงประเทศได้ปีละเป็นจำำนวนมำก
• สมุนไพร หมำยถึง “พืชที่ใช้ทำาเป็นเครื่องยา” ส่วน ยำสมุนไพร หมำยถึง “ยา
ที่ได้จากส่วนของพืช สัตว์ และแร่ ซึงยังมิได้ผสมปรุง หรือ แปรสภาพ”
่
ส่วนกำรนำำมำใช้ อำจดัดแปลงรูปลักษณะของสมุนไพรให้ใช้ได้สะดวกขึ้น เช่น
นำำมำหั่นให้มีขนำดเล็กลง หรือ นำำมำบดเป็นผงเป็นต้นมีแต่พืชเพียงอย่ำงเดียว
หำมิได้เพรำะยังมีสตว์และแร่ธำตุอื่นๆอีกสมุนไพร ที่เป็นสัตว์ได้แก่ เขำ หนัง
ั
กระดูก ดี หรือเป็นสัตว์ทั้งตัวก็มี เช่น ตุ๊กแกไส้เดือน ม้ำนำ้ำ ฯลฯ

2. "พืชสมุนไพร" นั้นตั้งแต่โบรำณก็ทรำบกันดีว่ำมีคุณค่ำทำงยำมำกมำยซึ่ง เชื่อ
กันอีกด้วยว่ำ ต้นพืชต่ำงๆ ก็เป็นพืชที่มีสำรที่เป็นตัวยำด้วยกันทั้งสิ้นเพียงแต่ว่ำพืชชนิด
ไหนจะมีคุณค่ำทำงยำมำกน้อยกว่ำกันเท่ำนั้น
• "พืชสมุนไพร" หรือวัตถุธำตุนี้ หรือตัวยำสมุนไพรนี้ แบ่งออกเป็น ٥ ประกำร
o ١. รูป ได้แก่ ใบไม้ ดอกไม้ เปลือกไม้ แก่นไม้ กระพี้ไม้ รำกไม้ เมล็ด
o ٢. สี มองแล้วเห็นว่ำเป็นสีเขียวใบไม้ สีเหลือง สีแดง สีส้ม สีม่วง สี
นำ้ำตำล สีดำำ
o ٣. กลิ่น ให้รู้ว่ำมรกลิ่น หอม เหม็น หรือกลิ่นอย่ำงไร
o ٤. รส ให้รู้ว่ำมีรสอย่ำงไร รสจืด รสฝำด รสขม รสเค็ม รสหวำน รสเปรี้ยว
รสเย็น
o ٥. ชื่อ ต้องรู้ว่ำมีชื่ออะไรในพืชสมุนไพรนั้นๆ ให้รู้ว่ำ ขิงเป็นอย่ำงไร ข่ำ
เป็นอย่ำงไร ใบขี้เหล็กเป็นอย่ำงไร
• ปัจจุบันมีผู้พยำยำมศึกษำค้นคว้ำเพื่อพัฒนำยำสมุนไพรให้สำมำรถนำำมำใช้ในรูป
แบบที่สะดวกยิ่งขึ้น เช่น นำำมำบดเป็นผงบรรจุแคปซูล ตอกเป็นยำเม็ด เตรียม
เป็นครีมหรือยำขี้ผึ้งเพื่อใช้ทำภำยนอก เป็นต้น ในกำรศึกษำวิจัยเพื่อนำำสมุนไพร
มำใช้เป็นยำแผนปัจจุบันนั้น ได้มีกำรวิจยอย่ำงกว้ำงขวำง โดยพยำยำมสกัดสำร
ั
สำำคัญจำกสมุนไพรเพื่อให้ได้สำรที่บริสุทธิ์ ศึกษำคุณสมบัติทำงด้ำนเคมี ฟิสิกส์
ของสำรเพื่อให้ทรำบว่ำเป็นสำรชนิดใด ตรวจสอบฤทธิ์ด้ำนเภสัชวิทยำในสัตว์
ทดลองเพื่อดูให้ได้ผลดีในกำรรักษำโรคหรือไม่เพียงใด ศึกษำควำมเป็นพิษและ
ผลข้ำงเคียง เมื่อพบว่ำสำรชนิดใดให้ผลในกำรรักษำที่ดี โดยไม่มีพิษหรือมีพิษ
ข้ำงเคียงน้อยจึงนำำสำรนั้นมำเตรียมเป็นยำรูปแบบที่เหมำะสมเพื่อทดลองใช้ต่อ
ไป