1. แนวทางละวิธีการแก้ไขปัญหาชุมชนขององค์กรพัฒนาเอกชน 1.1 การจัดโครงสร้างและแนวทางในการแก้ไขปัญหาของชุมชน 1.2 การสร้างความสามารถ (Capacity Building)

1. แผนการสอนประจําสัปดาหที่ 4
หัวขอเรื่อง แนวทางละวิธีการแกไขปญหาชุมชนขององคกรพัฒนาเอกชน
รายละเอียด 1. แนวทางละวิธีการแกไขปญหาชุมชนขององคกรพัฒนาเอกชน
1.1 การจัดโครงสรางและแนวทางในการแกไขปญหาของชุมชน
1.2 การสรางความสามารถ (Capacity Building)
จํานวนชั่วโมงที่สอน 3 ชั่วโมง
กิจกรรมการเรียนการสอน
1. ทดสอบกอนเขาสูกระบวนการเรียนการสอน
2. บรรยายเพื่อใหเกิดความเขาใจในภาพรวมของการศึกษาวิธีการศึกษา ขอตกลงและกติกาในการ
ประเมินผล การเก็บคะแนน
3. มอบหมายงานกลุม
4. การจัดกลุมรับผิดชอบงานที่ไดรับมอบหมาย
5. การซักถามและแลกเปลี่ยนเรียนรู
6. การบรรยายเนื้อหาวิชา
สื่อการสอน
1. การบรรยาย
2. การแลกเปลี่ยนความคิดเห็น
3. จัดการเรียนรูโดยใชสื่อตางๆ เชน Power Point media website
แผนการประเมินผลการเรียนรู
1. ผลการเรียนรู
1.1 การประเมินผลกอนการจัดการเรียนการสอน เพื่อใหทราบพื้นฐานของนักศึกษาแตละคนและเพื่อ
นําไปเปรียบเทียบกับผลการเรียนรูเมื่อจบรายวิชา
1.2 การประเมินผลความเขาใจในเนื้อหาวิชา
1.3 การประเมินผลการมีสวนรวมในการแสดงความเห็น การแลกเปลี่ยนเรียนรู
2. วิธีการประเมินผลการเรียนรู
2.1 การทดสอบกอนการเรียนการสอนผูสอนใชแบบทดสอบความรูกอนการจัดการเรียนการสอน
2.2 การทดสอบยอยในเนื้อหาวิชาที่มีการบรรยายในชั่วโมง
2.3 การประเมินการมีสวนรวมในการแสดงความคิดเห็น การแลกเปลี่ยนเรียนรู
3. สัดสวนของการประเมิน (5 คะแนน)

2. 3.1 การประเมินผลกอนการเรียนการสอนไมมีคะแนน
3.2 การประเมินความเขาใจรอยละ 60
3.3 การประเมินการมีสวนรวม การแลกเปลี่ยนเรียนรูรอยละ 40
เนื้อหาที่สอน แนวทางละวิธีการแกไขปญหาชุมชนขององคกรพัฒนาเอกชน
การแกไขปญหาหรือการพัฒนาชุมชนถือเปนบทบาทที่สําคัญอยางยิ่งขององคกนพัฒนาเอกชน อยางไรก็
ตาม การจัดทําแนวทางการแกไขหรือพัฒนาชุมชนขององคกรพัฒนาเอกชนดังกลาว คือการกําหนดแนวทางหรือ
การกําหนดรูปแบบการปฏิบัติการเพื่อการลด หรือแกไขปญหาใหแกชุมชน ซึ่งการที่องคกรพัฒนาเอกชนสามารถ
ปฏิบัติตามแนวทางใหเกิดประสิทธิผล จําเปนตองพิจารณาลักษณะของบริบทแวดลอมของชุมชนที่แตกตางกัน
เพื่อทําใหเกิดความสอดคลองเหมาะสมและเพื่อใหเกิดประโยชนสูงสุดแกชุมชน
4.1 การจัดโครงสรางและแนวทางในการแกไขปญหาของชุมชน
กระบวนการ การจัดโครงสรางและแนวทางในการแกไขปญหาของชุมชนเปาหมาย จะตองจัดทําเปน
แผนงาน ซึ่งแผนงานมักปรากฏรูปแบบของแนวทางที่จัดกระทําตอชุมชนแตกตางกัน ดังตัวอยางในตารางที่ 4.1
ตารางที่ 4.1 แนวทางในการแกไขปญหาของชุมชนในรูปแบบของแผนงาน
แผนงาน
ตัวบงชี้
ความตองการของชุมชน การลดปญหาของ
ชุมชนและความสามารถในการใหบริการเพื่อให
ประชาชนไดประโยชนสูงสุด
แนวทางปฏิบัติ
การประเมินความตองการของกลุมเปาหมาย
การพิจารณาแผนงานเพื่อการสนองตอบตรงตามความ
ตองของกลุมเปาหมาย การผสมผสานแนวทางใหม ๆ
ไวในแผนงาน รวมถึงการสรางศักยภาพของบุคลากรให
เกิดความพรอมและมีทักษะสอดคลองการแนวทาง
ดังกลาว ดวยการฝกอบรมตามแนวทางที่กําหนดขึ้นใน
แผนงานขางตน
การจัดการ
ตัวบงชี้
การจัดการไมไดหมายถึงการสรางสรรควิธีการ
ใหม ๆ เพื่อสนองตอภารกิจหรือวิธีการปฏิบัติของ
องคกร
แนวทางปฏิบัติ
การขอคําปรึกษาจากผูเชี่ยวชาญภายนอก เพื่อ
กอใหเกิดทางเลือกที่ดีที่สุดและทําใหเกิดมุมมองตอการ
กําหนดวัตถุประสงคที่ชัดเจน ดังนั้นการเปลี่ยนแปลง
ภาวะผูนําอาจเปนที่จะทําใหเกิดความเหมาะสม
สอดคลอง

3. ตารางที 4.1 (ต่อ)
บุคลากร
ตัวบงชี้
ไมมีการแขงขันและการแยงชิงผลประโยชนใน
หนาที่การทํางาน
แนวทางปฏิบัติ
การพิจารณาในการรื้อปรับโครงสรางองคกร
โครงสรางบุคลากร เชน การจัดสรรหนาที่รับผิดชอบ
การจัดการฝกอบรม
ผูบริหาร
ตัวบงชี้
ผูบริหารองคกรพัฒนาเอกชน ประชุมรวมกัน
ในประเด็นปญหาเดิมๆ ที่เกิดขึ้นเพื่อการแสวงหา
แนวทางใหมๆ สําหรับเปนแนวทางในการแกไขปญหา
แนวทางปฏิบัติ
มีความมุงมั่นในอุดมการณในการหาแนว
ทางแกไขปญหาชุมชน โดยรวมกันนําเสนอแนวทาง
ใหมๆ การหาแนวรวมที่มีทักษะและความเชี่ยวชาญ มี
การจัดโครงสรางของคณะผูบริหารเพื่อความสอดคลอง
เหมาะสมตอการจัดทําแผน โครงการและกิจกรรมใน
การดําเนินงานตามเปาหมาย
ระบบ
ตัวบงชี้
ไมใชระบบการที่ซับซอน ยุงยากสับสน และ
ลาสมัย
แนวทางปฏิบัติ
ทบทวนความตองการระบบ การเปลี่ยนแปลง
เทคโนโลยี แผนงาน การจัดการและเทคโนโลยี
สารสนเทศ ซึ่งอาจตองใชความเชี่ยวชาญของที่ปรึกษา
ภายนอก
การระดมทุน
ตัวบงชี้
องคกรพัฒนาชุมชนสามารถริเริ่มกิจกรรม
ใหม ๆ และสามารถกําหนดกรอบของแผนงานใหดึงดูด
ความสนใจและสอดคลองกับความตองการของ
ผูสนับสนุนเงินทุน
แนวทางปฏิบัติ
มีการชี้แจงในประเด็นการปฏิบัติ แผนงานเพื่อ
กอใหเกิดความเขาใจในสิ่งที่สมาชิกซึ่งเปนคณะ
กรรมการบริหาร
การจัดการการเงิน
ตัวบงชี้
วางแนวทางแกไขปญหากระแสเงินสด มีการ
คาดคะเนการจํานวนงบประมาณที่จะนํามาดําเนินการ
โครงการรวมทั้ง แนวทางในการปองกันการขาดดุลใน
ระยะยาว
แนวทางปฏิบัติ
ตัดคาใชจายที่ไมจําเปนออก มีการพัฒนา
แผนงานเพื่อสรรคหาแหลงเงินทุนใหม ๆ

4. ตารางที 4.1 (ต่อ)
การสื่อสารภายในองคกร
ตัวบงชี้
การเอาใจใสตอความรูสึก การแสดงความเห็น
ที่สําคัญตอกระบวนการตัดสินใจ
แนวทางปฏิบัติ
จัดทํานโยบายการปฏิบัติงานซึ่งแสดงวิธีการที่
เกี่ยวของกับบุคลากรในระดับปฏิบัติ และสรางโอกาสที่
จะทําใหบุคลากรในระดับปฏิบัติการทํางานและเขาไปมี
สวนรวมกับบุคลากรในระดับบริหาร
ความสัมพันธภายนอก
ตัวบงชี้
ลดปญหาดานชื่อเสียงขององคกรที่มีความ
สับสนตอบุคคลภายนอก เกี่ยวกับภารกิจและแผนงาน
แนวทางปฏิบัติ
จัดทําเอกสารแจงเงินทุนและองคประกอบ
อื่น ๆ รวมทั้งความคืบหนของโครงการ การปรับเปลี่ยน
เปาหมายและแผนงาน เพื่อใหเกิดความแนใจวาการ
ปฏิบัติตามภาระกิจและหนาที่ดังกลาวจะประสบสําเร็จ
ที่มา: Mostashari, A., 2005. P. 18-20.
จะเห็นวา การจัดทําแนวทางแกไขปญหาชุมชนมีจุดประสงคอยางนอย 4 ประการคือ ประการแรก เพื่อ
สรางความชัดเจนตอเปาประสงคขององคกร และตอกลุมเปาหมาย ประการที่สอง เพื่อใหชุมชนเกิดความไววางใจ
และเขามามีสวนรวมในกระบวนการแกไขหรือพัฒนาของชุมชน ประการที่สาม เพื่อความสามารถในการเก็บ
รวบรวม วิเคราะหขอมูลที่ถูกตองตรงตามความตองการของชุมชนและสนองตอบตอผูสนับสนุนและผูเกี่ยวของ
รวมทั้งผูที่มีสวนไดสวนเสีย ประการที่ที่สี่ เพื่อความสรางความชัดเจนในโครงการและกิจกรรมรวมทั้งเอื้อตอการ
นําเสนอและสรางความพึงพอใจตอผูสนับสนุนทุนเพื่อใหไดรับการสนับสนุนดานทุน งบประมาณและทรัพยากร
ดานอื่นๆ
4.2 การสรางขีดความสามารถ (Capacity Building)
สิ่งสําคัญตอองคกรที่ไมแสวงหากําไร คือ การสรางขีดความสามารถเพื่อทําใหเกิดประสิทธิภาพและ
ประสิทธิผลเชิงเปาหมาย ทั้งขีดความสามารถในการดําเนินงานและขีดความสามารถในการที่จะไดรับการสนับสนุน
จากองคกรทางการเงิน เพื่อนําไปใชใหกอประโยชนตอสาธารณะและตอองคกรภาคีอื่น ๆ
รูปแบบขององคกรพัฒนาเอกชนหรือองคกรที่ไมหวังผลกําไรอาจจะขอความสนับสนุนจากองคกรภาคีซึ่ง
อยูในรูปแบบของ สมาคม ศูนยฝกอบรม องคกรที่ปรึกษา ฯลฯ ซึ่งใหบริการโดยไมหวังผลกําไรเชนกัน ดังนั้น จึงมี
คําจํากัดความของคําวา การสรางขีดความสามารถที่หลากหลาย ความหมายของคําวาการสรางความสามารถบน
พื้นฐานแนวคิดขางตนก็คือ " การกระทําที่ไมแสวงหาผลกําไร และการปรับปรุงประสิทธิภาพของการดําเนินงานให
ประสบผลสําเร็จ " ในแนวคิดอื่น ๆ เสนอวา การสรางขีดความสามารถหมายถึง แนวความคิดการกระทําที่ชวยเพิ่ม

5. ความสามารถในการทํางานขององคกรที่ไมหวังผลกําไร และเพื่อสรางขีดความสามารถที่มีตอการปฏิบัติภารกิจของ
ตน
แนวคิดของการสรางขีดความสามารถขององคกรที่ไมหวังผลกําไร ในบางรูปแบบจะมีลักษณะคลายกับ
แนวคิดการสรางขีดความสามารถ หรือการพัฒนาประสิทธิภาพขององคกรและ / หรือการจัดการประสิทธิภาพใน
องคกรที่หวังผลกําไรหรือองคกรธุรกิจ นอกจากนั้น ยังหมายถึงความพยายามในการสรางขีดความสามารถในการ
รวบรวมความหลากหลายของวิธีการจัดการเขาไวดวยกัน เชน การสรางขีดความสามารถในการจัดการเงินทุนเพื่อ
การดําเนินงานกองทุนพัฒนาไปพรอม ๆ กับความขีดสามารถในการจัดการใหการฝกอบรมและการพัฒนา
การประชุม การฝกอบรมเพื่อใหการสนับสนุนการทํางานรวมกันกับองคกรที่ไมหวังผลกําไรอื่น ๆ
ลักษณะเดนของวิธีการของการจัดการประสิทธิภาพในองคกรที่หวังผลกําไรหรือองคกรธุรกิจ สามารถ
นํามาใชกับการสรางขีดความสามารถตอองคกรพัฒนาเอกชนไดเปนอยางดี เชน การรักษาดุลยภาพขององคกรดวย
วิธีการจากแนวคิดและหลักการการเปลี่ยนแปลงองคกร การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมการเรียนรูขององคกรฯลฯ
ดังนั้น แนวคิดของการสรางขีดความสามารถขององคกรที่ไมหวังผลกําไรจึงไดนําแนวคิดการจัดองคการและการ
บริหารองคการมาใชในการดําเนินงาน เชน แนวคิด POSDCoRB แนวคิดดานบทบาทของผูบริหาร (CEO) ในการ
วางแผนและการบริหารแผนและโครงการ แนวคิดดานการตลาด การเงินและการประเมินผล เปนตน นอกจากนั้น
แนวคิดที่จะตองสรางใหเกิดความสามารถอีกประการหนึ่งคือ ความสามารถในการระดมทุน แนวคิดที่จะนําไปสู
ความมีประสิทธิภาพในการดําเนินงานอีกประการหนึ่งคือ แนวคิดใน การจัดการประสิทธิภาพในการดําเนินงานซึ่ง
จะเขาไปเกี่ยวของกับการบริหารงานดานคนซึ่งหลักการบริหารประสิทธิภาพไดแก
1) บุคลากรหรือสมาชิกขององคกรจําเปนตองมีความรูในการปฏิบัติงาน ภายในองคกรตั้งแตระดับพื้นฐาน
จนระดับของประยุกตความรูดังกลาวไปใชงานที่ตนเองรับผิดชอบ
2) ผูบริหารตองมอบหมายงานหรือหนาที่ความรับผิดชอบแกบุคลากรหรือสมาชิกองคกรใหสอดคลองตอ
วัตถุประสงคและเปาหมายขององคกร
3) ผูบริหารและบุคลากรหรือสมาชิกองคกรมีความรูถึงกลวิธีใด ๆ ที่จะชวยใหงานเกิดความสําเร็จไดเปน
อยางดีและเปนรูปธรรม
4) ผูบริหารและบุคลากรหรือสมาชิกองคกรมีความรูความเขาใจถึงวิธีการทํางานรวมกันอยางยั่งยืน
ตลอดจนมีการพัฒนาประสิทธิภาพในการทํางานของตนเองใหสูงขึ้น
5) มีระบบวัดประสิทธิภาพในการทํางานของบุคลากรหรือสมาชิกรวมถึงคณะผูบริหารองคกรทุกคน
6) ผูบริหารมีความสามารถในการระบุถึงอุปสรรคที่สงผลใหประสิทธิภาพในการทํางานลดลงและสามารถ
รวมกับสมาชิกองคกรแกไขปญหาดังกลาวได
สิ่งที่จําเปนอีกประการหนึ่งคือ การวางกรอบเพื่อการดําเนินงานเพื่อใหเกิดการเรียนรูในองคกร การเรียนรู
ของผูเกี่ยวของ ผูมีสวนไดสวนเสีย และชุมชนรวมกัน ดังกรณีตัวอยางขององคกรพัฒนาเอกชน มูลนิธิรักษไทย ได
จัดทําคูมือสงเสริมการวิเคราะหขีดความสามารถและความเปราะบางที่เสี่ยงตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ การ
วิเคราะหขีดความสามารถและความเปราะบางที่เสี่ยงตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศเพื่อเปนคูมือในการปฏิบัติงาน
ของทั้งผูบริหาร สมาชิกหรือบุคลากรขององคกร และผูเกี่ยวของผูมีสวนไดสวนเสีย รวมทั้งประชาชนในชุมชนซึ่ง
คูมือดังกลาวกําหนดกรอบการนําคูมือดังกลาวไปใชในหลายระดับดังนี้

6. 1) ผูจัดการโครงการและเจาหนาที่ภาคสนาม ไดแก เจาหนาที่โครงการที่ปฏิบัติงานในโครงการพัฒนา
อาชีพ หรือโครงการชุมชนปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ จะพบวาคูมือสงเสริมนี้มีแนวทางการทางานที่มี
ประโยชนดานวิธีเก็บและวิเคราะหขอมูลจากมุมมองของชุมชน ของหนวยงานรัฐ และในมุมมองเชิงวิทยาศาสตร
ขอมูลเหลานี้สามารถนาไปใชในการออกแบบกิจกรรมชุมชนปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศที่เหมาะสมกับ
ทองถิ่น
2) องคกรภาคีในทองถิ่น ทั้งหนวยงานรัฐและองคกรพัฒนาอกชน ทั้งนี้ เครื่องมือและกระบวนการตาง ๆ
ในคูมือสงเสริมจะถูกออกแบบมาใหผูมีสวนไดสวนเสียหลายฝาย นําไปประยุกตใช และขยายผล หนวยงานรัฐ
องคกรพัฒนาเอกชนในทองถิ่น สามารถนําวิธีการ CVCA (Climate Vulnerability and Capacity Analysis) ไป
ประยุกตใช เพื่อใหเกิดการบูรณาการประเด็นความเปราะบาง และ การปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ เขา
ไวในการวางแผนและในโครงการตางๆ ของหนวยงานและองคกรนั้น ๆ
3) ชุมชนสามารถประยุกตใชเครื่องมือตางๆ ในคูมือสงเสริมนี้ เพื่อสนับสนุนกระบวนการศึกษาและการ
เรียนรูของชุมชน และนาผลลัพธที่ไดไปใชในการวางแผนการทากิจกรรมรวมกันดานการปรับตัวตอการ
เปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ หรือ กิจกรรมรณรงคกับหนวยราชการในทองถิ่นหรือองคกรพัฒนาเอกชน เพื่อกระตุนให
เกิดการดาเนินการที่เหมะสมที่สนับสนุนความพยายามของพวกเขาในการปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ
การกําหนดกรอบของ CVCA เพื่อการเพื่อสรางขีดความสามารถดังกลาว ถือเปนนวัตกรรมของวิธีการ
ดําเนินงานหรือกระบวนการในการบริหารจัดการขององคกรพัฒนาเอกชน ซึ่งสามารถสรางการมีสวนรวมใน
รูปแบบอื่น ๆ ที่เคยกระทําในอดีตดังกรณีศึกษาในตารางที่ 4.2
ตารางที่ 4.2 กระบวนการ CVCA (Climate Vulnerability and Capacity Analysis)
1) กระบวนการ CVCA มีการวิเคราะหประเด็นการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศอยางจริงจัง ทั้งนี้เพื่อใหเกิด
ความเขาใจอยางถองแทวา ภาวะโลกรอนจะมีผลตอชีวิตและวิถีชีวิตของกลุมประชากรเปาหมายอยางไร โดย
พิจารณาขอมูลทุกดานอยางละเอียด อาทิ ภัยพิบัติชนิดตางๆ จุดเปราะบางทั้งหลายที่มีความเสี่ยงตอภาวะโลกรอน
และขีดความสามารถในการปรับตัวจากภาวะโลกรอน โดยหวังวากระบวนการนี้จะมีสวนชวยเสริมสรางขีด
ความสามารถของชุมชนในการฟนตัว การปรับตัวสาหรับอนาคต เครื่องมือวิเคราะหหลายชนิดที่แนะนําไว เปน
เครื่องมือสาหรับการเรียนรูเพื่อการปฏิบัติงานแบบมีสวนรวม (Participatory Learning for Action หรือ PLA) ที่
สามารถนาไปทดลองใชและไดผลจริง แตตองพิจารณาดวย “เลนส” ดานภูมิอากาศ หรือ มุงเนนที่ประเด็น
ภูมิอากาศโดยละเอียดทุกซอกทุกมุม เครื่องมือเหลานี้มีไวใชสําหรับดึงประเด็นปญหาตางๆ ออกมา จากนั้นจึงนา
มาพิจารณาและอภิปรายกันโดยละเอียดในบริบทของการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ โดยมีการกากับการอภิปรายให
อยูในกรอบที่วางไว
2) รวบรวมวิธีปฏิบัติที่ดีที่สุดที่ไดจากการวิเคราะหรูปแบบตางๆ ที่ทํากันสําหรับโครงการพัฒนา
หลากหลายโครงการที่สวนใหญมุงเนนดานสภาพความยากจนและจุดเปราะบางที่มีความเสี่ยงและนํามาใชรวมกับ
วิธีปฏิบัติที่ดีที่ไดจากการวิเคราะหที่ทํากันภายในบริบทของการลดความเสี่ยงตอภัยพิบัติซึ่งมุงเนนดานภัยอันตราย
กรอบของวิธีการ CVCA จะเอื้ออํานวยตอการวิเคราะหขอมูลขาวสารที่ไดจากการประเมินทั้ง 2 ประเภทนั้น เปน

7. ตารางที่ 4.2 (ตอ)
การวิเคราะหในมุมมองของภาวะโลกรอน โดยจะศึกษารายละเอียดทั้งทางดานภัยอันตรายและทางดาน
เงื่อนไขที่เกี่ยวของ แลวจึงวิเคราะหปฏิสัมพันธระหวางภัยอันตรายและเงื่อนไขเหลานั้น
3. การวิเคราะหผูมีสวนไดสวยเสียหลายฝาย การเรียนรูรวมกัน และการพูดคุยกัน: ขณะที่วัตถุประสงค
หลักของวิธีการ CVCA คือการวิเคราะหขอมูลขาวสาร กระบวนการ CVCA ก็ยังถูกออกแบบมาใหมีความสมดุล
ระหวางกระบวนการวิจัยและกระบวนการเรียนรูรวมกัน รวมทั้งการ พูดคุยกันในหมูผูมีสวนไดสวนเสียในทองถิ่น
วิธีนี้จะชวยใหเกิดความเขาใจกันภายในชุมชนมากขึ้น ในเรื่องที่เกี่ยวกับทรัพยากรตาง ๆ ที่พวกเขาสามารถ
นําไปใช เพื่อสนับสนุนการดําเนินงานลดผลกระทบจากภาวะโลกรอน CVCA ยังชวยสงเสริมใหเกิดการพูดคุยกันใน
หมูผูมีสวนไดสวนเสียหลาย ๆ ฝาย เกี่ยวกับการดาเนินการตาง ๆ ที่เหมาะสมสาหรับการปรับตัวตอการเปลี่ยน
แปลงภูมิอากาศ
4. เนนชุมชนแตพิจารณาสภาวะแวดลอมที่เอื้ออํานวยอยางละเอียดดวย: ความเปราะบางที่มีความเสี่ยง
ตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศหรือภาวะโลกรอนนั้นจะผันแปรไป ทั้งภายในประเทศ ภายในชุมชน และแมแต
ภายในครัวเรือน เพราะฉะนั้น การดาเนินการปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ จึงตองมีกิจกรรมที่เหมาะสม
กับบริบทนั้น ๆ โดยเฉพาะ อีกทั้งยังตองมียุทธศาสตรในการดาเนินงานที่สามารถตอบสนองความตองการของกลุม
ตางๆ ที่มีความเปราะบางดวย ขณะเดียวกันนโยบายและสถาบันตางๆ ทั้งในระดับชาติและระดับทองถิ่น ก็จะมี
บทบาทสําคัญในการเสริมสรางขีดความสามารถของคนในการปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ ดังนั้น
กระบวนการ CVCA จึงมุงเนนที่ระดับชุมชน ขณะเดียวกันก็ไดผนวกการวิเคราะหประเด็นตางๆ ของระดับภูมิภาค
และระดับชาติไวดวย ทั้งนี้เพื่อเสริมสรางใหเกิดสภาพแวดลอมที่เอื้ออานวยตอการชุมชนปรับตัวตอการ
เปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ (CBA)
ที่มา: มูลนิธิรักษไทย, 2554
การสรางกรอบการดําเนินงานแกชุมชนเพื่อเพิ่มขีดความสามารถ ทั้งในระดับครัวเรือน และชุมชนใน
กรณีศึกษานี้ คือ การเพิ่มขีดความสามารถในการปรับตัวตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ คือ โอกาสในการเขาถึง
และควบคุมทรัพยากรธรรมชาติ ทรัพยากรมนุษย ทรัพยากรทางสังคม ทรัพยากรทางกายภาพและโครงสราง
พื้นฐาน และทรัพยากรทางเศรษฐกิจของชุมชนและประชาชนในชุมชน
ทรัพยากรตาง ๆ ที่มีความสําคัญตอการเสริมสรางขีดความสามารถของบุคคล ครัวเรือน และ ชุมชน ใน
การปรับตัวและการลดผลกระทบจากการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ ดังที่แสดงในตารางที่ 4.3

8. ตารางที่ 4.3 ทรัพยากรตางๆ ที่มีความสําคัญตอการเสริมสรางขีดความสามารถของบุคคล ครัวเรือน และ ชุมชน
ทรัพยากรมนุษย องคความรูดานความเสี่ยงตอภูมิอากาศ ทักษะการเกษตรเชิงอนุรักษ สุขภาพแข็งแรง
สามารถทํางานได
ทรัพยากรทางสังคม กลุมสตรีออมทรัพยและสินเชื่อ องคกรชาวนา
ทรัพยากรทางกายภาพ โครงสรางพื้นฐานดานชลประทาน อาคารสถานที่เก็บกักผลิตผลธัญพืชและเมล็ดพันธ
ทรัพยากรธรรมชาติ แหลงนาที่เชื่อใจได ผืนแผนดินที่อุดมสมบูรณ
ทรัพยากรทางการเงิน การประกันภัยขนาดเล็ก แหลงรายไดที่หลากหลาย
ที่มา: มูลนิธิรักษไทย, 2554
นอกจากการเพิ่มขีดความสามารถของบุคคล ครัวเรือน และ ชุมชนจากปจจัยดานทรัพยากรแลว การเพิ่ม
ขีดความสามารถในสวนตาง ๆ ทั้งภายนอกและภายในองคกรพัฒนาเอกชน ไดแก (มูลนิธิรักษไทย, 2554)
1) วางแผนอยางรอบครอบ
1.1) หาขอมูลเกี่ยวกับความเปนมาของชุมชนกอนลงปฏิบัติการในพื้นที่ชุมชนเปาหมาย ตองมีความรู
เกี่ยวกับชุมชนหรือประวัติความเปนมาของกลุมคนในชุมชน ความขัดแยงในอดีตและในปจจุบัน และพลวัตของ
อํานาจในชุมชนที่อาจมีความสําคัญตอการคัดเลือกกลุมเปาหมายกลุมยอย หรือตอการอานวยกระบวนการพูดคุย
1.2) เตรียมวาระ/หรือหัวขอเรื่องที่จะเขาไปพูดคุยกับชุมชน ตองใหแนใจวาวาระที่เตรียมไปนั้น
ผูเขารวมจะสามารถพูดคุยไดตามสบาย ไมตองถูกเรงรัด แตก็ครอบคลุมทุกประเด็นภายในเวลาที่กําหนดไว
1.3) หากเปนไปไดหาขอมูลไปลวงหนาเกี่ยวกับระดับความสามารถในการอานออกเขียนไดของ
กลุมเปาหมาย เพื่อจะไดวางแผนจัดกิจกรรมใหเหมาะสม
1.4) จัดสรรเวลา สําหรับการชี้แจงรายละเอียด การไตถามขอสงสัยของผูเขารวม การตอบขอสงสัย
การอภิปรายประเด็นตาง ๆ และ “ชวงเวลาของการเรียนรู”
1.5) ตองคํานึงอยูตลอดเวลาวาประชาชนในชุมชนจะไมมีเวลาวาง เนื่องจากการใชเวลาของประชาชน
ในชุมชนในการประกอบอาชีพเลี้ยงปากทอง ดังนั้น การเขาพบปะจะตองใชเวลาสั้น ๆ เพื่อไมใหเกิดการเสียเวลา
ในการประกอบอาชีพ โดยจะตองจัดการเขาเยี่ยมใหกระจายออกไป เพื่อไมใหกระทบตอการทํางานตามปกติของ
คนในชุมชน
1.6) วางแผนเรื่องการจัดบริการ อาหาร เครื่องดื่ม ในกรณีที่เหมาะสม
1.7) ตัดสินใจเลือกกลุมยอย
1.8) วิทยากรกระบวนการสามารถทําหนาที่ไดโดยใชภาษาทองถิ่น
2) แสวงหาการสนับสนุนจากผูนําชุมชน
2.1) อธิบายจุดประสงคของการเขามาทํางานในพื้นที่ และขออนุญาตผูนําชุมชน

9. 2.2) สิ่งหนึ่งที่อาจเปนประโยชนคือ การจัดการประชุมเตรียมการที่เชิญผูมีสวนไดสวนเสียฝายตางๆใน
ทองถิ่น ไดแก ผูนําชุมชน ผูแทนหนวยราชการในทองถิ่น องคกรชุมชนและองคกรทองถิ่นอื่น ๆ มารับฟงการชี้แจง
เกี่ยวกับแนวทางของโครงการ ที่จะเขามาดําเนินการในพื้นที่และประโยชนของโครงการนี้ แลวรวมกันกําหนดเวลา
การเขาเยี่ยมชุมชน
2.3) พิจารณาทบทวนวาระการเขาเยี่ยมชุมชนกับผูมีสวนไดสวนเสียฝายตาง ๆ เพื่อชี้แจงเกี่ยวกับ
จุดประสงค เวลาที่ตองใช สถานที่สําหรับการพูดคุย (โดยจะตองดูใหแนใจวา เปนสถานที่ที่เหมาะสมที่เขาถึงไดงาย
ที่ผูหญิงสบายใจที่จะพูดคุย หรือที่สมาชิกชุมชนคนอื่นๆ ที่เปนบุคคลทุพลภาพบางสวน ไมสามารถเคลื่อนไหวได
สมบูรณตามปกติ สามารถเขาถึงไดสะดวก)
2.4) ทําความตกลงกันเรื่องกลุมยอย ถามีวิทยากรกระบวนการ/ผูดําเนินระบวนการจํานวนมากพอ ควร
จัดทําการสัมภาษณ/การพูดคุยกลุมยอยที่อยูในชุมชนเดียวกันในเวลาเดียวกัน จะชวยไดมาก ทั้งนี้ เพื่อใหผูเขารวม
พูดคุยในกลุมตางๆ พูดไดอยางเปดเผย โดยไมตองกังวลวากลุมอื่นจะไดยิน
2.5) กําหนดวิธีการสื่อสารขอมูลที่ไดจากการอภิปราย/พูดคุยในกลุมยอยกับผูเขารวม
2.6) แนะนําวิทยากรกระบวนการกับชุมชน
3. การเตรียมความพรอม
3.1) ทําใหแนใจวาทุกคนที่อยูในทีมวิเคราะห เห็นชอบกับวัตถุประสงคของการเขาเยี่ยมชุมชน
3.2) วิทยากรกระบวนการทุกคนจะตองมีความรูความเขาใจเปนอยางดีเกี่ยวกับวิธีการและวิธีใชเครื่อง
ตาง ๆ กอนเขาไปปฏิบัติงานในชุมชน อ
3.3) หากการทํางานของวิทยากรกรกระบวนการมีลักษณะการทํางานเปนทีม จะตองกําหนดหนาที่ให
ชัดเจนวา ใครจะเปนคนดําเนินกระบวนการในสวนไหนของวาระและใครเปนคนจดบันทึก
3.4) ทีมวิทยากรกระบวนการควรมีทั้งผูหญิงและผูชาย และควรไดรับการฝกอบรมดานการเปน
วิทยากรกระบวนการที่คํานึงถึงความออนไหวของประเด็นบทบาทหญิง – ชาย ในบางกรณี การใหวิทยากรหญิง
เปนผูดําเนินกระบวนการพูดคุยกับกลุมผูหญิงก็เปนเรื่องสําคัญที่ตองพิจารณา เพื่อใหสมาชิกกลุมรูสึกสบายใจขึ้น
3.5) ทําความตกลงกับวิทยากรที่จะเปนผูดําเนินกระบวนการรวมกันวา จะอธิบายแนวคิดตาง ๆ
อยางไรในภาษาทองถิ่น เชน ภัยอันตราย ทรัพยากรสาหรับการดําเนินวิถีชีวิต/การประกอบอาชีพ ฯลฯ ควรระลึก
ไววา แนวคิดเกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศนั้น อาจเปนเรื่องยากที่จะเขาใจได คนในชุมชนอาจจะสามารถ
พูดคุยเกี่ยวกับฤดูกาล อากาศ สิ่งแวดลอม ฯลฯ ไดงายกวา
4) ความพรอมที่จะรับมือกับความขัดแยง
4.1) กระบวนการพูดคุยอาจดึงใหประเด็นปญหาความไมเสมอภาคขึ้นมา ซึ่งอาจมีความจําเปนตอง
แกไขเพื่อลดความเปราะบางประเด็นดังกลาว วิทยากรจะตองนํากระบวนการพูดคุยใหกาวตอไปอยางระมัดระวัง
เพราะโดยทั่วไปแลว จะมีกลุมคนที่มีภาวะผูนําและสามารครอบงําทางความคิดในระดับตาง ๆ อยูภายในชุมชน
หรือระหวางชุมชนและกลุมอื่น ๆ
4.2) การมีความรูความเขาใจเกี่ยวกับเทคนิคการคลี่คลายความขัดแยง ซึ่งจะชวยใหวิทยากรสามารถ
จัดการกระบวนการอภิปรายพูดคุยใหผานไปไดอยางสรางสรรค หากเกิดความขัดแยงใด ๆ ในระหวางการพูดคุย
4.3) การดึงผูมีสวนไดสวนเสียหลาย ๆ ฝายเขามาเกี่ยวของในกระบวนการเก็บรวบรวมและวิเคราะห
ขอมูลจะชวยลดปญหาความขัดแยงลงได

10. 5) สื่อและอุปกรณที่จําเปนตองมี ไดแก กระดาษนิวสพรินต ปากกาเมจิก เสน หนา-ใหญ สีตางๆ
กระดาษสี เทปกระดาษกาว วัสดุในทองถิ่น เชน กอนหิน แทงไม เมล็ดพันธุพืช ฯลฯ อุปกรณบันทึกขอมูล
(อุปกรณบันทึกเสียง) กลองถายรูปเพื่อบันทึกภาพกระบวนการดาเนินการและการพูดคุย (ตองพูดคุยใหแนใจวาไม
ขัดตอวัฒนธรรมทองถิ่น) สมุดบันทึก และคลิปบอรดสาหรับจดบันทึก อาหารวาง/อาหารเที่ยง/น้ําและเครื่องดื่ม
(ขึ้นอยูกับการประชุมใชเวลาและสถานที่)
6) บริหารจัดการความคาดหวัง
6.1) การบริหารจัดการความคาดหวังของชุมชนระหวางที่เขามาทํางานในพื้นที่นั้นเปนเรื่องสําคัญ
ชุมชนตาง ๆ มักถูก “ประเมิน” มาหลายครั้งแลวสําหรับโครงการตางๆ จึงอาจคาดหวังวา การดําเนินการในพื้นที่
ครั้งนี้จะทําใหเกิดโครงงานหรือโครงการใดโครงการหนึ่งสําหรับชุมชน
6.2 วิทยากรกระบวนการควรจะตองตระหนักใหดีในเรื่องดังกลาว เพราะเปนสิ่งที่อาจจะมีอิทธิพลตอ
ประเด็นที่ถูกหยิบยกขึ้นมาระหวางอภิปราย เพื่อที่จะไดจัดการใหแนใจวาจะไมไปสรางความหวังใหแกชุมชนวาจะ
มีโครงการตาง ๆ ตามมา
7) สรางความรูสึก “ปลอดภัย” และเชื่อใจกัน และการดํารงรักษาสิ่งดังกลาวไว
7.1) ทําใหสมาชิกชุมชนหรือผูแทนในทองถิ่นที่คนในชุมชนใหความเชื่อใจเปนผูแนะนําทีมวิเคราะห
7.2) แสดงมารยาทที่ดีและตอนรับทุกคนดวยความยินดี
7.3) ใหโอกาสทุกคนแนะนาตนเอง
7.4) ขออนุญาตเมื่อตองการจะถายรูปหรือถายวีดีโอ และหลีกเลี่ยงการบันทึกภาพ ถาผูเขารวม
กิจกรรมรูสึกอึดอัด
7.6) จัดเครื่องดื่ม น้ําชา - กาแฟไวบริการ ถาเหมาะสม
7.7) เห็นคุณคาของความรูและประสบการณของผูเขารวม
7.8) ขัดจังหวะทันทีเมื่อเห็นวาสิ่งที่กําลังอภิปรายนั้น เปนการ “โจมตีกันและกัน”
7.9) ยอมรับความผิดพลาดของตนและแกไขใหถูกตอง
7.10) ทําตัวเปนกลาง
7.11) ใหเวลาผูเขารวมไดซักถามขอสงสัย
8) สรางการมีสวนรวมใหเกิดขึ้นอยางมีชีวิตชีวาและสมดุล
8.1) ทําใหแนใจวาสถานที่ที่ใชสําหรับการพูดคุยกลุมยอยนั้น เหมาะสมกับการเขามารวมกิจกรรม
8.2) วางกฏกติการวมกับผูเขารวมการอภิปรายกลุมยอย
8.3) อธิบายกระบวนการอภิปรายกลุมยอยและตรวจสอบใหแนใจวาทุกคนเขาใจคําสั่งและคําถาม
8.4) กระตุนและใหกําลังใจกับผูเขารวมที่ยังไมกลาแสดงออก และจัดการอยางสุภาพเพื่อหยุดบุคคลที่
แสดงความคิดและพูดคุยมากเกินไปหรือแสดงตนเปน “ผูเชี่ยวชาญ”
8.5) หาทางใหผูเขารวมเปนผูขับเคลื่อนกระบวนการกิจกรรมกลุม (เชน สรางจัดทําแผนที่ดวยตนเอง
รวมทั้งการจัดทําสัญลักษณในตาราง
8.6) ใหโอกาสผูมีสวนรวมไดรวมหยิบยกประเด็นที่พวกเขาสนใจหรือสงสัยขึ้นมาพูดคุยกัน วิทยากรมี
หนาที่ควบคุมกระบวนการพูดคุยไมใหออกนอกประเด็นและตองจัดการใหแนใจวา การพูดคุยคืบหนาไปโดยเร็ว
พอที่จะครอบคลุมสาระที่จําเปนภายในเวลาที่จัดสรรไว

11. 8.7) หากการอภิปรายคืบหนา ตองปอนคําถามจํานวนมากและตองพยายามไมใหเปนการชักนํา
ผูเขารวมอภิปราย
9) การจบการอภิปราย
9.1) อธิบายใหเขาใจเกี่ยวกับการดําเนินการขั้นตอไป
9.2) กําหนดวันเวลาที่จะกลับมาเยี่ยมชุมชนเพื่อตรวจสอบและยืนยันความถูกตองของการวิเคราะห
9.3) กลาวขอบคุณทุกคนในกลุมที่มารวมพูดคุย และใหโอกาสไตถามขอสงสัยแกผูเขารวมอภิปราย
9.4) ถาผูรวมอภิปรายตองการจะเก็บผลงานจากการอภิปรายกลุมยอย (เชน แผนที่) วิทยากรควรทํา
ฉบับสําเนาสําหรับตนเอง และใหผูเขารวมเก็บตนฉบับไว
กรณีศึกษาจากคูมือการสรางขีดความสามารถขององคกรพัฒนาเอกชน ทําใหเห็นวา การสรางขีด
ความสามารถดังกลาว จําเปนตองกระทําไปพรอม ๆ กับ การสรางขีดความสามารถใหแกภาคสาธารณะ และ
ความสามารถดังกลาว หนวยงานภาคี ผูมีสวนไดสวนเสีย องคกรพัฒนาเอกชนอื่น ๆ ที่เขารวมโครงการ จะตองมี
ความรูความเขาใจผานกระบวนการเรียนรูรวมกัน ดังนั้น การกําหนดกรอบของวัตถุประสงค และเปาหมายอันเปน
สวนหนึ่งแผนนอกจากจะเปนสิ่งรองรับของแนวทางในการปฏิบัติกิจกรรมตาง ๆ ยังเปนสิ่งที่เปนผลจากการปฏิบัติ
กิจกรรมดังกลาวดวย
4.3 สรุป
ถือไดวา แนวทางแกไขปญหาในชุมชนขององคกรพัฒนาเอกชน คือสิ่งที่สนองตอบตอ วัตถุประสงค
เปาหมาย กลุมเปาหมาย รวมถึง การสนองตอบความตองการของผูมีสวนไดสวนเสียไดเปนอยางดี ซึ่งการ
สนองตอบดังกลาวจะทําใหเกิดความชัดเจนของกิจกรรมและผลลัพธที่จะเกิดขึ้น นําไปสูการไดรับการสนับสนุน
จากทุกฝาย รวมทั้งชุมชน โดยเฉพาะผูสนับสนุนดานทุนและทรัพยากร
สิ่งดังกลาว ทําใหตองนําวิธีการที่หลากหลายในการบริหารจัดการ มาประยุกตและเขาสูกระบวนเรียนรู
ตลอดจนการตองสรางกรอบการเรียนรูใหขยายวงกวางสูภาคสาธารณะ ทําใหเกิดการพัฒนานวัตกรรมของ
กระบวนการดําเนินงานขึ้น
แบบฝกหัด
อธิบายและตอบคําถามตอไปนี้
1. กระบวนการ การจัดโครงสรางและแนวทางในการแกไขปญหาของชุมชนเปาหมายขององคกรพัฒนา
เอกชน
2. แนวทางในการแกไขปญหาของชุมชนในรูปแบบของแผนงานที่องคกรพัฒนาเอกชนจะตองนําไปใชกับ
ชุมชนเปาหมาย
3. จุดประสงคของแนวทางในการแกไขปญหาของชุมชนในรูปแบบของแผนงานขององคกรพัฒนาเอกชน
5. การสรางขีดความสามารถขององคกรพัฒนาเอกชนเพื่อทําใหเกิดประสิทธิภาพและประสิทธิผลเชิง
เปาหมาย

12. 6. คําจํากัดความของคําวา การสรางขีดความสามารถที่หลากหลาย
7. การบริหารงานดานคนหรือหลักการบริหารประสิทธิภาพขององคกรพัฒนาเอกชน
8. นักศึกษาอภิปรายและแลกเปลี่ยน รวมทั้งทํากิจกรรมในประเด็นการเพิ่มขีดความสามารถในสวนตางๆ
ขององคกรพัฒนาเอกชน ทั้งภายนอกและภายในองคกรพัฒนาเอกชน
8.1 การวางแผน
8.2 แสวงหาการสนับสนุนจากผูนําชุมชน
8.3 การเตรียมความพรอมในการดําเนินงาน
8.4 สื่อและอุปกรณที่จําเปน
8.5 การบริหารจัดการความขัดแยง
8.6 บริหารจัดการความคาดหวัง
8.7 การบริหารจัดการทุนทางสังคม
8.8 การบริหารจัดการกระบวนการมีสวนรวม
8.9 การบริหารจัดการเพื่อการปดงานหลังจากการไดขอมูลตาง ๆ ที่นาเชื่อถืออยางครบถวน

13. อางอิง
ภาษาไทย
มูลนิธิรักษทย. (2554). คูมือสงเสริมการวิเคราะหขีดความสามารถและความเปราะบางที่เสี่ยงตอการเปลี่ยนแปลง
ภูมิอากาศการวิเคราะหขีดความสามารถและความเปราะบางที่เสี่ยงตอการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศ,
สนับสนุโดย โปรแกรมดานสิ่งแวดลอม และการจัดการทรัพยากรอยางยั่งยืนรวมถึงดานพลังงาน.
คณะกรรมาธิการสหภาพยุโรป องคการแครนานาชาติ.
ภาษาอังกฤษ
Mostashari, A. (2005). An Introduction to Non-Governmental Organizations (NGO) Management.
On Iranian Studies Group at MIT.
Moshman, J. (2010). How to Start an NGO. WANGO: World Association of Non-Governmental
Organizations. Retrieved 10 September, 2015, from www.wango. org/NGONews/
July08/HowToStartAnNGO.pdf