эдийн засгийн философи

1. L-12
ТОГТВОРТОЙ ХӨГЖИЛ

2. Сэдвүүд
–Тогтвортой хөгжлийн
зарчмууд
–Тогтвортой хөгжлийн
тодорхойлолтын агуулгын
түүх

3. Áóöàõ ýåðýã õîëáîîñ ба сөрөг /Positive and
negative feedback/-ын үр дагавар.
• Áóöàõ ýåðýã õîëáîîñ /Positive feedback/:
Ýêîëîãè, ýäèéí çàñàã, óëñ òºð, ñî¸ëûí ã.ì. äèíàìèê ñèñòåìä ýåðýã ýñâýë
ñºðºã áóöàõ õîëáîîñ íèéòëýã áàéäàã.
Ýåðýã áóöàõ õîëáîîñ íü ººðèé㺺 íºõºí ¿ðæ¿¿ëýõ чàäàâõè á¿õèé
ñèñòåìèéí øèíæ чàíàð þì. Øèíæëýõ óõààí, òåõíîëîãèéí äýâøèëä
ýåðýã áóöàõ õîëáîîñ íü øèíý íýýëò áóþó á¿òýýë á¿ð
èë¿¿ áîëîâñðîíãóé íýýëò, á¿òýýë ãàðãàõ áîëîìæ îëãîäîã.

4. Ýå ð ý ã á ó ö à õ õ îë á îîñ
• Эåðýã áóöàõ õîëáîîñíû íýã æèøýý áîë àìæèëòòàé õºðºíãº
îðóóëàëòààñ îëñîí àøèã íü óëàì èë¿¿ õºðºí㺠îðóóëàõ áîëîìæ
îëãîäîã.
• Õàðèí áèä òîãòâîðòîé, òýíöâýðòýé ñèñòåìèéã õ¿ñýõ íºõöºëä ýåðýã
áóöàõ õîëáîîñ сºðºã ¿ð äàãàâàðòàé áàéæ áîëíî.
• Õºðºíãèéí áîëîí õºðºí㺠îðóóëàëòûí áóñàä îáúåêò íü äàìûí íàéìààíû
õýðýãñýë áîëñîí áîëîí òýäãýýð îáüåêòóóäûí ºðòºã íü óëàìæëàëò
ãýõýýñýý ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòýýð òîäîðõîéëîãäîæ áóé íºõöºëä ¿íý íü
òîãòâîðã¿é áîëíî.

5. Ýå ð ý ã á ó ö à õ õ îë á îîñ
• ªñºæ áóé ¿íý íü ýðýëòèéã íýìýãä¿¿ëñíýýð ¿íèéã öààøèä óëàì
ºñãºíº. Õàðèí ¿íý áóóðâàë ýðýëòèéã áàãàñãàñíààð ¿íèéã
öààøèä óëàì áóóðóóëíà. Èéíõ¿¿ ýåðýã áóöàõ õîëáîîñ íü
òîãòâîðã¿é áàéäëûã íýìýãä¿¿ëæ, çàõ çýýëä èõ õýìæýýíèé
õýëáýëçýë áèé áîëãîäîã.
• Óëñ òºð, ñî¸ëûí õ¿ðýýíä ч ýåðýã áóöàõ õîëáîîñ íèéòëýã
òîõèîëääîã. Õ¿í àìûí èõýíõ õýñãèéí ñàíàë áîäîë îëîí íèéòèéí
ìýäýýëëèéí õýðýãñýë áîëîí íºëºº á¿õèéí ñàíàë ãàðãàãчäûí
õýëñýí ¿ãýýð èëýðõèéëýãäýæ áàéäàã. Îëîíõè íü öººíõèéíõºº
¿çýë áîäëûã áóñàä õ¿ì¿¿ñ äàãàõã¿é áîëòîë øàõàëò ¿ç¿¿ëýõ
áîëîìæòîé.

6. Áóöàõ ñºðºã õîëáîîñ
/Negative feedback/
• Äèíàìèê ñèñòåì äýõ ñºрºã áóöàõ õîëáîîñ íü õî¸ð ººð ¿ð äàãàâàðòàé
áàéæ áîëíî. Òóõàéëáàë, ñèñòåìèéã òîãòâîðòîé òýíöâýðèéí чèãëýëä
õºäºëãºõ ýñâýë ñèñòåìèéã ñàâëàãààíä îðóóëíà. Ѻðºã áóöàõ õîëáîîñ
á¿õèé ñèñòåìèéí òîãòâîðòîé áóþó òîãòâîðã¿é áàéäëûã óðüäчèëàí
ìýäýõèéí òóëä ñèñòåìèéí ìàòåìàòèê çàãâàðûã ãàðãàí ò¿¿íèé
äèôôåðåíöèàë òýãøòãýëèéã áîäîõ õýðýãòýé. Ýíý íü îíîëûí íààä çàõûí
øààðäëàãà áîëîâч ïðàêòèêò íèéãýì, ñî¸ë, ýäèéí çàñãèéí öîãö
ñèñòåìèéí ïàðàìåòð¿¿äèéã øààðäëàãàòàé íàðèéâчëàëòàéãààð
òîäîðõîéëæ, òîîöîõ áîëîìæã¿é. Ãàãöõ¿¿ ýðõèé õóðóóíû ä¿ðìýýð, ñºðºã
áóöàõ õîëáîîñ á¿õèé ñèñòåì íü õýðýâ ò¿¿íèé áóöàõ õîëáîîñ íü õ¿чòýé
áîëîí ñààòàëòàé áîë òîãòâîðã¿é, ñàâàëãààòàé áîëíî ãýæ õýëæ áîëíî.

7. Сөрөг буцах холбоосын эерэг
үр нөлөө
• Ýäèéí çàñàãò ñºðºã áóöàõ õîëáîîñ ýðýëò, íèéë¿¿ëýëòèéí òýíöâýðýýð
èëýðч áàéäàã. Èéì ñèñòåì èõýâчëýí òîãòâîðòîé áàéõ áîëîâч ýðýëò,
íèéë¿¿ëýëòèéí àëü íýãýíä ñààòàëòàé áîë òîãòâîðã¿é áîëíî.
Æèøýýëáýë çàëóóчóóä áîëîâñðîëûã èë¿¿ ñîíãîõ áîë àæèëëàõ
õ¿чèí äóòàãäàõ áîëíî.

8. Тогтвортой хөгжил гэж юу вэ?
• Хүний хэрэгцээг экосистемийн даацад тохируулан хангах
зарчим.
• явцуу ут га нь экосистемүүдэд нийцтэй үйл ажиллагаа
• 1-рт : байгалийн нөөцийн хэрэглээний хэмжээ ба нөхөн
сэргээлт
• 2-рт : сэргээгдэхгүй эх үүсвэр
• 3-рт : сав шимийн шингээх чадвар
• 4-рт : байгалийн сэргээгдэх нөөцийн хэрэглээний өсөлтийг
түүний хаягдлыг дахин боловсруулж ашиглах боломжоос
хэтрүүлэхгүй байх
• 5-рт : үйлдвэрлэл эдийн засгийн үр ашиг ба нийгэм
экологийн үр дагавар
• 6-рт : хөгжлийн аливаа үйл ажиллагааны стратегийг
боловсруулахдаа эдүгээ үеийнхээ хамт ирээдүйн
үеийнхнийхээ сонирхлыг давхар бодолцож байх зэрэг болно.

9. • өргөн утга нь иргэншлийн оршин тогтнол
• Босоо чиглэл: нь хувь хүн, нутгийн экосистем, улс үндэстэн,
дэлхийн түвшинг хамруулан шаталсан судалгаа юм.
• Хэвтээ чиглэл нь эдийн засгийн, нийгмийн, экологийн,
технологийн, соёлын хэмжигдэхүүнийг босоо үе бүртэй холбох
судалгаа юм. Явцуу болон аль ч утгаар нь авч түүний босоо хэвтээ
ямар ч чиглэлээр судлахад бүгд харилцан уялдаатай байна.
Эндээс үүдээд тогтвортой хөгжил аюулгүй байдлын холбоог харж
болно.

10. • Аюулгүй байдал гэдэг нь хүн ба нийгэм, сав шимийн гадаад,
дотоод нөлөөллөөс хэрхэн хамгаалагдсан болон тэр нь
хүрээлэгч орчин ба нийгэмд сөрөг үр дагавар учруулж
болзошгүй тухай ойлголт юм.
• Аливаа сист емийн дот оод зөрчил нь байж болох эрсэдлийн
хүрээнээс халихгүй зохицуулагдахаар байвал т ийм сист емийг
т огт ворт ой гэж үзэж болно. Эндээс аюулгүй байдал гэдэг
ойлголт гарч ирнэ. Цэрэг, улс төрийн зөрчил, эдийн засгийн
хямрал, улс төрийн тогтворгүй байдал, экосистемийн сэргэшгүй
эвдрэл зэрэг нь бүгд т ухайн сист емийн аюулгүй байдал
алдагдасны илэрхийлэл.

11. Амьдралын чанар
• Хүний дундаж наслалт, боловсролын, эрүүл мэндийн соёлын,
амралтын хүнсний зэрэг зардлын хэмжээний үзүүлэлтийг
хамааруулдаг. Үзүүлэлтүүд өсч байвал амьдралын чанар
сайжирч байгаль орчны чанар сайн байна гэсэн үг.
• Дээрхийг нэгтгэн дүгнэвэл “ тогтвортой хэгжил гэдэг нь
байгаль нийгмийн аль ч т үвшиний , ямар ч т өвөгт эй
сист емийн хөгжлийг хангахдаа т үүний аюулгүй байдлыг
хадгалж, өнөөгийн болон хойч үеийнхээ амьдралын чанарыг
хэвийн т үвшинд байлгах үйл явцыг хэлнэ”

12. Тогтвортой хөгжлийн онолын түүхээс
• 1970 оны /Барбара Ворд, Рене Дюбы нар/ “ Дэлхий ерт өнцийг зөвхөн
одоогийн хүмүүс т өдийгүй ирээдүй үеийнхэн амьдрахад т охиромжт ой газар
байлгахын т улд юу хийх вэ? ” гэсэн асуулт. 20-р зууны сүүлийн 30-аад
жилийн турш Стокгольмд /1972/, Рио – Де Жанейрод /1992/, Иоханнесбургт /
2002/ хуралдаж Дэлхийн хөгжлийн загварыг тогтвортой хөгжил гэж тогтоосон
байна.
• Риогийн уулзалтаар тогтвортой хөгжлийн 3 тулгуур баганыг эдийн засаг,
хүрээлэгч орчин ба нийгэм гэж тодорхойлсон. Эдийн засаг нь бараа
үйлчилгээгээр зах зээлийг хангаж эрүүл эдийн засгийг дэлхий дахинд
бүрдүүлсэнээр тэр нь эргээд нийгэм болоод хүрээлэч орчинд үйлчлэх болно
гэж үзсэн.

13. • Х рээлэгч орчин нь ндсэн тулгуур ү ү болоыг хүлээн зөвшөөрч
амьдралыг хангах системийг хамгаалах, нөхөн сэргээх, шинэ нөөцийг
ашиглах, хог хаягдлыг шингээх экосистемийн боломжоос хэтрүүлэхгүй
байх зарчмыг хүлээн зөвшөөрсөн.
• Нийгмийн хөгжилд маш өвөрмөц өөрчлөлтүүд гарч байна.
• Ядуурлыг эдийн засгийн өсөлтөөр бууруулах оролдлого барууны
үйлдвэржсэн улсуудын эдийн засгийн уналттай давхацсан.
• Эдийн засгийн либералчлах үйл явц эрчимжихийн хэрээр хүч чадлын
ихэнх хэсэг нь үндэстэн дамжсан корпорацуудад шилжсэн байна.

14. Тогтвортой хөгжлийн 3 тулгуур багана

15. Тогтвортой хөгжлийн 4 үндсэн
нөхцөл
1. Өнөө үеийн хүмүүсийн амьдралын чанарыг дээшлүүлэх
/материалын болон оюун санааны бусад хэрэгцээ/
2. Боломжийн хэмжээнд шудрага байх /өнөөгийн болон
ирээдүйн үеийнхний хэрэгцээнд/
3. Экосистемийн боломжид /хязгаарлалтад/ бодитой
/хүндэтгэлтэй/ хандах
4. Ирээдүй үеийнхэнд хэрэгцээгээ хангах боломжийг үлдээх

16. Тогтвортой хөгжлийн хөрөнгийн талаар
“Зөөлөн” ба “Хатуу” үзэл
• “Зөөлөн” үзэл: байгалийн нөөц давуу байр эзэмшдэггүй бөгөөд хүрээлэгч орчин нь
/биосфера+ноосфера/ хөрөнгийн нийлмэл хэлбэр болно.
• “Хат уу” үзэл: хөрөнгийн хэлбэрүүд бие биенээ орлох боломжгүй гэж үздэг. Озоны давхарга,
байгалийн төрөл зүйл зэрэг байгалийн хөрөнгийн зарим хэлбэр алдагдвал хүмүүний амьдралд
хохирол учруулж болзошгүй.
• “ Худалдаж авч болдоггүй ” эсвэл “ Худалдаж болдоггүй ” хөрөнгийн төрөл бас байдаг.
• Хөрөнгийн хатуу ба зөөлөн үзлийг шийдвэр гаргахад яаж ашиглах талаар 3 янзын арга байна.
• “ Хож-хож-бас дахин хожих ” агуулга шийдвэр: Шийдвэрийн давуу тал нь тогтвортой хөгжлийн
зорилготой нийцэж дараах шаардлагыг хангасан байна.
– Өнөө үеийнхний материаллаг хэрэгцээг сайжруулж. Улс шудрагаар өргөн дэлгэр
болгох
– Хүрээлэгч орчныг сайжруулж, аливаа асуудлыг шийдвэрлэх боломжийг нэмэгдүүлэх
– Өсөн нэмэгдсэн хөрөнгийг ирээдүйд шилжүүлнэ.

17. • Энд нэхээр 3 давхар хожоо гарч шаардлагыг ү бүрэн хангаж
байна.
• “Солилцоо” – ны агуулгатай шийдвэр: Ашиг хонжоо алдагдлын
аль алинаас нь хамаарна. Ашиг хонжоо нь хангалттай байвал
алдагдлаа нөхөөд цааш үргэлжлэнэ. үүнийг солилцооны бүс гэх
бөгөөд шийдвэр гаргахын тулд зөвшөөрөгдсөн бүс хэрэгтэй.
• “Явуургүй” шийдвэр: Байгалийн нөөцийг сүйтгэх, хүний эрх
зөрчих зэрэг хязгаарлалтын хүрээнд явагдахаар байвал
хэрэгжих боломжгүй, явуургүй болж мухардалд орно.
• Үүнээс үндэслэн Тогтвортой хөгжил гэдэг ойлголт бол сав
шимийн болон оюун шимийн экологийн тэнцвэрийг хангаж
цэвэр ариун орчинд эрдэм боловсролтой, эрх чөлөөтэй, эрүүл
саруул амьдрах үйлдвэрлэл хэрэглээний болон соёл
иргэншлийн шинэ зарчим юм.

18. Мянганы тунхаглал
2000 оны 9 дүгээр сард Нью-Йорк хотноо дэлхийн 191 үндэстний 147төр засгийн тэргүүнүүд Нэгдсэн үндэсний
Мянганб Тунхаглалыг баталжээ. Мянганы хөгжлийн зорилтууд нь НҮБ, Дэлхийн банк, Олон улсын валютын сан,
олон улсын эдийн засаг хөгжлийн байгууллагууд харилцан тохиролцсоны үндсэн дээр томъёолсон 8 зорилго, 18
зорилт тэдгээрийн хэрэгжилтийг хянах 48 шалгуур үзүүлэлттэй юм.
• Мянганы хөгжлийн зорилтууд
• Зорилго 1. Хэт ядуурал, өлсгөлөнг бууруулах
• Зорилт 1: Амьжиргааны баталгаажих түвшнээс доогуур орлоготой иргэдийн
• эзлэх хувь хэмжээг 1990-2015 онд 2 дахин бууруулах
• Зорилт 2: Өлсгөлөнд нэрвэгдсэн хүмүүсийн тоог 1990-2015 онд хоёр дахин бууруулах
• Зорилго 2. Бүх нийтээр бага боловсрол эзэмших
• Зорилт 3: 2015 он гэхэд бүх охид, хөвгүүдэд бага боловсрол олгох
• Зорилго 3. Хүйсийн тэгш байдлыг дэмжин хөгжүүлж, эмэгтэйчүүдийн эрх
мэдлийг нэмэгдүүлэх
• Зорилт 4: Хүйсийн ялгааг 2005 он гэхэд бага болон дунд боловсролд,
• 2015 он гэхэд бүх шатны боловсролд арилгах

19. • Зорилго 4. Хүүхдийн эндэгдлийг бууруулах
• Зорилт 5: 1990-2015 онд 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийг
• гуравны хоёроор бууруулах
• Зорилго 5. Эхчүүдийн эрүүл мэндийг сайжруулах
• Зорилт 6: Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн шаардлагатай тусламж
үйлчилгээг зохих насны хүн бүрт хүргэж, 1990-2015 онд эхийн
эндэгдлийг дөрөвний гурваар бууруулах
• Зорилго 6. Хүний дархлалын халдварт вирус/Дархлалын
олдмол
• хам шинж (ХДХВ/ДОХ) болон бусад өвчинтэй тэмцэх
• Зорилт 7: 2015 он гэхэд ХДХВ/ДОХ өвчний тархалтыг зогсоож,
бууруулж эхлэх
• Зорилт 8: 2015 он гэхэд сүрьеэ өвчний тархалтыг зогсоож, бууруулж
эхлэх

20. • Зорилго 7. Байгаль орчны тогтвортой байдлыг хангах
• Зорилт 9: Тогвортой хөгжлийн зарчмуудыг улс орны бодлого, хөтөлбөрүүдэд тусгаж,
байгалийн нөөцийн хомсдлыг арилгах
• Зорилт 10: 2015 он гэхэд баталгаат ундны ус хэрэглэж чадахгүй
• хүмүүсийн хувь хэмжээг 2 дахин бууруулах
• Зорилт 11: 2020 он гэхэд орон байрны нөхцөл муу хүмүүсийн аж байдлыг
мэдэгдэхүйц сайжруулах зорилтыг хангах
•
• Зорилго 8. Хөгжлийн төлөө дэлхий нийтийн түншлэлийг хөгжүүлэх
• Зорилт 12: Нээлттэй, дүрэм журамд тулгуурласан, урьдчилан тооцож болохуйц, үл
ялгаварлан гадуурхах худалдааны болон санхүүгийн тогтолцоог цаашид хөгжүүлэх
• Зорилт 13: Далайд гарцгүй Монгол орны онцгой хэрэгцээ шаардлага
• Зорилт 14: Гадаад өрийг урт хугацаанд тогтвортой болгох үүднээс үндэсний
• болон олон улсын хэмжээнд арга хэмжээ авах замаар хөгжиж буй орнуудын өрийн
асуудлыг иж бүрнээр шийдвэрлэх
• Зорилт 15: Хөгжиж буй орнуудтай хамтран залуучуудад зориулсан аятай, бүтээмж
өндөртэй ажлын байр бий болгох стратеги боловсруулж, хэрэгжүүлэх

21. • Анхаарал тавьсанд
баярлалаа