нийгмийн философийн семинарууд. 2-16

1. Нийгмийн амьдралын үзэгдэлд
хандах матералист ба идеалист,
фаталист ба волюнтарист
хандлага
СЕМИНАР 2.

2. Нийгмийн амьдралын авч үздэг
олон философи үзэл бие даасан
тогтолцооны хувьд биш боловч
танин мэдэхүйн тодорхой
хандлага болдог утгынхаа хувьд
арга зүйн ач холбогдолтой байдаг.

3. Материалист хандлага
Марксист- ленинист философичид
Маркс, Энгельс нарын өвийг туйлшруулан
баримтлаад нийгмийг танин мэдэхүйн
салбарт ертөнцийг үзэх үзлийн талаар ганц
үнэн хандлага байдаг нь диалектик
материалист хандлага бөгөөд энэ талаар
бусад аливаа хандлага бүгд идеалист,
тодруулбал хуурамч шинжтэй хэмээн
тунхаглаж ирсэн.

4. Материалист янз бүрийн хандлага
 Газар зүйн номлол
 Мальтусын сургаал
 Хүний арьсны өнгөөр ялгаварлах номлол
 Дарвинизмыг нийгмийн судалгаанд нэвтрүүлж,
нийгмийн үзэгдлүүдийг биологийн үзэгдэлтэй адилтгадаг
янз бүрийн онол XIX-р зуунд үүссэн.
a) Амьтанчлах (органик) онол
b) Социал дарвинизм
 Механикчлах ба физикчлэх номлол
 Бихевиоризм
 Түүхийн материализм
 Технологийн детерминизм

5. Газар зүйн номлол:
 Эртний сэтгэгчид хүмүүсийн зан ааш,ёс
заншил,зэрэг нийгмийн зарим үзэгдэлд газар зүйн
орчин цаг уур чухал нөлөөөтэй гэж авч үзсэн.
Энэ онолыг детерминизм гэж нэрлэдэг. XVI-XVII-
р зууны үед европд бие даасан нолол болж
бүрэлдсэн. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн амьдралын
өөрчлөлтүүдийг шийдвэрлэх хүчин зүйл нь, мөн
нийгмийг судлах үйл ажиллагааны эхлэл объект
нь газар зүйн орчин мөн гэдэг үзэл юм.

7. Мальтусын сургаал
Нийгмийн хөгжилд хүн амын хэт
өсөлт саад учруулдаг.XVIII-р
зууны английн эдийн засагч
ламтан Т.Р.Мальтусын сургааль
бол нийгмийг материалистаар
авч үздэг.

8. Арьсны өнгөөр ялгаварлах номлол
 XIX-р зууны сүүлийн хагасаас хойш өрнөдөд
бүрэлдсэн(Х.А.Ө.Я-расизм) иргэншлийн
цэцэглэлтийн гол баталгаа нь арьсны цэвэр
байдал . Гэвч арьстны цэвэр байдал удаан
хадгалагдаж чаддаггүй учир гарал холилдоон,
зэрэг зиндаанаас шалтгаалан амьдралын хэв
маягийг эвдэж, хүний үүлдэр, ясыг муутгаж
нийгмийн бүтцийг уналтанд ороход хүргэдэг.

9. Дарвинизм
Дарвинизмыг нийгмийн судалгаанд нэвтрүүлж,
нийгмийн үзэгдлүүдийг биологийн үзэгдэлтэй
адилтгадаг янз бүрийн онол XIX-р зуунд үүссэн.
a) Амьтанчлах (органик) онол
b) Социал дарвинизм
Английн философич Г.Спенсер үндэслээд нийгмийн
үзэгдлүүдийг амьтны зүйлстэй адилтган өөрөөр
нийгэм,нийгмийн хүн амьтан хоёрын чанарыг үл
ялгаатай гэж үзсэн.
XIX-р зууны эцэс XX-р зууны эхээр үүссэн. Байгалийн
шалгарал, амьдралын төлөөний тэмцэл хоёр бол
нийгэм шийдвэрлэх ба түгээмэл ач хобогдолтой.

10. Механикчлах ба физикчлэх
номлол
Нийгмийн амьралын үзэгдлүүдийг физик
зүйлстэй тодорхой байдлаар XIX-р зуунд
бие даасан номлол болон үүссэн. Гол
төлөөлөгч Г.Ч.Кэри “хүн амын тархалт,
төвлөрөл бол физик дэх таталзал
түлхэлцлийн хуультай адил бас хүн
нийгмийн молекул юм.

11. Бихевиоризм
XIX-р зууны эцэс XX-р зууны эхээр
үүссэн. Хүн амьтан хоёрын авир
үйлдэл бол гадны орчны нөлөөнд
хөдөлгөөнөөрөө болон авиа үгээрээ өгч
буй янз бүрийн хариуны цогц мөн.

12. Түүхийн материализм
XIX-р зууны 40-өөд оноос үүссэн. Өнөө ч
гэсэн багагүй нөлөөтэй оршиж байгаа.
Эдийн засгийн онолын үүднээс зохих
үнэлгээ өгөх үйл ажиллагаа Маркс,
Энгельс нар үндэслэж ленин зэрэг
түүний шавь нар хүчтэй хамгаалж
ирсэн.

13. Технологийн детерминизм
Эдийн засгийн хүчин зүйл
болохынх нь хувьд техникийг авч
үздэг түүнийг нийгмийн асуудалд
материалистаар ханддаг нэг
чиглэлд хамааруулна.

14. 2.Идеалист хандлага
Идеалист
хандлага
Обьектив
хандлага
Сүбъектив
хандлага

15. Субьектив хандлага
XVIII зууны материализмын зарим төлөөлөгчид
хүний оюун ухааны хөгжлийн төлөвшил бол
нийгмийн тодорхой үзэгдлийн шалтгаан мөн гэж
үзэж, тухайлбал христос шашинд шүтэн бишрэх үйл
явц бол хүмүүсийн боловсрол дутмагаас болж буй
хэрэг мөн гэсэн дүгнэлт хийжээ.

16. Объектив хандлага
Эртний үед ч гэсэн хүн төрөлхтөний түүхийг объектив
идеалистаар авч үздэг шашны болон идеалист олон
сургаал байжээ. XIX зууны үеэс хойш нийгмийн
сэтгэлгээнд үлэмж нөлөө бүхий олон хэлбэрийн
объектив идеалист философи үүсэн оршиж байгаа.

17. Нийгмийн амьдралд хандах фаталист ба
волюнтарист хандлага
 Энэ хоёр бол түүхийн зайлшгүйд хандах эсрэг
тэсрэг хоёр арга зүйн хандлага юм.
 Фаталист хандлага: Хувь заяа хүнд анхнаас нь
хүнд заяагдсан байдаг.хэмээгч фаталист үзлийг
эртний гүн ухаантнууд буюу гүнз будда зэрэг
сэтгэгчид гүн ухаан ёс суртахууны үүднээс
номлож улмаар тэр шашны бишрэл болж
хувирсан.

18. Волюнтаризм хандлага: нийгэмд
шалтгаан байдаг боловч энд хууль зүй
тогтол биш харин тохиолдол
ноёрхдог гэж үздэг. Гэхдээ тохиолдол
бол нийгмийн амьдралд зөвхөн хүсэл
эрмэлзэлээр тодорхойлогч сүбъектив
шинжтэй байдаг. Улмаар цөөнгүй
нөхцөлт обьектив шинжтэй
байдгийг нь үндэсгүй үгүйсгэжээ.

19. Дүгнэн дурьдваас фатализм,
волюнтаризм хоёр бол нийгмийг
танин мэдэхүй дэх сэтгэлгээний хэв
маягийн хувьд бие биеэ үгүйсгэдэг
сацуу бие биеэ нөхцөлдүүлж байх
ёстой хоёр арга зүйн хандлага мөн.

22. Нийгэм бол систем. Нийгмийн ахуй ба
үйл ажиллагаа
Семинар 3

23. Нийгэм бол өөрөө хөгжигч
тогтолцоо
 энэ хариулт нийгмийн мөн чанарыг ухаж ойлгоход
хангалттай биш.
 Нийгмийн олон салбар шинжлэх ухаанд (нийгмийн
философи, түүхийн философи, социологи, түүх, улс
төр эдийн засгийн ухаан, соёл судлал ã.ì) хэрэглэгддэг
 "нийгэм"-ийг
 Монгол хэлэнд “хүний хамтын амьдралын өвөрмөц
төлөв байдал”
 эртний латин sосi (еtas),
 Англи Sосietу,
 Орос общество, социум

24. Нийгэм бол амьд системийн хөгжлийн дээд
бүтээгдэхүүн бөгөөд олон элементээс
тогтсон систем.
 Õөдөлмөр, хөдөлмөрийн бүтээгдэхүүн, өмчийн
янз бүрийн хэлбэрүүд болон өмчийн төлөөх
олон үе зууны тэмцэл, улс төр, төр, нийгмийн
олон төрлийн байгууламжууд, оюун санааны
амьдрал.
 Нийгмийг бас хүмүүсийн зан байдал,
тэдгээрийн хоорондын болон байгальтай
харьцах үйл явцын ººрөө зохион áайгуулагддаг
систем гэж үзэж болно.

25. Áид хүний нийгмийг бүхэлд нь авч
үзэхдээ бүх хүмүүсийг багтаасан нэгдэл
хэмээх утгаар ойлгодог.
 Íийгэм бидний өмнө аливаа нэг газар нутаг
дээр хоорондоо салангид маягаар амьдарч буй
нийтлэг сонирхолгүй, зорилгогүй, нийтлэг үйл
хэргээр хоорондоо холбогдоогүй, хөдөлмөрийн
идэвхигүй, уламжлалгүй, эдийн засаггүй,
соёлгүй гэх мэтээр тодорхой тооны тархай
бутархай хүмүүс хэмээн ойлгогдох болно.
 Тэгэхлээр нийгэмд амьдрахын тулд хүмүүс
бүтээгдсэн гэж ойлгох нь үнэнд илүү нийцэнэ.
 Нийгмийн тухай ойлголтонд эдүгээ амьдарч буй
хүмүүс төдийгүй өнгөрсөнд амьдарч байсан,
ирээдүйд амьдрах үе удмууд бүгд хамрагдана.

26. Хүн амьдрах нийгмээ өөрөө сонгодоггүй гэдгийг
онцлон тэмдэглэх нь чухал.
 Нийгэм өөрийн хөгжлийнхөө ямар ч шатанд олон талт
нэгдэл, хүмүүсийн янз бүрийн нарийн үзэгдэл
харилцан холбооны давхцал байдаг.
 Нийгмийн амьдрал, түүнийг бүрдүүлж буй хүмүүсийн
амьдралаар хязгаарлагддаггүй.
 Нийгмийн техник, хэл, шинжлэх ухаан, философи,
урлаг, ёс суртахуун, эрх зүй, улс төр гэх мэт
материаллаг болон оюуны соёлыг хэсэг бүлэг хүмүүс
бий болгодоггүй.
 Хүмүүсийн хоорондын нарийн ээдрээт харилцаа,
үйлдлүүд, эдгээрийн үр дүн бүгд нийлээд нийгэм
хэмээх нэгэн бүрэн бүтэнлэгийг үүсгэдэг.

27. Íийгэм бол á¿õýëëýã зүйл бөгөөд түүхэн явцад үүсээд
тасралтгүй хөгжиж ирэхдээ чанарын өөрчлөлт хувирал
бүхий үе шатуудыг дамжиж ирсэн нарийн нийлмэл систем
 Энэхүү системийн ерөнхий зүй тогтол нь түүнд
багтаж буй элемент бүрийн шинж төлөвийг
тодорхойлоод зогсохгүй хөгжлийн ерөнхий чиг
хандлагыг тогтоодог.
 Ийм учраас нийгмийн элемент бүрийг ойлгохын
тулд дор бүрийнх нь утгыг гэхээсээ илүү бусад
элементүүдтэй хэрхэн холбогдож байгаа нь уг
элементийн утгыг нь бүрэн тайлахад чухал юм.
 Нийгмийн орших үндэс нь хүний хөдөлмөр учраас
үүнээс үүдэлтэй тодорхой олон янзын холбоо
харилцааны цогц бүхий нэгдмэл нийгмийн
организм байж чаддаг.

28. 2. Нийгмийн бүтэц
 Íийгмийн бүтэц дараах элементүүдээс бүрдэнэ.
 Үйлдвэрлэл, түүний үндсэн дээр бүрэлдэж буй
болсон эдийн засгийн, нийгмийн, социаль (анги,
үндэстэн, гэр бүлийн) болон улс төрийн
харилцаанууд, мөн түүнчлэн оюун санааны хүрээ
(шинжлэх ухаан, философи, урлаг, ёс суртахуун,
эрх зүй, улс төр, шашин зэрэг) багтана.
 Нийгэм, хүн гэж дангаараа байдаггүй. Хүмүүсийн
нийгмийн зохион байгуулалтын тодорхой
хэлбэрүүд л оршин байдаг.
 Нийгмийг бүрдүүлэгч элемент бүр хоорондоо
нарийн бүтэц, үүргийн зохион байгуулалттай.
 Эдийн засаг, улс төр, шинжлэх ухаан, зан
суртахуун, урлаг, гэр бүл, шашин зэрэг нь өөр
хоорондоо холбогдохгүйгээр оршин байж
чаддаггүй.

29. Нийгэм гэсэн бүхэллэг çүйлгүйгээр, хүмүүсгүйгээр,
хоорондоо нарийн уялдаа бүхий нийгмийн
харилцааны системгүйгээр эдийн засаг, улс төр, зан
суртахууны аль нь ч оршиж чадахгүй.
 Улс төрийн байгууллагууд, эдийн засгийн холбоо,
эрхийн нормууд, гэр бүлийн харилцаа, хамаатан ураг
төрөл, үндэсний болон бусад харилцаанууд
хүмүүсийг нэгтгэхийн зэрэгцээ нэгдмэл хамт олны янз
бүрийн хувилбараар тэднийг бие биенийх нь эсрэг
сөрөн зогсоход хүргэдэг. Æèø: øàøèí ба улс төрийн
байгууллага
 Хүмүүс өөрийн амьдрах нийгмийн үйлдвэрлэлийн
үйл явцыг тасралтгүй явуулж байдаг. Нийгмийн
материаллаг баялагийн үйлдвэрлэл, өөрсдийгөө
нийгмийн амьтан мөний хувьд нөхөн уйлдвэрлэхийн
хамт хүмүүсийн хоорондын харилцааны зохих хэв
маяг, харилцааны хэлбэрүүд (коммуникаци), үзэл
санааг ч ¿йлдвэрлэж байдаг.

30. Нийгэмд аж ахуй, эдийн засаг, улс төр, гэр бүлийн,
үзэл суртлын шинжтэй харилцаанууд хоорондоо
эвцэлдэн орооцолдсон байдаг.
 Энэ бүхэí харилцан үйлчлэлцэж, хувирч, янз бүрийн өнгө
аястай болж холилдон, нийгмийн амьдрал гэсэн нэгдмэл
урсгалыг бүтээдэг.
 Энэ урсгалын амьдрах үндэс нь хөдөлмөр. Хүмүүсийн хувь
тавилан гайхмаар олон өнгө, учиг холбоосоор үргэлж
холбогдон нэхэгдэхийн хамт хүмүүñ өөрсдөө амьдралын
өдөр тутмын үйлдэл хэмнэлээрээ холбож бүтээсээр ирсэн
түүхтэй.
 Íийгэм л хүмүүсийн хэвийн амьдрах гол үндсэн ахуй болж,
үүний хүрээнд хүн хөгжиж, байгалийн хатуу ширүүн
сорилтыг бусадтай хамтаар даван туулах бололцоог олдог.
 Нийгэм хувь хүний эрх чөлөөг тодорхой норм, зан заншил,
эрх болон үүргээр хязгаарладаг ч энэ нь нийгмийн
гишүүдийн нийтлэã эрх ашгийн үүднээс хэрэгжин байдаг.

31. 3. Нийгмийн харилцаа
 Үе удмууд солигдож байсан ч хүмүүсийн үйл ажиллагаанд
тусгагдаж, тухайн үеийн нийгмийн мөн чанарыг тодорхойлдоã
тодорхой хэв маяг бүхий харьцангуй тогтвортой харилцааны
цогцыг нийгмийн харилцаа гэнэ.
 ª/õ нийгмийн харилцаà гэдэг нь хүмүүсийн үйл ажиллагааны
хэлбэр болохын хамт хувь хүний хүсэл зоригоос үл
хамаарсан объектив шинжтэй.
 Õүн хорвоод мэндлэхдээ түүний өмнө нэгэíт бүрэлдэн
тогтоод үйлчилж байсан нийгмийн харилцааны тодорхоé хэв
маягийг хүсээгүй ч гэсэн хүлээн авч тодорхой нийгэм, анги,
нийгмийн бүлэг, үндэстэн, хамт олон гэх мэтийн хувьд нэг
гишүүн нь учраас бусад хүмүүстэй нийгмийн янз бүрийн үйл
ажиллагаа явуулж байж түүгээрээ харилцаанд ордог.
 Íийгмийн харилцаа нь хүнийг нийгмийн амьтан болгон
төлөвшүүлдэг. Энэ үйл явцыг нийгэмшил (социализацè)
хэмээдэг.

32.  Нийгмийн харилцаа нь :
 Õүнийг төлөвшүүлэхийн зэрэгцээ нийгмийн
практикт багтаан оруулах хэрэгсэл болдог.
 Хүí нийгмийн тодорхой үйл ажиллагаа
явуулна гэдэг нь бүтээгдэхүүи үйлдвэрлэнэ
гэсэн үг.
 Энэ бүтээгдэхүүнээрээ өөрийнхөө хэрэгцээг
хангаад зогсдоггүй бусдынхыг ч хангадаг.
 Хүн өөрийнхөº хангагдаагүй үлдсэн (өөрөө
бий болгож чадахгүй) хэрэгцээã хангахын
тулд бусад хүмүүсийн бүтээсэн зүйлийг
хэрэглэснээр тэдгээртэй үйлдвэрлэлийн
тодорхой харилцаанд багтан ордог.

33.  Íийгмийн õàðилцаа íü: õүмүүсийг холбож байдгийн
зэрэгцээ тухайн зөөвөрлөгчийн үүргийг давхар
гүйцэтгэдэг.
 Хүмүүс хөдөлмөрийн багаж зэвсгийг ашиглах явцдаа
áагажтай хэрхэн харьцах талаар өмнөх нийгэмд
хуримтлагдсан òîдорхой туршлагыг эзэмшдэг.
 Ийм замаар хүмүүс шинэ мэдлэгийг олж авч байдаг.
Аливаа мэдлэг нэг үе удмаас нөгөөд шууд
залгамжлагддаггүй.
 Харин мэдлэг дам хэлбэрээр өмнөх үеийн хүмүүсийн
хэрэглэж байсан хөдөлмөрийн багаж зэвсэг, ýäëэж
байсан эд юмст нь биежин, амьдралын дадал, эв
дүй, өдөр òутмын ажиглахуй, хөгжүүлж буй шинжлэх
ухаан зэрэгт нь шингэж, хадгалагдан дараагийн үед
залгамжлагдана.

34.  Нийгмийн харилцааг түүхийн тодорхой үе
шатанд амьдарч áуй бодит хүмүүс бодит үйл
ажиллагааныхаа үрээр бүтээдэг.
 Товчоор, нийгмийн харилцаа нь үйл
ажиллагааны хэлбэр болдог.
 Дээр хэлснээс үзвэл нийгмийн харилцаа нь
идэвхитэй, тогтвортой чанартай байхын
зэрэгцээ тухайн нийгмийг чанарын хувьд
тодорхой ä¿ð төрхтэй болгодог.
 Иймд аливаа нийгмийг өөрчлөн байгуулна
гэдэг нь нийгмийн хуучин харилцааг бүхэлд
нь устгаж, шинэ маягийн харилцаагаар
солихыг хэлнэ.

35. Нийгмийн харилцааг гарал үүсэл (генезис)
болон нийгмийн ухамсартай харилцан
үйлчлэлцэх áàйдлаар нь материаллаг ба
үзэл суртлын гэж ангилдаг.
 Материаллаг харилцаа гэдэг нь хүмүүсийн ухамсраар
дамжаагүй бүрэлдэн тогтсон харилцааг хэлнэ. Энэ бол
материаллаг ¿éлдвэрлэлийн эргэн тойронд түүний
талаар хүмүүсийн хооронд ¿үссэн өмч, хуваарилалт,
хэрэглээ, солилцооны талаарх харилцаа
 Үзэл суртлын харилцаа нь материаллаг харилцаан
дээр òулгуурлан хөгжих бөгөөд хүмүүсийн нийгмийн
ухамсраас шууд шалтгаалдаг.
 Жишээ нь, нийгэм дэх анги бүлгүүдийн улс төрийн
òэмцэл, улс төрийн харилцаа нь тухай анги бүлэг өөрийн
ашиг ñонирхолоо ухамсарласан үед л бүрэлдэн тогтдог.
 Мөн эрхийн харилцаа нь нийтээр зөвшөөрөгдсөн эрх,
эрхийн хэмжээ, түүнийг õàмгаалж сахиулдаг төргүйгээр
оршин тогтнох аргагүй юм.

36.  Нийгмийн харилцааны системийг бүтцийн хувьд
бүрэлдүүлдэг шийдвэрлэх үүрэг бүхий элемент бол
үйлдвэрлэлийн харилцаа юм.
 Үйлдвэрлэлийн харилцаа нь хоёр үүрэг гүйцэтгэнэ.
 1-рт: íийгмийн үйлдвэрлэлийн аргын нэг тал,
нийгмийн үйлдвэрлэх хүчний хэрхэн үйлчлэх, хөгжих
нийгмийн хэлбэр болдог.
 2-рт: нийгмийн ухамсар төдийгүй үзэл суртлын
харилцааг тодорхойлдог объектив үнäýñ болдог.
 Нийгэм бол олон үл мэдэгдэхтэй тэгшитгэл мэт олон
хүчиí зүйлийн харилцан үйлчлэл дээр тогтсон нарийн
систем юм.

37. 4. Нийгмийн социаль бүтэц
 Түүхэн явцад бүрэлдэн тогтсон, нарийн дэс дараалал.
бүрэн бүтэнлэг чанар бүхий нийгмийн янз бүрийн
элементүүä: хувь хүмүүсийн өөр хооронд болон
хүмүүсийн нийтлэгүүä (овог, аймаг, ястан, үндэстэн, гэр
бүл), анги бүлгүүдийн холбоо харилцааны харьцангуй
тогтвортой систем юм.
 Нийгмийн социаль бүтцийн гол утгыг нийгмийн
үйлдвэрлэлийí арга, хөдөлмөрийн хуваарилалтын эдийн
засгийн хүрээнээг эхлэн хайх хэрэгтэй.
 Нийгмийн гишүүн хүмүүжлийн нарийссан олон шат
дамжлагыг туулан өнгөрөхдөө оюун ухаан, ёс суртахуун,
тухайлбал, авьяас, сонирхол, зан төрх, амьдрал аж
байдлын бололцоо зэрэã өгөгдлөөрөө харилцан адилгүй
байдаг.
 Çалуу иргэн санаатай ч юм уу, тохиолдлоор ч юм уу
нийгмийн аль нэгэн тодорхой бүлэãò багтан ордог.

38.  Эдийн засаг оюун санааны хувьд зүй зохистой
зохион байгуулагдсан нийгэмд А.Сен-Симоны
анх мэргэн томъёолсон "Хүн бүхэн чадлынхаа
хирээр, хүн бүхэнд хийснээр нь" хэмээх
христосын зарчим ямар нэг хэмжээгээр
үйлчилж байдаг.
 Харамсалтай нь энэ зарчмыг зөвхөн идеаль
нийгэмд (санаанд дүрсэлсэн байдлаар)
хэрэгжих бололцоотой.
 Хамгийн зүй зохистой нийгэмд тэгш эрх хуулийн
өмнө байæ болох боловч бусад нийгэмд тэгш
бус байдал ноёрхоно.
 Хүмүүñ( төрөлх байдал, оюун ухаан, зан
төрхºөрөө адил биш.Нэг хэсэã нь бие
бялдараар илүү байхад нөгөөх нь сэтгэн бодох
чадвараар илүү байж болно.

43. Семинар 4
Нийгэм ба бие хүн
• Нийгэмд гүйцэтгэх бие хүний
үүрэг
• Оролцооны хэлбэрүүд

44. Нийгэм ба Бие хүн...
Нийгэм ба бие хүн нь салшгүй ойлголтуудын нэг
юм.
Нийгмийн амьдрал нь бие
Нийгэм нь хүмүүсийн
хүмүүсийн оролцоо идэвхтэй
үйл ажиллагаанаас ихээхэн
шалтгаалдаг.
Жишээ нь : Бүх нийтийг
суурь боловсролтой болгох
ухамсартайгаар бүтээж, хувирган
өөрчилж байгаа бодит байдал,
орчлон ертөнцийн юмс
үзэгдлийн дээд хэлбэр түвшин
юм.
Нэг талаас нийгмийн
харилцааны бүтээгдэхүүн, нөгөө
талаас нийгмийн болон хувийн
үйл ажиллагаанд идэвхитэй
бүтээлч оролцдог, тодорхой
ухамсартай хувь хүнийг бие хүн
гэнэ.

45. Нийгэм ба Бие хүн...
Төр, нийгмээс тавьж байгаа
шаардлагыг биелүүлж нийгэмдээ
тодорхой үүрэг гүйцэтгэх нь иргэн
бүрийн зайлшгүй биелүүлэх эрхэм
зорилго байдаг.

46. Нийгэм ба Бие хүн...
Иргэн хүн нийгэмдээ тодорхой
үүрэг гүйцэтгэнэ гэдэг нь заавал
дарга, сайд, удирдагч байх
албагүй. Хүн бүр өөрт ноогдсон
үүргээ бусдаас дооргүй
биелүүлснээр нийгмийн үүрэг
хэрэгждэг.

47. Энэ малчин залуу нийгэмд гүйцэтгэх үүргээ
биелүүлж байгаа болов уу ?

48. Тэд ч мөн адил...

49. Тэд ч мөн адил ...

50. Энэ хүүхэд ч мөн адил...

51. Бие хүн бүрийн зайлшгүй биелүүлэх үүрэг...
• Өөрийн эрүүл мэндийг хамгаалж эрүүл саруул байж
мэргэжил сонирхол хэрэгцээт ажил үйлдвэрлэл эрхлэх
чадвартай байх.
• Төрийн хууль тогтоомжуудыг хэрэгжүүлж гэмт хэрэг зөрчилд
холбогдохгүй иргэнийхээ үүргийг биелүүлэх

52. Бие хүн бүрийн зайлшгүй биелүүлэх үүрэг...
• Нийгмийн амьдралын аль нэг салбарт заавал хөдөлмөрлөж
нийгмийн бүтээн байгуулалтад оролцсоноор өөрийн
амьдралыг тэтгэх цалин хөлс авах.
• Хуулинд зааснаар төр нийгэмдээ татвар төлөх, бүх төрлийн
даатгалд хамрагдах.

53. Бие хүн бүрийн зайлшгүй биелүүлэх үүрэг...
• Хүүхэд өсвөр үеийнхнийг халамжлан зөв хүмүүжил
төлөвшилтэй болгох
• Оршин байгаа орон нутаг байгаль орчноо хамгаалах, нөхөн
сэргээх, байгалийн хишгийг зүй зохистой хүртэх.

54. Үүргээ биелүүлснээр ямар ашигтай вэ ???
Нийгэмд гүйцэтгэх ёстой үүргээ биелүүлж,
төр нийгмээс өөрийн хэрэгцээт халамж
үйлчилгээг хүртэх эрхтэй болдог.

55. Хүн, хувь хүн , бие хүний тухай ойлголт
Бие хүн нь нийгэм, түүхийн бүтээгдэхүүн бөгөөд
бие хүний тухай өгүүлэхэд түүний биологийн болон
төрөлхийн шинжүүд хийсвэрлэгдэн ойлгогддог юм.
Бие хүн бол нийгмийн доторх хүн, түүхт процессын
обьект, субъект нь юм.
Зөвлөлтийн нэрт сэтгэл зүйч А.Н.Леонтьв бие
хүн бол нийгэм түүхийн хожмын бүтээгдэхүүн, хүний
нийгэм залгамжлалын бүтээгдэхүүн юм гэж бичсэн
байна. Товчоор хэлбэл, бие хүн нь нийгэм-түүхийн ба
нийгэм залгамжлалын харьцангуй хожмын
бүтээгдэхүүн юм.

56. Бие хүн “Бие хүн” (Person)
гэдэг нь угтаа сэтгэл судлалын
ухагдахуун биш, харин хүний асуудлыг
судалдаг тусгай шинжлэх ухаануудад
хэрэглэгддэг ойлголт . Бие хүний шинж
чанаруудыг физик болон сэтгэцийн
гэсэн эсрэг тэсрэг хэсгүүдэд хуваан
судлах боломжгүй. Хэрэв бид бие
хүнийг өөрийгөө тодорхойлогч,
зорилго чиглэлтэй, бүхэллэг цогц,
ухамсаргүй, гүн гүнзгий шинж
чанартай гэж үзвэл энэ нь ухамсрын
агуулга юмуу бие махбодийн шинж
чанарт биш харин “сэтгэцийн” болон
“биетийн” шинж чанар хоёулаа нэг
адил хамаарах “цогц ” нэгдлийг авч
үзэх хэрэгтэй гэсэн үг.

57. Нийгэмд бие хүний эдлэх эрх
үүрэг

58. Нийгэмд бие хүний эдлэх эрх, үүрэг
Хүн байгалийн зүй тогтлоор төрж өсдөг учраас байгалийн амьтан мөн
боловч оюун санаа сэтгэхүйн өндөр хөгжилтэй нийт олноороо амьдарч оюун
ухааныхаа хүчээр хамтран хөдөлмөрлөж нийгэмшин амьдардаг болохоор
нийгмийн амьтан билээ. Нийгмийн амьдрал нь бие хүмүүсийн оролцоо
идэвхтэй үйл ажиллагаанаас ихээхэн шалтгаалдаг. Иргэдийн хөгжлийн
түвшингөөр нийгмийн хөгжлийн түвшин тодорхойлогдож байдаг. Иймд
иргэнийг хөгжүүлэхэд нийгмийн хэрэгцээ байнга өндөр шаардлага тавьж
өндөр боловсролтой, мэргэжилтэй, эрүүл саруул иргэд л нийгэмд тодорхой
үүрэг гүйцэтгэдэг учраас тухайн нийгмийг удирдаж байгаа төр засгаас энэ
талаар байнга анхаарч ихээхэн хүч хөрөнгө зарж тодорхой бодлого явуулж
байдаг билээ.

59. Фрейдын онол, үзэл баримтлал
Фрейд үндсэндээ биологийн
хүчин зүйлүүдийг голлон
үзсэн. Хүн тодорхой
хэмжээний бэлгийн
энергитэй төрдөг.

60. ЭРИКСОНЫ ОНОЛ, ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ
Фрейдийн дараа үеийн
томоохон сэтгэл зүйчдийн
нэг нь Америкийн сэтгэл
зүйч Э.Эриксон (1902-
1994) юм. Эриксоны онол
нь үндсэндээ зөвхөн эго-
/БИ-гийн/ хүрээний
асуудлыг хөндсөн байдаг
учраас бие хүний
хөгжлийн талаарх “эго”
онол хэмээн алдаршжээ.

61. ПИАЖЕГИЙН ОНОЛ, ҮЗЭЛ
БАРИМТЛАЛ
Хүний оюун ухаан нь
биологийн бусад үйл
явцуудын нэгэн адилаар
биологийн дасан зохицох
процессын үр дүн юм.
Иймээс оюун ухааныг
биологийн хувьсахуй
хөгжлийн үүднээс
тайлбарлах нь зохимжтой
юм

62. Хүн, байгалийн зүй тогтлоор төрж өсдөг учраас
байгалийн амьтан мөн боловч, оюун санаа сэтгэхүйн
өндөр хөгжилтэй нийт олноороо амьдарч оюун
ухааныхаа хүчээр хамтран хөдөлмөрлөж, нийгэмшин
амьдардаг болохоор нийгмийн амьтан билээ.
Нийгмийн амьдрал нь бие хүмүүсийн оролцоо
идэвхтэй үйл ажиллагаанаас ихээхэн шалтгаалдаг.

63. Хүн түүний философийн асуудал
Ухамсар оюуны хүчин чадлаараа бүхнийг эзэмдэгч, бүхнийг
танин мэдэгч, бүхнийг хувирган өөрчилдөг нь хүн байдаг.
Ертөнцийг үзэх онол, үзэл бодлын тогтолцоо болсон
философи нь хүний тухай асуудлыг олон зууны турш
судалгаа , шинжилгээний гол объект болгосоор ирсэн юм.
Философийн шинжлэх ухаан нь хүний мөн чанар, хүний
үүсэл хөгжил, ертөнцтэй харилцах хүний харилцаа өөрийгөө
төлөвшүүлэх боломжийг нээж харуулдаг.

64. Диалектик материалист үзэл
 Биологийн - Морфофизологи гнетик
 Оюун ухааны - Дотоод ертөнц
 Нийгмийн - Амьтан

65. Хүн, хүний нийгэм үүсэхэд шийдвэрлэх гол хүчин
зүйлүүд:
Хөдөлмөр
Нэгдэл
Хэл яриа
Эр эмийн харилцаа
Ёс суртахуун

66. Энэ бүхнээс үзэхэд хүний биологийн зүйл гэдэг нь
хүний бие махбодын, харин нийгмийн зүйл гэдэг нь
бие хүний шинж болно. Хүн бие махбодынхоо хувьд
байгалийн үзэгдлийн холбоонд байж, байгалийн
зайлшгүйд захирагдана. Бие хүнийхээ хувьд нийгмийн
амьдралаар амьдарч нийгмийн хуулинд захирагдана.

67. Өрнийн философийн чиглэлүүд дотроос хүний
оршихуй, амьдрахуйд хүний хөдөлмөр ялангуяа
материаллаг үйл ажиллагаа өөрөөр объектив хүчин
зүйлийн ролийг чухалчилан үзсэн нь марксизм байдаг.
Тэрээр хүн бол байгаль, нийгмийн амьтан бөгөөд
хүний үйл ажиллагаа, хөдөлмөр нь амьдралын
оршихуй болдог гэж үздэг. Хүний оршихуй нь зүй
ёсоор хамаарна.

71. Нийгмийн эдийн засгийн амьдрал,
материаллаг үйлдвэрлэл,
үйлдвэрлэлийн харилцаа
СЕМИНАР 5.

72. Оршил
 Нийгмийн ахуйн нэг гол төрөл бол эдийн засгийн
ахуй юм. Хэдийгээр эдийн засгийн бодит амьдралыг
судалдаг ч нийгмийн философи нь өөрийн
чиглэлийн дагуу эдийн засгийн хэм хэмжээ, түүнд
холбогдох онол сургаалд анализ хийдгээрээ ялгаатай.
Нийгмийн философи эдийн засгийн амьдралд
анализ хийх нэг сэжим бол үйлдвэрлэл, тэр дундаа
материаллаг оюуны үйлдвэрлэл юм.
 Нийгмийн философи дахь эдийн засгийн үндсэн
ойлголтуудад эдийн засаг, хөдөлмөр, баялаг, өмч,
капитал, газар, үйлдвэрлэл, түүний харилцаа,
хэрэгсэл, ажиллах хүч, хөдөлмөрийн зүйл,
үйлдвэрлэлийн арга, үйлчилгээ гэх мэт зүйлс багтана.

73. Үйлдвэрлэл гэж юу вэ ?
Орц
/капитал,
газар,
хөдөлмөр,
ур чадвар/
Гарц
/бүтээгдэх
үүн,
үйлчилгээ
/
Үйлдвэрлэ
лийн
процесс

74. ҮЙЛДВЭРЛЭЛ БОЛ БАЯЛГИЙГ
БҮТЭЭН БИЙ БОЛГОХ ҮЙЛ ЯВЦ
БӨГӨӨД НИЙГМИЙН ОРШИН ТОГТОХ
ҮНДЭС, МАТЕРИАЛЛАГ БААЗ СУУРЬ
НЬ МАТЕРИАЛ БАЯЛГИЙН
ҮЙЛДВЭРЛЭЛ МӨН. МАТЕРИАЛЛАГ
БАЯЛГИЙН ҮЙЛДВЭРЛЭЛ НЬ ЮУНЫ
ӨМНӨ НИЙГМИЙН АМЬДРАЛЫН
МАТЕРИАЛЛАГ ЭХ ҮНДСИЙГ
БҮРДҮҮЛДЭГ БОЛ ЭРДЭМ ОЮУНЫ
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН БҮТЭЭГДЭХҮҮН
НЬ МАТЕРИАЛЛАГ БАЯЛГИЙН
ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХӨГЖИЛД
НӨЛӨӨЛӨГЧ ЧУХАЛ ХҮЧИН ЗҮЙЛ
БОЛЖ ӨГНӨ.

75.  Материаллаг үйлдвэрлэл өөртөө бие
даасан хоёр дэд системийг багтаадаг.
 Нэг талаас үйлдвэрлэлийн эдийн
засгийн аспект. Энд үйлдвэрлэх хүч,
үйлдвэрлэлийн харилцааны асуудал
багтана
 Үйлдвэрэлийн технологийн аспект.
Технологийн арга гэсэн үг. Үйлдвэрлэл,
техник, технологи хөдөлмөрийн аргын
харьцааны философи асууудал багтана.

76.  1. Үйлдвэрлэлийн эдийн засгийн арга:
 Энд марксисит онол сургаал цөм болно.
Үйлдвэрлэл дотроос материаллаг үйлдвэрлэл
гол ба тэр нь
 А. үйлдвэрлэх хүч
 Б. үйлдвэрлэлийн харилцаанаас тогтож
үйлдвэрлэлийн аргыг бий болгоно.
 Үйлдвэрлэх хүч нь ажиллах хүч,
үйлдвэрлэлийн хэрэгсэлээс
бүрдэж, үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл нь
хөдөлмөрийн хэрэгсэл, хөдөлмөрийн зүйлээс
бүрдэнэ.


77.  2. Үйлдвэрлэлийн технологийн арга:
 Дээрх бүгд нийлээд үйлдвэрлэлийн арга
болно. Хоёр дэд системтэй байдаг. Энд
үйлдвэрэлийн техницист ба
детерминист үзэл гарч ирнэ.
 Техник бол өнө эртний социаль үзэгдэл
юм. Энэ тухай Э.Капп “Хүн төрөлхтөн
бүхий л түүхийнхээ туршид өөрсдийн
багаж зэвсгээ өөрийгөө дууриалган
бүтээсээр ирсэн” гэж 1877 онд
техникийн философийн бүтээлдээ
өгүүлсэн байдаг билээ.

78. Үйлдвэрлэлд юу давамгайлдаг вэ ?
Эхний үе шатанд эдийн засгийн үйл
ажиллагааны анхдагч хүрээ болох хөдөө аж
ахуй давамгайлдаг бол хоёр дахь шатанд
үйлчилгээний хүрээ давамгайлж ирдэг байна.
Үйлдвэрлэл нь эдийн засгийн гол үндсэн
асуудал байдаг. Үүнд:
1. Юуг үйлдвэрлэх вэ ?
2. Яаж (хэрхэн) үйлдвэрлэх вэ ?
3. Хэнд зориулан үйлдвэрлэх вэ ?

79. Юуг
Яаж
Хэн
д
Ямар боломжит бараа үйлчилгээг эдийн
засгийн тухайн нөхцөлд хичнээн тоо
хэмжээгээр хэзээ үйлдвэрлэх вэ ?
Боломжит хувилбаруудаас сонгосон бараа,
үйлчилгээг ямар түүхийн эд, технологиор,
хэнээр хийлгэх вэ ?
Тэдгээр бараа, үйлчилгээг хүмүүс, өрх гэрийн
хооронд хэрхэн хүртээж ногдуулах вэ ?
Зах
зээл
Үйлд
вэрлэ
л
Хуви
арлал
т

80. Бүх төрлийн технологи ажиллагааны хамгийн
чухал хэсэг нь түүхий эд, түүний нөөц байдаг.
Түүхий эдийн чанар, хэрэгцээ, үнэ нь түүгээр
үйлдвэрлэж байгаа үйлдвэрлэлийн
бүтээгдэхүүний тоо ба чанарын үндсэн
үзүүлэлт болдог.
Зарим үйлдвэрлэлийн газрын бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэхэд хэрэглэгддэг түүхийн эд өмнө нь
үйлдвэрлэлийн технологи ажиллагаанд орсон
байх тул түүнийг хагас боловсруулсан
бүтээгдэхүүн хэмээн нэрлэнэ.

81. Түүхий эд

82. Хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн

83. Бүрэн боловсруулсан бүтээгдэхүүн

84. Үйлдвэрлэлийн нөөц баялаг ба төрөл
Хүний хэрэгцээг хангаж байгаа бүхий л хэрэгсэлийг нөөц
баялаг гэдэг.
Нөөц баялагийг дотор нь :
1. Чөлөөт баялаг /Ямарч үнэ төлбөргүйгээр хүссэн
хэмжээгээр хэрэглэж болох зүйлсийг чөлөөт баялаг
гэнэ. Тухайлбал: хүчилтөрөгч, уулын горихны ус/
2. Эдийн засаг, үйлдвэрлэлийн нөөц баялаг / Хүн бүр
хүссэн хэмжээгээрээ хэрэглэж болохгүй зүйл буюу
эдийн засаг болон нийгмийн тодорхой зорилгод
ашиглагдаж, хүний хэрэгцээг хангаж байгаа байгалийн
болон хүний бий болгосон бүхий л зүйлсийг хэлнэ. /

85. Эд зүйлсийн үйлдвэрлэл
нь:
Эд баялгийг бүтээх
үйлдвэрлэл, эд баялгийн
үйлчилгээ гэж хуваагдах
бөгөөд аж үйлдвэр,
хөдөө аж ахуйн барилга
зэрэг нь эд баялгийг
бүтээж байхад тээвэр,
худалдаа, нийтийн хоол,

86. Эд зүйлсийн биш
үйлдвэрлэл: оюуны баялаг
бүтээх үйлдвэрлэл ба
оюуны үйлчилгээ хоёроос
бүрдэх бөгөөд эдгээрт
эрдэм оюуны ба соёлын
зэрэг үнэт зүйлс
бүтээгдэж, боловсрол,
эрдэм шинжилгээний
байгууллага зэрэг нь тийм
үйлчилгээ үзүүлдэг.

87. Эдийн засг
Эд зүйлсийн үйлдвэрлэл
Эд зүйлсийн биш
үйлдвэрлэл
Эд
баялаг
бүтээх
үйл
Оюуны
баялаг
бүтээх
үйл
Оюуны
үйлчилгэ
э
Эд
баялгийн
үйлчилгэ
э
Үйлчилгээний хүрээ
Үйлдвэрлэлийн хүрээ

88. Чөлөөт баялаг
Эдийн засаг, үйлдвэрлэлийн
Газар Хөдөлмөр Капитал
Үйлдвэрлэл
эрхлэх чадвар
Уламжилсан хүчин
зүйл
Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл
Үйлдвэрлэл
нөөц баялаг
Нөөц
баялаг

92. Хөгжлийн эдийн засгийн онол
үзэл баримтлал
Семинар 6.

93. Хөгжлийн эдийн засгийн онол үзэл баримтлал
Хөгжлийн эдийн засаг нь эдийн засгийн шинжлэх
ухааны дотроос судлахад хамгийн төвөгтэй салбар
бөгөөд дан ганц материаллаг эсвэл санхүүгийн талаас
нь тодорхойлох боломжгүй. Энэ утгаараа хөгжлийн
эдийн засаг нь нилээд өргөн цар хүрээ хамрах бөгөөд
улс орон, бүс нутаг, дэлхий нийтийн нийгмийн эдийн
засгийн байдлыг харьцуулан судалдаг.

94. Хөгжлийн явцад хөгжлийн үе шатыг 5 ангилна
1. Өсөлтийн шинэ онолын үе.
2. Өсөлтийн шугаман
загварын үе
3. Онолын бүтцийг
тодорхойлох үе.
4. Онолын хувьсгалын үе.
5. Уламжлалт шинэ сонгодог
онолын үе.

95. Улс орон бүрийн анхаарах ёстой алтан дүрэм
•Ямар ч улс өөрийн гэсэн хөгжилийн хандлагыг бий
болгох ёстой
•Улс орон ямар нэг бүтээгдэхүүн капитал хуримтлалыг
бий болгох хэрэгтэй гэсэн хоёр алтан дүрэм бий
болжээ.

96. Эдийн засгийн өсөлтийн шугаман
шатлалын онол үзэл баримтлал
1. Ростоугийн өсөлтийн шатлалын загвар
1950-1960-аад оны үед гарч ирсэн нэг онол хөгжлийн өсөлтийн үе
шатны загвар юм. Үүний гол үндэслэгчдийн нэг нь Америкийн
эдийн засагч Вольт Ростоу юм. Капитал хуримтлал хөрөнгө
оруулалтын оновчтой бүтээгдэхүүний талаар онолын үзэл
баримтлалыг АНУ-ын эдийн засагч Ростоу 1950 онд ,,ЭЗ-н
Өсөлтийн үе шат ’’ гэдэг зохиолдоо капитал хуримтлал хөрөнгө
оруулалтын урьдач нөхцөл нь үйлдвэрлэлийн функцыг зөв
тодорхойлсоноос эхэлнэ гэж үзсэн. Ростоугын загвараар
үйлдвэрлэлийн функцыг тодорхойлох үе шат түүнийг хэрхэн
ашигладаг талаар дэлгэрэнгүй судалсан. Тэрээр бүх улс
үндэстэнүүд буурай хөгжлөөс өндөр хөгжилд шилжих
шилжилтийн тодорхой үе шатуудыг дайрч өнгөрөх ёстой гэж
үзсэн.

97. 1. Уламжлалт
нийгэм
Эдийн засгийн 5
ухагдахуун
2. Шилжилтийн
нийгэм
3. Төгс
боловсорч
гүйцэх нийгэм
4. Өөрийн
зохицуулалт
өсөлттэй
шилжилтийн
өмнөх нийгэм
5. Өргөн
хэрэглээний
нийгэм

98. 2. Харрод, Домарын өсөлтийн шатлалын загвар
Шугаман шатлалын онолын хүрээн дэх нэг загвар бол
1939 онд Харрод, 1946 онд Домар нар бие даасан
эдийн засгийн өсөлтийн загварыг боловсруулсан.
Загварт тодорхойлсноор капитал хуримтлал хөрөнгө
оруулалтын асуудалд үйлдвэрлэлийн функцээс гадна
тухайн улс орны үйлдвэрлэлийн нөөц хөрөнгө
оруулалт, банк санхүү, зээл тусламжын зөв бодлого
нь чухал ач холбогдолтой гэж үзжээ.

99. Дээрх загвараар үйлдвэрлэлийн функцын 2 хэв
шинжийг тодорхойлсон.
Аливаа эдийн засаг өөрийн үндэсний орлогын
тодорхой хэсгийг хадгалах хэрэгтэй. Энэхүү
харьцааг эдийн засагт капитал гарцын харьцаа гэнэ.

100. Бүтцийн өөрчлөлтийн онол үзэл
баримтлал
Бүтцийн өөрчлөлтийн загвар доогуур
хөгжилтэй эдийн засгийн шилжилт
тэдгээрийн дотоод эдийн засгийн бүтэц
уламлалт хөдөө аж ахуйн амь зуулгаас
илүү орчин үеийн хотжсон
үйлчилгээний эдийн засаг руу шилждэг
онцлог механизмд төвлөрдөг.

101. Хөгжлийн Луйсын онол: Луйсын хоёр секторт загвар
нь 1960-1970-аад оны эхэн үеийн гуравдагч
орнуудын илүүдэл ажиллах хүчтэй хөгжлийн үйл
явцын ерөнхий онол болсон. Одоо болтол Африкийн
хөгжлийн эдийн засагчдын дунд чухал байгаа
Луйсын загвараар доогуур хөгжилтэй эдийн засаг нь
хоёр сектороос бүрддэг.
1. Хөдөлмөрийн ахуиц бүтээгдэхүүн нь тэгтэй
тэнцүү уламжлалт илүүдэл хүн амтай хөдөөгийн
амь зуулгын сектор.
2. Өндөр бүтээмжтэй орчин үеийн хотын аж
үйлдвэрийн сектор

102. Х.Ченерын онол: Тэрээр хөгжиж байгаа орны дайны
дараах үеийн хөгжлийг туршин шинжлэх үндсэн
дээр боловсруулжээ.
1. хөдөө аж ахуйн салбараас
аж үйлдвэрт шилжсэн
2. биет ба хүн
капиталын тогтмол
хуримтлал
3. хотжилт хотын аж
үйлдвэрийн өсөлт
5. хүн амын өсөлтийн
хурдац
4. өрхийн
дундаж
хэрэглээний
бууралт

103. Олон улсын хамаарлын хувьсгалын онол
үзэл баримтлал
Энэ нь гуравдагч орнуудын улс төр эдийн засгийн
тогтвортой байдал дотоод болон олон улсад
хөгжингүй орнуудын ноёрхогч хамаарлын харилцаа
холбоог онцолдог.
Энэ загвар нь дотроо :
1. Шинэ колонийн хамаарлын загвар
2. Тохиромжгүй парадигмын загвар
3. Хоёрдмол хөгжлийн загвар хамаарна.

104. Энэ онолын үзэл баримтлал нь үндсэн 4 элементтэй байна.
Үүнд:
1. Өгөгдсөн орон зайд хамгийн баян ядуу хүмүүс
зэрэгцэн оршино. Эдгээр нь нэг улсын дотор олон улсын
хүрээнд ч оршин байдаг.
2. Энэ орших үзэгдэл нь түр зуурын биш хугацааны ужи
болсон үзэгдэл юм. Гэвч энэ нь зайлшгүй биш бөгөөд цаг
хугацаа түүхийн явцад баян ядуу хүмүүсийн ялгаа зөрчил
арилах боломжтой.
3. Баян ба ядуугийн ялгаа багасч байгаа ямарваа нэг
шинж тэмдэг ажиглагддаггүй. Хөгжингүй орнуудын
амьжиргааны түвшин нэг хүнд ногдох орлого хөгжиж
байгаа орнуудынхаас маш их ялгаатай байдаг нь үүний нэг
жишээ.
4. Ядуу ба баян түвшинг харьцуулж үзэхэд дээд түвшин
нь доод түвшингээ өөд нь татах юу ч хийдэггүй.

105. Уламжлалт шинэ сонгодог онол үзэл баримтлал
1. Неоклассик хувьсгал: Энэ хувьсгал нь макро эдийн
засгийн нийлүүлэлтийн талыг онцолдог тэр дундаа
хөгжингүй орнуудын улсын корпорациудыг хувьчлах
төрийн хувьчлал болон хөгжиж байгаа орнуудын
эдийн засгийн үйл ажиллагаан дахь засгийн газрын
зохицуулалтыг устгах зэргийн онцолдог.

106. 2. Уламжлалт неоклассик өсөлтийн онол:
гуравдагч ертөнцийн зогсонги эдийн засгийн
шалтгаан нь тэдгээрийн засгийн газрууд өсөлтийг
удаашруулж гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дотогш
оруулдаггүйтэй холбоотой юм.

107. Өсөлтийн шинэ онолын үзэл баримтлал
1980-аад оны сүүлээс 1990 оны эхээр эдийн засгийн
өсөлтийн нэгэн шинэ хүчирхэг онол хөгжсөн.
Өсөлтийн их бага харьцаа болоод олон орнуудын
өсөлтийн хувийн ялгаатай байдлыг хоёуланг нь
тайлбарлах явдал бол шинэ онол гарах шалтгаан
болсон юм.

108. Дотоод өсөлтийн онол дараах 4 хүчин зүйлээр шинэ
сонгодог онолоос зарчмын хувьд ялгаатай байна.
1. хөрөнгө оруулалтын ахиу үр өгөөж буурах тухай шинэ
сонгодог таамаглалаас татгалзсан.
2. Нийт үйлдвэрлэлийг өргөжилтийн үр өгөөжтэй гэж үзсэн
3. Технологийн дэвшил
4. өсөлтийн загварууд эдийн засгийн өсөлтийг хэмжихэд
нийгмийн бодлого идэвхитэй үүрэг гүйцэтгэх хэрэгтэй
гэдгийг санал болгодгоороо шинэ сонгодог онолоос
ялгарна.
Энэхүү онолын төлөөлөгчид нь Р.Лукас, Р.Ромер, Р.Барро,
С.Ребело нар юм

109. Эдийн засгийн өсөлтийн үе шатны онол
 Ростоу 1950 онд ,,ЭЗ-н Өсөлтийн үе шат улс үндэстэнүүд буурай хөгжлөөс өндөр
хөгжилд шилжих шилжилтийн тодорхой үе шатуудыг дайрч өнгөрөх ёстой гэж
үзсэн. Тэрээр аливаа нийгмийнг эдийн засгийн хэмжээс болох 5 ухагдахуунаар
таньж болно. Үүнд:
1. Уламжлалт нийгэм
2. Өөрийн зохицуулалт өсөлттэй шилжилтийн өмнөх нийгэм
3. Шилжилтийн нийгэм
4. Төгс боловсорч гүйцэх нийгэм
5. Өргөн хэрэглээний нийгэм
Эдгээр үе шат нь орчин үеийн нийгмийн хэрэглээний үе явцыг тодорхойлж
болно. Эдгээр үе шатуудыг тодорхойлох боломжгүй бөгөөд орчин үеийн
нийгмийн хөгжлийн дарааллын тухай ерөнхий тодорхой баримтыг ажиглалтын
аргаар таних боломжгүй. Эдгээр нийгмүүд нь өөрийн логик болон тасралтгүй
үргэлжлэх шинж чанартай. Хөгжингүй орнууд бүгд хөөрөлтийн үе шатаас өөрийн
зохицуулалтад өсөлтийн үе шатад шилжсэн байдаг харин буурай хөгжилтэй
орнууд хөөрөлтийн өмнөх эсвэл уламжлалт нийгмийн аль нэг үе шатанд байсаар
байна.
Хөөрөлтийн нийгэмд эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгах хүрэлцээтэй хөрөнгө
оруулалтыг бий болгох дотоод ба гадаадын уялдаа хэрэгтэй. Эдийн засгийн
механизм нь өсөлтийн загварт тодорхойлогдсоны дагуу илүү их хөрөнгө,
өсөлтийг бий болгоно гэж үздэг.

113. Нийгмийн экологийн ахуй ба үндэслэл
 Íèéãìèéí îðøèí àõóéí èëðýë, ¿íäýñëýëèéí òºðë¿¿ä
 Íèéãìèéí ýêîëîãè
 Íèéãìèéí ãàçàð ç¿éí îð÷èí
 Îð÷èí ¿åèéí ýêîëîãèéí íºõöºë áàéäàë
 Ýêîëîãèéí ¿éë àæèëëàãàà:
Лекц 7.

114. Социаль
Нийгмийн
оршин
ахуйн
илрэл
үндэслэлүүд
Эдийн засаг
экологи
Оюун санаа Улс төр

115. Íèéãìèéí ýêîëîãè ¿íäýñëýëèéí òàëààðõ ýêî-ñîöèàëü
¿çýë áàðèìòëàëóóä
 À. Ãàçàð ç¿éí äåòåðìèíèçì áà Äåìîêðèò, Ìîíòåñüêå áà
“Õóóëèóäûí àìèí ñ¿íñ”, Ãåãåëü áà “Ò¿¿õèéí ôèëîñîôè”
 Á. Ãîë ìºðºí, äàëàé, òýíãèñèéí íºëººëºë áà Ìå÷íèêîâ “Ñî¸ë
èðãýíøèë áà àóãàà èõ ãîë ìºðíóóä”

116.  Â. Ýð÷èìò õ¿÷íèé îíîë Ë.Í.Ãóìèëåâ “”, Ë.Ë.×èæåâñêèé “”,
È.Âåðíàäñêèé “”
 Ã. Ñî¸ë-èðãýíøëèéí îíîë Î.Øïåíãëåð, À.Òîéíáè,
À.Äàíèëåâñêèé
 Ä. Òåõíîêðàò ¿çýë áàðèìòëàë
 Å. Íèéãìèéí ýêîëîãè áà øèíæëýõ óõààí ¿¿ññýí íü, ýðõ
ç¿é

118. Íèéãìèéí ãàçàð ç¿éí îð÷èí  ò¿¿õ /ýõ
ãàçàð, õºðø óëñ, äýëõèé äàõèí/
 Íèéãìèéí ãàçàð ç¿éí îð÷èí ≠ áàéãàëü
 ÍÃçÎ  íèéãìèéí ò¿¿õýí ¿å øàò
 ÍÃçÎ  àíòðîïîñôåð
 ÍÃçÎ  íîîñôåð ÍÃçÎ 
ñîöèîñôåð
 ÍÃçÎ  òåõíîñôåð

119.  Ãàçàð ç¿éí îð÷èí – À
 Öàã óóðûí áàéäàë – Â
 Ãàçàð ç¿éí á¿ñ - Ñ
 Ãàçàð ç¿éí íºõöºë áàéäàë – D
 Áóñàä – E
 Æè÷: “À” íь ýíåðãèéí òîäîðõîé ýõ áóëàã áîëîõ òóõàé

120. Ýêîëîãè áà ¿íäñýí îéëãîëòóóä:
 à. ýêîëîãè áà ýêîëîãèéí øèíæëýõ óõààí
 á. ýêîëîãèéí ¿éë àæèëëàãàà - [ ݯÀ ]
 â. ýêîëîãèéí õàðèëöàà - [ ÝÕ ]
 ã. ýêîëîãèéí çºð÷èë - [ ÝÇ ]
 ä. ýêîëîãèéí õÿìðàë - [ ÝÕÿ ]
 å. ýêîëîãèéí ñ¿éðýë - [ ÝÑ ]
 ¸. Ýêîëîãèéí íºõöºë áàéäàë - [ ÝÍÁ ]
 æ. Ýêîëîãèéí õÿìðàëûí á¿ñ÷ëýë - [ ÝÕÿÁ ] // ëîêàëü, ðåãèîíàëü, ãëîáàëü
 ç. Ýêîëîãèéí áîäëîãî áà ñî¸ë - [ ÝÁ ]
 Æè÷: Ãàçàð ç¿éí èõ íýýëò¿¿ä áà òýýâýð, õîëáîî õàðèëöàà, ãåîïîëèòèê, ñïîðò, óðëàãèéí òºðºë
ç¿éë áà óÿëäàà õîëáîî

121. ýêîëîãèéí õàðèëöàà:
 нөөцийг ашиглахтай холбоотой үзэл сэтгэгдэл,
мэдрэмжийн цогц. Энэ үндсэн дээр экологийн ухамсар
бүрэлдэнэ. Угсаатын аж төрөх ёс, байгалийн талаархи
ойлголт үзэл хандлага, зан үйл, хүрээлэн буй орчныг
хайрлан хамгаалах уламжлалт үзэл хандлагын үндэс
болно.

122. Ãç Î áà íºëººëºë
 Ãç Î áà íºëººëºë
 À. Ãç Î áà íèéãìèéí õºäºëìºðèéí õóâààðü, ¿éëäâýðëýëèéí ÿíç á¿ðèéí çîíõèëîõ
ñàëáàð Æ íü: ÌÀÀ, Ãàçàð òàðèàëàí, àÿëàë /ñî¸ëûí/, õóäàëäàà ã.ì
 Á. Ãç Î áà õ¿íèé àâúÿàñ ÷àäâàð. Æ íü: Õ¿íèé õºãæèëä òààòàé, òààã¿é
íºëººëºõ ã.ì. Íèéãýì-ñî¸ëûí àäàïòàöè, ñïîðòûí òºðë¿¿д, óñàíä ñýëýëò, öàñíû
ñïîðò ãýõ ìýò
 Â. Ãç Î áà õºäºëìºðèéí á¿òýýìæ. Öàã àãààð, óóð àìüñãàë, àãààðûí
òåìïåðàòóð, ñàëõèíû õ¿÷, ñóðãàëò, áîëîâñðîëûí ñèñòåì, õóð òóíäàñûí
õýìæýý

123. Ãç Î áà íºëººëºë
 Ã. Ãç Î áà íèéãìèéí õºãæèë. Ãàçàð ç¿éí èõ íýýëò¿¿ä, äàëàé
òýíãèñèéí ýðýã îð÷ìûí óñàí áîîìò, ôëîòòîé óëñ îðîí áà Åâðîïûí óëñ
îðíóóä
 Ä. Ãç Î áà ¿éëäâýðëýëèéí õàðèëöàà. Ô.Ýíãåëüñ: äîðíî äàõèíû àðä
ò¿ìíèé îíöëîã áà “Àçèéí ¿éëäâýðëýëèéí àðãà”, ôîðìàöèéí îíîë
 Å. Ãç Î áà íèéãìèéí ¿çýãäýë ºâºðìºö áîëîõ òóõàé. Òºðèéí
áàéãóóëàë, óëñ òºðèéí ñî¸ë, ãåîïîëèòèê, îëîí ò¿ìíèé ñàíàà áîäîë
 ¸. Ãç Î áà ìåòàëèòåò, íèéãìèéí óõàìñàð, õ¿íèé îðøèõóéí ýêçèñòåíöè
àñóóäëóóä áà ¿íýëýìæ

124.  формацийн онол дараах 3 шаттай байж болох юм. Үүнд:
1. Төрөөс өмнөх нийгэм. Энд хүн амын олонхи нийгмийн
удирдлагад үл хамаарах явдал гол шалгуур болно. Энэ бүлэгт
“феодалын өмнөх нийгэм”, “ангийн өмнөх нийгэм”, “цэргийн
шаталсан бүтэц”, прото төр-чифдом”, “жолоодогчийн ёс” зэрэг олон
эрдэмтдийн олон нэр томъёог оруулан үзэж болно.
2. Эртний төр. Энд мөлжлөг байх боловч хувийн өмч байгаагүй нь
гол шалгуур болно. Энэ бүлэгт “эртний ангит нийгэм”, “эртний
феодалын”, “бүдүүлэг төр” буюу “язгууртны төр” гэсэн нэр томъёо
хамаарна.
3. Уламжлалт төр. Энд хувийн өмч бий болсон нь гол шалгуур
болно. Энэ бүлэгт “хөгжингүй төр”, “язгууртан-ангийн нийгэм” орно.
Энд бидний мэдэх формацийн 5 шатат онол шинжлэх ухааны
нээлтээр баяжин тэс өөр болон хөгжиж байгаа бид харж байна.
 өнөөгийн нийгмийн тун олон үйл явц формацийн онолд
ямар нэг хэмжээгээр таараад байдаг юм л даа. Баян ядуу анги
байна уу ? байна; үйлдвэрлэлийн хэрэгслийг цөөн хүн
эзэмшиж байгаа юу ? эзэмшиж байна; хүмүүсийг шулан
мөлжиж байгаа юу ? мөлжиж байгаа; капиталист формац
цикл хямралд ордог уу ? ордог; нийгмийн баялгийн
хуваарилалт шударга бус уу ? шударга бус; ангийн тэмцэл
байгаа юу, байгаа; хувьсгал гардаг уу, гардаг гэхчлэн үй олон

125. Îð÷èí ¿åèéí ýêîëîãèéí íºõöºë áàéäàë:
 À. Íèéãìèéí ¿éë àæèëëàãàà, õàðèëöàà, àñàð õóðäàí áîëñîí. Ýíý íü ýíåðãèéí ìàø èõ
õóðèìòëàë, ¿¿ñãýë, õóâèàðëàëò, õýðýãëýýã áèé áîëãîñîí. Æèø íü: íýã æèëä 3
ìëðä.ò íåôòü õýðýãëýæ áóé áîëîí 40 æèëèéí äàðàà íººö õîìñäîõ òóõàé ïðîãíîç, äàéí
/Èðàê, ÀÍÓ/, Àðàáûí õîéã, äàëàéí ã¿í äàõü íåôòü îëáîðëîëòûí àñóóäàë, ëàëûí åðòºíö
ã.ì
 Á. áàéãàëèéí îð÷èí ìàø èõ áîõèðäñîí. Àòìîñôåð, ëèòîñôåð, ãèäðîñôåð  îçîíû öîîðõîé,
→ êàòàñòðîôè, → îð÷èí ¿åèéí á¿õèéë ãàìøèãò ºâ÷èí → /ñïèä, ðàê, ç¿ðõ ñóäàñíû
ºâ÷èí /
 Â. õ¿í òºðºëõòíèé òîî àñàð õóðäàöòàé íýìýãäñýí. → Ìàëüòóñûí ñàíóóëãà, 7 ìëðä
õ¿íèé íººöòýé ýñýõ, íýãæ òàëáàé äàõü õ¿íèé àñóóäàë
 Æè÷: Äýýð ºã¿¿ëñýí äîòðîîñ 1, 2 äóãààð íºõöºë íü ØÓÒÕ-òîé õîëáîîòîé íºõöºë áîëíî.

126. Ýêîëîãèéí õÿìðàë áà ãàðàõ àðãà çàì
 à. èðãýíøëèéí òàëààðõ ôèëîñîôè-ñî¸ë ñóäëàëûí ¿çýë ñóðãààë
 á. êîýâîëþöèéí ¿çýë áàðèìòëàë
 â. êîàäàïòàöèéí ¿çýë áàðèìòëàë

 Ýêîëîãèéí ýðõ ç¿é: /Ýêîëîãèéí ãýìò ÿâäàë/
 Õºðñíèé íºõºí ñýðãýýëò
 Õóóëü áóñ àí õèéõ
 ¯éëäâýðëýëèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä îð÷íûã áîõèðäóóëàõ
 Õîðò áîäèñûã õóóëü áóñààð õýðýãëýõ
 Ìèêðîáèîëîãèéí áîëîí ìàë ýìíýëýãèéí çàðèì áîäèñ, /ìàë âàííäàõ ã.ì/


127. Ýêîëîãèéí ¿éë àæèëëàãàà:
 Ýíý áîë áàéãàëüòàé õàðèëöàõ íèéãìèéí îíöãîé èäýâõèòýé
èëðýë þì. Ýíý áîë áàéãàëü íèéãìèéí õàðèëöàà áàéäàãò
ò¿¿íèé îíöëîã îðøèíî. Òýð òóñìаа ñîöèàëü òàë íü иë¿¿
íºëººòýé. Èäýâõèòýé øèíæ íü õ¿í áàéãàëüä íºëºº
¿ç¿¿ëýõ, òýð íü ýðãýýä íèéãýìä ¿ç¿¿ëæ áóé íºëººãººð
òàéëáàðëàãäàíà.
 “Àìüòàé á¿õýí îð÷èíäîî ýçýí ñóóäàã”-ààð ýêîëîãèéí ¿éë
àæèëëàãààíû èäýâõèò øèíæèéã ÷ õàðóóëæ áîëîõ þì.
 óã ¿éë àæèëëàãàà áîë áàéãàëü íèéãìèéí òýíöâýðòýé
äèíàìèê õàðèëöààã õàíãàõàë ÷èãëýñýí, öààøèëáàë
á¿ðä¿¿ëýõýä ÷èãëýñýí ¿éë þì.
 Èíãýñíýýð ãîë нь áàéãàëèéí õºãæëèéí íºõöºëä íèéãìèéí
õýðýãöýýã íèéö¿¿ëýõýä îðøèíî.

129. Öºëæèëòèéí ¿íýëãýý

134. Формацийн ба соёл
иргэншлийн онол
Ф О Р М А Ц И Й Н О Н О Л
С О Ё Л И Р Г Э НШЛ И Й Н О Н О Л
С О Ё Л Б А И Р Г Э НШЛ И Й Г Э С Р Э Г Ц Ү Ү Л С Э Н Ү З Э Л
ШП Е Н Г Л Е Р , Т О Й Н Б И
И Р Г Э НШЛ И Й Г С О Ё Л Ы Н Д А Р А А Г И Й Н ША Т Б О Л О Х
Т А Л А А Р Б Е Р Д Я Е В , С О Р О К И Н
Д А Я А РШЛ Ы Н Н Ө Х Ц Ө Л Д Э Х И Р Г Э НШЛ И Й Н А С У У Д А Л
А Ж Ү Й Л Д В Э Р Ж И Л Т И Й Н Д А Р А А Х Ь Н И Й Г Э М
• Эдийн засгийн өсөлтийн үе шатны онол
• СЕМИНАР 8

135. Формацийн онол
 Хүн бол нийгмийн харилцааны нийлбэр цогц.
Нийгмийн харилцаа бол үйлдвэрийн
хэрэгсэлтэй харьцаж байгаа ангийн харилцаа.
 Анги- үйлдвэрлэлийнй хэрэгслийг эзэмшиж
байгаа байдал, нийгмийн баялгаас хүртэж
байгаа хувь хэмжээ, нийгмийн хөдөлмөрийн
хуваарьт эзэлж байгаа байр суурь зэргээрээ
ялгаатай томоохон бүлгүүдийг анги гэнэ.
 Ангийн зөрчил-нийгмийн хөдөлгөгч хүч
 Нийгмийн дундаж анги

136. Соёл ба иргэншлийн харилцаа
 Английн түүхч Фергюссон хүн төрөлхтөн Зэрлэг, бүдүүлэг,
иргэншсэн 3 үе шатыг туулдаг хэмээн түүхийг цувралын
хандлагаар анх тайлбарласан ч өндөр хөгжсөн соёл мөхөл
сүйрлийн үрийг өөртөө агуулж байсан.
 Виндельбандын үндсийг нь тавьсан соёл ба иргэншил хоёрыг
эсрэгцуулэх замаар ялгаж тайлбарласан үзэл баримтлал
байна.
 соёл бол хүний дотоод мөн чанараас үүдэлтэй органик
шинжтэй бүхэллэг үзэгдэл, харин иргэншил бол орчин
ертөнцөд хандах ганц чиглэл бүхий механик харилцааны
хэлбэр
 иргэншил - хүн өөрийн хэрэгцээг хангахын тулд байгаль
орчноос хэрэгтэй бүхнээ техникийн хүчээр булаан авахад
чиглэсэн хүний үйл ажиллагааны үр дүн
 технократизм
 Эл явцад хүний ёс суртахууны дотоод мөн чанар алдагддаг

137. О. Шпенглер
 “Европын уруудалт “ 1918 “иргэншил бол соёлын
хөгжлийн эцсийн бөгөөд мөхлийн шат”
 Соёлыг ямар нэг агуу их дотоод оюун
Сэтгэлийн мөн чанар
 соёлын “амин сүнс” болсон агуу их оюун сэтгэл нь ' ард
түмэн, хэл, шашны сургаал, урлаг, төр, шинжлэх
ухааны хэлбэрээр өөрийн хамаг боломжийг
хэрэгжүүлсэн үед соёл мөхөж эхэлнэ .энэ үед “...түүний
/соёлын/ цус нь бүлэгнэн тэнхээ тамир нь алдарч соёл
нь иргэншил болно”.
 техникийн гарвалтай иргэншил эрчимтэй хөгжиж,
байгаль хийгээд хүний сэтгэл оюуны хүмүүнлэг уг
чанарт харшилсан өөрийн сөрөг талуудыг нэлээд
тодорхой харуулж эхэлсэн юм.
 соёл хийгээд техникийн гарвалтай иргэншлийн

138. О. Шпенглер
 “. . .соёл бүхэн нарийн зааг бүхий газар орны
хөрсөн дээр урган цэцэглэж, түүндээ бүр салшгүй
уяатай. “Соёл бүрд ертөнц, байгалийг үзэх, танин
мэдэх тус тусын арга, соёл бүрт өөр маягийн нэг ч
хүнд яг тэгж байх боломгүй өөрийн өвөрмөц уг
чанар бий” үндэстэн бүрийн соёлын бие даасан
өвөрмөц байдлын тухай дүгнэлт юм.

139. Соёл ба иргэншлийн талаархи Шпенглерийн
үзэл
139
Хөгжлий
н
түвшин
Өсөн
дэвших
Уруудан
доройтох
Идэр
залуу үе
соёл иргэншил

140. 3. Соёл- хүний бүтээлч оюун санааны үр дун
 Н. Бердяев ‘‘Соёлын бүх ололт бэлэг тэмдэгийн
чанартай болохоос биш реалист чанартай биш. ..
Соёлд бүтээлч үйл доош чангаагдаж хүндэрч байна.”
соёлд тэмүүлсэн хүсэл" илүү их ач холбогдолтой
 Иргэншил буюу амьдралд тэмүүлсэн хүсэл зориг нь
түүний хувьд”... нөр шургуу, прагматик, хар муйхар
бөгөөд оюунлаг бус” Орос орон иргэншлийн замыг
туулазс л болно гэж тэр үзсэн бөгөөд "Оюун санаагаар
төрсөн техник нь амьдралыг материалжуулж байна.,
гэхдээ тэр техник оюун санааг эрх чөлөөтэй болгоход
ч бас тус дөхөм болж болох юм.’’

141. 4. Соёл ба иргэншлийн хөгжлийг “Өдөөлт -
хариулт” гэсэн детерминизм
 А.Тойнби “иргэншил", “соёл” хэмээх, ойлголтууд
адил утгатай
 “иргэншил” хүний нийгэм, соёлын хөгжлийн
тодорхой шатны төлөв байдал
 иргэншил үүсч хөгжих үйл явц “чөтгөрийн
өдөөлт", “бурханы хариулт"

142.  Тойнби нийгэм, түүхийн аливаа үйл явцыг ямар
нэг тодорхойлогч хүчний биелэл гэж үзээгүй
байна. Түүнийхээр “...иргэншлийн шалтгаан нь
ганцхан биш, харин хэд хэдэн хүчин зүйлийн
цогцлолд оршино. Энэ нь ганцхан мөн чанар
биш, харилцаа юм." Хүмүүсийн хооронд
амьдралын явцаар буй болсон олон талт
харилцаа нь иргэншлийн хөгжлийн бодит
өдөөлт болох бөгөөд түүнд хүний бүтээлч оюун
ухааны өгч буй цуврал шинжтэй хариултын үр
дүнгээр иргэншлийн хөгжлийн олон янзын
хувилбарууд үүсдэг.

143. Иргэншлийн ангилал
Тойнбигийнхоор
143
Үнэн алдартан
лал
өрнийн
латин
африк

144.  XX зуунд Өрнөдийн соёлд гарсан гүнзгий хямралыг
иргэншлийн төгсгөл, доройтол биш, харин нэгэнт эхлээд
байгаа НИЙТ хүн ТӨРӨЛХТНИЙГ нэгтгэсэн цоо шинэ
иргэншил төлөвших зүй ёсны үе шат мөн П. Сорокин
 Нийгмийн хөгжлийн тодорхой шатанд бүтээгдэж
нийгмээрээ хүлээн зөвшөөрсөн үзэгдэл, үйл явцын
нийлбэр цогцосыг иргэншил Түүнийхээр соёлын дэд
тогтолцоо бүр “өөрийн" гэсэн оюуны чанар, үнэний
хиигээд мэдлэгийн систем, өөрийн философи, ертөнцийг
үзэх үзэл, өөриин шашин, ‘‘ариун хутгийн үлгэр загвартай,
өөрийн гэсэн эрх үүргийн төсөөлөл, еөрийн уран зохиол,
урлагийн хэлбэртэй, төрийн хууль цааз, зан суртахууны ёс
зүйтэй, нийгмийн харилцааны зонхилох хэлбэр , өерийн
эдийн засгийн болон улс төрийн байгууллагатай, эцэст нь
өвөрмөц оюун бодол, зан ааш бүхий бие хүнтэй байдаг"
ажээ. Тухайн тогтолцоонд энэ бүхнийг зөвхөн нэг л үнэт
чанар нэгтгэж байх ёстой.
 соёлын бүх дээд тогтолцоог идеациональ, идеалист,
мэдрэхүйн- орчин үеийн иргэншил.

145.  Энэ хэв маяг ХҮI зуунд үүсч XX зууны дундуур
оргилдоо хүрсэн байна. Өнөөгийн мэдрэхүйн соёл
мөхөх тавилантайг тэрээр хүлээн зөвшөөрөөд хүн
амьд байгаа цагт соёл мөхөхгүй, бүтээн туурвих
боломжийг агуулсан шинэ үнэт зүйлсийг бүтээх
замаар илүү дээд шатны шинэ иргэншлийг бий
болгоно гэж үзсэн байна
 3. Фрейд К. Г. Юнг нарын онол, тэмдгийн
тогтолцооны үүднээс тайлбарладаг К. Леви-Стросс,
М. Фуко нарын структуралист онол зэрэг орчин
үеийн иррациональ концепциуд

146. Иргэншлийн үечлэл

147. Эдийн засгийн өсөлтийн үе шатны онол
 Ростоу 1950 онд ,,ЭЗ-н Өсөлтийн үе шат улс үндэстэнүүд буурай хөгжлөөс өндөр
хөгжилд шилжих шилжилтийн тодорхой үе шатуудыг дайрч өнгөрөх ёстой гэж
үзсэн. Тэрээр аливаа нийгмийнг эдийн засгийн хэмжээс болох 5 ухагдахуунаар
таньж болно. Үүнд:
1. Уламжлалт нийгэм
2. Өөрийн зохицуулалт өсөлттэй шилжилтийн өмнөх нийгэм
3. Шилжилтийн нийгэм
4. Төгс боловсорч гүйцэх нийгэм
5. Өргөн хэрэглээний нийгэм
Эдгээр үе шат нь орчин үеийн нийгмийн хэрэглээний үе явцыг тодорхойлж
болно. Эдгээр үе шатуудыг тодорхойлох боломжгүй бөгөөд орчин үеийн
нийгмийн хөгжлийн дарааллын тухай ерөнхий тодорхой баримтыг ажиглалтын
аргаар таних боломжгүй. Эдгээр нийгмүүд нь өөрийн логик болон тасралтгүй
үргэлжлэх шинж чанартай. Хөгжингүй орнууд бүгд хөөрөлтийн үе шатаас өөрийн
зохицуулалтад өсөлтийн үе шатад шилжсэн байдаг харин буурай хөгжилтэй
орнууд хөөрөлтийн өмнөх эсвэл уламжлалт нийгмийн аль нэг үе шатанд байсаар
байна.
Хөөрөлтийн нийгэмд эдийн засгийн өсөлтийг хурдасгах хүрэлцээтэй хөрөнгө
оруулалтыг бий болгох дотоод ба гадаадын уялдаа хэрэгтэй. Эдийн засгийн
механизм нь өсөлтийн загварт тодорхойлогдсоны дагуу илүү их хөрөнгө,
өсөлтийг бий болгоно гэж үздэг.

148. Нийгмийн ухамсар ба түүний
хэлбэрүүд, нийгмийн оюун
санааны амьдралын мөчлөг,
С ЕМИ Н А Р 9
загвар

149. агуулга
 Нийгмийн оюун санааны амьдрал гэж юу вэ?
 Түүний талаархи судлагдахуун
 Нийгмийн ухамсар
 Түүний талаархи судлагдахуун
 Ашигласан материал

150. Оюун санаа
Оюун санаа гэдэг нь хүний сэтгэл бодол
болоод ухаан ухамсарын цогц мэдрэмж буюу
аливаа зүйлийн утга учир, зорилго, оршин буйг
ухааран буй ухамсар нь өөрөө оюун санаа юм.
Чөлөөт нэвтэрхий толь — Википедиагаас

151. Нийгмийн оюун санааны амьдрал /НОСА/
Бүхэлдээ оюуны үйлдвэрлэлийн хүрээний цогц,
систем, амьдрал юм. НОСА-ын ба философийн гол
объект нь оюуны амьдрал юм.

152. Оюун санааны философийн олон чухал
элементүүд дотроос:
 Шашин
 Урлаг
 Ёс суртахуун
 Шинжлэх ухаан
 Боловсрол
 Ертөнцийг үзэх үзэл
 Нийгмийн ухамсар ба менталитет
 Гоо сайхан ба урлаг зэргийг онцлон дэд
бүрдэл болгон авч үзэж болно.

153. НОСА хүмүүст янз бүрийн төсөөлөл,
дүгнэлт, сэтгэгдэл, үзэл, онол, бишрэл, увьдас, бий
болох хөгжих, тэдгээр нь өөр хоорондоо
харилцаанд орох, тухайн хүн ам нийтдээ мөн
зарим хэсэг тэдгээрийг хуваарилан авах, хэрэглэх,
эсэргүүцэх, өөрчлөх, хамгаалах, хөгжүүлэх үйл
явцын цогцыг хэлнэ. Түүний цөм нь нийгмийн
оюуны үйлдвэрлэл /НОҮ/, тэр дундаа шинжлэх
ухааныг онцлох болно.

154. Тэр бүхэнд:
 Оюуны хэрэгцээ
 Оюуны хэрэгжилт
 Оюуны үйл ажиллагаа
 Оюуны харилцаа гэсэн ойлголтыг агуулна.
Үүнийгээ НОСА ба социум гэж нэрлэдэг.

155. Нийгмийн ухамсар

156. Хоорондоо тодорхой холбоо, харилцан
үйлчилгээнд оршиж байдаг нийгмийн амьдралын
материаллаг ба оюун санааны гэсэн 2 тал.
Нийгмийн ухамсар нь үзэл санаа төсөөлөл улс
төр, хууль цааз, гоо зүй, ёс зүйч болон бусад онол
философи ёс суртахуун шашин болон ухамсарын
бусад хэлбэрүүд юм.
“Философийн толь” УБ 1990 он 280дахь тал

157. Оюуны үйлдвэрлэлийн цогц үр дүн нь
нийгмийн ухамсар. Энэ нь материаллаг ойлгоцтой
нягт холбоотой байсан. Харин эдүгээ энэ ойлгоц
улам нарийсаж, тэр дундаа “идеаль”-ийн
асуудалтай нягт холбоотой болж байна.

158. Нийгмийн ухамсрын
хэлбэр

160. Улс төрийн ухамсар:
Хүн ам, анги бүлгийн төрийн үйл
ажиллагаанд оролцох байдлаар илэрч буй
сэтгэгдэл, догдлол, үнэлэмж, дүгнэлт, онол
сургаалын цогц байдал. Мөн хоёр түвшинтэй
байна.

161. Эрхийн ухамсар:
Нийгмийн бүтцийнхэн төрөөс баталсан,
эсвэл батлахаа мэдэгдсэн хууль тогтоомжуудыг
хэрхэн хүлээн авч буйгаар илрэх сэтгэгдэл,
догдлол, үнэлэмж, дүгнэлт, онол сургаалын
цогц байдал. Мөн хоёр түвшинтэй байна.

162. Ёс суртахууны ухамсар:
Нийгмийн зан үйлийн зохицуулалт, үйл
ажиллагаагаар илрэх сэтгэгдэл, догдлол,
үнэлэмж, дүгнэлт, онол сургаалын цогц байдал.
Мөн хоёр түвшинтэй байна.

163. Шашны ухамсар:
Хүний тархин дахь гадны хүчний урвуу тусгал,
ард түмнийг мунхруулагч хар тамхи /Маркс/.

164. Эдийн засгийн ухамсар:
Нөөцийг зохистой, ариг гамтай, бүрэн хэрэглэх
холбоотой сэтгэгдэл, догдлол, үнэлэмж, дүгнэлт,
онол сургаалын цогц байдал. Мөн хоёр түвшинтэй
байна.

165. Экологийн ухамсар:
Хүрээлэн буй орчиндоо зохистой, ухаалаг
хандах, орны үнэлгээр тодорхойлогдох сэтгэгдэл,
догдлол, үнэлэмж, дүгнэлт, онол сургаалын цогц
байдал. Мөн хоёр түвшинтэй байна.

166. Нийгмийн ухамсрын түвшин:
 Ердийн буюу нийгмийн сэтгэл зүйн түвшин-
сэтгэгдэл, мэдрэмж, догдлолт, үнэлэлт гэх мэт
эмоциональ элементүүд багтана.
 Онолын буюу нийгмийн үзэл суртлын түвшин – онол,
үзэл суртал, зэрэг рациональ элементүүд багтана

167. Бие хүний социаль статус, үүрэг.
Нийгмийн давхраажилт

168. Статус
Бие хүний эрхлэх
албан ёсны ажил
үүрэг,
Нийгэмд
статусын нөөц
хязгаарлагдмал
байна.
Үүрэг
Статусын хуьд
нийгмээс өгч
байгаа үнэлэлт,
субьектив
үнэлэмж юм.
Статус бол
обьектив байдаг
бол үүрэг
субьектив
шинжтэй.

169. Нийгэм ба Бие хүн...
Нийгэм ба бие хүн нь салшгүй ойлголтуудын нэг
юм.
Нийгмийн амьдрал нь бие
Нийгэм нь хүмүүсийн
хүмүүсийн оролцоо идэвхтэй
үйл ажиллагаанаас ихээхэн
шалтгаалдаг.
Жишээ нь : Бүх нийтийг
суурь боловсролтой болгох
ухамсартайгаар бүтээж, хувирган
өөрчилж байгаа бодит байдал,
орчлон ертөнцийн юмс
үзэгдлийн дээд хэлбэр түвшин
юм.
Нэг талаас нийгмийн
харилцааны бүтээгдэхүүн, нөгөө
талаас нийгмийн болон хувийн
үйл ажиллагаанд идэвхитэй
бүтээлч оролцдог, тодорхой
ухамсартай хувь хүнийг бие хүн
гэнэ.

170. Нийгэм ба Бие хүн...
Төр, нийгмээс тавьж байгаа
шаардлагыг биелүүлж нийгэмдээ
тодорхой үүрэг гүйцэтгэх нь иргэн
бүрийн зайлшгүй биелүүлэх эрхэм
зорилго байдаг.

171. Нийгэм ба Бие хүн...
Иргэн хүн нийгэмдээ тодорхой
үүрэг гүйцэтгэнэ гэдэг нь заавал
дарга, сайд, удирдагч байх
албагүй. Хүн бүр өөрт ноогдсон
үүргээ бусдаас дооргүй
биелүүлснээр нийгмийн үүрэг
хэрэгждэг.

172. Энэ малчин залуу нийгэмд гүйцэтгэх үүргээ
биелүүлж байгаа болов уу ?

173. Тэд ч мөн адил...

174. Тэд ч мөн адил ...

175. Энэ хүүхэд ч мөн адил...

176. Бие хүн бүрийн зайлшгүй биелүүлэх
үүрэг...
• Өөрийн эрүүл мэндийг хамгаалж эрүүл саруул байж
мэргэжил сонирхол хэрэгцээт ажил үйлдвэрлэл эрхлэх
чадвартай байх.
• Төрийн хууль тогтоомжуудыг хэрэгжүүлж гэмт хэрэг зөрчилд
холбогдохгүй иргэнийхээ үүргийг биелүүлэх

177. Бие хүн бүрийн зайлшгүй биелүүлэх
үүрэг...
• Нийгмийн амьдралын аль нэг салбарт заавал хөдөлмөрлөж
нийгмийн бүтээн байгуулалтад оролцсоноор өөрийн
амьдралыг тэтгэх цалин хөлс авах.
• Хуулинд зааснаар төр нийгэмдээ татвар төлөх, бүх төрлийн
даатгалд хамрагдах.

178. Бие хүн бүрийн зайлшгүй биелүүлэх
үүрэг...
• Хүүхэд өсвөр үеийнхнийг халамжлан зөв хүмүүжил
төлөвшилтэй болгох
• Оршин байгаа орон нутаг байгаль орчноо хамгаалах, нөхөн
сэргээх, байгалийн хишгийг зүй зохистой хүртэх.

179. Үүргээ биелүүлснээр ямар ашигтай вэ ???
Нийгэмд гүйцэтгэх ёстой үүргээ биелүүлж,
төр нийгмээс өөрийн хэрэгцээт халамж
үйлчилгээг хүртэх эрхтэй болдог.

180. Хүн, хувь хүн , бие хүний тухай
ойлголт
Бие хүн нь нийгэм, түүхийн бүтээгдэхүүн
бөгөөд бие хүний тухай өгүүлэхэд түүний
биологийн болон төрөлхийн шинжүүд
хийсвэрлэгдэн ойлгогддог юм. Бие хүн бол
нийгмийн доторх хүн, түүхт процессын обьект,
субъект нь юм.
Зөвлөлтийн нэрт сэтгэл зүйч А.Н.Леонтьв
бие хүн бол нийгэм түүхийн хожмын
бүтээгдэхүүн, хүний нийгэм залгамжлалын
бүтээгдэхүүн юм гэж бичсэн байна. Товчоор
хэлбэл, бие хүн нь нийгэм-түүхийн ба нийгэм
залгамжлалын харьцангуй хожмын
бүтээгдэхүүн юм.

181. Бие хүн “Бие хүн” (Person)
гэдэг нь угтаа сэтгэл судлалын
ухагдахуун биш, харин хүний
асуудлыг судалдаг тусгай шинжлэх
ухаануудад хэрэглэгддэг ойлголт .
Бие хүний шинж чанаруудыг физик
болон сэтгэцийн гэсэн эсрэг тэсрэг
хэсгүүдэд хуваан судлах
боломжгүй. Хэрэв бид бие хүнийг
өөрийгөө тодорхойлогч, зорилго
чиглэлтэй, бүхэллэг цогц,
ухамсаргүй, гүн гүнзгий шинж
чанартай гэж үзвэл энэ нь
ухамсрын агуулга юмуу бие
махбодийн шинж чанарт биш
харин “сэтгэцийн” болон “биетийн”
шинж чанар хоёулаа нэг адил
хамаарах “цогц ” нэгдлийг авч үзэх
хэрэгтэй гэсэн үг.

182. Нийгэмд бие хүний эдлэх эрх
үүрэг