соёлтой хүндэтгэлтэй хандаарай

1. Нийгмийн ажилтны тухай
ерөнхий ойлголт
МЭРГЭЖЛЭЭ СУРТАЛЧЛАХ
АЯНЫ ХҮРЭЭНД НУДС-ИЙН
ОЮУТНУУДАД
МЭДЛЭГ, МЭДЭЭЛЭЛ ОЛГОХОД
ЗОРИУЛАВ.
БЭЛТГЭСЭН:
НА-ЫН IV
КУРСЫН
ОЮУТАН
О.БАТБАЯР

2. *Нийгмийн ажилтан гэж хэн бэ?
Нийгмийн ажилтан нь хувь хүн, гэр
бүл, бүлэг болон олон нийтийг
хөгжүүлж
тэдэнд
тохиолдсон
бэрхшээлийг даван туулах, нөөц
боломжийг
нь
бодит
байдал
болгоход нь туслах зорилготой
мэргэжлийн үйл ажиллагаа явуулдаг
мэргэжилтэн юм.

3. Боловсролын тухай хуулиас:
Нийгмийн
хуулиас:
халамжийн
тухай
Нийгмийн ажилтан нь халамж
хүртэх
иргэдийг
үнэн
зөв
тодорхойлогч,
олон
нийтийн
оролцоонд
тулгуурлан
олон
нийтийг
идэвхижүүлэгч, чадваржуулагч, мэ
дээллээр хангагч, судлаач юм.
Нийгмийн ажилтан нь хүүхэд бүрийн
сурах,
хөгжих
тэгш
боломжийг
хангах, тэдний оролцоог дэмжих, хүүхэд
хамгааллын үйлчилгээг үзүүлэх чиглэлээр
багш сурагчид, анги хамт олон, гэр
бүл,
олон
нийт,
мэргэжлийн
байгууллагуудтай
хамтран
ажилладаг, хүүхэдтэй ажиллах хүсэл
сонирхолтой, нийгмийн ажлын мэргэжлийн
мэдлэг
чадвартай,
нийгмийн
ажлын
боловсрол эзэмшсэн, нийгмийн ажил
үйлчилгээ
эрхлэх
эрхтэй
магадлан
итгэмжлэгдсэн мэргэжилтэн байна.

4. Нийгмийн ажлын тодорхойлолт:
НИЙГМИЙН
АЖИЛ
НЬ
нийгмийн
өөрчлөлт
шинэчлэлтийг дэмжиж хүмүүсийн харилцаан дахь
бэрхшээлтэй асуудлыг шийдвэрлэх, хүмүүсийн сайн
сайхны төлөө тэдний эрх чөлөө боломжийг нь
өргөжүүлэх,
тэднийг
чадваржуулахад
туслах
мэргэжлийн үйл ажиллагаа юм.
Нийгмийн
ажлын тулгуур зарчим нь хүний эрхийн
зарчмууд байдаг.
Нийгмийн
ажил нь хүний зан байдал, нийгмийн
тогтолцооны онолд тулгуурлан хүн орчинтойгоо
харилцах харилцаанд нөлөөлж оролцоно.
Олон Улсын Нийгмийн Ажилтны Холбооноос
гаргасан тодорхойлолт 2002 он

5. oНийгмийн
ажлын шинжлэх ухааны тухай ярихын өмнө
нийгмийн ажил нь юунд чиглэх яагаад нийгмийн ажлын
үйлчилгээ явагдах ѐстой вэ? Гэдгийг анхаарах хэрэгтэй
Иймээс бид нийгмийн ажилтны үйлчилгээг бий болгохыг
шаардаж байдаг тэр зүйлийн тухай ярилцах хэрэгтэй.
oНийгмийн ажил нь хүний хэрэгцээг хангахад чиглэгдсэн
үйл ажиллагаа юм. Тухайн үеийн тухайн хүний нөхцөл
байдал нь хэрэгцээтэйгээ нягт уялдаж байдаг. Иймээс
нийгмийн ажилтан нь хүний зан байдлын шалтгааныг
ойлгох хандлагын хүрээг тэлээд зогсохгүй зан төлөвт
нөлөөлөх орчны хүчин зүйлүүдийг харгалзан үздэг байх
ѐстой
oНийгмийн ажлын үйлчилгээ нь хувь хүний болон
нийгмийн хэрэгцээн дээр тулгуурлан явагддаг нийгмийн
ажил юм.

6. Нийгмийн ажлын
тулгуурлах онолууд
Системийн
онол
Экологийн
онол
Давуу талд
тулгуурлах
хандлага
Хүмүүнлэгийн
онол
Хүний
хөгжлийн
онолууд
Системийн
онол

7. Үйлчлүүлэлгч
Сайн
дурын
Сайн
дурын
бус
үйлчлүүлэгч: Өөрийн
үйлчлүүлэгч:
тулгамдсан
асуудлаа
Үйлчлүүлэгчийг ангийн
мэдэн,
хэрэгцээндээ
багш,
хороон
үндэслэн
нийгмийн
дарга,
хэсгийн
ажилтнаас
ахлагч, цагдаа бусад
тусламж,үйлчилгээ
нийгмийн
ажилтнууд
авахаар ирэх хүнийг
албадан явуулах гэж авч
хэлнэ.
Сайн
үздэг. Сайн
дурын
дурын бус

8. Нийгмийн
хөгжлийн чиг
хандлагатай
нийгмийн ажил
Уламжлалт
нийгмийн
ажил
Эрхэд
тулгуурлан
нийгмийн
ажил

9. Төрийн
байгууллагад
Төрийн бус
байгууллагад
Олон Улсын
Байгууллагад
Хөдөлмөр
халамжийн
байгууллага
дахь НА
Хүүхэд
хамгааллын
салбарын НА
Хүмүүнлэгийн
үйлчилгээ
Сургуулийн
нийгмийн
ажилтан
Хүчирхийллийн
эсрэг НА
Шашны
чиглэлээр
Хорооны
нийгмийн
ажилтан
Хүний эрхийн
чиглэлээр НА
Хүүхэд
хамгаалал
Хорих
байгууллага дахь
НА
Олон нийтийг
хөгжүүлэх

11. *
Нийгмийн ажлын практикийн үйл ажиллагааны
түвшин, үйлчилгээний төрөл хэлбэрүүд
Микро
Мезо
Макро
• Микро түвшин: түвшний үйл ажиллагаа нь хувь хүн, бүлэг, гэр бүлтэй ажиллах үйлчилгээг
хамарна. Энэ түвшний нийгмийн ажил нь хүмүүсийн амьдрал, өдөр тутам ярилцах
байдал, харилцаанд тулгуурладаг. Үйлчлүүлэгчтэй шууд тулж ажилладаг учраас нийгмийн
ажилтны зан үйлийг нь үйлчлүүлэгч харж хариу үйлдэл үзүүлдэг. Энэ нь өндөр хариуцлага ур
чадварыг шаардаж байдаг. Микро түвшний нийгмийн ажил үйлчилгээ нь Хувь хүн, гэр бүлтэй
ажиллах НА нь чадавхижуулах, зөвөлгөө өгөх нөхөн сэргээх зэрэг үйл ажиллагаанд голчлон
анхаарлаа хандуулдаг. Гэр бүлийн гишүүдийн харилцаа холбоонд тулгуурлана.
• Мезо түвшин: гэдэг нь нийгмийн үйлчилгээний байгууллагаар дамжин нийгмийн үйлчилгээг
зохион байгуулж хэрэгжүүлнэ. Тус түвшин нь хамрах хүрээгээрээ хувь хүн, гэр бүл, бүлгийн
хүрээнд хамрагдах асуудлыг авч үзнэ. Тухайлбал: Үйлчилгээ өсвөр насандаа хүүхэд төрүүлсэн
залуу ээжүүдийг дэмжих үйлчилгээ, орон нутгийн хөгжлийг дэмжих үйлчилгээний төвийн
үйлчилгээ гэх мэт тодорхой үйлчилгээний байгууллагуудаар дамжих хэрэгжинэ.
• Макро
түвшин
:
нийгмийн
ажил,
нийгмийн
бодлогыг
дүгнэн
шинжлэх
болвсруулалт,
хэрэгжүүлэлтэнд
нөлөөлөх,
олон
нийттэй
ажиллах,
орон
нутгийг
хөгжүүлэх, судалгаа хийх эрх зүй, нийгмийн бүтэц, тогтолцоог өөрчлөх нөлөөллийн үйл
ажиллагаа хамаарна. Олон нийтийн түвшинд ажиллахад орон нутгийн бүх системийг ашиглан
олон нийтийн нэгдсэн нэгэн зорилгыг бий болгоход анхааран ажиллах шаардлагатай. Ололн
нийттэй ажиллахад орон нутгийн хөгжлийн талаарх ойлголт маш чухал бөгөөд орон нутгийн
хөгжил гэдэг нь тодорхой асуудлыг шийдвэрлэх чадвар бий болгох, зорилгоор хүмүүс
өөрсдийнхөө төлөө ажиллах, байгууллага бүтэц бий болгохыг хэлнэ.

12. Нийгмийн ажлын практикын үйл явц
Нийгмийн ажлын практикийн үйл явц гэдэг нь
нийгмийн ажлын мэргэжлийн үйлчилгээ үзүүлэхийн
тулд үйлчлүүлэгчтэй холбоо тогтоож эхлэхээс
үйлчилгээг дуусах хүртэлх алхмуудыг хамруулсан
ойлголт юм. Нийгмийн ажлын үйл явцыг үндсэн 4 үе
шатанд хуваана. Үүнд:
Эхний үе шат: Үйлчлүүлэгчийн нөхцөл байдлын
үнэлгээ хийх
Хоѐр дах үе шат: Үйлчилгээг төлөвлөх
Гурав дах үе шат: Үйлчилгээ интервенци үзүүлэх
Дөрөв дэх үе шат: Үйлчилгээг үнэлэх ба дуусгах гэсэн
үе шатуудад хуваадаг

13. * Хувь хүнтэй ажиллах нийгмийн ажил
* Энэ нь хувь хүн, гэр бүлийг нийгмийн
амьдралд татан
оруулах, нөөц чадвахийг илрүүлэх, чадваржуулах замаар
тэдэнд тохиолдож буй харилцаа,нийгэм ,сэтгэл зүйн
асуудлыг шийдхэд нйигмийн ажилтны зүгээс Олон
хэрэглэж буй
Хувь
Гэр
Бүлэгтэй
чиглэлхүнтэй зүйл, бүлтэй үйл ажиллагаа нийттэй Энэхүү
үнэт
практик
юмаа.
ажиллах
аргынажиллах хүрээнд
үйлчлүүлэгч
нь
ажиллах
ажиллах
нийгмийн
хүүхэд, залуучуудын, эмэгтэйчүүдийн ,ахмад настангуудын
нийгмийн
нийгмийн
нийгмийн
ажилбайдаг.
гэх мэт ажилхүмүүст ажил үйлчилгээ
хувь
туслах
ажил
* Хувь хүнтэй ажиллах аргыг хэрэглэх үе шат:
1. Нөхцөл байдлын үнэлгээ хийх
2. Үйлчилгээг төлөвлөх
3. Үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх
4. Үйлчилгээг үнэлэх, дуусгах

14. *
oМэргэжлийн хил хязгаарыг баримтлан ажиллах
oҮйлчлүүлэгчийн давуу талд тулгуурлан ажиллах
oҮйлчлүүлэгчийн орчин байдлыг анхааран ажиллах
oМэргэжилтний мэдрэмжинд тулгуурлах
oМэргэжлийн ѐс зүйн хэм хэмжээг баримтлан ажиллах
Нямдорж Н, Түмэннаст Г, Мягмарсүрэн Б, Нийгмийн ажлын сургалтын гарын
авлага., УБ.2006.тал.20.

15. *
Мэргэжлийн
ур
чадвар
гэдэг
нь:
Мэргэжлийн
үйлчилгээг
стандартын
дагуу, хүртээмжтэй, чанартай, үр нөлөөлтэй хүргэхэд зайлшгүй
шаардагдах
мэргэжилтэн
хүнд
байвал
зохих
мэдлэг, чадвар, дадлын нэгдэл цогц юм.

16. 1. ¯éë÷ë¿¿ëýã÷ òºâò баримтлах 8-н зарчимтай
íèéãìèéí
Нийгмийн çàð÷èì: Эíý çàð÷èì:¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéãÍèéãìèéí
ажилтны çàð÷èì íèéãìèéí àæëûí áèå äààñàí
7. Íóóöëàõ
3. õàëàìæ ¿éë÷èëãýýíä òàòàíõàëàìæ òóñëàìæèéã
Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ çàð÷èì:
îðîëöóóëàõ,ººðèé㺺
5.Ò¿ãýýìýë çàð÷èì:íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿éí ¿íäñýí àñóóäàë
Íèéãìèéã
çàð÷ìóóäûí íýã áºãººä
àñóóäëûã øèéäýæ áîëîõíºõöëèéã õýìæýýí¿¿äèéã
àðãà
õºãæ¿¿ëýõ àæèëòàí ¿éë÷ë¿¿ëýã÷òýé àæèëëàæ áàéõ
¿ç¿¿ëýõ
¿åä àÿòàé
¿çýë
ñóðòàë,óëñ á¿ðä¿¿ëýõýä
òºð,øàøèí
áîëäîã. Íèéãìèéí
àâàõ,¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéãòàëààð ºíãº,íàñ äýëãýðýíã¿é
ºðòºõººñ
îðøèíî.¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ýðýëò õàìãèéí
õýðýãöýýãõ¿éñèéí
ºíäºðò
ø¿òëýã,¿íäýñ
óãñàà,àðüñ àñóóäàëä
ÿâöàä ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí
òàâèõ,¿éë÷ë¿¿ëýã÷èéí
èäýâõè
ÿëãàâàðòàé ñýðãèéëýíý.Óðüä÷èëàí ñàíàà÷ëàãàä
óðüä÷èëàí õàíäëàãà áàéæ áîëîõã¿é.
ñýðãèéëýõ
ìýäýýëëèéã àâäàã.¯¿íèéã çºâõºí ìýðãýæëèéí çîðèëãîîð
òóëãóóðëàí
¿éë
àæèëëàãàà
àøèãëàõ ¸ñòîé áºãººä áóñäàä çàäðóóëàõ õ¿í,ãýð á¿ë,îëîí
¿éë àæèëëàãààã íèéãýì,õóâü ýðõã¿é.
ÿâóóëíà.¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí ýðõ àøãèéí òºëºº áóñàä
6.Íèéãìèéí íººöèéã äýýä õýìæýýíä áàéëãàõ çàð÷èì: ßìàð
íèéòèéí äóíä õèéõ,ìýäýýëýë ºãºõ
8. Òîëåðàíò çàð÷èì: Хувь хүмүүсийн шашин үндэсний онцлог
÷ ñóáúåêòóóäòàé õàìòðàí àæèëëàõ,
íèéãýì ººðèéí ãèø¿¿ääýý íººö áàÿëàãààñ õ¿ðòýýæ
4.
Õóâü
õ¿íèé
õ¿÷èíä
гадаад øààðäëàãàòàé.Ýíý òóñëàìæèéí áîäèò õýìæýý íü
хандаж тухайн
2. Íèéãìèéí ýðõèéí õàìãààëëûíтэвчээртэй òóëãóóðëàõ
áàéõ төрх, зан авир зэрэгт çàð÷èì:¯éë÷ë¿¿ëýã÷èä
çàð÷èì:үéë÷ë¿¿ëýã÷èéí
ñóáúåêòèâ
хүний хэрэгцээг íèéãýì,ýäèéí çàñãèéí áîëîìæ áîëîëöîîíîîñ
¿éë÷ëýõäýý нэгдүгээрт тавих íºõöºë îíöëîãèéã äýýä
òóõàéí óëñûí òóõàéí òîõèîëäîë хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл
үйлчлүүлэгчийн хувьд àæèëòàí ýðõ хүсч буй үйлчилгээ
¿¿ðýã,ººðèéíõºº àñóóäëûã ¿éë÷ë¿¿ëýã÷èä ñºð㺺ð
øèéäýõ èäýâõòýé
çýðãýýð ìýäýð÷,íèéãìèéí
øàëòãààëíà.Íèéãìèéí түүний авахыг àøãèéã
íýìýëò
буюу нийгмийнáàéõàä àíõààð÷ дэмжлэг ихээхэн хэрэгтэй
õºíäºõã¿é ажилтны тусламж àæèëëàíà.Íèéãìèéí ºìíº
òóñëàìæ îëãîõ áîëîëöîîã äýìæèõ.¯éë÷ë¿¿ëýã÷èéí
òóõàé
¿çýë áîäëûã õºõ¿¿ëýíýðýí ñóðâàëæèëæ ýíý өөрийгөө
гэсэн үг юм. Ийм учраас үйлчлүүлэгчийн
õ¿ëýýñýí ¿¿ðýã
äýýäëýõ,íèéãìèéí ýðõ
ñàíàëàà òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãà,ñàéí ялгаа байдлыг
íººö áîëîìæ äàâóó õàðèóöëàãàà соѐлынäóðûíõàí,áóÿíû
тодорхойлох чадвар,òàëä òóëãóóðëàí àæèëëàõ.
тэдгээрийн
àøãèéã
àæèëëàãààã
õèéõýýñ
áàéãóóëëàãà шаардлагатай байдаг.
çýðýã ¿éë
áàéãóóëëàãààð äàìæóóëàí
харгалзан үзэхçºð÷èõ
òàòãàëçàõ,
óëàìæèëæ áàéõ øààðäëàãàòàé.

17. Нийгмийн ажилтны мэргэжлийн үндсэн 12 үүрэгтэй
1.Нийгмийн ажилтан зуучлагч болох нь /mediator/
2.Нийгмийн ажилтан нөлөөлөгч болох нь /advocater/
3.Нийгмийн ажилтан сургагч болох нь
4.Нийгмийн ажилтан зөвлөгөө өгөгч болох нь /counselor/
5.Нийгмийн ажилтан кейс менежер болох нь /case manager/:
6.Нийгмийн ажилтан хөгжүүлэгч болох нь
7.Нийгмийн ажилтан өөрчлөгч болох нь /changer/
8.Нийгмийн ажилтан удирдан зохион байгуулаж болох нь
/administrator and organizer/
9.Нийгмийн ажилтан идэвхжүүлэгч болох нь /mobilize/
10.Нийгмийн ажилтан судлан оношлогч болох нь /researcher and
evaluator/
11.Нийгмийн ажилтан санаачлагч болох нь /initiater/

18. Íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿é, ¿íýò ç¿éë õî¸ðûí ÿëãàà
Íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿é,¿íýò ç¿éë õî¸ð íü õîîðîíäîî
íÿãò õîëáîî õàìààðàëòàé ç¿éë áºãººä õ¿í “íèéãìèéí
àæèëòàí” íü ¿íýò ç¿éëòýé áàéõ íü ¸ñ ç¿éòýé
áàéãààãийí èëðýë þì.
ñ ç¿é ãýäýã áîë í¿äýíä õàðàãäàæ, îéëãîãäîæ
áàéäàã áºãººä õ¿ì¿¿ñò ìàø óõàë à õîëáîãäîë
ºãäºã îéëãîëò þì. ¯íýò ç¿éë áîë ýñðýãýýðýý
í¿äýíä ¿ë õàðàãäàõ áîëîâ õ¿íèé óõàìñàðò
õ¿ òýé íºëººëäºã õèéñâýð îéëãîëò þì.

19. Íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿é ãýæ þó âý?
Íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿éí àñóóäëûã Íèéãìèéí àæëûí
¿íýò ç¿éë äýýð òóëãóóðëàí Îëîí óëñûí Íèéãìèéí àæëûí
õîëáîîíû ¸ñ ç¿éí áàðèìò áè ãýýð òîãòîîæ ºãäºã. Íèéãìèéí
àæëûí ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýíèé àíõíû áàðèìò áè èã 1960 îíä
ãàðñàí. Íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿éí áàðèìò áè ãèéí
áîëîâñðóóëàõàä ¿íýòýé õóâü íýìýð îðóóëñàí Werner
Bohem íü “íèéãìèéí àæëûí ¿íýò ç¿éë íü õàðèóöëàãàòàé
õîëáîîòîé äàâóó ýðõ áà çàí áàéäëûí èòãýë íàéäâàð áºãººä
ýäãýýð îíöãîé áàéäàë íü äàâóó ýðõèéã çîõèöóóëäàã ãýñýí
áàéíà. Òýðýýð íèéãìèéí àæëûí ¸ñ ç¿éã òîäîðõîéëîõäîî “”

20. Íèéãìèéí àæèëòíû ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýýã 4 õóâààí àâ
¿çäýã. ¯¿íä:
1. ¯éë ë¿¿ëýã èéí ºìíº õ¿ëýýõ ¸ñ ç¿éí
õýì õýìæýý: Чèí ñýòãýëýýñýý õàíäàх
Õóâü õ¿íèé îíöëîãèéã õàðãàëçàí ¿çýõ
Øóäðàãà ¸ñûã áàðèìòëàí àæèëëàõ
Íóóöûã õàäãàëàõ Íèéãìèéí àæëûí áîëîí
áóñäûí ¸ñ ç¿éã øààðäëàãàä íèéö¿¿ëýí
¿éë èëãýý ¿ç¿¿ëýõ
2. Áàéãóóëëàãûí ºìíº õ¿ëýýõ ¸ñ ç¿éí õýì
õýìæýý:
Õàðèóöëàãàòàé
áàéõ
Õ¿íäýòãýëòýé áàéõ Õàìòà
áàéõ
Áàéãóóëëàãûí ä¿ðýì æóðìûã áèåë¿¿ëýõ
Áýëãèéí
äàðàìò
õ¿ èðõèéëýë
ãàðãàõã¿é áàéõ ñ ç¿éä íèéöýõã¿é
ç¿éëèéã áîëîõ òàëààñ íü øèéäâýðëýõèéí
òóëä øèíý àðãà çàìûã ýðýëõèéëýõ
4. Íèéãìèéí àæëûí ìýðãýæëèéí ºìíº
õ¿ëýýõ ¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý: ªºðèé㺺
õºãæ¿¿ëýõ, õ¿íäýòãýõ Íèéãìèéí àæëûí
¿íýò ç¿éë,¸ñ ç¿éã áàðèìòëàõ ªºðòºº
ø¿¿ìæëýëòýé
õàíäàõ
ªºðèéí
ìýðãýæëèéã øóäðàãà áóñ ç¿éëýýñ
õàìãààëàõ
Ìýðãýæëèéí
ò¿âøèíã
ñàéæðóóëàõ òàëààð òîãòìîë àæèëëàõ
3. Ìýðãýæèë íýãòí¿¿äèéí ºìíº õ¿ëýýõ
¸ñ ç¿éí õýì õýìæýý: Õ¿íäýòãýõ
Íóóöûã õàäãàëàõ Ìýðãýæèë õîîðîíäûí
õàìòûí
àæèëëàãààã
õ¿íäýòãýõ
Ǻâëºëäºõ Ñàíàë ñîëèëöîõ Áýëãèéí
õàðèëöàà ¿¿ñãýõã¿é áàéõ Ìàðãààí
çºð èë人íèé ¿åä óõààëàã õàíäàõ