Санаа аваарай

1. ХӨГЖЛИЙГ ХЭМЖИХ
ҮЗҮҮЛЭЛТ,ИНДАКАТОР

2. Амьдралын чанарын индексийг Д.Моррис боловсруулсан ба энэ
нь 3 үндсэн үзүүлэлтийг дотроо багтаана.
◦ 1. Амьдралын түвшин буюу насжилт
◦ 2. Нялхсын эндэгдэл
◦ 3. Бичиг үзсэг тайлагдсан байдал
Эдгээр бүх үзүүлэлтүүд нэг орны хувьд 1-100 гэсэн үзүүлэлтээр
хэмжигддэг

3. Хүний хөгжлийн индекс нь амьдралын чанарын индексийн нэгэн адилаар 0-1 гэсэн үзүүлэлтийн
хооронд хэмжинэ.
◦ 0 бол – хүний хөгжил хамгийн доогуур
◦ 1 бол – Хүний хөгжил хамгийн өндөр
Энэ индекс нь 3 үзүүлэлтээс бүрдэнэ.
◦ 1. Насжилт
◦ 2. Боловсрол мэдлэг
◦ 3. Нэг хүнд ногдох бодит орлого
Хүний хөгжлийн индексээр нь улс орныг хөгжлийн түвшингээр ангилж болно.
◦ 0-0.50 бол хүний хөгжил доогуур улс орон
◦ 0.51-0.79 бол хүний хөгжил дунд зэрэг
◦ 0.80-1 бол хүний хөгжил өндөртэй улс

4. Хөгжиж байгаа орнуудын нийтлэг
шинжүүд
Хөгжиж байгаа орнуудын нийтлэг шинжийг хөгжлийн эдийн засгийн онолд дараахь байдлаар
тодорхойлдог байна. Үүнд:
1. Амьдралын доогуур түвшин
- Орлогын тэгш хуваарилалт
- Эрүүл мэнд
- Боловсролын түвшин
2. Бүтээмжийн түвшин
3. Хүн амын хурдацтай өсөлт
4. Ажилгүйдэл, ажил эрхлэлтийн түвшин
5. Хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэлээс хамаарах хамаарал ба анхдагч бүтээгдэхүүний экпорт
6. Олон улсын харилцаа дахь хамааралт байдал нөлөө

5. Хөгжлийн түвшинг дор дурдсан үндсэн 9
бүлэг 65 үзүүлэлтийг ашиглан тооцно:
-Дэд бүтцийн хангамж;
-Боловсролын үйлчилгээний хүртээмж, чанар;
-Соёл, урлагийн байдал;
-Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж;
-Хүрээлэн байгаа байгаль орчин;
-Нийгэм, эдийн засгийн байдал;
-Санхүүгийн үзүүлэлт;
-Хөгжлийн нөөц, давуу тал;
-Хөдөө аж ахуй.

6. Дэд бүтцийн хангамж
◦ хатуу хучилттай авто зам
1 хүнд ноогдох хатуу хучилттай авто зам =
Тухайн орон нутгийн нийт
хатуу хучилттай авто замын уртыг
Нийт хүн ам
◦ цахилгаан эрчим хүчээр хангагдсан өрхийн хувь
◦ дулаан хангамжийн системд холбогдсон өрхийн хувь
◦ хэрэглээний усан хангамж
◦ ариутгах татуургын хүчин чадал
◦ интернэт хэрэглэгч өрхийн хувь
◦ суурин газрын нэг хүнд ногдох ногоон байгууламж
◦ инженерийн шугам сүлжээ бүхий орон сууцны хангамж гэсэн 8 үзүүлэлтээр илэрхийлнэ.

7. Боловсорлын үйлчилгээний хүртээмж
чанар
◦ хүртээмжийн бүлэгт цэцэрлэгийн хамран сургалтын индекс
Цэцэрлэгт 1 хүүхдэд ноогдох ашигт талбай =
Цэцэрлэгийн ашигтай талбайн хэмжээ
Цэцэрлэгийн нийт хүүхэд
◦ цэцэрлэгийн нэг хүүхдэд ногдох ашигтай талбай
◦ бага боловсролын хамран сургалтын цэвэр жин
◦ суурь боловсролын хамран сургалтын цэвэр жин
◦ дотуур байранд хамрагдалтын индекс
◦ нэг компьютерт ногдох хүүхдийн тоо,
◦ ерөнхий боловсролын сургуулийн ээлжийн коэффициент
◦ цэцэрлэгийн мэргэжлийн багшийн хангалтын индекс
◦ ерөнхий боловсролын сургуулийн мэргэжлийн багшийн хангалтын индекс,
◦ мэргэжлийн боловсролын сургууль төгсөгчдийн ажлын байрны хангалт гэсэн 10 үзүүлэлтээр илэрхийлнэ

8. Соёл, урлагийн байдал
◦ мянган хүнд ногдох соёл урлагийн байгууллагын суудлын тоо
◦ соёл, урлагийн үйлчилгээний хүртээмж
Соёл урлагын үйлчилгээний хүртээмж =
Тухайн жилд мэргэжлийн урлагийн байгууллагын
тоглолтод хамрагдсан үзэгчдийн тоо.
Тоглолтын тоо
◦ соёл, урлагийн мэргэжлийн боловсон хүчний хангалт
◦ нэг хүнд ногдох номын сангийн фонд
◦ соёлын биет бус өвийн хамгаалалт гэсэн 5 үзүүлэлтээр илэрхийлнэ.

9. Эрүүл мэндийн үйлчилгээний хүртээмж
◦ 100000 амьд төрөлтөд ногдох эхийн эндэгдлийн түвшин
◦ 1000 амьд төрөлтөд ногдох нялхсын эндэгдлийн түвшин
◦ 1000 амьд төрөлтөд ногдох 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн түвшин
◦ эмнэлгийн мэргэжилтэн, эх барьсан төрөлтийн хувь
◦ 100000 хүнд ногдох сүрьеэ өвчнөөс шалтгаалсан нас баралтын түвшин
◦ 10000 хүнд ногдох эмнэлгийн орны тоо
◦ 10000 хүнд ногдох эмнэлгийн мэргэжилтний тоо
◦ 10000 хүнд ногдох спорт, биеийн тамирын чийрэгжүүлэлтийн хэрэгслээр тоноглогдсон талбайн хэмжээ
◦ 10000 хүнд ногдох урьдчилан сэргийлэх үзлэгт хамрагдагсдын тоо
◦ эмнэлгийн багаж, тоног төхөөрөмжийн хангалтын хувь
◦ нэг хүнд ногдох эрүүл мэндийн зардал
Нэг хүнд ноогдох ЭМэндийн зардал =
Тухайн орон нутгийн эрүүл мэндийн
салбарт зарцуулсан жилийн нийт зардал.
Нийт хүн ам
◦ дундаж наслалт гэсэн 12 үзүүлэлтээр илэрхийлнэ.

10. Хүрээлэн байгаа байгаль орчин;
◦ агаарын бохирдлын хэмжээ
◦ усны бохирдлын хэмжээ
◦ цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршилтийн хувь
Цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршилтийн хувь =Цэвэрлэгдсэн усны чанарын үзүүлэлтээр
тооцно.
◦ нэг хүнд ногдох хатуу хог хаягдал
◦ цөлжилтийн хувь
◦ уул уурхайн газрын нөхөн сэргээлтийн хувь
◦ хамгаалж тохижуулсан усны эх үүсвэр, булаг шандын тоо гэсэн 7 үзүүлэлтээр
илэрхийлнэ.

11. Нийгэм, эдийн засгийн байдал;
◦ ядуурлын түвшин
◦ ажилгүйдлийн түвшин
◦ шилжих хөдөлгөөний харьцаа
◦ нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
Нэг хүнд ноогдох ДНБ =
Тухайн орон нутагт дотоодын нийт бүтээгдэхүүнийг
Нийт хүн ам
◦ аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх хувь гэсэн 5
үзүүлэлтээр илэрхийлнэ.

12. Санхүүгийн үзүүлэлт;
◦ 1 хүнд ногдох хөрөнгө оруулалтын хэмжээ
◦ дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд хувийн хэвшлийн эзлэх хувь
◦ 1 хүнд ногдох хадгаламжийн үлдэгдлийн хэмжээ
◦ 1 хүнд ногдох зээлийн үлдэгдлийн хэмжээ
Нэг хүнд ноогдох зээлийн үлдэгдэлийн хэмжээ =
Тухайн орон нутгийн жилийн
эцсийн зээлийн үлдэгдэл
Нийт хүн ам
◦ 1 хүнд ногдох төсвийн зардлын хэмжээ
◦ 1 хүнд ногдох татварын орлогын хэмжээ гэсэн 6 үзүүлэлтээр илэрхийлнэ.

13. Хөгжлийн нөөц, давуу тал;
◦ нэг хүнд ногдох эдэлбэр газар
◦ нэг хүнд ногдох усны нөөц
◦ нэг хүнд ногдох ойн нөөц
◦ нэг хүнд ногдох байгалийн баялаг
◦ тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээ
◦ Газар зүйн байршил
газар зүйн байршил, тусгай хамгаалалттай газар нутгийн хэмжээ
=Тухайн орон нутаг нь гадаад оронтой хиллэдэг бол хамгийн ойрын хил
хүртэлх зай/хиллэдэггүй бол Улаанбаатар хот хүртэлх зайгаар тооцно.
◦ хөдөлмөрийн насны хүн ам гэсэн 7 үзүүлэлтээр илэрхийлнэ.

14. Хөдөө аж ахуй
◦ бэлчээр, хадлангийн 100 га талбайд ногдох малын тоо
◦ нөхөн сэргээсэн бэлчээрийн талбайн хэмжээ
нөхөн сэргээсэн бэлчээрийн талбайн хэмжээ =Газрын нэгдмэл сангийн
тайлангаар гаргана.
◦ малын тэжээлийн хангамжийн түвшин
◦ хөдөөгийн хүн ам, малын усан хангамжийн түвшин
◦ нийт мал сүргийг бруцеллёз, адууг ям, халдварт цус багасах, сүүний
үхрийг лейкоз өвчнөөс эрүүлжүүлсэн түвшин зэрэг 5 үзүүлэлтээр
илэрхийлнэ.