ДУ-Эрдэнэдалай ЕБС 9-р ангийн нийгмийн ухаан

2013
Ни й г ми й н у х а а н 9-р
анг и
Ду н д г о в ь а й мг и й н
Эр д э н э д а л а й с у мын 12
жи л и й н с у р г у у л ь

Нэ г ж х и ч э э л и й н
б о л о в с р у у л а л т:

Б о л о в с р у у л с а н б а г ш:Ц .Б у ма н г э р э л

2013 он

9-р а н г и й н н и й г ми й н у х а а н “Ё с з ү й ” с э д э в т
нэгж

2013

Б А Т ЛА В :С у р г а л тын ме н е же р . . . . . . . . ./ Д.Э р д э н э б а а та р /

• ЁС ЗҮЙ
Нэгж хичээлийн
сэдэв:

Сэдвийн судлах
хугацаа

• 40 минутаар
9 цаг

• 12 жилийн 9-р ангийн
сурагчид хамарна

Хамрах хүрээ

Нэгж хичээлийн зорилго:
• Ёс суртахуун түүний хэм хэмжээ, эрхэмлэх зүйлс, нийгмийн ѐс
суртахуун, үүрэг хариуцлага, нинжин сэтгэл шударга ѐс, байгаль
мэдээлийн технологийн ѐс суртахууны тухай тодорхойлон тайлбарлах
чадварыг эзэмшүүлнэ.

Нэгж хичээлийн зорилт:
• Ёс суртахуун түүний хэм хэмжээний тухай ойлголтыг мэдүүлж жишээ гарган
дүгнэлт хийх чадвартай болох
• Ёс суртахууны эрхэмлэх зүйлсийг танин ялгаж өөриймшүүлэх
• Нийгмийн ѐс суртахуун гэж юу болохыг тодорхойлон, сурагчдын жишээн дээр
тайлбарлуулж, биеэ зөв авч явах чадвартай болох
• Ёс суртахууны үүрэг, хариуцлага түүний улдаа холбоо, ач холбогдлыг
тодорхойлон тайлбарлах
• Нинжин сэтгэл, түүний үүргийг тодорхойлон тайлбарлаж ач холбогдлыг нь
ухамсарлах
• Шударга ѐс түүний мөн чанарыг ойлгуулж зөв хүн болон төлөвших чадвар
эзэмших
• Байгаль хүн 2-ын харилцан шүтэлцээ, байгалиа хайрлан хамгаалахын ач
холбогдлыг тодорхойлох
• мэдээлэл харилцааны технологи түүнийг ѐс суртахуунтай хэрэглэхийн ач
холбогдлыг тодорхойлон тайлбарлах чадвар эзэмших

Б о л о в с р у у л с а н б а г ш: Ц.Б у ма н г э р э л

2

нэгж

2013

Агуулгын залгамж
холбоо:
Цаашид эзэмших чадвар:
Ёс зүй, ёс суртахуун, хэм
хэмжээний тухай ойлголтыг
онолын түвшинд тайлбарлах

Тулгуур чадвар:
Ёс зүй ёс суртахууны тухайн
энгийн ойлголтыг жишээн дээр
тайлбарлаж чаддаг

Одоо эзэмших чадвар:
Ёс суртахуун түүний хэм хэмжээний тухай ойлголтыг мэдүүлж жишээ гарган дүгнэлт хийх
чадвартай болох
Ёс суртахууны эрхэмлэх зүйлсийг танин ялгаж өөриймшүүлэх
Нийгмийн ёс суртахуун гэж юу болохыг тодорхойлон, сурагчдын жишээн дээр
тайлбарлуулж, биеэ зөв авч явах чадвартай болох
Ёс суртахууны үүрэг, хариуцлага түүний улдаа холбоо, ач холбогдлыг тодорхойлон
тайлбарлах

Нинжин сэтгэл, түүний үүргийг тодорхойлон тайлбарлаж ач холбогдлыг нь ухамсарлах
Шударга ёс түүнийг мөн чанарыг ойлгуулж зөв хүн болон төлөвших чадвар эзэмших
Байгаль хүн 2-ын харилцан шүтэлцээ, байгалиа хайрлан хамгаалахын ач холбогдлыг
тодорхойлох
мэдээлэл харилцааны технологи түүнийг ёс суртахуунтай хэрэглэхийн ач холбогдлыг
тодорхойлон тайлбарлах чадвар эзэмших

Арга зүй:


Асуудлыг

Хэрэгцээ:
-Ёс
суртахууны
эрхэмлэх зүйлсийг
өөриймшүүлж, сайн3
ба муу үйлийг ялгаж

нэгж

2013

Ёс з ү й н э г ж х и ч э э л и й н ц а г и й н з а д а р г а а :
Ц
а
г

Ээ л ж
ит
х ичэ
э лий
н
с э дэ
в

№

Зорилг о:

З о р и л т:

Ё с с у р та х у у н г э ж
юу в э ?

-Ё с с у р та х у у н ы э р х э мл э х
з ү й л и й г та н и х
-Өө р и й н ѐ с с у р та х у у н ы
э р х э мл э х з ү й л и й г я л г а х
-Б у с д ын ѐ с с у р та х у у н ы
э р х э мл э х з ү й л и й г
ө ө р и й мшү ү л э х ч а д в а р та й
болох

Ни й г ми й н ѐ с
с у р та х у у н г э ж юу
б о л о х ыг
то д о р х о й л о н ,
с у р а г ч д ын жи шэ э н
д э э р та й л б а р л у у л ж ,
биеэ з өв авч
я в а х ч а д в а р ыг н ь
н э мэ г д ү ү л н э .

-Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н г э ж юу
б о л о х ыг то д о р х о й л о х
-Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н ыг
с у р а г ч д ын жи шэ э н д э э р
та й л б а р л а х
-Ни й г э мд б и е э х э р х э н з ө в а в ч
ч а д в а р та й б о л о х

1

Ё с с у р та х у у н ы
э р х э мл э х з ү й л
Ни й г ми й н ѐ с
с у р та х у у н

3

э р х э мл э х з ү й л с и й г
та н и н я л г а ж
ө ө р и й мшү ү л э х
ч а д в а р ыг

1

2

-Ё с
гэж
юу
б о л о х ыг о й л г о х
-Ё с с у р та х у у н ыг х э м х э мжэ э г
то д о р х о й л о н та й л б а р л а х
-Ё с с у р та х у у н ы х э м
х э мжэ э н и й ту х а й жи шэ э
г арг ан дү г нэ лтх ийх

1

1

Ё с с у р та х у у н
тү ү н и й х э м
х э мжэ э н и й ту х а й
о й л г о л тыг мэ д ү ү л ж
жи шэ э г а р г а н
дү г нэ лтх ийх
ч а д в а р ыг н ь


4

нэгж

1

5

Ни н жи н с э тг э л ,
тү ү н и й ү ү р г и й г
то д о р х о й л о н
та й л б а р л а ж а ч
х о л б о г д л ыг н ь
у х а мс а р л а х
Шу д а р г а ѐ с
¤ 1
тү ү н и й г мө н
ч а н а р ыг
ойлг у у лж з өв
х ү н болон
тө л ө в ши х
э з э мшү ү л н э .

Ни н жи н с э тг э л

4

ү ү рэ г ,х ариу цлаг а
тү ү н и й у л д а а
х олбоо,ач
х о л б о г д л ыг

Ё с с у р та х у у н ы ү ү р э г
х ариу цлаг а

1

Шу д а р г а ѐ с

6

7

Ба й г а л ь б а ѐ с

1

8

9

Мэ д э э л л и й н
те х н о л о г и б а ѐ с

1

Со р и
л

1

2013

-Ё с с у р та х у у н ы ү ү р г и й г мэ д э х
-Ё с с у р та х у у н ы ү ү р э г
х а р и у ц л а г а 2-ын х у я л д а а
х о л б о о г то д о р х о й л о х
х а р и у ц л а г а а у х а мс а р л а х ын а ч
х о л б о г д л ыг то д о р х о й л о н
та й л б а р л а х ч а д в а р та й б о л о х

-Ни н жи н с э тг э л тү ү н и й г
то д о р х о й л о х
-Б и е х ү н и й ү ү р г э э р н и й н жи н
с э тг э л х э р х э н и л э р д г и й г
-Ни н жи н с э тг э л тэ й б а й х ын а ч
х о л б о г д л ыг у х а мс а р л а х
-Шу д а р г а ѐ с г э ж юу б о л о х ыг
-Шу д а р г а ѐ с тү ү н и й та л а а р х
э р д э мтэ д и й н х э л с э н ү г и й г
-Шу д а р г а ѐ с ыг б а р и мтл а н
а мь д р а х х ү с э л э р мэ л з л э л тэ й
болох

Б а й г а л ь х ү н 2-ын
х а р и л ц а н шү тэ л ц э э ,
байг алиа х айрлан
х а мг а а л а х ын а ч
Мэ д э э л э л
х арилцааны
те х н о л о г и тү ү н и й г
ѐ с с у р та х у у н та й
х э рэ г лэ х ийн ач
ч а д в а р э з э мшү ү л н э .

-Б а й г а л ь г э ж юу в э ?
-Х ү н б а й г а л ь х о ѐ р ын х а р и л ц а н
шү тэ л ц э э г ѐ с с у р та х у у н л а г
б а й д л а а с та й л б а р л а х
-Б а й г а л и а х а мг а а л а х , х а й р л а х
э р мэ л з л э л тэ й б о л о х

--

--


-Мэ д э э л э л х а р и л ц а а н ы
те х н о л о г и г э ж юу в э
те х н о л о г и й г ѐ с с у р та х у у н та й
х э р э г л э х и й н а ч х о л б о г д л ыг
то д о р х о й л о н та й л б а р л а х

5

нэгж

2013

Ээ л жи т х и ч э э л № Ё с с у р та х у у н ы х э м х э мжэ э
1

Сэдэлжүүлэг

№

t
Багшийн үйл ажиллагаа
 Сурагчид та бүхэн анги танхимдаа
ямар дүрэм журмын хэм хэмжээ
баримталдаг вэ?
 Эдгээр ойлголтууд нь сурагч хүнд
байх ѐстой зан чанарын хэм
хэмжээнүүд болбол ѐс зүйн
шинжлэх ухааны үүднээс хэм
хэмжээгээ тайлбарлана уу?
 Өнөөдрийн хичээлийн сэдэв: ѐс
суртахууны хэм хэмжээний тухай
ойлголт

5

Сурагчийн үйл
ажиллагаа
 Чимээгүй суух, хичээлдээ анхааралтай,
идэвхтэй оролцох, бие биеэ хүндэтгэх
зэрэг хэм хэмжээнүүд
 Хувь хүнд байх ѐстой зан чанарууд, зан
суртахуун, ѐс зүйн тухай ойлголт учраас
ѐс суртахуунлаг төлөв байж болно.
 Хичээлийн сэдвээ дэвтэр дээрээ бичиж
авна. “ Ёс суртахууны хэм хэмжээний
тухай ойлголт”

Бид өдөр бүр харилцаандаа ѐс суртахууны хэм хэмжээг
сахихгүй бол нийгмийн амьдралыг зохицуулахад төвөгтэй
болно. Иймээс ѐс суртахууны хэм хэмжээ нь албан бус хэм
хэмжээ бөгөөд бидний өдөр тутмын олог талт харилцааг
зохицуулан журамладаг юм.

Багшийн өгсөн
судлагдахууныг сурагч
бүр анхааралтай
уншиж дэвтэр дээрээ
тэмдэглэж авч
тайлбарлахад
бэлтгэнэ.

Ёс суртахууны хэм
хэмжээ нь бүтцийн хувьд
Хоригосон

Судлах

Зөвшөөрсөн

Ёс усртахууны хэм хэмжээ

Нийтлэг хэм хэмжэ

Бүх хүн нийтээрээ заавал дагаж
мөрдөх хэм хэмжээ юм.

Тусгай хэм хэмжээ

Тухайн хүний нас
, хүйс, ажил, мэргэжил, шашин
онцлогтой холбоотой хэм
хэмжээ юм.


6

нэгж

2013

Сурагчдаас гарах жишээнүүд: нийтлэг хэм

хэмжээнүүдэд жишээ гарган

хэмжээний жнь: эѐлдэг эвсэг байх, энгийн даруу

тайлбарлуулна.

байх, хашир хянамгай байх гм.

Т айлбарлах

Нийтлэг , хориглосон хэм

Тусгай хэм хэмжээний жнь: гэр бүлийн ѐс
суртахууны хэм хэмжээ, залуучуудын ѐс
суртахууны хэм хэмжээ, сурагчийн ѐс суртахууний
хэм хэмжээ гм. Жишээнүүдийг гарган
тайлбарлана.

Сурагчид өөрсдийн ѐс суртахууны хэм хэмжээг гаргаж

жишээнүүдийг үндэслэн нэмэлт
Бататгах

Сурагчдын гаргасан

өөрт төлөвшүүлнэ. Гарч болох хариулт.

тайлбар хийнэ. Дараа нь

Сурагчийн ёс суртахууны хэм хэмжээ

сурагчдад Суралцагсдын ѐс

Үүрэг болгосон хэм

суртахууны хэм хэмжээг

хэмжээ

Дүгнэх

Өргөжүүлэн

гаргуулна.

Хориглосон хэм хэмжээ

. тус бүр жишээ гарган тайлбарлана.

Бидний гаргасан сурагчийн ѐс

Үүрэг болгосон хэм хэмжээнд бид багшаа

суртахууны хэм хэмжээг бид аль хэр

хүндэтгэдэг, хичээлээс хоцордоггүй, даалгавараа

биелүүлдэг вэ?

хиййдэг гэх мэт

Өнөөдрийн хичээлээр юуг судалж

Сурагчид багшийн асуусан асуултыг анхааралтай

мэдсэн, ямар агуулгыг ойлгоогүй

сонсож хичээлийнхээ дүгнэлтийг хийнэ.

үлдсэн зэрэг хичээлийнхээ
дүгнэлтийг хийлгэнэ.


7

нэгж

2013

Ээ л жи т х и ч э э л № Ё с с у р та х у у н ы э р х э мл э х з ү й с
2
Хи ч э э л и й н ү й л я в ц :
Терьез а

эх

эгэл

жи р и й н

нэгэн

э мэ г тэ й .

Т э р э э р 18 н а с н а а с а а э х л э н 70 жи л и й н х э э у х а мс а р т
а мь д р а л ыг х о р в о о г и й н з о в ж з ү д э р с э н о л н ы тө л ө ө
з о л и о с о л ж ч а д с а н г а й х а мши г т ү й л с тэ н юм. А н х 13
а с р а г ч та й г а а р

байг у у лс ан

тү ү н и й

санг ийн

х ү р э э н д о д о о д э л х и й н 123 г а р у й о р н ы 600 г а р у й тө в д
4000

г ару й

г э л э н ма а

нар

100000

х а мтр а н

үйл

а жи л л а г а а

д у р ын х а н та й
байна.

Б у я н та й

шү тл э г

үзэл

тэ д г э э р
бодол

х ү мү ү с

г аруй

с айн
яву у лж

өнөөдөр

х арг алз ах г ү йг э э р

ша мн
ДОХ -ын

х а л д в а р та й , д о г о л о н , х а р а а г ү й , э д г э р шг ү й ө в ч э й , г э р о р о н г ү й ч ү ү д
г э э д б а й г а л и й н г а мши г т ө р тс ө н х ү мү ү с и й н тө л ө ө

ө д ө р шө н ө г ү й

шө н ө г ү й а жи л л а ж б а й н а . Т е р ь е з а э х и й н е р б у с ын э н э р э н г ү й г э г э э н
х а й р , х а та н з о р и г и й г д э л х и й д а х и н ө н д р ө ө р ү н э л ж 1973 о н д Т е мп л о то н ы
ту с г а й ша г н а л , 1979 о н д н о б е л и й н ша г н а л ту с ту с х ү р тс э н . Ша г н а л
г ардуулах

ѐ с л о л ын

үер

с у р в а л жл а г ч и й н

“д э л х и й н

э нх

та й в н ыг

б э х жү ү л э х э д б и д юу х и й ж ч а д а х в э ?” г э с э н а с у у л та н д “та н а р г э р тэ э

№

э р г э ж о ч о о д г э р и й н х н и й г э э л х ү н ши г х а й р л а ” г э ж х а р и у л жэ э .

Ба г ши й н ү й л а жи л л а г а а
Терь ез а э х г э с э н

t

Су р а г ч и й н ү й л а жи л л а г а а

5

Т э р х ү н я д а р с а н х ү мү ү с т
ту с а л д а г . Т у с ч

авав.

Жи шэ э л б э л д а н д а а с а й н ү й л

Т ү ү н и й б а р и мта л д а г ѐ с

б ү тэ э ж я в д а г . Б у с д а д

с у р та х у у н юу в э ?

ту с л а х ыг э р х э мл э д э г

Х / с э д э в : Ё С СУ Р Т А Х У У НЫ

Хи ч э э л и й н с э д в э э

ЭР Х ЭМЛЭХ З Ү ЙЛ

Сэ д э л

н и й тл э л э э с та н а р юу о й л г о ж

тэ в тэ р тэ э тэ мд э г л э н э .


8

нэгж
Ни й т х ү н тө р ө л х тө н д х ү л э э н

10

2013

Тодо рх о йло лтбич иж а в на .
Хү н л э г , э н э р э н г ү й , х ү н и й

х а р и л ц а а н ы н и й тл э г

мө с тэ й б а й х

ч а н а р у у д ыг ѐ с с у р та х у у н ы

Са й х а н с э тг э л тэ й б а й х

э р х э мл э х з ү й л г э д э г .

Эе э в и й г э р х э мл э х

Дэ э р х то д о р х о й л о л то н д

Б у с д ын н э р тө р , э р х и й г

ү н д э с л э э д ѐ с с у р та х у у н ы

х ү н д э тг э х

э р х э мл э в э л з о х и х з а н

Б у с д ыг х ү н д л э х , с у р г а а л

ч а н а р у у д ыг то д о р х о й л о н

н о мл о л ыг с о н с д о г б а й х г э х

бичнэ үү ?

мэ т

Ё с с у р та х у у н ы э р х э мл э х

Хү н б о л г о н а д и л г ү й , х ү л э г

з ү й л с н ь х ү н и й з а н ч а н а р ын

б о л г о н жо р о о г ү й г э д э г ши г

е р ө н х и й ч и г х а н д л а г ыг

х үн бүр өөр өөрийн гэ сэн ѐс

то д о р х о й л ж б а й д а г . Эн д э э с

с у р та х у у н ы э р х э мл э х

ү з вэ л х ү н бү рийн

Су д л а х

з ө в шө ө р ө г д с ө н з а н

з ү й л тэ й б а й ж б о л н о .

б а р и мта л д а г ѐ с с у р та х у у н ы
э р х э мл э л н э г и жи л б а й ж
болох у у ?
Терь ез а э х и йн ѐс

10

Т е р ь е з а э х б о л ту с ч ,
э н э р э н г ү й , х ү мү ү н л э г ,

я л г а ж та й л б а р л а я ?

б у с д ын тө л ө ө з ү р х с э тг э л э э

Су р а г ч б ү р ө ө р ө ө р и й н б о д о ж

ө г с ө н , х ү н и й г х а й р л а х ын

байг аа з үйлээ илэрх ийлж

у тг а у ч р ыг б у с д а д мэ д ү ү л ж

та й л б а р л а н а .

ч а д с а н х ү н юм.

Тэ г э х э э р би дни й ѐ с

Х э р в э э те р ь е з а э х с э тг э л

с у р та х у у н ы э р х э мл э х з ү й л

г а р г а ж тэ д г э э р х ү мү ү с

бол э нг ийн з ү йлэ э с э х лэ х нь

ту л а а г ү й б а с а н б о л ө ө р х э н

г э ж о й л г о ж б о л о х юм.

ту с л а х б а й с а н б о л . . 123 о р о н д

Жи шэ э л б э л б у с д ыг х а й р л а х ,

ө ө р и й н с а л б а р та й г э д г э э с

ту с л а х , б и е б и е н э э г о мд о о ж

Та йлба рла х

с у р та х у у н ы э р х э мл э л и й г

нь харвал их з үйлийг


9

нэгж

2013

байс ан бол у у члал г у йж

мө р ө ө д д ө г тэ р х и р э э р э э

с у р а х , я ма г т с а й н с а й х а н

мө р ө ө д л ө ө б и е л ү ү л д э г .

з ү й и й г б о д о х , б у с д а д му у

Би д ч б а с з а а в а л д э л х и й

ү й л х и й х г ү й б а й х н ь х ү р тэ л

д а х и н д та н и г д с а н х ү н ши г

б и д н и й х у в ь д э р х э мл э ж я в а х

б о л д о г г ү й юм а а г э х э д я д а ж

з ү й л б о л о х юм. Т э г ж б а й ж

л о й р д о тн ых о о х ү мү ү с и й г

өнөөдөр бид нар ѐс

б а я р л у у л ж тэ д э н д ту с а л д а г


б о л ч и х в о л тэ р н ь б и д н и й ѐ с

з ү йлс э э олж авна.

с у р та х у у н ы э р х э мл э х з ү й л
б о л о х юм.

З а тэ г в э л Т е р ь е з а э х и й н ѐ с

8

Ту с ч , х и ч э э нг ү й , н өх ө рс ө г ,
э в э е и й г д э э д л э г ч , му у ү й л

г арг аж өөр өөрийн

х и й х г ү й я ма г т с а й н ү й л

д ү г э н л тэ э х и й с э н б о л о д о о

х ийх ,сайн с анааны үз үүрт

б и д ө ө р и й н х ө ө б а р и мта л д а г ,

ша р то с г э д э г ү г и й г

б а р и мта л б а л з о х и х ѐ с

э р х э мл э х г э х мэ т


Жи шэ э л б э л те р ь е з а э х и й н

з ү й л с э э жа г с а а ж б и ч и ж ү з ь е .

с у р в а л жл а г ч и й н а с у у с а н

Б и д ѐ с с у р та х у у н ых а а

а с у у л та н д х а р и у л с а н

э р х э мл э х з ү й л с и й г

г э р и й н х н и й г э э л х ү н ши г

то д о р х о й л с о н б о л ө ө р т

х а й р л а г э д э г х а р и у л тыг

та а л а г д с а н , ө ө р и й н б о л г о х

ө ө р тө ө ту с г а ж а в с а н . Ца а ши д

ѐ с с у р та х у у н ы э р х э мл э х

б и д х ү н и й г х а й р л а х ын у тг а

з ү й с и й г н э р л э ж ө ө р тө ө

Ба та тг а х


у ч р ыг мэ д э р ч а мь д р а х б о л н о .

ту с г а ж ө ө р и й мшү ү л ж а в н а .

Дү г н э х

Да р а а х х э л л э г ү ү д э э с ѐ с

5



з ү й л с и й г я л г а ж тэ в тэ р тэ э

та н и н я л г а а р а й ?

бичнэ .

На й з л а х , ту с ч , э в э е и й г

ту с ч , э в э е и й г э р х э мл э г ч ,

э р х э мл э г ч , х у л г а й ч , му у ү й л

байг аль орчноо х айрлах ,


10

нэгж
х ийг ч,х у виа бодс он,байг аль

2013

ү н д с э р х э г ү з э л тэ й

орчноо х айрлах ,ү ндс э рх э г

Дэ в тэ р э э с о л и л ц о ж з ө в

ү з э л тэ й , б у с д ын тө л ө ө с а н а а

х и й с э н э с э х и й г ша л г а ж

з овдогг үй

дүгэ нэ .

Дэ в тэ р э э х а р и л ц а н

Ал д с а н б о л а л д а а г а а

с о л и л ц о ж ша л г а н д ү г н ү ү л н э .

з асна

Өр г ө жү ү л э н б а я жу у л а х

/ сурагч сурагчаа дүг нэх /
з ү й л и й г у л а мжл а л т з а н
з а н ши л та й х о л б о н
з ү йлс э д нийцс э н ѐс
с у р та х у у н л а г г э г д э ж
бүхнийг сайн үйл гэдэг .
Ал и в а а с а й н ү й л , с а й н
с а й х н ыг з о р и л г о о б о л г о ж,
я ма г т с а й н с а й х а н р у у
тэ мү ү л ж б а й д а г . Х а р и н н и й т
х ү мү ү с и й н э р х а ши г ,
э р х э мл э х з ү й л с д х а р ши л ж
б а й г а а б ү х н и й г му у ү й л
г эдэ г .

2

Жи шэ э л б э л : а х ма д н а с та й
у л с у у д ын мо н г о л ч у у д х э з э э
ч “чи” гэж хэлдэггүй энэ нь бидний
нийтээр дагаж мөрддөг бичигдээгүй хууль
юм.
Бичиж тэмдэглэж авах:
Гэрт сурах бичиг тус агуулгыг дэлгэрүүлж
унших

Ээ л жи т х и ч э э л № Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н
3
Г а н ц у л а а н г а мб и р
3-р ц а г и й н з а в с а р л а а г а а н а а р с э р ү ү ц ч и х э э д
о р ж и р тэ л ма н а й а н г и й н х а н н а ма й г
ихэд

шо о л ц г о о в .

наалдав уу

Би

г айх аж

э нд

х араад
тэ н д

юм

г э ж х а р та л з ү в з ү г э э р б а й л а а .

Эр г э ж х а р в а л х э н ч б а й с а н г ү й . Г э тэ л ми н и й
цүнх

онгойчихс он

г а мб и р

д о тр о о с

г анц

цу х у й ж х а р а г д а в . Тү ү н и й г

ангийнх ан

н а ма й г

шо о л ж

нөгөө

улаан
харсан

г а н б и р ыг

а в а а д б и е б и е н р ү ү г э э ши д э л ц э н х ө х р ө л д ө в б и
ч

и ч и ж г а мб и р а а

авах

гэ ж нэг

хэсэг

л

и й ш ти й ш г ү й г э э д

авч

ч а д с а н г ү й . Т э г тэ л а н г и й н х ү ү х д ү ү д с а мб а р ын х а д а а с а н д ө л г ө ө д н ү ү р
а м х ө мс ө г г а р г а н ц о о ц о о х а тг а ж б а й г а а н ь э э жи й н ми н ь н ү ү р ө ө д
х а тг а ж б а й г а а юм ши г с а н а ж у х а с х и й н б у л а а ж а в та л б а г ш о р ж и р э х
та а р ч б и ч г о д х и й н г а р ч з у г а та а в . Ми н и й а н г и й н х а н д а а г о мд о ж


11

нэгж

2013

б а й г а а г э ж жи г тэ й х э н . Ид э х юма а р то г л о д о г я а с а н ц а му у н х ү ү х д ү ү д
вэ г э ж у у р х ү рч байлаа.


Су д л а х

Сэ д э л

№

Хи ч э э л и й н ү й л я в ц


t

у л а а н г а мб и р
ө г ү ү л л э г и й н г о л б а та р т
я ма р з ү й л то х и о л д о в .
Яа г а а д г о л б а а тр ыг тэ г ж
то х у у р х с а н юм б о л о о .
Т э г в э л шо о л ж б а й с а н
ангийн с урагчид х эр з өв
з ү й л х и й с э н юмб о л ?
Су р а г ч и д н и й г ми й г
бү рдү ү лэ г ч болж чадах
уу?
Өн ө ө д р и й н х и ч э э л и й н
с э д э в : Ни й г ми й н ѐ с
с урахуу н

5

Ээ жи й н х н ь х и й ж ө г с ө н
г а мб и р ыг а н г и й н х ү ү х д ү ү д н ь
г арг аж ирэ э д бие биендэ э
д а мжу у л а н шо о л ж то х у у р х с а н .
Яа г а а д г э в э л ту х а й н
х ү ү х д и й н х я д у у та р ч и г
а мь д р а л та й б а й с а н у ч и р э э ж
нь байг аа з ү йлэ э рэ э х ү ү х дэ э
ө л с г ө х г ү й н ту л д г а мб и р х и й ж
өгсөн.
А н г и й н х а н н ь ѐ с у р та х у у н г ү й
з үйл хийсэн.
Ч а д н а . Яа г а а д г э в э л б и д
н и й г ми й г б ү р д ү ү л ж б а й г а а
б ү л э г у ч р а а с ..
Дэ в тэ р тэ э г а р ч и г а а та в и н а .

Ё с с у р та х у у н б о л н и й г э м ,
г э р бү лэ э с э х лэ э д олон
у л с ын х а р и л ц а а н ы
тү в ши н д э мх жу р мыг
то г то о д о г б и ч и г д э э г ү й
х у у л ь юм.

Дэ в тэ р тэ э тэ мд э г л э ж а в а х
Ни й г мй и н ѐ с с у р та х у у н г э д э г
н ь у г та а н и й г ми й н х а р и л ц а а г
х ү мү ү с , б ү л э г б а й г у у л л а г а
бүхэ н өөр өөрийн эрх ,үү рэг
х а р и у ц л а г а а ѐ с жу р мын д а г у у
г ү й ц э тг э ж б а й х ын н э р юм.
Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н
тө л ө в ши х ө д и р г э д и й н о р о л ц о о
ма ш и х ч у х а л . Ир г э д и й н
о р о л ц о о н ь н и й г ми й н ѐ с
с у р та х у у н ы х я н а л тыг
ө н д ө р жү ү л д э г а ч
х о л б о г д о л то й .

Т э г в э л та б ү х н и й ү з э ж
б а й г а а г а а р н и й г ми й н ѐ с
с у р та х у у н я ма р б а й х
ѐ с то й в э ?

Жн ь : н и й г ми й н ѐ с с у р та х у у н ыг
бий болг оѐ г э вэ л х у вь х ү н
ө ө р ө ө с ө ө з ө в тө л ө в ши х
х э р э г тэ й .
Мө н г э р б ү л и й н х ү мү ү жл э э с
х у в ь х ү н и й тө л ө в ши л б и й
болно.
Ба с с у р г у у л и й н о р ч н о о с
х ү мү ү жи ж , тө л ө в ши ж с а й н х ү н


12

нэгж

2013

б о л ж н и й г э мд б э л тг э г д э ж
г арах г э ж бодож байна.

Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н ы
х ө г жи л тө л ө в ши л д
н и й г ми й н ту л г у у р
байг у у ллаг аболох г э р
бүл чухал үү рэг
г ү й ц э тг э д э г . Г э р б ү л и й н
Ү р х ү ү х дийн
а р а н ши н

Ой р д о тн о


Эц э г э х и й н
х а ндла г а

Би е д а а с а н
ту с ч ,н ө х ө р с ө г
Ид э в х г ү й , г ө жү ү д

За х ира нг у
й
Хэ т
бөөцийлдө
г
Эр х л ү ү л д э
г
Ая ыг н ь
да г а да г
Өмө ө р ө мтг
г ий
х э рцг ий

У ц а а р та й , д о р о й ,
гэнэн
Ду р а а р а а ,
с ө р г ө мтг и й
Ду у л г а в а р г ү й ,
з э р л э г , тү р э мг и й
Б о д л о г о шр о н г у й ,
з о жи г
Уц а а р д у у ,
б у л та мх а й

х арилцаа х ү ү х дийн з ан
тө л ө в ши л д х э р х э н
нөлөөлдөг вэ ?Гэ с э н
с у д а л г а а г э р д э мтэ д
х и й с э н . Су д а л г а а г
х ү с н э г тэ э р ү з ү ү л б э л

Х ү с н э г тэ н д ү н д э с л э э д г а н ц
у л а а н г а мб и р ө г ү ү л л э г д э э р
г а р ч б а й г а а с у р а г ч д ын г э р
б ү л э э с а в ч б а й г а а х ү мү ү жи л
тө л ө в шл и й г г а р г а н а .
Т ү р э мг и й , х ү н и й э д з ү й л и й г
дураараа авдаг ,дээрэнг үй,
з э рлэ г ,бү дү ү лэ г ,
д у у л г а в а р г ү й г э х мэ т
с ө р ө г тө л ө в ши л тэ й
с у раг чид байс ан.
Ха р и н г о л д ү р и й н с у р а г ч
с ул дорой ч г эсэ н
а мь д р а л д а а с э тг э л
х анг алу у н,биеэ даас ан
э э жи й н х э э с э тг э л г а р г а ж
х и й ж ө г с ө н з ү й л и й н тө л ө ө
з ү тг э д э г , б у с д ын
с э тг э л и й г г о мд о о х ыг
х ү с дэ г г ү й нэ х з э рэ г олон
с а й н ч а н а р ыг ө ө р тө ө
ту с г а ж ч а д с а н
Нэ г ү х р и й н э в э р д о р г и в о л
мя н г а н ү х р и й г э в э р
дорг ино гэх чилэн нийт
ма с с ыг х а мр у у л ж ү з в э л
орчин үеийг сурагчид ѐс
с у р та х у у н г ү й г э ж н и й г ми й г
г а жу у д у у л ж б а й г а а юм.

Тэ г э х э э р х э с э г бү лэ г
с у р а г ч д ын ѐ с
с у р та х у у н г ү й ү й л д э л н ь
н и й т ма с с ыг х а мр у у л б а л :
Дү г н э л т
х ийх

Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н ы

Су р а г ч и д д у у л г а в а р та й , б и е

х э м х э мжэ э я ма р б а й х

биенэ э х ү ндэ лдэ г ,баг ш

ѐ с то й в э ? / с у р а г ч д ын

ша в и й н б а р и л д л а г а та й ,

жи шэ э н д э э р /

даалгавар с айн х ийдэг ,


13

нэгж

2013

Т э г э х э э р б и д н и й г э мд

б у с д ын ү г и й г с а й н с о н с д о г

биеэ хэрхэн авч явна

байх нь чухал.

тү ү г э э р н и й г ми й н ѐ с

Т а н а р г э р тэ э , а в то б у с а н д ,


анг и дэ э рэ э биеэ х э рх э н з өв

то д о р х о й л о г д о г .

авч явж чадах вэ?

Өр г ө жү ү л э
х
б а я жу у л а х

Тодо рх о йло оро й

Ни й г ми й н б ү р д ү ү л э г ч

Г э р тэ э б у с а д тө р л и й н

б у с а д мэ р г э жл и й н ѐ с

мэ р г э жл и й н ѐ с с у р та х у у н ыг

с у р та х у у н ыг

то д о р х о й л о х :

то д о р х о й л о о р о й .

Ээ л жи т х и ч э э л №4 Ё с с у р та х у у н ы ү ү р э г , х а р и у ц л а г а
Хи ч э э л и й н ү й л я в ц
Тоосго өрж байна
Тоосго өрж байна.


Би өдөрт 20000 төг олж байна.

14

Би юу? Дэлхийн
хамгийн том
цэнгэлдэх хүрээлэн
барьж байна

Су д л а х

Сэ д э л

№

нэгж


2013

t Су р а г ч и й н ү й л а жи л л а г а а

Дэ э р х
3
барилг ачин
з алу у г аас
нэгэн
с у р в а л жл а г ч : “Та юу хийж байна вэ?”
гэж асуухад : Эхний өрлөгчин тоосго өрж
байна.
Хоѐр дахь нь би өдөрт 20000 төгрөг олж
байна.
Гурав дахь нь би юу? Дэлхийн хамгийн том
цэнгэлдэх хүрээлэн барьж байна гэж
хариулжээ. Эд г э э р б а р и л г а ч и д
с у р в а л жл а г ч и й н
а с у у л та н д
яаг аад өөр өөр х ариу лтөг өв .
Эд г э э р х а р и у л та н д д ү г н э л т
х ийвэл:
Х/ с э д э в :
Ёс
с у р та х у у н ы
ү ү рэ г ,х ариу цлаг а

Яа г а а д
гэвэл
өөр
өөрийн
х а р и у л та а х э л с э н .
Өө р ө ө р х а р и у л т х э л с э н ч н э г
у тг ыг и л э р х и й л ж б а й г а а .
Үз э л бодлоороо л х ариу лс ан.
Эх н и й х ү н я г х и й ж б а й г а а
ү йлдлэ э илэ рх ийлс э н, 2 дах ь
нь би э нэ өрлөг ийг х ийвэ л
и й м х э мжэ э н и й мө н г ө о л д о г о о
илэ рх ийлс э н, х арин 3 дах ь нь
и л ү ү д а л а й ц та й б у юу
энэ
а жл ыг
хийвэл
э цэ ст
нь
дэ лх ийн
х а мг и й н
то м
цэ нг э лдэ х болно г э ж х э лс э н.
Эн д э э с
дүг нэвэ л
а жи л
б а й д л ын н э р тө р , ү ү р э г
х а р и у ц л а г ын
ту х а й
ойлг олтавч болно.
Х / с э д в э э тэ мд э г л э н э .

Ү ү р э г н ь х ү н , н и й г э м , х а мт
олон,
гэр
бү л,
то д о р х о й
х а р и л ц а а н ы ѐ с с у р та х у у н ы
х а р и у ц л а г ыг
илэ рх ийлж
б а й д а г . Өө р ө ө р х э л б э л ѐ с
с у р та х у у н ы ү ү р э г н ь
ѐс
с у р та х у у н ы э р х э мл э х з ү й л с ,
х э м х э мжэ э г у х а а р а х , ө ө р и й н
з ан
ү йлдэ э
б а р и мтл а х
з а р ч и м,
илэ рх ийлж
байдаг .
Ёс
с у р та х у у н ы ү ү р г и й г д а г а ж
х ариу цлаг а х ү лэ э х чадвар
яриг ддаг . Үү рэ г х ариу цлаг аа
у х а мс а р л а н а г э д э г б о л ѐ с
с у р та х у у н ы д э э д и л р э л н ь
болдог .

Сэ д в и й н а г у у л г ыг б а г д о тр о о
ярилцан
у тг ыг
г аргаж
та й л б а р л а х а д
б э л тг э ж
с урагч
бү р
д э в тэ р тэ э
тэ мд э г л э ж а в н а .
Тайлбар лах ад
б э л тг э х д э э :
ү ү р э г г э ж юу в э ?
Үүрг ийг
даг алдаж
яриг даж
б а й д г и й г та й л б а р л а х
Үүрэ г
х ариу цлг а
2-ыг
ѐс
с у р та х у у н та й
х олбож
та й л б а р л а х .


15



нэгж

2013

1-р б а г ү ү р э г г э ж юу б о л о х ыг
б а р и л г ын
мэ р г э жи л
ээр
2-р
баг
б а р и л г ын
мэ р г э жл и й н
жи шэ э н д э э р та й л б а р л а н а .
3-р б а г ү ү р э г х а р и у ц л а г а 2ын у я л д а а х о л б о о г г а р г а н
4-р б а г Ү ү р э г х а р и у ц л а г ыг
ѐс
х олбож
5-р б а г
нэг дсэ н
дү г нэ лт
х ийнэ .

Ба р и л г а ч и н ы
ү үрэ г
гэвэл
и н же н е р и й н х э э з а а в р ын д а г у у
а жл ыг х и й ж г ү й ц э тг э х . .
Б а р и л г а ч и н а жл э э х э р з э р э г
ч а н а р та й
г ү й ц э тг э ж
байг ааг аас
ша л тг а а л а н
с а й ша а л
эсвэл
х а р и у ц л а г ын
асуу дал яригдана.
Б а р и а ч и д ын
с а й та р
ү ү р э г жү ү л ж
а жи л л у у л а х
нь
х ариу цлаг аа
нэ эгдүүлэх
ач
х о л б о г д о л то й б ө г ө ө д э ц с и й н
б ү тэ э г д э х ү ү н ч а н а р та й б а й н а
Т у х а й н б а р и л г а ч и н ма а н ь х э р
з эрэ г
үүрэг
у х а мс а р л а ж
а жи л л а н а
тэ р
х ирэ эрэ э
ѐс
с у р та х у у н та й б а й н а г э с э н ү г
юм.
Үүрэ г
у х а мс а р л а ж а жи л л а н а г э д э г н ь
хувь
хү ний
ѐс
ү ү рэ г х ариу цлаг а өндөр байна
г э ж о й л г о ж б о л н о . Жн ь : Т о о с г о
ө р ж б а й н а , 20000 тө г р ө г о л ж
байна г э ж х ариу лт өг ч байг аа
я в д а л н ь у р с г а л а а р а жи л х и й ж
байг аа
юм
ши г
с э тг э г д э л
тө р ү ү л мэ э р
харин
дэ лх ийн
х а мг и й н то м ц э н г э л д э х б а р ь ж
байна г э ж х ариу лж байг аа нь
ту х а й н х ү н ѐ с с у р та х у у н та й
бөгөөд
үү рг
у р а мс а р л а с а н б а й д л ыг и л тг э ж
байна.

Тох и олд ол
Мо н г о л ын
нэ гэн
х ү ү х д и й н с э тг ү ү л э э с г а р
з ург ийн
у ралдаан
з а р л а жэ э . 7-р а н г и й н с у р а г ч
у ралдаанд
оролцох оор
б ү тэ э л э э з у р ж о л о н ө д ө р
з а р ц у л жэ э .
Т о мч у у д а а с
д у та х а а р г ү й
з урсан
тү ү н и й
з у ргийг
э эж нь
с э тг ү ү л и й н
редак цид

Чи ү ү н и й г з у р с а н у у г э с э н
ас у у лт
хүүд
х эрхэн
нөлөөлөв : х ү ү их цочирдож
х ү л э э ж а в с а н . Сэ тг э л д э э г ү н
ша р х та й
ү лдс э н
яагаад
гэвэл
х үү хдийн
х ө д ө л мө р и й г
о й шо о ж
үзээгүй
Эн э тү ү х а жи л мэ р г э жл и й н
ү үрэ г
х а р и у ц л а г а та й
х о л б о о то й юу ?


16

нэгж
ө г ч э э . Ту н у да лг ү й д ү н г арч
жа а л х ү ү 2-р б а й р а н д о р с о н
б а й в . Сэ тг ү ү л и й н э р х л э г ч
нийт
хүүхдүүдэд
баяр
х үрг ээд
ша г н а л а а
г а р д у у л а в . Хү ү х д и й н э э л ж
ирэх эд
ту с
э рх лэ г ч
х ү ү г э э с “чи үүнийг өөрөө зурсан уу”
гэж асуухад хүү хэсэг дуугүй зогссоноо
шагналыгнь унагачихаад уйлан гүйж
одлоо. Тэр явдлаас хойш хүү нэг ч удаа
бийр барьсангүй.


Өр г ө жү ү л э х

Дү г н э л т х и й х

Б а р и л г а ч и н “би дэлхийн хамгийн
том цэнгэлдэх барьж байна”, сэтгүүлч “чи
үүнийг зурсан уу?” гэж асуусан асуулт,
хариулт 2-ын ѐс суртахууны үүрэг
хариуцлагыг гаргаж жиших

Тэ г э х э э р
бид
з аавал
мэ р г э жи л
гэж
з ааг длаг дах г ү й
хүн
бү р
өөрийн х ийж байг аа ү йл
ү йлдэ л болг ондоо х яналт
та в ь ж ѐ с
с у р та х у у н ых а а
ү үрэ г
ц а а шл а а д
ө ө р и й н н э р тө р ө ө э р х э мл э ж
я в а х ѐ с то й .


2013

Х о л б о о то й ту х а й н с э тг ү ү л ч
өөрөө
с э тг ү ү л и й н
эрхэгч
у дирдах
албан
ту ша а л та н
б а й ж мэ р г э жл и й н ѐ с з ү й г ү й
ү йлдэ л
г а р г а с а н . Эн э
нь
мэ р г э жл и й н ү ү р г э э у ма р та ж
х ариу цлаг аг ү й,
оновчгүй
ас у у лтас у у с ан.
бид
үүнээс
ѐс
ү үрэ г
я ма г т
а н х а а р ч о н о в ч то й ү г х э л л э г
х э рэ г лэ ж байх
Б а р и л г а ч и н б о л мэ р г э жл и й н
н э р тө р ө ө д э э д э л с э н б ө г ө ө д
ѐ с с у р та х у у н ы х а р и у ц л а г а а
у х а мс а р л а с а н ,
харин
с э тг ү ү л ч
ѐс
с у р та х у у н г ү й ү й л д э л г а р а г ж
о н о в ч г ү й а с у у л т та в ь с а н .

Өө р ө ө р х э л б э л б и д с у р а г ч б о л
б и д э н д ч б а с ѐ с с у р та х у у н ы
ү ү р э г х а р и у ц л а г а б а й д а г . Жн ь :
с у р а х ү ү р э г тэ й , ү ү р г э э х э р х э н
биелүүлэхэ эс
ша л тг а а л а н
то о ц о г д о н о г э х
мэ т:
Г э р тэ э
а г у у л г ыг д э л г э р ү ү л ж
у н ши х

17

нэгж

2013

Ээ л жи т х и ч э э л № Ни н жи н с э тг э л
5

Нэ р г ү й ө г ү ү л л э г
На с

өндөр

г арс ан

нэгэн

өвг өн х ү ү бэ р ач х ү ү г ийн
х а мт

а мь д а р д а г

Ши р э э н и й

ард

б а й жэ э .

хоол

идэж

чадах г ү й чичирч ас г адаг
ту л х ү ү , б э р 2 тө в ө г шө ө ж
п и й ши н г и й н

ард

суулг аж

х ооллодог

болов.

ши р э э

харж

өөд

Өв г ө н
шү л с э э

з а л г и н ши р тэ ж н у л и мс мэ л э л з ү ү л э н с у у ж б а й г а а д ша а з а н а я г а а
а л д а н х а г а л ж г э н э . З а л у у б э р ө в г ө н и й г х а р а а н з ү х э ж то м мо д о н
а я г а а в ч ө г ө в . Нэ г у д а а б ү г д г э р тэ э с у у ж б а й та л б я ц х а н х ү ү н ь
жи жи г жи жи г мо д а в ч р а н тү ү н и й г я н з л а н с у у н а г э н э . Чи юу х и й ж
б а й н а г э ж э ц э г н ь а с у у х а д : - б и мо д о н о н г о ц х и й ж б а й н а . Т о м
б о л о о д а а в э э ж 2-ыг о о ү ү н э э с х о о л л о н о г э ж х а р и у л а в . Эх н э р
н ө х ө р 2 би е бие р ү ү г э э х а р а н с а н а а алд а а д у й ла лд а в . Тү ү н э э с
х о й ш б э р х ү ү 2 н ь ө в г ө н и й г тө в ө г шө ө х ө ө б а й ж н э г ши р э э н и й а р д

Сэ д э л

№

х о о л л о д о г б о л жэ э .
Дэ э р х ө г ү ү л л э г т
өгье
Х ү ү а а в э э ж 2-то о
у х аару у лс ан бэ ?
Ни н жи н с э тг э л

t

нэр
юу г


Хү ү б э р 2
Ач х ү ү ө в ө ө 2
Ух а а р а л
Мо д о н о н г о ц
Хү н и й г х а й р л а х
Өв г ө н и й г
дах ин
х ү н д л э х э д ту с б о л с о н
Ни н жи н с э тг э л г э ж юу
б о л о х ыг о й л г у у л с а н .
Гарчиг аа бичиж авна.

18


Су д л а х

нэгж

2013

Ни н жи н с э тг э л б о л з а н
чанараа
д о то о д д о о
з о х и ц у у л ж,
өөрийн
үйлдлийг
ѐс
э р х э мл э х
з ү й л с тэ й
харьцу у лж
ү нэ лэ х чадвар, өөрөөр
хэ лбэ л
з ан
чанараа
шү ү ж, ө ө р ө ө ө ө р тэ й г э э
х и й ж б а й г а а з ө в ши л ц ө л
юм. Ни н жи н с э тг э л н ь
хүн
өөрийгөө
ѐс
та л а а р
тө л ө в шү ү л э х г о л х ү ч и н
з үйл
бөг өөд
тэ р х ү ү
ч а н а р н ь ту х а й н х ү н и й
х ө г жл и й н
тү в ши н г
тө д и й г ү й
н и й г ми й н
байр
суурийг
то д о р х о й л д о г .

Ни н жи н
с э тг э л и й н
ту х а й
бичиж
тэ мд э г л э ж
аваад
н и н жи н
с э тг э л и й г
дэ э рх
ө г ү ү л л э г и й н у тг а с а н а а г н ь
ѐс
х олбож
та й л б а р л а х а д б э л тг э н э

Ни н жи н с э тг э л б о л ѐ с
э р х э мл э х
з үйл
Ни н жи н с э тг э л б о л ѐ с
с о ѐ л ын
илрэ л
Ни н жи н
с э тг э л
бол
э н э р э н г ү й , ту с ч , х ү н и й
мө с и й н и л р э л
Ни н жи н
с э тг э л
бол
б у с а д х ү мү ү с и й н ө мн ө
хүлэ э х
үүрэг
у х а мс а р л а х ч а д в а р
Ни н жи н с э тг э л б о л х ү н
ө ө р тө ө ѐ с с у р та х у у н ы
х я н л т та в и х ме х а н и з м

Х ү н б ү р н и н жи н с э тг э л и й г ѐ с
с у р та х у у н ы э р х э мл э л б о л г о х
жн ь :
хүү
бэ р
2
н и н жи н
с э тг э л г ү й
учир
өвг өнийг
г аду у рх аж байс ан.
Эн э н ь б и е х ү н и й у х а мс а р ын
асуудал
учир
с о ѐ л то й
х олбож
үзэх
х э р э г тэ й .
Ни н жи н
с э тг э л и й н
илрэ х
х э лбэ р нь өвг өнийг х ү ү бэ р 2
н ь б у р у у г а а мэ д э э д э р г э э д
асарч
байг аа
хэ лбэрэ эр
илэ рх ийлэ г дэ ж байна.
Нэ г э н т тө р ү ү л ж ө с г ө с ө н а а в
э э жэ э ү р х ү ү х д ү ү д н ь х о жи м
х о й н о я ма р ч ө в ч тэ й б о л с о н
бай
а с а р ч , тэ д э н д
ту с а л ж
б а й х ѐ с то й
Жн ь :
хүү
бэ р
2
х о жи м
хүүгийнхээ
хийж
байг аа
з ү йлийг хараад өөрс дийнх өө


19

нэгж

2013



хийсэн
үйлдэ лд
дү г нэ лт
х и й с н э э р ц а а ши д и й м з ү й л
г арг ах г үй г э ж бие биендэ э
ѐ с с у р та х у у н ы х я н а л т та в ь ж
б о л о х юм

Өв г ө н
э нэ
а й л та й
с а д а н тө р л и й н я ма р
х о л б о о то й в э ?
4
н а с та й
хүүгийн
х и й с э н ү й л д л и й н у тг а
у ч р ыг та й л б а р л а
Эх н э р н ө х ө р 2 я а г а а д
уйлав.
Эн э ө г ү ү л л э г э э с та
н а р юу о й л г о ж а в а в .

Б и д н и н жи н с э тг э л г э ж
юу б о л о х ыг о й л г о с н о о
б а та тг а а д
өг үүллэ гийн
у тг ыг
н и н жи н
с э тг э л тэ й
сайхан
ү р г э л жл ү ү л ж
тө г с г ө л б и ч э э р э й .


Өв г ө н н ө х ө р б о л о х х ү н и й а а в
нь
Өв г ө н ша а з а н а я г а а у н а г а ж
хаг алсанаас болж бэ р нь
уурлаж
хаг арах г ү йг
нь
бодож
мо д о н
аяга
өгсөн.
Үү нийг х арс ан х ү ү нь аав э э ж
2-ыг о о ө тл ө ө д ө в ө ө ши г э э
болох
ү ед
нь
хоол
хийж
өг өх өөр онг оц х ийс э н
Х ү ү г и й н х э э та 2т х о о л и д э х
онгоц
хийж
байна
гэсэн
ү г ийг с онсоод өөрс дийнхөө
х ийс э н ү йлдлийг
сая нэг
у х аарч у йлс ан.
Эн э
өг ү ү ллэ г э э с
хүн
мө н х и й н
з алу у
байхг үй,
я ма р ч
з үйл
то х и о л д о х о д
х ү н и й мө с ө ө а л д а х г ү й ѐ с
с у р та х у у н ых а а
ү ү р э г х а р и у ц л а г ыг
у х а мс а р л а ж
явах,
н и н жи н
с э л тэ й б а й х ыг . .
Тэ р я в д лаа с х о й ш бэ р н ь
хадам
а а в ыг а а
э мн э л э г т
ү з ү ү л ж ч у х а м я ма р ө в ч и н
ту с с а н ,
а а ши д
э дг э рэ х
ма г а д л а л та й
эсэх
з эрэг
а с у у д л ын ту х а й э мч н а р а а с
з өвөлг өө авч ас арч с у вилж
э х э л с э н б ө г ө ө д х ү ү а ч 2н ь ч
гэсэн
өвгөнийг
х айрлаж
х а л а мжи л ж
ц у г то г л о н
н а а д а ж а з жа р г а л та й б а й х
б о л жэ э . Ү ү н и й г х а р с а н ө в г ө н

20

нэгж

2013

Дү г н э х

и х э д б а я р л а ж б и ч ө тл ө х и й н
ц а г та а ү р х ү ү х д ү ү д тэ й г э э
э л э г б ү тэ н с а й х а н жа р г а ж
б а й н а г э ж б о д л о г о шр о н с у у в .

Ба г
бүрийн
өг үүллэ гийг
тө г с г ө с ө н
байдлаас
х арг алз ан х э ний баг
х а мг и й н с а й н н и н жи н
с э тг э л и й г то д г а р г а ж
чадсан
эсэхээр
н э э л ттэ й д ү г н э н э .

Ба г
бүр
и д э в х тэ й
с о н и р х о л то й г о о р
өг ү ү лэ г ийг
ү р г э л жл ү ү л э н
ярьж дү г нэ лтх ийнэ .

Ээ л жи т х и ч э э л №6 Шу д а р г а ѐ с

Эр т ү е д
э мэ г тэ й

нэг

өдөр

нэг
хүү

а ма р жи ж х о ѐ у л

цаг т х оѐр
тө р ү ү л с э н

б а й н а . У д а л г ү й н э г н и й х н ь х ү ү а мь с г а л
х у р а а жэ э .
байг аа
х оорондоо

ма р г а а д

Тэ г э э д
хүүхдийг

а с у у д л ыг

тэ р

2

э мэ г тэ й

өөрс дийнх

ши й д в э р л э а ж

а мь д

х э мэ э н

чадааг ү й

ту л

Са л а мо н х а а н д х а н д жэ э . Х а а н х о ѐ р э мэ г тэ й д х ү ү х д и й г д у н д у у р
нь

х о ѐ р х у в а а х ыг

ү хлэ э с

х а мг а а л а н

э мэ г тэ й б о л у г
Ин г э э д х ү ү х д и й г

ту ша а с а н б а й н а . Ин г э х д э э
өөрийнхөө

х үүхдийн э х

ша а р д л а г а а с
байх

а мь д ү л д э э х и й г

х аан х үү х дийг
та тг а л з с а н

тэ р

ѐ с то й г э ж б о д с о н б а й н а .
г у й ж, ө ө р и й н ша а р д л а г а а с

та тг а л з с а н э мэ г тэ й д х ү ү х д и й г ө г с ө н б а й н а .


21

№

нэгж

Ха а н ы

t

гаргасан

2013

Эр г э л з э э тэ й

л

юм

ши й д в э р з ө в ү ү ?

А с у у д л ыг

Эн э

б о л г о х г ү й б о л тэ р 2 э мэ г тэ й

шу д а р г а

асуудал

х оорондоо

мө н ү ү ?

Сэ д э л

Өн ө ө д р и й н

нэг

байна.

х ичэ э лийн

с э д э в : ШУ ДА Р Г А Ё С

ти й ш

нь

ойлг олцох г ү й

б а й с а н . Хэ н и й х

нь

ч

хүүхэд

б а й ж б о л о х ма г а д л а л та й у ч и р
хэн

нэгэнд

нь

өгөх

нт

шу д а р г а б и ш.
Яма р ч

з үйл

шу д а р г а

байх

ѐ с то й .
Х и ч э э л и й н с э д в э э д э в тэ р тэ э
тэ мд э г л э н э .
Шударга ёс хэмээх нэр томъѐог

Шу д а р г а

эртний грекийн “өшөө авалт”

ү й л д л и й н а г у у л г а , тү ү н и й г

гэсэн үгнээс гаралтай гэж үздэг.

олон

ѐс

үнэ лсэ н

шударга ѐсыг “үүргээ гүйцэтгэх”,

х о о р о н д ын

Су д л а х

дагуух зүйл” гэж тайлбарлаж байжээ
Аристотель шударга ѐсыг нийгмийн

гэдэг

аль

н и й ти й н

Эртний грекийн философич Демокрит
“хууль ёсны дагуух үйл хэрэг”, “эрх зүйн

бол

нь

с аналд

ү нэ лэ лт

х о ѐ р ын

то х и р о о
шу д а р г а
ту х а й н

нэг

юм.

байна

нийг ийн

социаль үзэгдэл хэмээгээд шударга

ѐ с с у р та х у у н ы х э м х э мжэ э г

ёсны шинж чанарыг тэгш байдлын

г а жи х г ү й

шударга ёс, хуулийн шудрага ёс, шүүн
таслах эрх мэдэл дэх шударга ёс гэж
тодорхойлжээ.

б а й ж,

тү ү н и й г

с а й н д э в ши л ттэ й та л а а р н ь
х ө г жү ү л э х и й н
ч а р ма й ж

тө л ө ө
а жи л л а ж

а мь д р а х ын н э р юм.


22

нэгж
Шу д а р г а

2013

ѐсны

ту х а й

э р д э мтэ д и й н

онол

та а ма г л а л ыг

та й л б а р л а ж

бичнэ .


Ба г у у д а а р

ѐ с ыг та й л б а р л у у л н а .

Ба г

бүр

А р и л то те л ь ,

Де мо к р и т

н а р ын

б а р и мтл а л ыг

үзэл
өөрс дийн

о й л г о с н о о р о о та й л б а р л а н а .

Да р а а

шу д а р г а

нь

то х и о л д о л

д э э р э э та й л б а р л а н а .

Т у с 2 э мэ г тэ й д х ү ү х д и й г н ь
хэрхэн

яаж

шу д а р г а

ү рчлү ү лэ х ийг
ѐсны

зүгээс

та й л б а р л у у л н а .
Мо н г о л ч у у д

эрт

дээр

Нэ г

ү х рийн

эвэр

доргивол

мя н г а н ү х р и й н э в э р д о р г и н о

доргивол

ү е э с “н э г ү х р и й н э в э р

г э дэ г з үйр үг нь нэг хүний

үхрийн
гэсэн

зүйр

хүүхдүүддээ

мя н г а н

эвэр
цэцэн
ѐс

доргино”
үгийг

үр

суртахууны

хүмүүжил олгож ирсэн энэ ямар
утгыг илэрхийлж байна вэ? Багууд
баг дотроо ярилцаад нэг шийдэлд
хүрнэ үү?

шу д а р г а

бус

үйлдлэ э с

бол

тү ү н и й

ойр

д о тн ы

бүх

шу д а р г а б у с г э с э н н и й г ми й н
г а жу у д с а н

о й л г о л тыг

Жн ь :

х а мт

анги

ярихад
хэн

олон

ша л г а л т а в ч

нэг

бариг дах

нь

өгдөг.

хуулж

дээр

байх ад
байг аад

то х и о л д о л д

бүгд

з э мл ү ү л э х жи шэ э тэ й .


23

нэгж
Эц э с т

нь

дүгнүүлэ хэ д:

2013

Шу д а р г а а р


ши й д в э р л э х и й н ту л д э х х ү ү 2-

хэрхэн
Дү г н э х

тэ р х ү ү х д и й н х у в ь з а я а

ыг то д р у у л а х ша а р д л а г а та й

ши й д э г д э х

Са л а мо н
байдлаар

х аан

бол?

шу д а р г а

Эс в э л


шу д а р г а

ѐ с ыг

у р ь та л

б о л г о х з о р и л г о о р 2у у л х ү ү г

ши й д в э р л э ж ө г с ө н ү ү ?

асрах
Су в и л а г ч

ас раг ч

нарт

х а р и у ц л а г а то о ц о х

Ээ л жи т х и ч э э л №7 Б а й г а л ь б а ѐ с с у р та х у у н

№



t



24

нэгж

2013

Сэ д э л

Эд г э э р з у р а г юу н ы ту х а й
өг ү ү лж байна вэ ?
Эн э
з у раг
байг алийн
х о л б о г д о л то й ,
хүний
б у р у у та й ү й л а жи л л а г а а н ы
у л ма а с
байгаль
с ү й тэ ж
байг аа
э мг э н э л тэ й
з ү йл
хараг даж байна.
Хү н
б а й г а л ь та й
хэрхэн
холбог ддог вэ ?
Хү н
байгалийн
а мь та н
у ч р а а с б а й г а л та й с а л шг ү й
х о л б о о то й .
Хи ч э э л и й н с э д э в : Ба й г а л ь
б а ѐ с с у р та х у у н

Су д л а х

Тараах материал тарааж өгч
уншуулна.


Х ү н б о л б а й г а л и й н а мь та н
бөг өөд
хүн
б а й г а л ь та й г а а
з өв
х арилцах нь өөрийн болон
хойч
ү еийнх ний
эрүүл
с а р у у л х ө г жи х э х ү н д э с
г э ж үз э х нь хүн бүрийн
ү ү р э г х а р и у ц л а г а юм.
Хү н б ү р т д а р а а х х э р э г ц э э
ба х ариуцлаг а оног дох
боллоо.Үү нд:
-э р ү ү л ө с ч то р н и х
-У н а с а н
г аз ар
у г аас ан
усаараа
бахархах ,
х а й р л а н х а мг а а л а х
-Эк о л о г и й н
цвэ р
б ү тэ э г д э х ү ү н , э р ү ү л х ү н с
хэ рэ г лэ х
Б а й г а л ь та й г а а
з өв
х арилцах ,
нөхөн
тө л жү ү л э х
-Цэ в э р
аг аараар
а мь с г а л а х
-б а й г а л ь
э к олог ийн
тэ н ц в э р т
байдлаа
х а д г а л а х г э х мэ т
25

нэгж

2013

Г а л тү й мэ р , а л т у х а х , г о л ,
н у у р ши р г э х , х о г х я г д а л
гэсэн
с э д э т з у р г у у д ыг
та р а а ж ө г н ө . З у р а г
ту с
бү рт баг у уд анализ х ийж
хэний
б у р у у та й
үйл
а жи л л а г а а н а а с
байг аль
ингэж
с ү й тэ ж
байг аа
ц а а ши д
нөхөн
сэргээх
я ма р а р г а х э мжэ э а в б а л
з охих
з эрэг
д э в шү ү л ж ѐ с с у р та х у у н та й
х о л б о ж та й л б а р л а н а .


Б а г а а с г а р ч и р с э н и л тг э г ч
байг алиа
хүний
ѐс
с у р та х у у н л а г
ү й л д э л тэ й
х а р ь ц у у л ж та й л б а р л а н а .

Б а г ту с б ү р ө ө р ө ө р и й н
гэсэн
а с у у д л а а д э в шү ү л ж
я р и л ц а н а . Ү ү н д : - г а л тү й мэ р
б о л н э г та л а а с б а й г а л ь ,
нөгөө
та л а а с
х ү ний
б у р у у та й ү й л а жи л л а г а а н ы
үндсэ н дээ рэ эс бий болдог .
Ал т
ухах
нь
цэ вэ р
олборлож
байг аа
уул
у у р х а й , н и н жа н а р ын ү й л д э л .
Ба й г а л и а с
х ү мү ү с
з ох их
х э мжэ э н и й э р д э с б а я л г ыг
авах нь з ү йн хэ рэ г боловч
э р г э э д ѐ с с у р та х у у н ых а а
х у в ь д у р ь д я ма р б а й с а н
тү ү н э э с
ч
илү ү
с айх ан
ү з э с г э л э н тэ й б о л г о х н ө ө ц
бий
ү ү нийг э э
а ши г л а ж
чаддаггүй.
Хо г о о
энд
тэ н г ү й
та а р а л д с а н г а з р а а х а я д а г .
Эн э
нь
эргээд
байг аль
орчоо бох ирду у лж байг аа
юм. Цэ в э р
х ү мү ү с и й н
ѐс
с у р та х у у н г ү й ү й л д э л .
Г а з р ын
доорх
б а .я л а г
у х а х та й
х олбог дож г ол
у с н ы г о л ь д р о л ө ө р ч л ө х мө н
ц а а шл а а д
ц ө л жи л тын
ас у у дал их э э х э н нөлөөллж
байна.


Ба г
бүрээ с
илг э г ч
с о н г о ж та й л б а р л у л н а .


26

Өр г ө жү ү л э н

нэгж
Эд г э э р
хүний
ѐс
с у р та х у у н г ү й
үйлдэ л
бүр
байг аль
орчинд
с өрөг нөлөө ү з ү ү лэ э д
байх
то х и о л д о л д
х ү мү ү с и й г
хэрхэн
з өв х арилцдаг болг ох
та л а а с та н а р ын б о д о ж
б а й г а а з ү й л юу б а й н а .
А с у у л та н д
хэ лбэ рэ эр
дүгнэнэ .

х ариу лах
ша л г а л т а в ч

Х ү н б ү р и й г у х а мс а р л у у л а х
жи шэ э н ь : б а й г а л ь та й х ү н
яаж
х арилцана,
байг аль
э р г э э д х ү н тэ й я г л ти й м
х а р и л ц а н а . Т э г э х э э р х ү мү ү с
бид
эрт
үеийн
ѐс
болон
ѐс
з а н ши л а а
б а р и мта л ж
х арилцах
х э р э г тэ й юм.
1.
2.

3.
Дү г н э х

2013

4.
5.

6.
7.

Та
нар
хэрэг лэ ж бйгаа
у с а а х э мн э д э г ү ү ?
Ид с э н
з ү йлийнх э э
с ав
баг лаа
б о о д л ыг
хогийн
с аванд х ийдэ г ү ү ?
Ху д а г у с а н д б о х и р з ү й л
хийдэг үү
Г э р тэ э
болон
анг идаа
ц э ц э ү г та р и х д у р та й юу ?
Б а й г а л ь х а мг а а л д а г мо н
гол
у л а мжл а л т
з ан
з а н шл а а с х э р х э н мэ д д э г
вэ?
Уу л у у р х а й н с ө р ө г н ө л ө ө
юу в э ?
Ба й г а л ь
орчноо
х а мг а а л а х ын а ч х о л б о г д о л
юу в э ?

Ээ л жи т х и ч э э л № Мэ д э э л э л х а р и л ц а а н ы те х н о л о г и б а ѐ с
8


27

нэгж

2013

№



t


уншуулж хичээлийн агуулгыг

хөгжил орчин үеийн нийгмийн чухал онцлог

ойлгуулна.

юм. Нийг мийн амьдралын бүх салбарт

Сэ д э л

Тараах материал тарааж өгч

Эд г э э р з ү й л и й н е р ө н х и й
н э р юу в э ?
харилцааны
те х н о л о г и
Тэ г в э л
бид
мэ д э э л э л
те х н о л о г и й г
хэрхэн
а ши г л а х ѐ с то й в э ?
Зө в
з о х и с то й ,
ѐс
с у р та х у у н та й .
Хи ч э э л и й н
сэдэв:
мэ д э э л л и й н
б а ѐ с с у р та х у у н
Мэдээлэл харилцааны технолгийн хурдацтай

мэдээлэл

олох,

хадгалах,

боловсруулах,

түгээх ашиглах явдал шийдвэрлэх үүрэг

Су д л а х

гүйцэтгэж байна. Орчин үеийн мэдээллийн
тогтолцоонд

компьютерийн

интернет

шүлжээ ихээхэн үүрэг гүйцэтгэж байна. Энэ
нь хүн төрөлхтөнийг холбож байгаа гүүр юм.
Интернетийг бид нийгмийн оролцоо, боловсрол
мэдлэгээ дээшлүүлэх арга хэлбэр, нийгмийн
амьдралын нөөц гэж ойлгох учиртай.тиймээс
аливаа мэдээлэл харилцааны технологийг зөв
соѐлтой ашиглах хэрэгтэй. Мөн үнэн зөв
мэдээлэл түгээх ѐстой байх нь.


28

нэгж
Ба г

бү рэ э с


юу


те х н о л г и

г э ж тв , г а р у та с ,

вэ?

х эрх эн



гэж

2013

Тү ү н ийг

з өв


ѐс
а ши г л а х

в э ? Г э с э н а с у у л тын д а г у у

н е т,

сонин,

с э тг ү ү л ,

ном

з о х и о л г э х мэ т
Ал и в а а

хэ влэл

хэрэгсэл


нь

мэ д э э л л и й г

ту х а й н

үнэн

з өв

х ү р э э мжтэ й тү г э э х н ь х э в л э л
албан

болоод

х а а г ч д ын

а жи л ч и н

ѐс

з үй, ѐс

с у р та х у у н ы а с у у д а л юм.
Ба г

ту с

бү р з арлал бичнэ .

ү ү н д а жи л д а в а х

з ар байж

з ар

байг аа

б о лн о . Ту х а й н

явуулж


х эрэ гслээ

сонгож

н э в тр ү ү л э г ч

бэ лг э ж

мэ д э э г э э

у н ши н а .

Мэ д э э

у н ши х г э ж б а й г а а с э тг ү ү л ч
я ма р

х у в цас

ө мс ч

яаж


у та с а а

нүүр

х а жу у г а а р

царай

нь

тү г э э н э

болно


гэдэг


бол

өндөр

тү в ши н д

б э л тг э г д с э н б а й х а а с г а д н а
дуу

хоолойны өнг ө

байх

ѐ с то й .

с а й та й

Эн э

с э тг ү ү л ч и й н

ѐс

бол
з ү й тэ й

х о л б о о то й а с у у д а л юм.

х ө тл ө х в э ?
Гар

Эфи р и й н

а ши г л а х д а а

Жн ь : х ү мү ү с и й н

болоод

олон

б а р и мтл а х ѐ с с у р та х у у н ы

н и й ти й н г а з а р ч а н г а я р и х г ү й ,

та л а а р я ма р я ма р з а р ч и м

хичээл

б а р и мтл а х в э ?

а жи л л а г а а н д

ѐс

с у р та х у у н та й а ши г л а х ын
ач

с у р г а л тын



у та с н ых а а
мэ т:.

ү йл

орж

байх даа

х о н х ыг

х аах г э х


с у рагчид

д э в шү ү л л н э


29

нэгж

2013


ѐс


а ши г л а н а

г э д э г н ь х у в ь х ү н и й с о ѐ л ын
болоод

ѐс

байна

гэсэн

даг у у лдаг

з үйг

хэр

с айн

ү н э л э мжи й г

у чраас

хэ рэ г лэ ж үнэ н

з о х и с то й
б о д и то й

авах,


з өв

тү г э э х

я в д а л д о р ши н о .

Дү г н э х

Мо н г о л ын
те х н о л о г и й н
өнөөгийн

ѐс
байдал

Ба г у у д

өөрс дийн

з ү йн

те х н о л о г и й н

я ма р

з үйг

б а й н а в э ? Ба г а а р а а я р и л ц а ж

мэ д э э э л э л


то д о р х о й л ж

ѐс

нэгдсэн

дү г нэ лтх ийнэ .

дүгнээрэй.

Ё с з ү й н э г ж х и ч э э л э э р э з э мшв э л з о х и х ч а д в а р у у д :


30

нэгж

2013
Хи й с в э р

№

Эз э мши х ч а д в а р у у д

Эн г и й н

Ни й л мэ л

Уч и р
ша л тг а а н т

1
2

3

4

5

6

7

8

9

-Ё с с у р та х у у н г э ж юу
б о л о х ыг о й л г о х
-Ё с с у р та х у у н ыг х э м
х э мжэ э г то д о р х о й л о н
-Ё с с у р та х у у н ы х э м
х э мжэ э н и й ту х а й
жи шэ э г а р г а н д ү г н э л т
хийх
-Ё с с у р та х у у н ы
та н и х
-Өө р и й н ѐ с с у р та х у у н ы
ялг ах
-Б у с д ын ѐ с с у р та х у у н ы
ө ө р и й мшү ү л э х
ч а д в а р та й б о л о х

+
+

+

+

+

+

-Ни й г ми й н ѐ с с у р та х у у н
г э ж юу б о л о х ыг
-Ни й г ми й н ѐ с
с у р та х у у н ыг с у р а г ч д ын
жи шэ э н д э э р
-Ни й г э мд б и е э х э р х э н
з ө в а в ч ч а д в а р та й
болох

10

-Ё с с у р та х у у н ы ү ү р г и й г
мэ д э х

11

+

+

х а р и у ц л а г а 2-ын
х у ялдаа х олбоог

12

+

у х а мс а р л а х ын а ч

+


+

+

31

нэгж

2013

та й л б а р л а х ч а д в а р та й
болох

13

-Ни н жи н с э тг э л тү ү н и й г

14

-Б и е х ү н и й ү ү р г э э р
н и й н жи н с э тг э л х э р х э н
и л э р д г и й г та й л б а р л а х
-Ни н жи н с э тг э л тэ й
б а й х ын а ч х о л б о г д л ыг
Шу д а р г а ѐ с г э ж юу
б о л о х ыг то д о р х о й л о х

15

16
17

18

19
20

21

+
+

+

+

-Шу д а р г а ѐ с тү ү н и й
та л а а р х э р д э мтэ д и й н
х э лс э н ү г ийг
-Шу д а р г а ѐ с ыг
б а р и мтл а н а мь д р а х
х ү с э л э р мэ л з л э л тэ й
болох
-Б а й г а л ь г э ж юу в э ?
-Х ү н б а й г а л ь х о ѐ р ын
х а р и л ц а н шү тэ л ц э э г ѐ с
с у р та х у у н л а г б а й д л а а с
-Б а й г а л и а х а мг а а л а х ,
х а й р л а х э р мэ л з л э л тэ й
болох

+

+

+
+

+

22 -Мэ д э э л э л х а р и л ц а а н ы

23

+

те х н о л о г и г э ж юу в э
те х н о л о г и й г ѐ с
х э рэ г лэ х ийн ач

+

Со р и л
А х у вилбар


32

нэгж
1.

2.

3.

4.

5.

6.
7.
8.
9.

2013

Ё с с у р та х у у н н ь х ү н б о л о х ын ту л д ө ө р тө ө з а й л шг ү й
тө л ө в шү ү л э х ѐ с то й , с а й н с а й х а н з а н ч а н а р у у д ын н и й л б э р
ц о г ц юм.
А. Т и й м
Б. Ү г ү й
А а в э э жи й г э э а с р а х , х а мг а а л а х , ту с л а х , х а й р л а х н ь ту х а й н
х ү ү х д и й н . . юм.
А . Ё с с у р та х у у н ы х а р и у ц л а г а
Б . Ё с с у р та х у у н ы ү ү р э г
“ethos” буюу этика гэдэг нэр томъѐо “хэв ѐс журам” гэсэн ойлголтыг илэрхийлдэг. Энэ үг
хаанаас гаралтай вэ?
А. Ром
Б. Латин
В. Грек
Ёс суртахууны хэм хэмжээг юу юу гэж ангилдаг вэ?
А. Нийтлэг ба тусгай
Б. Зөвшөөрсөн ба хориглосон
Нийт хүн төрөлхтхөнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн зан харилцааны нийтлэг чанаруудыг ѐс
суртахууны ..........гэдэг.
А. Үнэт чанар
Б. Үнэт зүйл
В. Эрхэмлэх зүйлс
Сайныг эрхэмлэж, саарыг жигших явдал нь хувь хүний ..................-лаг асуудал юм.
А. Ёс зүй
Б. Ёс суртахуун
...................бол нийгэм гэр бүлээс эхлээд олон улсын харилцааны түвшинд эмх журмыг
тогтоодог бичигдээгүй хууль юм.
Ёс суртахууны үүрэг нь хариуцлагатай хэрхэн холбогддог вэ? Өөрийн бодлоор
тайлбарлана уу?
Гэм нь урдаа, гэмшил нь хойноо гэсэн зүйр үг дараах хариултын алинд нь илүү зохицох
вэ?
А. Шударга ѐс
Б. Нинжин сэтгэл
В. Ёс суртахууны үүрэг

10. Эцэг эх хүүхэдтэйгээ харилцахдаа “ захирангуй ” харилцвал үр хүүхдийн араншин ямар
байх вэ?
А. Бие даасан, тусч

В. Дуулгаваргүй, зэрлэг түрэмгий

Б. Идэвхгүй, гөжүүд

Г. Уцааруу, бултамхай

11. Бид нийгэмд биеэ хэрхэн авч явах ѐстой вэ?
Гэртээ

Ангидаа

Автобусанд

-

-

-

-

-

-

-

-

-

12. Эртний Грекийн эрдэмтэн Демокрит шударга ѐсыг хэрхэн тайлбарлаж байсан бэ?
А. Үүргээ гүйцэтгэх

Б. Зөвөөр амьдрах

В. Нийгмийн амьдрал

13. Хүн байгаль 2-ын харилцан шшүтэлцээг тайлбарла?
14. Мэдээлэл харилцааны ѐс суртахуун түүний тухай ойлголтыг нэг өгүүлбэрээр тайлбарла.
15. Зөв харгалзуул.
1.
2.
3.
4.

Нийтлэг хэм хэмжээ
Тусгай хэм хэмжээ
Үүрэг болгосон хэм хэмжээ
Хориглосон хэм хэмжээ

а. Нас, хүйс, мэргэжилтэй холбоотой
б. Хичээлийн хуваарь, цаг барих
в. Бүх нийтээр заавал дагаж мөрдөх
г. Хичээл таслах, хичээлээс хоцрох


33

нэгж

2013

Со р и л

Б х у вилбар
Ё с с у р та х у у н н ь х ү н б о л о х ын ту л д ө ө р тө ө з а й л шг ү й
тө л ө в шү ү л э х ѐ с то й , с а й н с а й х а н з а н ч а н а р у у д ын н и й л б э р
ц о г ц юм.
А. Т и й м
Б. Ү г ү й
2. А а в э э жи й г э э а с р а х , х а мг а а л а х , ту с л а х , х а й р л а х н ь ту х а й н
х ү ү х д и й н . . юм.
А . Ё с с у р та х у у н ы х а р и у ц л а г а
Б . Ё с с у р та х у у н ы ү ү р э г
3. Эти к а г э д э г н ь “ethos” гэсэн Грек үгнээс гаралтай бөгөөд ямар утгыг илэрхийлдэг
вэ?
А. Зан заншил
Б. Уламжлал
В. Хэв ѐс журам
Г. Хууль
4. Ёс суртахууны хэм хэмжээг бүтцийн хувьд юу юу гэж ангилдаг вэ?
А. Нийтлэг ба тусгай
Б. Зөвшөөрсөн ба хориглосон
5. Ёс суртахууны ..................-д нийцсэн, иймээс ѐс суртахуунлаг гэгдэж байгаа бүхнийг сайн
үйл гэдэг.
А. Үнэт чанар
Б. Эрхэмлэх зүйлс
В. Үнэт зүйл
6. Сайныг эрхэмлэж, саарыг жигших явдал нь хувь хүний ..................-лаг асуудал юм.
А. Ёс зүй
Б. Ёс суртахуун
7. Нийгмийн ѐс суртахууны хөгжил төлөвшилд нийгмийн тулгуур байгууллага болох ...........
чухал үүрэг гүйцэтгэдэг.
8. Ёс суртахууны үүрэг нь хариуцлагатай хэрхэн холбогддог вэ? Өөрийн бодлоор
тайлбарлана уу?
9. Гэм нь урдаа, гэмшил нь хойноо гэсэн зүйр үг дараах хариултын алинд нь илүү зохицох
вэ?
А. Шударга ѐс
Б. Нинжин сэтгэл
В. Ёс суртахууны үүрэг
10. Эцэг эх хүүхэдтэйгээ харилцахдаа “ аяыг нь дагаж ” харилцвал үр хүүхдийн араншин ямар
байх вэ?
А. Бие даасан, тусч
В. Дуулгаваргүй, зэрлэг түрэмгий
Б. Идэвхгүй, гөжүүд
Г. Уцааруу, бултамхай
1.

11. Бид нийгэмд биеэ хэрхэн авч явах ѐстой вэ?
Гэртээ

Ангидаа

Автобусанд

-

-

-

-

-

-

-

-

-

12. Эртний Грекийн эрдэмтэн Аристотель шударга ѐсыг хэрхэн тайлбарлаж байсан бэ?
А. Үүргээ гүйцэтгэх

Б. Зөвөөр амьдрах

В. Нийгмийн амьдрал

13. Хүн байгаль 2-ын харилцан шшүтэлцээг тайлбарла?
14. Мэдээлэл харилцааны ѐс суртахуун түүний тухай ойлголтыг нэг өгүүлбэрээр тайлбарла.
15. Зөв харгалзуул.
1. Нийтлэг хэм хэмжээ

а. Нас, хүйс, мэргэжилтэй холбоотой


34

нэгж
2. Тусгай хэм хэмжээ
3. Үүрэг болгосон хэм хэмжээ
4. Хориглосон хэм хэмжээ
№
А х у вилбар

2013

б. Хичээлийн хуваарь, цаг барих
в. Бүх нийтээр заавал дагаж мөрдөх
г. Хичээл таслах, хичээлээс хоцрох
Б х у вилбар

1

А

А

2

Б

Б

3

В

В

4

Б

А

5

В

Б

6

Б

Б

7

Ё с с у р та х у у н

Гэ р бүл

8

Х а р и у л та н д
үндэ слэ нэ

үндэ слэ нэ .

9

Б

Б

10

Б

В

11

үндэ слэ нэ


12

А

В


Со р и л ын
тү л х ү ү р :

35

нэгж
13



14



15

1в 2а 3б 34г

2013

1в 2а 3б 34г


36

ДУ-Эрдэнэдалай ЕБС 9-р ангийн нийгмийн ухаан

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (7)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to ДУ-Эрдэнэдалай ЕБС 9-р ангийн нийгмийн ухаан

Similar to ДУ-Эрдэнэдалай ЕБС 9-р ангийн нийгмийн ухаан (20)

ДУ-Эрдэнэдалай ЕБС 9-р ангийн нийгмийн ухаан