1. ๑
ศึกษาเรื่องกรรมในทางพระพุทธศาสนา
โดย ผศ.ดร.จักรพรรณ วงศพรพวัณ
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ความนํา
พระพุทธศาสนาเปนศาสนาแหงเหตุผล มีระบบความเชื่อความศรัทธา ที่ตั้งอยูบนรากฐานแหง
ปญญา ผูที่มีความเชื่อตามคําสอนในพระพุทธศาสนาสามารถนําไปปฏิบัติในการดําเนินชีวิตได ดังนั้น
พระพุทธศาสนาจึงหมายถึง วิถีแหงชีวิต อันเปนระบบแหงการดําเนินชีวิตที่เรียกวา Way of life๑
จึงทําให
พระพุทธศาสนาแตกตางจากศาสนาอื่น ความเชื่อที่ประกอบดวยเหตุผล เรียกวา ศรัทธา ๔ ประกอบดวย๒
๑. กัมมสัทธา คือความเชื่อกรรม เชื่อกฎแหงกรรม เชื่อวากรรมมีอยูจริง คือเชื่อวาเมื่อทําอะไรโดยมี
เจตนา คือจงใจทําทั้งรูยอมเปนกรรม คือเปนความชั่วความดีมีขึ้นในตนเปนเหตุปจจัยกอใหเกิดผลดีผลราย
สืบเนื่องตอไป การกระทําไมวางเปลาและเชื่อวาผลที่ตองการจะสําเร็จไดดวยการกระทํา มิใชดวยออนวอน
หรือนอนคอยโชค เปนตน
๒. วิปากสัทธา คือ เชื่อวิบาก เชื่อผลของกรรม เชื่อวาผลของกรรมมีจริง คือ วากรรมที่ทําแลวตองมี
ผล และผลตองมีเหตุ ผลดีจากกรรมดี ผลชั่วเกิดจากกรรมชั่ว
๓. กัมมัสสกตาสัทธา คือ เชื่อความที่สัตวมีกรรมเปนของของตน เชื่อวาแตละคนเปนเจาของกรรม
จะตองรับผิดชอบเสวยวิบากเปนไปตามกรรมของตน
๔. ตถาคตโพธิสัทธา คือ เชื่อความตรัสรูของพระพุทธเจา มั่นใจในองคพระตถาคตวาทรงเปนพระ
สัมมาสัมพุทธะ ทรงพระคุณทั้ง ๙ ประการ ตรัสธรรม บัญญัติวินัยไวดวยดี ทรงเปนผูนําทางที่แสดงใหเห็น
วา มนุษยคือเราทุกคนนี้ หากฝกตนดวยดีก็สามารถเขาถึงภูมิธรรมสูงสุด บริสุทธิ์หลุดพนได ดังที่พระองค
ไดทรงบําเพ็ญไวเปนแบบอยาง
จากหลักศรัทธา ๔ ขางตนจะเห็นไดวาพระพุทธศาสนาเปนศาสนาที่สอนเรื่องกรรม และให
ความสําคัญหลักกรรมวาเปนหลักธรรมใหญและสําคัญ ทั้งนี้เพราะกรรมไดมีความสัมพันธกับการดําเนิน
ชีวิตประจําวันของมนุษย กรรมจึงเปนหลักธรรมมีอิทธิพลตอการดําเนินชีวิตประจําวันของคนในสังคม
บุคคลจะมีชีวิตที่เจริญขึ้นหรือเสื่อมลง มีทุกขหรือสุขนั้น มีผลมาจากกรรมของตนเองทั้งสิ้น มิใชการกระทํา
ของผูอื่น พระพุทธศาสนาไดใหความหมายของกรรมไวดังที่ปรากฏในพุทธพจนที่วา “ภิกษุทั้งหลาย เจตนา
นั่นเอง เราเรียกวากรรม บุคคลจงใจแลวจึงกระทําดวยกาย ดวยวาจา ดวยใจ”๓
ดังนั้นกรรมจึงเกิดจากการ
๑
พระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) พุทธศาสนากับปรัชญา (กรุงเทพฯ : อมรินทรพรินติ้ง กรุพ จํากัด
,๒๕๓๓), หนา ๑๒.
๒
พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม (กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลัย,๒๕๔๓), หนา ๑๖๔.
๓
องฺ. ฉกฺก. (ไทย) ๒๒/๓๓๔/๔๒๒.

2. ๒
กระทําของตัวเราเอง มิใชมีใครมากําหนดการกระทําดี เรียกวากรรมดี การกระทําชั่ว เรียกวา กรรมชั่ว ใน
การกระทําทุกอยางยอมมีผลเรียกวา วิบาก ที่บุคคลผูกระทําจะตองเปนผูรับ
สังคมไทยแตเดิมไดมีการปลูกฝงคานิยมเรื่องกรรม ใหเชื่อในกฎแหงกรรม จนมีสํานวนไทยวา “ทํา
ดีไดดี ทําชั่วไดชั่ว” และยกยองคนดี คือ คนที่มีคุณธรรม แตปจจุบันสังคมไทยไดมีคานิยมที่เปลี่ยนไป การ
ใหความสําคัญเรื่องกรรมมีนอยลง สาเหตุเพราะสังคมไทยไปรับวัฒนธรรมของชาวตะวันตกเขามา ยอมให
เทคโนโลยีเขามามีบทบาทเพื่ออํานวยความสะดวกสบายตอวิถีการดําเนินชีวิตประจําวันของคนไทยในทุก
เรื่อง จนสงผลใหความเชื่อ คานิยมของคนไทยเปลี่ยนไป เปนสังคมบริโภคนิยมและวัตถุนิยม ดังที่ทานพุทธ
ทาสภิกขุไดกลาวไววา...สังคมไทยปจจุบันไดมีการเปลี่ยนแปลงไปตามวัตถุเปนอยางมาก แตการ
เปลี่ยนแปลงดังกลาว หาไดเปนไปเพื่อประโยชนสุขที่แทจริงของคนไทยไม คนนิยมวัตถุหรือวัตถุนิยมมาก
ไปมีกิเลสมากขึ้นและสิ่งที่ขาดคือศีลธรรมสภาพสังคมที่ฟอนเฟะเพราะรับอิทธิพลอารยธรรมตะวันตก...๔
จากคานิยมเดิมที่ยกยองคนดี คือ คนมีคุณธรรม และเชื่อในกฎแหงกรรมตามสํานวนที่วา “ทําดีไดดี
ทําชั่วไดชั่ว”ในปจจุบันไดจางหายไปกับคนไทยรุนใหมสังคมไทยไดเปลี่ยนคานิยมไปยกยองวัตถุคนดีคือ
คนที่มีเงินทอง มีอํานาจ และผลตอบแทนของการทําดีไดดี และคําวา “ดี” ในความหมายของคนรุนใหม คือ
ไดวัตถุสิ่งของ เงินทอง ชื่อเสียง เกียรติยศ ทั้งๆ ที่ผูที่ไดรับการยกยองเปนผูประพฤติเสื่อมเสีย แตสังคม
ไมไดใหความสนใจความประพฤติหรือวิธีการที่ทําใหไดมาซึ่งวัตถุสิ่งของเหลานั้น เพียงแตขอใหไดมาเปน
พอ จึงเกิดสํานวนที่นํามาใชในสังคมใหมวา “ทําดีไดดีมีที่ไหน ทําชั่วไดดีมีถมไป” ซึ่งแสดงใหเห็นถึง
ผลกระทบของความเชื่อเรื่องกรรมในสังคมไทยไดคลอนแคลน สังคมเกิดความเขาใจเรื่องกรรม
คลาดเคลื่อนไปจากความเปนจริงและไมเชื่อกฎแหงกรรมวามีจริง ความเชื่อเหลานี้ไมไดมีผลเฉพาะผูใหญ
เทานั้น แตไดสงผลกระทบทั้งทางตรง และทางออมอยางมากกับเด็กและวัยรุนที่จะเปนกําลังของชาติ ทําให
เกิดความเชื่อเรื่องกรรม คลาดเคลื่อนและผิดเพี้ยนไปจากความเปนจริงและไมเชื่อเรื่องกรรมและผลแหง
กรรมวามีจริง สาเหตุมาจากเห็นการกระทําของผูใหญที่กระทําตัวอยางที่ไมดีไว และกฎแหงกรรมก็ไมได
ลงโทษผูกระทําผิดใหเห็นทันตา
นอกจากนี้วัฒนธรรมตามกระแสโลกาภิวัฒนยุคของการสื่อสารที่ไรพรมแดนเครื่องมือสื่อสารตางๆ
ไดยั่วยุกระตุนใหเกิดความตองการทางวัตถุ และบริโภคนิยมเพื่อสนองกิเลสอยูตลอดเวลา ความสุขเกิดจาก
การมีวัตถุ จึงตองมีการแสวงหาดานเดียว รวมถึงการหางเหินจากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ผลจากการ
มีความเชื่อเรื่องกรรมที่ผิดไปจากเดิมไดกอใหเกิดปญหาในสังคมปจจุบัน เชน ปญหายาเสพติด ปญหา
อบายมุข ปญหาอาชญากรรม และอื่นๆ อีกมากมายนานัปการ
๔
พุทธทาสภิกฺขุ, ทานพุทธทาสกับการศึกษา (กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภา,๒๕๔๕), หนา ๑๓.

3. ๓
กรรมตามแนวพุทธศาสนา
คําสอนเรื่อง กรรม ถือวาเปนเรื่องที่สําคัญประการหนึ่งในพุทธศาสนา เพราะมีลักษณะเปน
วิทยาศาสตร คือสามารถพิสูจนหรืออธิบายไดดวยเหตุผล พุทธศาสนาไดสอนเรื่องกรรมไววา กรรมเปน
เครื่องบันดาล กรรมเปนเครื่องสรางทุกอยาง กรรมคือการกระทํา กระทําไวอยางไร ยอมเกิดผลแหงการ
กระทํานั้น เหมือนชาวนาหวานพืชไวเชนไร ยอมไดรับผลแหงการหวานพืชนั้น เชนนั้นเหมือนกัน
ในอภิณหปจจเวกขณสูตร มีคําสอนเรื่องกรรมไววา “หญิงชาย คฤหัสถ บรรพชิต ควรพิจารณา
เนืองๆ วา เรามีกรรมเปนของตน เปนผูรับผลของกรรม มีกรรมเปนกําเนิด มีกรรมเปนเผาพันธุ มีกรรมเปน
ที่อยูอาศัย เราทํากรรมอันใดไว ดีก็ตาม ชั่วก็ตาม เราจักไดรับผลของกรรมนั้น”๕
และอีกขอความหนึ่ง ที่
ปรากฏใน วาเสฏฐบุตรวา “บุคคลไมไดเปนคนชั่ว ไมไดเปนคนดี เพราะชาติ หากเปนเพราะการกระทํา
บุคคลเปนชาวนา เปนศิลปน เปนพอคา เปนคนรับใช เปนโจร เปนทหาร เปนนักบูชายัญ เปนพระราชา ก็
เพราะการกระทําโลกเปนไปเพราะกรรมสัตวทั้งหลายผูกพันอยูที่กรรมเหมือนกับสลักลิ่มเปนเครื่องยึดรถ
ที่แลนไปฉะนั้น”๖
ความหมายของกรรม
ในหนังสือพุทธธรรมไดใหความหมายของกรรมไววา การงานหรือการกระทํา แตในทางธรรมตอง
จํากัดความจําเพราะลงไปวา หมายถึงการกระทําที่ประกอบดวยเจตนาหรือการกระทําที่เปนไปดวยความจง
ใจถาเปนการกระทําที่ไมมีเจตนาก็ไมเรียกวาเปนกรรมในความหมายทางธรรม๗
กลาวคือการกระทําที่ไดชื่อ
วาเปนกรรมนั้นยอมประกอบดวยเจตนาเปนพื้นฐานของการกระทํา ดังพุทธพจนที่วา เจตนาหํ ภิกฺขเว กมฺมํ
วทามิความวา"เรากลาวเจตนาวาเปนกรรม"หมายถึงสิ่งที่บุคคลตั้งใจแลวหรือคิดแลวยอมกระทํากรรมทาง
กาย ทางวาจา หรือทางใจ
คําวา กรรม เปนศัพทภาษาสันสกฤต (ภาษาบาลี คือ กมฺม) แปลวา การกระทําเปนคํากลางๆไมดีไม
ชั่ว ถาการกระทํานั้นเปนการกระทําดี ก็เรียกวา "กุศลกรรม" แตถาเปนการกระทําไมดีก็เปนอกุศลกรรม
เหมือนคําวา ทิฏฐิ (ความเห็น) ก็เปนคํากลางๆ เหมือนกัน ยังไมถือวาผิดหรือไมผิด เมื่อเห็นชอบก็เปน
สัมมาทิฏฐิ แตถามีความเห็นผิดก็เปนมิจฉาทิฏฐิ ฉะนั้น เมื่อพบคําวากรรมก็ใหเขาใจวา เปนการกระทําที่
ประกอบดวยความจงใจ คือมีเจตนาที่จะกระทํา กลาวคือเปนการกระทําโดยหวังผลลัพธ
๕
อางใน พระมหาจักรพรรณ มหาวีโร, พุทธปรัชญาการศึกษา (เลย : มจร.วิทยาลัยสงฆเลย, ๒๕๕๐), หนา ๔๗.
๖
เสฐียร พันธรังษี,ศาสนาเปรียบเทียบ (กรุงเทพ ฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,๒๕๓๔), หนา ๑๕๒ - ๑๕๓.
๗
พระธรรมปฎก,,พุทธกรรม กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย(,๒๕๔๖,), หนา ๑๕๗.

4. ๔
ลักษณะของกรรม
การกระทําทุกอยางไมใชเปนกรรมเสมอไป แตการกระทําที่จัดวาเปนกรรมโดยสมบูรณ จะตอง
ประกอบดวยลักษณะ ๓ ประการ คือ
๑. มีกิเลสเปนแรงกระตุนใหเกิดการกระทํา
๒. มีเจตนา คือความจงใจหรือตั้งใจที่จะกระทํา
๓. ลงมือกระทํา
เจตนาเปนองคประกอบที่สําคัญที่จะทําใหการกระทํานั้นเปนกรรมโดยสมบูรณหรือไมตัวอยางเชน
นาย ก. ขับรถยนตไปชนสุนัขตาย การกระทําของนาย ก. ไมจัดวาเปนกรรม เพราะนาย ก. ไมมีเจตนาที่จะ
กระทํา(ไมตั้งใจที่จะขับรถชนสุนัข) แตถานาย ก. ใชปนยิงสุนัขตาย เพราะโมโหที่เจาสุนัขตัวนั้นไปกัดไก
ชนที่เขาเลี้ยงไว การกระทําของนาย ก. จัดวาเปนกรรม เพราะองคประกอบของการกระทํากรรมครบ
สมบูรณ คือ มีกิเลส (ความโกรธ) เปนแรงผลักดันใหกระทํากรรมนั้น ประกอบกับมีความจงใจในการลงมือ
กระทําดวย เมื่อการกระทํานั้นสําเร็จผลโดยมีแรงผลักดันกับความจงใจมีอยูดวยกัน ผลของการกระทํานั้น
จัดเปนกรรมทันที
เครื่องมือในการกระทํากรรม
มนุษยมีสวนประกอบที่สําคัญ ๒ อยางคือ กายกับใจ ในสวนกายที่ใชกระทําการไดก็มีอยู ๒ สวน
ดวยกัน คือ รางกาย(มือ เทา) กับ ปาก เมื่อกลาวโดยสรุป เครื่องมือที่ใชในการกระทํากรรมของมนุษยมีอยู ๓
ทาง คือ
๑. กายกรรม คือการกระทําทางกาย มีทั้งที่เปนกุศลและอกุศล คือทั้งดีและไมดี กายกรรมฝายกุศล
ไดแก การไมฆาสัตว การไมลักขโมย การไมประพฤติเสียหายในเรื่องกาม กายกรรมฝายอกุศลไดแก การฆา
สัตว การลักขโมย การประพฤติผิดในกาม
๒. วจีกรรม คือการกระทําทางวาจา มีทั้งที่เปนกุศลและอกุศล คือมีทั้งดีและไมดี วจีกรรมฝายกุศล
ไดแก การไมพูดเท็จ การพูดคําหยาบ การไมพูดสอเสียด การไมพูดคําเพอเจอ วจีกรรมฝายอกุศล ไดแก การ
พูดเท็จ การพูดคําหยาบ การพูดคําสอเสียด การพูดคําเพอเจอ
๓. มโนกรรม คือการกระทําทางใจ มีทั้งที่เปนกุศลและอกุศล คือมีทั้งดีและไมดี มโนกรรมฝายกุศล
ไดแก การคิดในทางไมโลภอยากไดของคนอื่น การคิดในทางไมเบียดเบียนคนอื่น การมีความเห็นถูกตอง
ตามทํานองคลองธรรม มโนกรรมฝายอกุศล ไดแก คิดโลภอยากไดของคนอื่น การคิดไปในทางเบียดเบียน
คนอื่น การเห็นผิดจากทํานองคลองธรรม
ในบรรดากรรมทั้ง ๓ ประการ คือกายกรรม วจีกรรม และมโนกรรม ทั้งที่เปนกุศลและอกุศล
มโนกรรมสําคัญที่สุด และมีผลกวางขวางรุนแรงที่สุด ดังพุทธพจนที่วา “บรรดากรรม ๓ อยางเหลานี้....เรา

5. ๕
บัญญัติมโนกรรมวามีโทษมากกวา ในการทําบาปกรรม ในความเปนไปแหงบาปกรรม หาบัญญัติกายกรรม
อยางนั้นไม หาบัญญัติวจีกรรมอยางนั้นไม”๘
ประเภทของกรรม
ในพระไตรปฎกจําแนกกรรมออกเปนหลายประเภทแลวแตวาจะจําแนกเพื่อวัตถุประสงคอะไร
กลาวคือ ถาแบงตามคุณภาพหรือตามธรรมที่เปนมูลเหตุ กรรมสามารถแบงไดเปน ๒ อยาง ดังนี้
๑. อกุศลกรรม คือกรรมที่เปนอกุศล การกระทําที่ไมดี กรรมชั่ว หมายถึงการกระทําที่เกิดจากอกุศล
มูล คือ โลภะ โทสะ หรือ โมหะ
๒. กุศลกรรม คือกรรมที่เปนกุศล การกระทําที่ดี หรือกรรมดี หมายถึงการกระทําที่เกิดจากกุศลมูล
คือ อโลภะ อโทสะ หรืออโมหะ
ถาเปนกรรมจําแนกตามสภาพที่สัมพันธกับวิบากหรือการใหผล จัดเปน ๔ ประเภท คือ๘
๑. กรรมดํา หมายถึงอกุศลกรรมที่เกิดจากอกุศลเจตนา ไดแกกายสังขาร วจีสังขาร มโนสังขารที่มี
การเบียดเบียน ตัวอยางเชน ฆาสัตว ลักทรัพย ประพฤติผิดในกาม พูดเท็จดื่มน้ําเมา เปนตน นอกจากนี้กรรม
ดํายังหมายถึงครุกรรมอกุศล ๕ อยาง คือ ฆาพอ ฆาแม ฆาพระอรหันต ทํารายพระพุทธเจาจนหอพระโลหิต
และยุยงสงฆใหแตกกัน
กรรมดํามีผลดํา คือผลที่กอใหเกิดความทุกข ความเดือดรอนแกผูกระทํา ซึ่งอาจเกิดในชาตินี้หรือ
ชาติหนา หรือทั้งชาตินี้ชาติหนา ซึ่งแลวแตกรรมนั้นๆ เชน การฆาคนตายใหผลในชาตินี้คือถูกจําคุก ผลใน
ชาติหนาตกนรกผูประกอบกรรมดําไดรับผลสองชั้นผลชั้นนอกคือทําใหตัวเองเดือดรอนผลชั้นในคือทําให
ใจเศราหมอง กิเลสในตัวงอกงามยิ่งขึ้น
๒. กรรมขาว หมายถึงกุศลกรรมที่ที่เกิดจากกุศลเจตนา ไดแก กายสังขาร วจีสังขาร และมโน
สังขารที่ไมมีการเบียดเบียนงดเวนจากการฆาสัตวจากการลักทรัพยจากการประพฤติผิดในกามจากการพูด
เท็จ จากการดื่มน้ําเมา การใหทาน การรักษาศีล การมีจิตเมตตากรุณาตอผูอื่น นอกจากนี้กรรมขาวยังรวมไป
ถึงครุกรรมฝายกุศล คือ สมาบัติ ๘ อันไดแกรูปฌาน ๔ และอรูปฌาน ๔ ดวย กรรมขาวมีผลขาว คือผลที่
กอใหเกิดความสุขสบาย ความเจริญรุงเรืองในชีวิต ซึ่งอาจเกิดในชาตินี้หรือชาติหนา หรือทั้งชาตินี้และชาติ
หนาก็ได ผูประกอบกรรมขาวจะไดรับผลชั้นนอก คือทําใหตัวเองมีความสุขและมีความเจริญรุงเรืองในชีวิต
ผลชั้นในคือ ทําใหกิเลสเครื่องเศราหมองลดนอยลงไป
๘
ม.ม. ๑๓/๖๔//๕๖.
๘
สุจิตรา ออนคอม,ศาสนาเปรียบเทียบ (กรุงเทพ ฯ : หจก.สํานักพิมพ และสายสงดวงแกว,๒๕๔๕), หนา ๘๘-
๘๙.

6. ๖
๓. กรรมทั้งดําทั้งขาว หมายถึงกรรมที่เปนทั้งอกุศลและกุศลซึ่งเกิดจากเจตนาที่เปนทั้งอกุศลและ
กุศล ไดแก กายสังขาร วจีสังขาร มโนสังขาร อันมีความเบียดเบียนบาง ไมเบียดเบียนบาง เชน การกระทํา
ของมนุษยทั่วๆ ไป
กรรมทั้งดําทั้งขาวใหผลทั้งดําทั้งขาวคือกอใหเกิดทั้งสุขและทุกขระคนกันเชนเกิดในตระกูลมั่งคั่ง
ร่ํารวยแตขี้โรค เปนตน
กรรมทั้งสามอยางที่กลาวมานี้ยังมีผลตอการเวียนวายตายเกิด กลาวคือ เมื่อทํากรรมหนึ่งกรรมใดใน
๓ อยางนี้ บุคคลยังตองเกิดเพื่อรับผลของกรรมนั้นๆ ไมวาจะเปนผลดีหรือผลชั่ว หรือทั้งผลดีและผลชั่ว
๔. กรรมไมดําไมขาว หมายถึงกรรรมที่ไมเปนทั้งอกุศลและกุศล เกิดจากเจตนาที่ไมใชทั้งอกุศล
และกุศล ไดแก เจตนาเพื่อละกรรมดํา กรรมขาว และกรรมทั้งดําทั้งขาว คือการปฏิบัติอริยมรรคมีองค ๘
ทั้งนี้เพราะการปฏิบัติอริยมรรคมีองค ๘ นั้นยอมเปนการหลุดพนจากการเวียนวายตายเกิดในสังสารวัฏ
ตลอดไป
กรรมไมดําไมขาวใหผลไมดําไมขาว เพราะกรรมชนิดนี้เปนไปเพื่อดับภพ ดับชาติ เพื่อความหลุด
พน เพื่อที่สุดแหงทุกข เพื่อนิพพาน เพราะผูปฏิบัติกรรมชนิดนี้ในที่สุดก็จะบรรลุอรหัตตผลเปนพระอรหันต
การกระทําของพระอรหันตจึงเรียกวา"กิริยา"เพื่อใหแตกตางจากรรมธรรมดากรรมไมดําไมขาวนําไปสูการ
สิ้นสุดแหงกรรม กรรมทั้งปวงที่ทําจะนําไปสิ้นสุดในกรรมนั้น กรรมดีและกรรมชั่วที่เคยทําไวแมจะยังให
ผลไมหมด แตเมื่อบรรลุนิพพานแลวกรรมเหลานั้นก็กลายเปนอโหสิกรรม คือกรรมที่ไมใหผลอีกตอไป
กรรม ๑๒ ประเภท
ในคัมภีรอรรถกถา เชน วิสุทธิมรรค และมโนรถปุรณีไดแบงกรรมออกเปน ๑๒ ประเภท เรียกวา
กรรม ๑๒ ซึ่งแบงเปนหมวดใหญๆ ได ๓ หมวด คือ หมวดที่ ๑ วาดวยปากกาล คือการจําแนกตามเวลาที่
ใหผลมี ๔ อยาง หมวดที่ ๒ วาดวยกิจ คือการจําแนกการใหผลตามหนาที่มี ๔ อยาง และหมวดที่ ๓ วาดวย
ปากทานปริยายคือการจําแนกตามลําดับความแรงในการใหผล๙
ดังนี้
๑. กรรมทีใหผลตามหนาที่
ตามหลักพุทธศาสนาเชื่อวามนุษยทุกคนเกิดมาเพราะกรรมของตน กรรมเปนตัวกําหนดวิถีชีวิตของ
มนุษย ชีวิตจะเปนอยางไรลวนขึ้นอยูกับกรรมที่ตนทําไว กรรมจะทําหนาอยางตรงไปตรงมา เพื่อใหผลของ
การกระทําสมดุลกับกรรมที่ตนทําไว ในที่นี้แบงกรรมที่ใหผลตามหนาที่ออกเปน ๔ ประเภท คือ
๑.๑ ชนกกรรม
คําวา “ชนกกรรม” หมายถึงกรรมแตงใหเกิด กรรมที่เปนตัวนําไปเกิด ถาเปนกรรมดีก็นําไปเกิดใน
ภพที่ดี ถาเปนกรรรมชั่วก็นําไปเกิดในภพที่ชั่ว หนาที่ของกรรมชนิดนี้ คือเมื่อบุคคลตายลง ชนกกรรมมี
๙
องฺ. อ. ๒/๑๓๑-๑๔๑-๑๔๖.

7. ๗
หนาที่นําบุคคลนั้นไปเกิดตามฐานะสมควรแกกรรรมที่เขาทํา เชนนําไปเกิดในตระกูลมั่งคั่งร่ํารวย หรือใน
ตระกูลยากจนขัดสน เปนตน เมื่อนําไปเกิดตามสมควรแกฐานะของกรรมที่บุคคลนั้นทําแลว ก็เปนอันหมด
หนาที่เปรียบเหมือนบิดาผูยังบุตรใหเกิดแลวเปนอันหมดหนาที่ฉะนั้น
ตัวอยางเชน : วีระพล เปนลูกชายของสุทธินันทมหาเศรษฐีทางจังหวัดภาคเหนือของประเทศไทย
ชนกกรรมฝายกุศลนําวีระพลมาเกิดในตระกูลมหาเศรษฐี เขาไมลําบากในชีวิตเลย เพราะพอแมของเขามีเงิน
อยากไดอะไร พอแมก็ซื้อหามาให คําวา "ไมมี" เขาไมเคยไดยิน
ตรงกันขามกับทองมี ซึ่งเปนลูกของลุงมาปามีอาชีพทํานาทําสวนในแถบภาคอีสาน เขาไมเคยพบ
กับความสบายใจในชีวิตเลย มีแตทํางานหนักชวยพอแมหาเลี้ยงครอบครัวเพราะพอแมของเขาเปนชาวนา
ยากจน เขาไมเคยไดยินคําวา "มี" เลยในชีวิต
สิ่งที่ทําใหวีระพลกับทองมามีความแตกตางกันในลักษณะของการเกิดก็คือ กรรม ซึ่งทั้งสองทํามา
ไมเหมือนกัน
๑.๒ อุปตถัมภกรรม
คําวา “อุปตถัมภกรรม” หมายถึงกรรมสนับสนุน กรรมที่เขาชวยสนับสนุนหรือซ้ําเติมตอจากชนก
กรรม กลาวคือเมื่อชนกกรรมแตางใหเกิดแลว อุปตถัมภกรรมจึงเขามาสนับสนุนสงเสริม เปรียบเหมือนแม
นมผูเลี้ยงทารกที่บิดาใหเกิดแลว หากชนกกรรรมนําไปเกิดในตระกูลที่มั่งคั่งร่ํารวย อุปตถัมภกกรรมก็จะไป
สนับสนุนใหไดรับความสุข เขาในลักษณะวารุงเรืองมาแลว มีรุงเรืองไปภายหนา แตถาชนกกรรมแตงให
เกิดในที่ไมดีอุปตถัมภกกรรมก็จะไปซ้ําเติมใหเลวยิ่งขึ้นเขาในลักษณะวามืดมาแลวมีมืดไปภายหนาดังนั้น
ถาชนกกรรรมดี อุปตถัมภกรรมก็ดีดวย แตถาชนกกรรมไมดี อุปตถัมภกรรมก็พลอยไมดีไปดวย
ตัวอยางเชน : ชนกกรรมฝายกุศลนําพาใหวีระพลมาเกิดในตระกูลที่มีฐานะมั่งคงแลว เขายังมีความ
สมบูรณทางรางกายอยางเต็มที่ มีอวัยวะครบทุกสวน ในขณะเดียวกันความสมบูรณทางจิตใจของวีระพลก็
ยอดเยี่ยม เขาเปนคนมีอุปนิสัยออนนอมถอมตน มีความขยันหมั่นเพียรในการแสวงหาความรู และมี
กิริยามารยาทเรียบรอยสมกับเปนลูกผูดีทุกประการเขาไมเคยสรางความเดือดรอนใหกับพอแมการที่วีระพล
เกิดมามีความสมบูรณทางรางกายทุกอยาง เปนเพราะชนกรรรมฝายกุศล ในขณะเดียวกันอุปตถัมภกรรมก็
สนับสนุนใหเขาดียิ่งขึ้น
ชนกกรรมฝายอกุศลนําพาใหทองมามาเกิดในตระกูลชาวนาที่ยากจน ตัวเขาเองก็เกิดมาเปนคน
พิการมาแตกําเนิด พอแมของทองมาก็เปนคนไมเอาไหน คือพอขี้เหลา แมเลนการพนัน ทะเลาะกันเกือบทุก
วัน ตัวเขาเองนอกจากจะเปนคนพิการแลว ยังมีนิสัยไมดีหลายอยาง เชน ชอบดื่มเหลา และเลนไพ เวลาเมาก็
เลนบทนักเลงทาตีตอยกับชาวบานอยูล่ําไป ที่เปนเชนนี้ เพราะกรรมฝายอกุศลนําพาใหทองมามาเกิดใน
สภาพแวดลอมที่ไมดี อุปตถัมภกรรมก็สนับสนุนซ้ําเติมใหเขาเลวยิ่งขึ้น

8. ๘
๑.๓ อุปปฬกกรรม
คําวา “อุปปฬกกรรม” หมายถึงกรรมบีบคั้น กรรมที่มาใหผลบีบคั้นผลแหงชนกกรรม และ
อุปตถัมภกรรมนั้น ใหแปรเปลี่ยนทุเลาลงไป บั่นทอนวิบากมิใหเปนไปไดนาน เชน ถาชนกกรรมดี อุปปฬก
กรรมก็จะไปบีบคั้นใหเลวลง เขาลักษณะวา รุงเรืองมาแลวมีมืดไปภายหนา แตถาชนกกรรมไมดี อุปปฬก
กรรมจะเขาไปกีดกันใหทุเลาลง เขาในลักษณะวามืดมาแลวมีรุงเรืองไปภายหนา เมื่ออุปปฬกกรรมมัน
เบียดเบียนชนกกรรมมันจึงเบียดเบียนอุปถัมภกกรรมไปดวย เพราะอุปตถัมภกรรมจะไปตามชนกกรรม
ตัวอยางเชน : ชนกกรรรมฝายกุศลนําพาใหสุนทรมาเกิดในตระกูลที่มีฐานะดี แตอุปปฬกกรรมก็มา
บีบคั้นขัดขวางใหเขาเปนคนไมดี เขาเกิดมาในตระกูลที่ดีมีทั้งฐานะและชื่อเสียง แตปรากฏวา ฐานะและ
ชื่อเสียงตองมาสูญสิ้นหรือเสื่อมลง เพราะสุนทรประพฤติตนเปนคนไมเอาไหน สรางความลําบากใจใหแก
พอแมเปนอยางมาก
ชนกกรรมฝายอกุศลนําพาใหแดงมาเกิดในตระกูลต่ํา เปนคนมีฐานะยากจนและลําบากมาก แตอุป
ปฬกกรรมมาขัดขวางใหเขาเปนคนดี ถึงแมเขาจะเกิดมาในครอบครัวที่มีฐานะยากจน มิหนําซ้ําเขายังพิการ
มาแตกําเนิดอีกดวย แตเขาก็ไมไดปลอยชีวิตใหเปลาประโยชน เขาเปนคนมีความขยันมุงมั่นและอดทน
ประกอบสัมมาชีพ จนสรางฐานะของตนเองขึ้นทัดเทียมกับคนอื่นได
๑.๔ อุปฆาตกรรม
คําวา “อุปฆาตกรรม” หมายถึงกรรมตัดรอน เปนกรรมแรง กรรมฝายตรงขามกับชนกกรรมและ
อุปตถัมภกรรม เขาตัดรอนการใหผลของกรรมสองอยางนั้นใหขาดไปเสียทีเดียว เชนเกิดในตระกูลสูงมั่งคั่ง
แตอายุสั้น เปนตน ในทางตรงขาม ถาชนกกรรมและอุปตถัมภกรรมไมดี แตมีอุปฆาตกรรมอยูอุปฆาตกรรม
ก็จะไปตัดรอนผลไมดีนั้น เชน เกิดในตระกูลยากจนขัดสน ไดรับความทุกข แตมีเศรษฐีมาขอไปเปนบุตร
บุญธรรม ไดรับความสุขสบาย เปนตน
ตัวอยางเชน : พระภิกษุสุข บวช เปนพระมาได ๑๓ พรรษา ระยะเวลา ๑๓ ป ที่ผานมานั้น ทานได
ประพฤติปฏิบัติตนอยูในกรอบของพระธรรมวินัย จนเปนที่เคารพนับถือของชาวบานเปนอยางยิ่ง พอบวช
ครบ ๕ พรรษา ชาวบานก็พากันนิมนตใหทานเปนเจาอาวาสที่วัดประจําหมูบาน ทางคณะสงฆก็แตงตั้งให
ทานเปนเจาอาวาสตั้งแตบัดนั้นเปนตนมา ในชวงเวลา ๘ ป ที่เปนเจาอาวาส พระภิกษุสุขไดนําพาชาวบาน
พัฒนาวัดแหงนั้นใหเจริญกาวหนาไปมาก อยูตอมาวันหนึ่งทานไดรับนิมนตใหไปเทศนที่หมูบานอื่น ขา
กลับรถที่มาสงทานไดเกิดอุบัติเหตุเสียหลักพลิกคร่ําลงขางทาง เปนเหตุใหทานเสียชีวิตทันที ชาวบานพอรู
ขาวตางพากันเสียใจ และเสียดายวา ทานไมนาอายุสั้นอยางนี้เลย พระดี ๆ อยางนี้นาจะมีอายุที่ยืนยาว ฯลฯ
แตเมื่อพูดถึงเรื่องกรรม ก็เพราะเหตุที่อุปฆาตกรรมมาตัดรอนใหพระภิกษุสุขอายุสั้น แทนที่จะมีอายุยืนยาว
ประมาณ ๗๐-๘๐ ป
ทานเปรียบอุปฆาตกรรมวา เหมือนกับผลไมชนิดใดชนิดหนึ่ง สมมติวาเปนผลมะมวง ตามธรรมดา
ของผลมะมวง เมื่อตนมะมวงออกชอออกดอกเสร็จแลวก็จะติดผล เมื่อเวลาผานไป ผลมะมวงก็จะ

9. ๙
เจริญเติบโตตามลําดับ พอระยะใกลจะแกก็มีคนๆ หนึ่งเอาไมมาสอยไปกินเสียกอน แทนที่จะแกและสุก
ลวงลงมาตามธรรมชาติ
๒. กรรมที่ใหผลตามกาลเวลา
ลักษณะของกรรมที่ใหผลตามกาลเวลา แบงออกเปน ๔ ประเภท ดังนี้
๒.๑ ทิฏฐธัมมเวทนียกรรม
คําวา “ทิฏฐธัมมเวทนียกรรม” หมายถึงกรรมใหผลในปจจุบันภพนี้ ไดแกกรรมดีก็ตาม ชั่วก็ตาม ที่
ผูกระทําทําแลวจะไดรับผลในชาตินี้ทันตาเห็น เพราะเปนกรรรมแรง แตถาผูกระทํากรรมตายลงเสียกอนที่
กรรมจะใหผล กรรมนี้ก็จะเปนอโหสิกรรม ทานเปรียบวาเหมือนนายพรานเห็นเนื้อ หยิบลูกศรยิงไปทันที
ถาถูกเนื้อก็ลมที่นั่น แตถาพลาดเนื้อก็รอดไปเลย
ตัวอยางเชน : เด็กชายเกง เปนนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๒ ของโรงเรียนแหงหนึ่ง เขาเปนเด็กที่มี
ความขยันในการศึกษาเลาเรียนมาก ผลปรากฏวา เขาเปนเด็กที่เรียนเกงและสอบไดที่ ๑ ของหองมาตลอด
ผูปกครองของเด็กชายเกง ก็พลอยมีความสุขไปดวย เพราะคุณครูและเพื่อนๆ ของเกง ตางพูดชมเชยความดี
ของเขาใหฟงเสมอ
สวนนางสาวโอเปนนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๖ ของโรงเรียนแหงหนึ่ง เธอเปนเด็กใจแตก คบ
ผูชายมาหลายคน เวลาไปเรียนหนังสือเธอไมมีสมาธิ เพราะเธอสนใจสิ่งอื่นมากกวาการเรียน มิหนําซ้ําเธอยัง
ขาดเรียนบอยมาก เมื่อเวลาสอบวัดผลปลายภาคเรียนที่ผานมา ปรากฏวาเธอติดศูนยไปหลายวิชา จึงเปนเหตุ
ใหเธอเรียนไมจบพรอมกับเพื่อนคนอื่นๆ ในภาคเรียนนี้
๒.๒ อุปชชเวทนียกรรม
คําวา “อุปชชเวทนียกรรม” หมายถึงกรรมใหผลในภพที่จะไปเกิด คือภพหนาที่ใกลกับภพปจจุบัน
ไดแกกรรมดีก็ตาม ชั่วก็ตาม ที่ผูกระทําทําแลวจะไดรับผลในภพหนาหรือชาติหนา เพราะเปนกรรมแรงนอย
กวากรรมแรก หากกรรมนี้ไมมีโอกาสใหผลในภพหนาก็จะกลายเปนอโหสิกรรม
ตัวอยางเชน : เด็กชายเกงและนางสาวโอดังกลาวขางตน เกงเปนเด็กขยัน มีความสนใจในการศึกษา
หาความรู อนาคต(ชาติหนา) เขาตองเปนคนที่มีความรูกวาง หรือประสบความสําเร็จในการศึกษาอยาง
แนนอน สวนโอไมสนใจในการเรียน อนาคต(ชาติหนา) เธอจะตองประสบความลมเหลวในเรื่องการเรียน
หรือเรียนไมเกงเหมือนเด็กชายเกง
๒.๓ อปราปริยเวทนียกรรม
คําวา “อปราปริยเวทนียกรรม” หมายถึงกรรมใหผลภพตอๆ ไปถัดจากภพหนาหรือชาติหนาไดแก
กรรมดีก็ตาม ชั่วก็ตาม ที่ผูกระทําแลวจะไดรับผลในภพตอๆ ไป เพราะเปนกรรมที่แรงนอยกวาสองกรรม

10. ๑๐
แรก กรรมชนิดนี้จะติดตามผูกระทําไปเรื่อยๆ ไดโอกาสเมื่อใดก็ใหผลเมื่อนั้น ไมเปนอโหสิกรรมตราบเทา
ผูกระทํายังอยูในวัฏสงสาร จะสิ้นสุดก็ตอเมื่อไดใหผลหมดแลวหรือผูกระทํากรรมบรรลุพระนิพพาน ทาน
เปรียบเหมือนสุนัขไลเนื้อที่วิ่งไลตามเนื้อตลอดเวลา ตามทันเมื่อใดก็กัดเมื่อนั้น
ตัวอยางเชน : ลุงมีสามีปามามีนิสัยประจําตัวอยางหนึ่งคือ ชอบดื่มสุรา แกดื่มสุรามาตั้งแตสมัยยัง
เปนหนุม ขณะนี้อายุลุงมียาง ๗๖ ปแลว สมัยเปนหนุมจนถึงวัยกลางคนแกยังไมเปนไร คือมีสุขภาพแข็งแรง
แตปจจุบันนี้แกเปนโรคตับแข็ง ทําใหรางกายทรุดโทรมตองเขารักษาตัวที่โรงพยาบาลบอยๆ แตอาการก็ยัง
ไมดีขึ้น เนื่องจากผลที่ชอบดื่มสุราเมื่อวัยหนุมนั่นเอง
๒.๔ อโหสิกรรม
คําวา “อโหสิกรรม” หมายถึงกรรมเลิกใหผล ไมมีผลอีก คําวา "อโหสิกรรม" เปนคําสามัญ แปลวา
"กรรมไดมีแลว" แตในที่นี้นํามาใชใชในความหมายเฉพาะวา "มีแตกรรรมเทานั้น วิบากไมมี" อโหสิกรรม
จึงหมายถึงกรรมที่หมดโอกาสใหผลอยางหนึ่ง หรือกรรมที่ใหผลหมดแลวประการหนึ่ง อโหสิกรรมจึงเปน
กรรมที่ไดใหผลสําเร็จแลว ไมตองใหผลอีกตอไป เพราะไดใหผลในภพใดภพหนึ่งดังกลาวแลวขางตน
๓. กรรมที่ใหผลตามความหนักเบา
กรรมแตละอยางใหผลตามความหนักเบาไมเหมือนกัน เพราะฉะนั้นเราจึงสามารถแบงกรรมตาม
ความหนักเบาออกเปน ๔ ประเภท คือ
๓.๑ ครุกรรม
คําวา “ครุกรรม” หมายถึงกรรมหนัก เปนกรรมที่จะใหผลกอนกรรมอื่นทุกชนิด ครุกรรมที่เปนฝาย
กุศล ไดแก การปฏิบัติสมถและวิปสนากรรมฐานจนถึงขั้นสมาบัติ ๘ ฝายอกุศล ไดแก นิยตมิจฉาทิฏฐิกรรม
และอนันตริยกรรม
นิยตมิจฉาทิฏฐิกรรม คืออกุศลกรรรมที่กระทําดวยความเห็นผิด ซึ่งสามารถนําไปสูนิรยภูมิโดย
แนนอน๑๐
อนันตริยกรรม คือกรรมหนัก กรรมที่เปนบาปหนักที่สุด ตัดทางสวรรค ตัดทางนิพพาน กรรมที่
ใหผลคือความเดือดรอนไมเวนระยะเลย มี ๕ อยางคือ๑๑
(๑) มาตุฆาต ฆามารดา
๑๐
สมาน บุญอารักษ,พจนานุกรมพระอภิธรรมเจ็ดคัมภีร อางใน สุจิตรา ออนคอม,อางแลว, หนา ๑๐๓.
๑๑
พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสน ฉบับประมวลศัพท (กรุงเทพ ฯ : มหาวิทยาลัยมหาจุฬา
ลงกรณราชวิทยาลัย,๒๕๔๖), หนา ๓๐๑.

11. ๑๑
(๒) ปตุฆาต ฆาบิดา
(๓) อรหันตฆาต ฆาพระอรหันต
(๔) โลหิตุปบาท ทํารายพระพุทธเจาจนถึงยังพระโลหิตใหหอขึ้นไป
(๕) สังฆเภท ทําสงฆใหแตกกัน
ครุกรรมทั้ง ๒ ประเภทขางตนเปนกรรมหนัก ใครทํายอมไดรับผลทันที โดยมีคํากลาวเปรียบเทียบ
ไววา ครุกรรมเหมือนกับโคที่เปนหัวหนาฝูง พอนายโคบาล ปลอยโคออกจากคอก โคที่มีกําลังมากกวา (ครุ
กรรม) ก็ยอมเบียดเสียดโคตัวอื่นออกจากคอกไปกอนเสมอ
๓.๒ พหุลกรรม หรือ อาจิณณกรรม
คําวา “พหุลกรรม” หมายถึงกรรมที่ทําบอยๆ จนเคยชิน หรือกรรมที่ทําเปนประจํา กรรมชนิดนี้เปน
กรรมเบา จะใหผลก็ตอเมื่อครุกรรมใหผลแลว แตถาไมมีครุกรรม พหุลกรรมจะใหผลกอนกรรมอื่น
๓.๓ อาสันนกรรม หมายถึงกรรมจวนเจียน หรือกรรมที่ระลึกถึงในเวลาใกลจะตาย ทั้งกรรมดี และ
กรรมชั่ว จะเกิดอารมณ ๓ อยาง คือ
(๑) กรรมอารมณ คือการนึกถึงกรรมทั้งที่เปนกุศลและอกุศลที่ตนเองไดกระทํามาแลว เชน นึก
ถึงบุญกุศลที่ตนเองเคยทํามา มีการไหวพระสวดมนต ใหทาน เปนตน หรือนึกถึงบาปที่ตนเคยทํามา เชน เคย
ฆาคน ฆาสัตว เปนตน
(๒) กรรมนิมิตอารมณ คืออารมณที่เปนเครื่องหมายของกรรมที่ตนเองไดทําไว เชน ฝายกุศล มี
ภาพโบสถวิหาร ภาพศาลาการเปรียญ เปนตน ที่ตนเคยบริจาคสรางไว ฝายอกุศลก็มีภาพหอก ภาพดาบ ภาพ
ปนผานาไมที่ตนเองเคยใชเปนอาวุธประหารหรือทํารายบุคคลหรือสัตวอื่น
(๓) คติมินิตอารมณ คืออารมณที่เปนนิมิตหรือเครื่องหมายบงบอกถึงภพภูมิหรือคติที่ตนเองจะ
ไปเกิด ถาเปนคตินิมิตที่ดีที่จะนําไปสูสุคติภูมิ ก็จะปรากฏเปนประสาททิพวิมานใหเห็น ถาเปนคตินิมิตที่ไม
ดี เชน ภาพสัตวนรก ภาพสัตวเดรัจฉาน เปนตน ก็จะนําไปสูทุคติภูมิ
๓.๔ กตัตตากรรม หรือ กตัตตาวาปนกรรม
คําวา “กตัตตากรรม” หมายถึงกรรมสักวาทํา ไดแก กรรมดีก็ตาม ชั่วก็ตาม ที่ทําไวดวยเจตนาอัน
ออน หรือมิใชเจตนาอยางนั้นโดยตรง แตทําไปเพราะความสะเพรา ประมาท หรือความคึกคะนอง กรรม
ชนิดนี้ใหผลนอยที่สุด กลาวคือ ถาบาปก็บาปนอย ถาบุญก็บุญนอย และจะใหผลตอเมื่อไมมีกรรมอื่นมา
ใหผลแลว

12. ๑๒
การใหผลของกรรม
คนสวนมากเชื่อกันวา การใหผลของกรรมยอมใหผลตรงๆ เทานั้น เชนความเชื่อที่วา เมื่อชาติที่แลว
เคยหักขากบขาเขียด เกิดมาชาตินี้จึงเปนคนขาเปตั้งแตแรกเกิดแตลักษณะการใหผลของกรรมนั้นอาจใหใน
ลักษณะ ๓ ประการ คือ๑๒
๑. ใหผลในระดับคุณภาพของจิต คือคนที่ทําความดี (กุศลกรรม) ยอมมีคุณภาพจิตที่ดี คนที่มี
สุขภาพจิตดี ยอมมีหนายิ้มแยมแจมใส มีความสุข สงบเรียบรอย สวนคนที่ทํากรรมไมดี(อกุศลกรรม)
คุณภาพจิตของเขายอมไมดี มีผลทําใหจิตใจของเขามีความเรารอน กระวนกระวายไมเปนสุข
๒.ใหผลในระดับอุปนิสัย หรือบุคลิกภาพสืบเนื่องมาจากการใหผลของกรรมในระดับคุณภาพของ
จิต คนที่ทํากรรมดี เมื่อมีสุขภาพจิตดี ยอมมีบุคลิกที่ดีตามไปดวย สงผลใหเขาเปนคนที่มีจิตที่มีเมตตา เปน
บุคคลที่นาเคารพนับถือ สามารถเปนแบบอยางของผูอื่นได ในทางตรงกันขาม คนที่ทํากรรมไมดี ยอมมี
อุปนิสัยหรือบุคลิกภาพไมดี เพราะจิตใจเศราหมอง ทําใหมีความทุกขตลอดเวลา
๓. ใหผลในระดับภายนอก หรือใหผลทางสังคม คนที่ทํากรรมดี เชน ตั้งใจทําหนาที่ของตนเองดี
นอกจากจะมีคุณภาพจิตดี เปนคนหนาตาเบิกบาน ยิ้มแยมแจมใส สงผลทําใหเกิดบุคลิกภาพที่ดีแลว ยังมีผล
ตอการเขาสังคมหรือการดําเนินชีวิตในสังคมอีกดวย กลาวคือเมื่อเขาเปนคนมีสีหนายิ้มแยมแจมใส
บุคลิกภาพดี ก็สงผลใหเขาเปนที่ชื่นชอบของคนอื่น ทํางานรวมกับผูอื่นไดดี ก็สงเสริมใหเขามีความ
เจริญกาวหนาในหนาที่การงาน
ความสรุป
เมื่อศึกษาเรื่องกฎแหงกรรมในทางพุทธศาสนาแลวจะพบวากรรมมีลักษณะการใหผลที่คอนขางจะ
สลับซับซอน แตก็ขึ้นอยูกับผลของการกระทําของตนเองเปนหลัก จะใหใครไปใชแทนเหมือนทรัพยสินเงิน
ทองก็ไมได เหมือนดังพุทธพจนบทหนึ่งกลาวยืนยันเรื่องกฎแหงกรรมไววา บุคคลหวานพืชเชนใด ยอม
ไดผลเชนนั้น ทําดียอมไดรับผลดี ทําชั่วยอมไดรับผลชั่ว ความจริงก็คือ ทําอยางใด ยอมไดรับผลอยางนั้น
เหมือนเราปลูกไมผล หากเรานํามะมวงไปปลูก สิ่งที่เราไดก็คือผลมะมวง ไมใชผลมะขาม เมื่อเราทําความดี
สิ่งที่เราไดก็คือความสุขใจ ความอิ่มใจ แตเมื่อทําความชั่ว สิ่งที่ไดรับก็คือ ความเศราหมอง ความขัดเคือง
ความทุกขใจ เปนตน
ดังนั้น กรรมที่แทจริงในพุทธศาสนาก็คือการกระทําดวยเจตนา (ซึ่งเจตนาก็คือกิเลส ที่สรุปอยูที่
ความยินดี-ยินราย) ถาไมมีเจตนาจะไมเรียกวาเปนกรรม แตจะเรียกวาเปน กิริยา ซึ่งมีผลเปน ปฏิกิริยา (เชน
ถาเราเดินไปเหยียบสัตวเล็กๆ ตายโดยไมเจตนาก็มีผลเปนเพียงสัตวตายเทานั้น)โดยกรรมนี้จะมีอยู ๒
ประเภทใหญๆ คือ กรรมชั่ว กับ กรรมดี ซึ่งกรรมนี้จะเกิดจากใจโดยตรง แตก็สามารถแสดงออกมาทางกาย
และวาจาได
๑๒
พระมหาจักรพรรณ มหาวีโร, อางแลว, หนา ๕๖.

13. ๑๓
หนังสืออางอิง
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยา. กรุงเทพฯ :
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.
พระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) พุทธศาสนากับปรัชญา. กรุงเทพฯ : อมรินทรพรินติ้ง กรุพ
จํากัด,๒๕๓๓.
พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต),พจนานุกรมพุทธศาสตรฉบับประมวลธรรม. กรุงเทพฯ: มหาจุฬา
ลงกรณราชวิทยาลัย,๒๕๔๓.
พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสน ฉบับประมวลศัพท กรุงเทพ ฯ :
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,๒๕๔๖.
พระธรรมปฎก,,พุทธกรรมกรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย(,๒๕๔๖.
พระธรรมปฎก,,พุทธกรรม กรุงเทพฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย(,๒๕๔๖.
พุทธทาสภิกฺขุ, ทานพุทธทาสกับการศึกษา.กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภา,๒๕๔๕.
พระมหาจักรพรรณ มหาวีโร, พุทธปรัชญาการศึกษา. เลย: มจร.วิทยาลัยสงฆเลย, ๒๕๕๐.
เสฐียร พันธรังษี,ศาสนาเปรียบเทียบ.กรุงเทพ ฯ : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย,๒๕๓๔.
สุจิตรา ออนคอม,ศาสนาเปรียบเทียบ (กรุงเทพ ฯ : หจก.สํานักพิมพ และสายสงดวงแกว,๒๕๔๕.