วิคราะห์ วรรณคดีเรื่อง ลิลิตเตลงพ่าย ผลงานนักเรียนชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5/1 ปีการศึกษา 2557 วิชาภาษาไทย โรงเรียนอิสลามสันติชน กรุงเทพมหานคร

4. วิเคราะห์คณุค่าของวรรณคดี
เรื่อง ลิลิตตะเลงพ่าย

5. ด้านเนอื้หา

6. รปูแบบคาประพันธ์
แต่งด้วย "ลิลิตสุภาพ" ซึ่งประกอบด้วยร่ายสุภาพ โคลง
สองสุภาพ โคลงสามสุภาพ และโคลงสี่สุภาพ แต่งสลับกัน
ไป จา นวน ๔๓๙ บท โดยได้แบบอย่างการแต่งมาจากลิลิต
ยวนพ่าย

7. โครงเรื่อง
▪ สมเด็จพระมหาธรรมราชาได้ทรงสวรรคตจึงมีการผลัดเปลี่ยนแผ่นดิน
ซึ่งผูที้่ได้สืบครองราชย์ต่อคือสมเด็จพระนเรศวร ซึ่งอาจมีการรบเพื่อแย่ง
ราชบัลลังก์ระหว่างสมเด็จพระนเรศวรกับสมเด็จพระเอกาทศรศถ พระเจ้า
หงสาวดีนันทบุเรงจึงได้มีรับสัง่ให้พระมหาอุปราชาผูซึ้่งเป็นโอรสและพระ
มหาราชเจ้านครเชียงใหม่ไปเตรียมกองทัพร่วมกัน แต่โหรได้ทา นายว่าพระ
มหาอุปราชานนั้จะมีดวงถึงฆาต แต่ด้วยความเกรงในพระบิดาพระองค์จึงไม่
ทรงขัดพระทัย ในระหว่างช่วงนนั้สมเด็จพระนเรศวรได้เตรียมกองทัพในการ
ไปทา ศึกกับกัมพูชา แต่เมอื่ทรงทราบว่าพม่าได้ยกทัพมาพระองค์จึงนา กา ลัง
ส่วนนไี้ปตงั้ทัพรอรับศึกพม่าแทน

8. ▪ ที่ค่ายตา บลตระพังตรุจังหวัดสุพรรณบุรี ช้างทรงทงั้ของสมเด็จพระ
นเรศวรและสมเด็จพระเอกาทศรถนนั้ตกมัน จึงหลงเขา้ไปอยู่ตรงใจกลางของทัพ
ขา้ศึกทา ให้แม่ทัพต่างๆเสด็จตามไม่ทัน สมเด็จพระนเรศวรจึงไดก้ล่าวท้าให้พระ
มหาอุปราชออกมาทา ยุทธหัตถีกัน ท้ายที่สุดสมเด็จพระนเศวรทรงมีชัยเหนือพระ
มหาอุปราชา เช่นเดียวกับที่สมเด็จพระเอกาทศรถมีชัยเหนือมังจาชโร หลังจากที่
กองทัพพม่าแตกพ่ายไป สมเด็จพระนเรศวรไดมี้พระบัญชาให้สร้างสถูปเจดีย์ขนึ้
ที่นี่แล้วยกทัพกลับกรงุศรีอยุธยา

9. แก่นของเรื่อง
▪ เพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนเรศวรมหาราชที่
ทรงกระทา ยุทธหัตถีชนะพระมหาอุปราชา ดังคา
ประพันธ์
"เฉลิมพระเกียรติผ่านเผ้า เจ้าจักรพรรดิแผ่นสยาม"

10. ตัวละคร
▪ สมเด็จพระนเรศวรมหาราช
ทรงเป็นพระมหากษัตริย์ที่ทรงพระปรีชาสามารถมากที่สุดคือ ความ
รอบคอบ ไม่ประมาท เป็นคนร้จูักการวางแผน มีวาทศิลป์ในการพูด ดัง่
โคลงสี่สุภาพตอนหนงึ่กล่าวว่า
พระพึงพิเคราะห์ผู้ ภักดี ท่านนา
คือพระยาจักรีกาจแกล้ว
พระตรัสแด่มนตรี มอบมิ่ง เมืองเฮย
กจูักไกลกรงุแก้ว เกลือกชา้คลาคืน

11. พระมหาอปุราชา (มังสามเกียด หรือมังกะยอชวา)
▪ เป็นคน ที่ความกตัญญู ความจงรัก ภักดี ต่อชาติบ้านเมือง ทรงมี
ความห่วงใย อาทร ถึงพระราชบิดาในระหว่างที่ทรงออกรบ ดัง่
โคลงสี่สุภาพที่กล่าวไว้ว่า
ณรงค์นเรศด้าว ดัสกร
ใครจักอาจออกรอน รบสู้
เสียดายแผ่นดินมอญ พลันมอด ม้วยแฮ
เหตบู่มีมือผู้อื่นตา้นทานเข็ญ

12. ตัวละครอื่นๆ
▪ ฝั่งไทย : สมเด็จพระเอกาทศรถ สมเด็จพระมหาธรรมราชา (พระบิดา)
สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ(พระอัยกา/ปู่) เจ้าพระยาไชยานุภาพ / ก้าน
กล้วย (ชา้งทรงสมเด็จพระนเรศวรมหาราช) สมเด็จพระวันรัต และอื่นๆ
▪ ฝั่งพม่า : นันทบุเรง (พระเจ้าหงสาวดี เป็นพระบิดาของพระมหาอุปราชา)
พลายพัทธกอ (ชา้งทรงของพระมหาอุปราชา) พลายพัชเนียร (ชา้งของมาง
จาชโร) พระยาจิตตอง (วิศวกรประจา กองทัพ คนสร้างสะพานไม้ไผ่ขา้ม
แม่นา้ลา กระเพิน)

13. ฉาก
▪ ในกรงุหงสาวดีและกรงุศรีอยุธยา การรบและสงคราม

14. กลวิธีการดาเนินเรื่อง
ตามเวลาและเริ่มด้วยบทนา

15. ด้านวรรณศิลป์

16. การใช้คา
▪ การใชค้า ที่เหมาะแก่เนอื้เรื่องและฐานะของบุคคล กวีเลือกใช้
คา ที่แสดงฐานะของบุคคล ดังนี้
เบื้องนนั้นฤนาถผู้ สยามินทร์
เบี่ยงพระมาลาผิน ห่อนพ้อง
ศัสตราวุธอรินทร์ ฤาถูก องค์เอย
เพราะพระหัตถ์หากป้อง ปัดด้วยขอทรง

17. ▪ การใช้คา ซา้เพื่อเนน้ความหมาย
จงจา คา พ่อไซร้ สัง่สอน
จงประสิทธิ์สมพร พ่อให้
จงเรืองพระฤทธิ์รอน อริราช
จงพ่อลุลาภได้ เผด็จด้าวแดนสยาม

18. ▪ ใช้คา พ้องเสียงเพื่อให้เกิดเสียงไพเราะและความหมาย
กินใจ
- สลัดไดใดสลัดนอ้ง แหนงนอน ไพรฤา
- สละสละสมร เสมอชอื่ ไม้นา
นึกระกา นามไม้ แม่นแม้นทรวงเรียม
- สายหยุดหยุดกลิ่นฟุ้ง ยามสาย

19. การหลากคา
▪ พระทรงแสงดาบแก้ว กับกร
โจมประจัญฟันฟอน เฟื่องนา้
ต่างฤทธิ์ต่างรบรอน ราญชีพ กันแฮ
สระท้านทุกถิ่นท่าถา้ ท่งท้องชลธี

20. โวหารภาพพจน์
▪ อุปมา : เปรียบการสรู้บระหว่างสมเด็จพระนเรศวรกับพระมหาอุป
ราชาว่ายิ่งใหญ่และงดงามเหมือนกับการสรู้บระหว่างพระอินทร์กับ
ท้าวจิตราสูร ระหว่างพระรามกับทศกัณฑ์
งามสองสุริยราชลา้ เลอพิศ นาพ่อ
พ่างพัชรินทรไพจิตร ศึกกสร้าง
ฤารามเริ่มรณฤทธิ์ รบราพณ์ แลฤา
ทุกเทศทุกทิศอ้าง อื่นไท้ไป่เทียม

21. ▪ จักเจ็บอุระระทด ทุกข์ใหญ่ หลวงนา
ถนัดดัง่พาหาเหี้ยน หั่นกลิ้งไกลองค์
▪ พระพลันเห็นเหตไุซร้ เสียวดวง แดเอย
ถนัดดัง่ภผูาหลวง ตกตอ้ง

22. ▪ อุปลักษณ์ : เปรียบชา้งทรงของพระสมเด็จนเรศวรมหาราช
เป็นชา้งสมิทธิมาตงค์ ซึ่งเป็นชา้งของพระอินทร์ และเปรียบ
ชา้งทรงของพระมหาอุปราชาเป็นชา้งคิริเมขล์ ซึ่งเป็นชา้ง
ของพญาวสวัตดีมาร
หัสดินปิ่นธเรศไท้ โททรง
คือสมิทธิมาตงค์ หนงึ่อ้าง
หนงึ่คือคิริเมขล์มง- คลอาสน์ มารเอย
เศียรส่ายหงายงาคว้าง ไขว่แคว้งแทงโถม

23. ▪ นามนัย : การใชคุ้ณสมบัติหรือส่วนประกอบสา คัญของสิ่ง
นนั้กล่าวแทนสิ่งนนั้ทงั้หมด เช่น ตอนที่พระเจ้ากรงุหงสาวดี
ตรัสถึงกรงุศรีอยุธยาว่า สมเด็จพระนเรศวรมหาราชกับ
สมเด็จพระเอกาทศรถอาจจะชิงบัลลังก์กัน
“..ว่านครรามินทร์ ผลัดแผ่นดินเปลี่ยนราช เยียววิวาทชิงฉัตร"
(ฉัตร ในที่นี้แทน ราชบัลลังก์)

24. รสวรรณคดีไทย
▪ เสาวรจนี : ชมความงามตัวละคร
งามสองสุริยราชลา้ เลอพิศ นาพ่อ
พ่างพัชรินทรไพจิตร ศึกกสร้าง
ฤารามเริ่มรณฤทธิ์ รบราพณ์ แลฤา
ทุกเทศทุกทิศอ้าง อื่นไท้ไป่เทียม

25. ▪ พิโรธวาทัง คือ บทโกรธ
…แม้นเจ้าคร้ามเคราะห์กาจ จงอย่ายาตรยุทธนา เอาพัส
ตราสตรี สวมอินทรีย์สร่างเคราะห์…

26. ▪ สัลลาปังคพิสัย คือ รสแห่งความเศร้าโศก
- จา ใจจรจากสร้อย อยู่แม่อย่าละห้อย
ชา้คืนสม แม่แล
- สระเทินสระทกแท้ ไทถวิล อยู่เชย
ฤาใคร่คลายใจจินต์ จืดสร้อย
คา นึงนฤบดินทร์ บิตเุรศ พระแฮ

27. รสวรรณคดี(สันสกฤต)
▪ รทุรรส/เราทรรส (รสแห่งความโกรธเคือง)
…แม้นเจ้าคร้ามเคราะห์กาจ จงอย่ายาตรยุทธนา
เอาพัสตราสตรี สวมอินทรีย์สร่างเคราะห์…

28. ▪ วีรรส (รสแห่งความกล้าหาญ)
พระพี่พระผู้ผ่าน ภพอุต- ดมเอย
ไป่ชอบเชษฐ์ยืนหยุด ร่มไม้
เชิญราชร่วมคชยุทธิ์เผยยอเกียรติไว้แฮ
สืบกว่าสองเราไสร้สุดสิ้นฤๅมี
ดา เนินพจน์พากย์พร้อง พรรณนา
องค์อัครอุปราชา ท่านแจ้ง
กอบเกิดขัตติยมา- นะนึก หาญเฮย
ขับคชเขา้ยุทธ์แย้ง ด่วนด้วยโดยถวิล

29. ▪ ภยานกรส (รสแห่งความกลัว)
พระพลันเห็นเหตไุซร้ เสียวดวง แดเอย
ถนัดดัง่ภผูาหลวง ตกตอ้ง
กระหม่าหระเหม่นทรวง สัน่ซีด พักตร์นา
หนักฤทัยท่านร้อง เรียกให้โหรทาย

30. บทสะเทือนอารมณ์
▪ อุรารานร้าวแยก ยลสยบ
เอนพระองค์ลงทบ ท่าวดิ้น
เหนือคอคชซอนซบ สังเวช
วายชิวาตม์สุดสิ้น สฟู้้าเสวยสวรรค์

31. ด้านสังคม

32. ▪ ความเชื่อเรื่องความฝัน (เทพสังหรณ์)
"ทันใดดิลกเจ้า จอมถวัลย์
สร่างผทมถวิลฝัน ห่อนรู้
พระหาพระโหรพลัน พลางบอกฝันนา
เร็วเร่งทายโดยกระทู้ที่ถ้อยตแูถลง "

33. ▪ ความเชื่อเรื่องโชคลางและการมีเคราะห์
"เกิดเป็นหมอกมืดห้อง เวหา หนเฮย
ลมชอื่เวรัมภา พัดคลมุ้
หวนหอบหักฉัตรา คชขาด ลงแฮ
แลธุลีกลัดกลมุ้เกลื่อนเพี้ยงจักรผัน"
ลมชื่อเวรัมภา : ลมที่เกิดจากรรม

34. ▪ ความเชื่อเรอื่งสวรรค์และเทวดา
"ภูวไนยผายโอษฐ์อื้น โชยงการ
แก่เทพทุกถิ่นสถาน ฉชนั้
โสฬสพรหมพิมาน กมลาสน์ แลนา
เชิญช่วยชุมโสตชนั้ สดับถ้อยตแูถลง"

35. ด้านการนาไปประยกุต์ใช้
- ความรอบคอบไม่ประมาท
- การเป็นคนร้จูักการวางแผน
- การเป็นคนร้จูักความกตัญญูกตเวที
- การเป็นคนช่างสังเกตและมีไหวพริบ
- ความซื่อสัตย์
- การมีวาทศิลป์ในการพูด