การสถาปนาอาณาจักรธนบุรี

1. 1
เมืองธนบุรีเป็นเมืองหน้าด่านที่สาคัญตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา เนื่องจากตั้งอยู่ปากแม่น้า
เจ้าพระยา เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่าใน พ.ศ.2310 พระยาตาก (สิน) ได้รวบรวมกาลังไพร่พลคนไทย
ตีฝุาวงล้อมพม่า แล้วรวมตัวกันเพื่อกอบกู้อิสรภาพของคนไทยแก่พม่าสาเร็จลงได้ในเวลาเพียง 7 เดือน
พระยาตาก ปราบดาภิเษกเป็นพระมหากษัตริย์ พระนามว่า “สมเด็จพระบรมราชาที่ 4” ซึ่งคน
ไทยทั่วไปมักเรียกว่า “พระเจ้าตากสิน” จากนั้นได้โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเมืองธนบุรีให้เป็นราชธานี
แห่งใหม่ของคนไทย นามว่า “เมืองธนบุรีศรีมหาสมุทร”
ราชธานีกรุงศรีอยุธยา ถูกกองทัพพม่าเผาทาลายจนไม่สามารถฟื้นฟูให้งดงามรุ่งเรืองดังเดิมได้
“พระเจ้าตากสิน” จึงทรงสถาปนาเมืองธนบุรี เป็นราชธานีแห่งใหม่ของคนไทย ทาให้กรุงธนบุรีเป็น
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์แห่งการกอบกู้บ้านเมือง ทั้งด้านการเมืองการปกครอง เศรษฐกิจ สังคมและ
วัฒนธรรม พระราชกรณียกิจส่วนใหญ่ของสมเด็จพระเจ้าตากสินตลอดระยะเวลา 15 ปี จึงเป็นการทา
สงครามเพื่อรวบรวมชาติ ขยายอาณาเขต ปูองกันการรุกรานของข้าศึก รวมทั้งฟื้นฟูเศรษฐกิจและสังคม
ให้คืนสู่สภาพปกติ รูปแบบการปกครองในสมัยธนบุรียังคงรักษาแบบแผนตามสมัยอยุธยาตอนปลาย ด้วย
พระปรีชาสามารถของสมเด็จพระเจ้าตากสินและความสามัคคีเป็นหนึ่งเดียวกันของคนไทย จึงทรงได้รับ
การถวายพระราชสมัญญานามเป็น “มหาราช” ของชาติไทย ที่คนไทยรู้จักในพระนาม “สมเด็จพระเจ้า
ตากสินมหาราช” พระมหากษัตริย์พระองค์แรกและพระองค์เดียวของ “กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร”
สาเหตุที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงย้ายราชธานีจากกรุงศรีอยุธยา
กรุงศรีอยุธยาถูกพม่าเผาทาลายเสียหายทรุดโทรมมาก จนยากแก่การบูรณะ
กาลังไพร่พลในขณะนั้นมีไม่เพียงพอต่อการรักษากรุงศรีอยุธยา
ข้าศึกโดยเฉพาะพม่าเข้าใจสภาพภูมิประเทศและจุดด้อยของกรุงศรีอยุธยาเป็นอย่างดี ทาให้
เสียเปรียบในการปูองกันกรุงศรีอยุธยาได้ในอนาคต
ยุทธศาสตร์ด้านที่ตั้งของกรุงศรีอยุธยาไม่สะดวกต่อสถานการณ์การค้าขายในขณะนั้น
สาเหตุที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงเลือกเมืองธนบุรีเป็นราชธานี
เป็นเมืองขนาดเล็กเหมาะแก่การปูองกันรักษา และเพียงพอกับจานวนไพร่พลที่มีอยู่ขณะนั้น
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยธนบุรี
ช่วงเวลาทางประวัติศาสตร์ไทยสมัยธนบุรี (พ.ศ. 2310 - พ.ศ. 2325)
5
ปัจจัยที่เอื้อต่อการสถาปนากรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร

2. 2
เมืองธนบุรีมีปูอมปราการที่สร้างมาตั้งแต่กรุงศรีอยุธยา สามารถใช้ปูองกันข้าศึกษาได
เป็นเมืองที่อยู่ใกล้ทะเลมากกว่ากรุงศรีอยุธยา เหมาะสมต่อการค้าขายกับต่างประเทศ
กรุงธนบุรีเป็นที่ราบลุ่มแม่น้าอุดมสมบูรณ์ ตั้งอยู่ริมแม่น้าเจ้าพระยาและมีลาคลองหลายสาย
สะดวกต่อการปูองกันข้าศึก การคมนาคมขนส่งและการทาการเกษตร
การกอบกู้อิสรภาพของพระยาตาก
การปราบชุมนุมและการรวบรวมคนไทยให้เป็นปึกแผ่น
การสถาปนาเมืองธนบุรีเป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของคนไทยนามว่า “กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร”
การฟื้นฟูบ้านเมืองของสมเด็จพระเจ้าตากสิน
เหตุการณ์ปราบจลาจลในช่วงปลายกรุงธนบุรี
การสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์
จดหมายเหตุความทรงจากรมหลวงนรินทรเทวี
โครงยอพระเกียรติ์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช
จดหมายเหตุโหร หมายรับสั่ง จดหมายเหตุรายงานการเดินทัพ
พระราชพงศาวดารกรุงธนบุรี
เอกสารต่างประเทศที่เกี่ยวข้องกับรัชกาลสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี เอกสารจีน เอกสารประเทศเพื่อน
บ้าน เอกสารตะวันตก
โบราณสถาน โบราณวัตถุสมัยธนบุรี
1. กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทร สถาปนาขึ้น ใน พ.ศ 2310-2325
2. เพราะเหตุใดจึงเกิดการสถาปนาเมืองธนบุรี เป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของคนไทย
 อยุธยาล่มสลาย เสียหายจากสงครามยากแก่การฟื้นฟู
 พระยาตากเลือกเมืองธนบุรีเป็นเมืองหลวงใหม่
3. ให้นักเรียนอธิบายสภาพภูมิศาสตร์ของเมืองธนบุรี ที่ส่งผลให้สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชทรง
เลือกให้เป็นเมืองหลวงแห่งใหม่ของคนไทย
กิจกรรมที่ 1 ให้นักเรียนตอบคาถามต่อไปนี้
หลักฐานสาคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์สมัยธนบุรี
แบบฝึกหัดทบทวน
เหตุการณ์สาคัญทางประวัติศาสตร์สมัยธนบุรี

3. 3
 ใกล้ปากแม่น้าเจ้าพระยา
 มีแม่น้าลาคลองหลายสาย เหมาะแก่การค้า เกษตรกรรม และปูองกันข้าศึก
 เป็นเมืองอกแตก (แม่น้าผ่ากลางเมือง) เหมาะต่อการปูองกันข้าศึกขณะนั้น
4. กรุงธนบุรีศรีมหาสมุทรตั้งอยู่ริมฝั่งแม่น้าเจ้าพระยา ส่งผลดีต่อความเจริญรุ่งเรืองของกรุงธนบุรี
อย่างไร
มีแม่น้าลาคลองหลายสาย เหมาะแก่การค้า เกษตรกรรม และปูองกันข้าศึก
5. หลักฐานที่แสดงให้เห็นว่าเมืองธนบุรีมีความสาคัญในสมัยกรุงศรีอยุธยา
 ปูอมปราการสมัยอยุธยา 2 แห่ง คือ ปูอมวิชัยประสิทธิ์ และปูอมวิไชเยนทร์
 เป็นปูอมปราการ และเก็บภาษีผ่านด่านการค้า เรียกว่า ด่านขนอน
6. เพราะเหตุใดกรุงธนบุรีจึงดารงความเป็นราชธานีแห่งใหม่ของไทยเพียง 15 ปี
 พระยาตากหมดอานาจ
 เกิดการจลาจลโดยกบฏพระยาสรรค์ เมืองสรรคบุรี ชัยนาท
 เกิดการปราบจลาจลและสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์โดยสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (รัชกาล
ที่๑)
7. หลังเสียกรุงศรีอยุธยา มีการตั้งชุมนุมของผู้นาต่างๆ ถึง 5 ชุมนุม รวมทั้งชุมนุมเจ้าตาก แสดงให้เห็น
ว่าสถานการณ์ในช่วงเวลานั้นเป็นอย่างไร
 คนไทยแตกความสามัคคี แบ่งแยกกันเป็นก๊ก เป็นเหล่า
 แย่งชิงอานาจซึ่งกันและกัน
 บ้านเมืองวุ่นวาย เพราะสงครามทั้งภายในและภายนอกอาณาจักร
 ชุมนุมต่างๆ ได้แก่ เจ้าพระฝาง ชุมนุมเจ้าพิมาย ชุมนุมเจ้าพิษณุโลก ชุมนุมเจ้านครศรีฯ ชุมนุม
เจ้าตาก
8. หากสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ทรงตัดสินพระทัยเลือกกรุงศรีอยุธยาให้เป็นเมืองหลวง
เหมือนเดิม นักเรียนคิดว่าอะไรบ้างที่จะเป็นปัญหาต่อการฟื้นฟูกรุงศรีอยุธยา
 พม่ารู้ยุทธศาสตร์ทาให้ง่ายต่อการโจมตี
 บูรณะยากเนื่องเป็นเมืองใหญ่
 กาลังไพร่พลพระยาตากมีน้อย
 ค้าขายลาบาก