Downloaded 11 times
More Related Content
วิจารณ์การศึกษาไทย
- 1. ๑ การทําตามพิธีกรรมมากเกินไป ทําใหพระวินัยเปนเพียงรูปแบบที่ถูกอางขึ้นจริงหรือ เกริ่นนํา พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ คําวา “พิธีกรรม” เปนคํานาม หมายถึง การบูชา, แบบอยาง หรือแบบแผนตาง ๆ ที่ปฏิบัติในทางศาสนา 1 เมื่อพูดถึงคําวา “พิธีกรรม” ความเขาใจของคนโดยทั่วไปจะหมายถึงพิธีทางศาสนา (ศาสนพิธ) หรือพิธีที่กระทําทางไสยศาสตรประเภทตาง ๆ ตามความเชื่อของกลุมชนนั้น ๆ ซึ่งโดย ี สวนมากจะเนนไปที่ความขลังหรือศักดิ์สิทธิ์ คือพิธที่กระทําขึ้นนี้ตองเปนไปเพื่อใหมีความขลังและ ี ศักดิ์สิทธิเ์ สมอ แตตามหลักฐานในทางพระพุทธศาสนาจะไมพบวามีการใชคําทั้งสองที่มี ความหมายในลักษณะนี้ แตจะใชคําวามงคลแทน พิธีกรรมที่กลาวถึงนี้ จะมุงไปที่พิธกรรมทีกระทํากันในแวดวงพุทธบริษทฝายในซึ่งถือวา ี ่ ั เปนกําลังหลักในการจรรโลงพระพุทธศาสนานันคือภิกษุบริษัท โดยสถานภาพแลวพระภิกษุสงฆ ่ ถือวาเปนศาสนทายาทผูสบตออายุพระพุทธศาสนาอยางแทจริง ดังทีทานกลาวไววา “กุลบุตร ื ่ บวชในพระพุทธศาสนาเพียงคนเดียว ก็ชื่อวาดํารงพระศาสนาไวใหยืนนานได” 2 ฉะนั้น พระภิกษุ สงฆจึงถือวาเปนกําลังหลักและเปนผูนําที่สําคัญในการการเผยแผพระศาสนา การประพฤติปฏิบัติ ใด ๆ ของพระภิกษุสงฆจึงดูมีคณคาและมีน้ําหนักพอในอันที่จะยังศรัทธาปสาทะใหเกิดแกพุทธ ุ บริษัทเหลาอื่น และตามหลักฐานที่ปรากฏตามที่ไดศึกษามา พิธีกรรมหรือแบบแผนที่ พระพุทธเจาบัญญัตเิ พื่อเปนระเบียบปฏิบติในครั้งพุทธกาลนั้นมีเพียงพิธทําบุญอันไดแก การให ั ี ทาน การรักษาศีล และการอบรมจิตใจใหผองใสในทางกุศลเทานั้น ตอมาภายหลังเมื่อ พระพุทธเจาเสด็จดับขันธปรินพพานแลว เหลาสาวกก็ตงพิธีกรรมขึ้นสมทบกับที่พระพุทธองคทรง ิ ั้ บัญญัติไวอีก จึงเกิดมีพิธีกรรมขึ้นมามากมาย พิธีกรรมใดเปนทีนิยมและยอมรับปฏิบัติสืบ ๆ กัน ่ มาจนเปนประเพณี พิธีกรรมอันนันก็กลายเปนศาสนพิธี และศาสนพิธีในทางพระพุทธศาสนา ้ นั้นมีมาก แตกพอจัดเปนประเภท ๆ ได ๔ ประเภท คือ ็ ๑. กุศลพิธี พิธีแหงการบําเพ็ญกุศล ๒. บุญพิธี พิธีแหงการทําบุญ ๓. ทานพิธี พิธีแหงการใหทาน ๔. ปกิณณกพิธี พิธีเบ็ดเตล็ด 3 ………………………… 1 พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒ 2 พระเทพวิสุทธิกวี (พิจิตร ฐิตวณโณ) “อานิสงสการออกบวช” หนา ๔๗ 3 ศาสนพิธี เลม ๑ ฉบับมาตรฐาน หนา ๒
- 2. ๒ - กุศลพิธี คือพิธีกรรมอันเนื่องดวยการอบรมความดีงามทางพุทธศาสนาเฉพาะตัว ที่ พุทธบริษทพึงปฏิบัตในเบื้องตนที่ที่สําคัญ ๓ อยาง คือ พิธีแสดงตนเปนพุทธมามกะ พิธเี วียน ั ิ เทียนในวันสําคัญ ๆ พิธีรักษาอุโบสถ และพิธีทางสงฆทพึงปฏิบัติเพื่อความดีงามในพระธรรมวินัย ี่ ทั้งที่เปนสวนตัวและหมูคณะไดแก พิธีเขาพรรษา พิธีถอนิสสัย พิธีทําสามีจกรรม ื ิ พิธีทําสังฆอุโบสถ พิธีออกพรรษา เปนตน - บุญพิธี หมายถึงพิธีทําบุญเนื่องดวยประเพณีในครอบครัว ซึ่งเปนประเพณีเกี่ยวกับ การดําเนินชีวิตของคนทั่วไปมี ๒ ประเภท คือ ๑. การทําบุญงานมงคล ไดแกการทําบุญเลี้ยงพระ เพื่อความสุขทางใน โดย ปรารภเหตุที่ดีแลวทําบุญ เชน งานฉลองทุกอยาง หรือทําเพื่อใหสําเร็จตามความปรารถนาดีของ ชีวิตสืบไป เชนการทําบุญขึนบานใหม, งานแตงงาน การทอดผาปา การทอดกฐิน เปนตน ้ ๒. การทําบุญงานอวมงคล ไดแก การทําบุญเลียงพระเพื่อประโยชนเกื้อกูลและ ้ ความสุข โดยปรารภเหตุที่ไมสูดีมีการตายเปนตน หรือทําบุญเพื่ออุทิศสวนกุศลใหแกผูที่ลวงลับ ไปแลว และเพื่อเปนมิ่งขวัญแกผูทยังมีชีวิตอยู เชน งานฌาปนกิจศพ, การทําบุญงานศพ ี่ ๗ วัน, ๕๐ วัน, ๑๐๐ วัน, งานครบรอบวันตาย, งานทําบุญอัฐิ เปนตน - ทานพิธี คือพิธีถวายทานแดพระสงฆ การถวายทานคือ การถวายวัตถุทควรใหเปน ี่ ทาน เรียกวัตถุทควรใหเปนทานนี้วา “ทานวัตถุ” มี ๑๐ อยาง คือ ี่ ๑. ภัตตาหาร คืออาหารคาวหวาน ๒. น้ํา รวมทั้งเครื่องดื่มอันควรแกสมณบริโภค ๓. ผา เครื่องนุงหม (ไตรจีวร) ๔. ยานพาหนะ รวมทั้งคาโดยสารดวย ๕. มาลัยและดอกไมเครื่องบูชาชนิดตาง ๆ ๖. ของหอม หมายถึงธูปเทียนบูชาพระ ๗. เครื่องลูบไล หมายถึง เครื่องสุขภัณฑสําหรับชําระรายกายมี สบู ยาสีฟน เปนตน ๘. ที่นอนอันควรแกสมณะ ๙. ที่อยูอาศัย มีกุฎิเครื่องใชสอย เชน เตียง ตู โตะ เกาอี้ เปนตน ๑๐. เครื่องตามประทีป มีเทียน ตะเกียง ไฟฟา เปนตน การถวายทานมี ๒ อยางอคือ ๑. การถวายเจาะจงแกภิกษุรูปใดรูปหนึ่ง เรียกวา ปาฎิปุคคลิกทาน ๒. การถวายไมเจาะจง มอบใหเปนของสวนรวม เฉลียกันใช เรียกวา “สังฆทาน” ่ การถวายทานวัตถุทั้ง ๑๐ อยางนั้น แยกถวายเปนพวก ๆ ตามปจจัย ๔ ของบรรพชิต คือ จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานเภสัช และมีการถวายเปน ๒ แบบ คือ ๑. กาลทาน ถวายไดในกาลที่ควรถวาย เชน กฐิน ทอดไดในชวงออกพรรษเพียง ๑ เดือนเทานั้น
- 3. ๓ ๒. อกาลทาน การถวายไมเนื่องดวยกาล คือ ถวายไดตลอดไปทั้งป เชน ผาปา ทอด ไดทั้งปตลอดกาล เปนตน - ปกิณณกพิธี คือพิธีเบ็ดเตล็ด ไดแก พิธตาง ๆ ซึ่งไมนับเขาในพิธทั้งสามขางตน สวน ี ี ใหญจะเปนมารยาทและระเบียบพิธี เชน วิธีแสดงความเคารพพระ วิธประเคนพระ วิธีอาราธนา ี และทําใบปวารณา วิธีอาราธนาศีล วิธีอาราธนาพระปริตร วิธีอาราธนาธรรม วิธีกรวดน้ํา วิธีจับ ดายสายสิญจน วิธีตั้งโตะหมูบูชา พิธีบังสุกุล พิธีบอกศักราชในการแสดงพระธรรมเทศนา เปน ตน 4 ตามที่ยกมานี้จะเห็นไดวา พิธีกรรมทั้ง ๔ หมวด สวนมากมีความสําคัญและเกี่ยวของตอ พุทธศาสนิกชนทั้งสิ้น อีกอยางหนึ่ง พิธีกรรมตาง ๆ ที่กลาวมา ลวนมีพระสงฆเกียวของเสมอ ่ ดวยเหตุนี้ จึงเปนสาเหตุชี้ไดวา การประพฤติปฏิบัติตาง ๆ ที่เกี่ยวเนื่องดวยศาสนพิธี หรือ พิธีกรรมทางศาสนา พระภิกษุสงฆจงเปนเครื่องจักรสําคัญในอันทีจะทําใหพระธรรมวินยเสื่อม ึ ่ ั หรือเจริญได ผูเขียนขอยกตัวอยางพิธีกรรมซึ่งเกี่ยวของกับพระสงฆโดยเฉพาะมาพิจารณา คือพิธี กรานกฐิน ทีเ่ หลาพระสงฆถือปฏิบัติมาแตครังพุทธกาลจนกระทั้งปจจุบันวา มีพิธีและรูปแบบใน ้ การปฏิบัติเปนอยางไร เรื่องวิธีกรานกฐินและญัตติทุติยกรรมวาจาสําหรับกรานกฐิน ภิกษุทั้งหลาย สงฆพึงกรานกฐินอยางนี้ คือ ภิกษุผฉลาดสามารถพึงประกาศใหสงฆ ู ทราบดวยญัตติทุตยกรรมวาจาวา ิ (๓๐๗) ทานผูเจริญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา ผากฐินนี้เกิดแลวแกสงฆ ถาสงฆพรอมกันแลว พึงใหกรานกฐินแกภิกษุชื่อนีเ้ พื่อกรานกฐิน นี่เปนญัตติ ทานผูเ จริญ ขอสงฆจงฟงขาพเจา ผากฐินนี้เกิดแลวแกสงฆ ถาสงฆพรอมกันแลว พึงให กรานกฐินแกภิกษุชอนี้เพื่อกรานกฐิน ทานรูปใดเห็นดวยกับการใหผากฐินนี้แกภิกษุชอนี้เพือกรานกฐิน ื่ ื่ ่ ทานรูปนั้นพึงนิง ทานรูปใดไมเห็นดวย ทานรูปนั้นพึงทักทวง ่ ผากฐินนี้อันสงฆใหแลวแกภิกษุชื่อนีเ้ พื่อกรานกฐิน สงฆเห็นดวย เพราะเหตุนนจึงนิง ขาพเจา ั้ ่ ขอถือความนิ่งนั้นเปนมติอยางนี้ 5 นี่คือวิธีกรานกฐินที่ถูกตองตามพุทธบัญญัติ จะเห็นวา วิธีกรานกฐินนี้ พระพุทธองคทรงมอบ ความเปนใหญแกพระสงฆในการพิจารณาตัดสินในการคัดเลือกพระภิกษุขึ้นมารูปหนึ่งที่มีคุณสมบัติครบ ตามพระธรรมวินัย เพื่อจะไดเปนผูครองผากฐินตอไป พูดอีกอยางหนึ่งก็คอ พระพุทธเจาทรงมอบ ื ประชาธิปไตยไวแลว โดยใหพระภิกษุสงฆเปนใหญในการจัดการเรื่องนั้น ๆ ได และตามพุทธบัญญัติ ในแตละเรื่องก็เปนเชนนั้นดวย ดูตัวอยางการอปโลกนกฐินที่พระสงฆปฏิบัติกนในปจจุบนวา มีรูปแบบวิธีปฏิบัติเปนยางไร ั ั …………………………………………….. 4 สถิตย ศิลปชัย “เทศกาลและพิธีกรรมพระพุทธศาสนา” หนา ๒ - ๓ 5 วินัย. กฐินขันธกะ กฐินานุชานนา ๕ / ๓๗๐
- 4. ๔ คําอปโลกนกฐิน แบบ ๒ รูป รูปที่ ๑ ผากฐินทานกับทั้งผาอานิสังสบริวารทั้งปวงนี้ เปนของ………..พรอมดวย……..ผู ประกอบดวยศรัทธา อุตสาหะพรอมเพรียงกันนํามาถวาย แกพระภิกษุสงฆผูอยูจําพรรษาถวน ไตรมาสในอาวาสนี้ ก็แลผากฐินทานนี้เปนของบริสุทธิ์ ดุจเลื่อนลอยมาโดยนภากาศ แลวแลตกงในที่ประชุม สงฆ จะไดจําเพาะเจาะจงลงวา เปนของพระภิกษุรูปใดรูปหนึ่งก็หามิได มีพระบรมพุทะานุญาต ไววา ใหพระสงฆทั้งปวงยอมอนุญาตใหแกภิกษุรูปหนึ่ง เพื่อจะทําซีงกฐินนัตถารกิจ ตามพระ บรมพุทธานุญาต และมีคําพระอรรถกถาจารยผูรูพระบรมพุทธาธิบายสังวรรณนาไววา ภิกษุรูป ใดประกอบดวยศีลสุตาธิคณ มีสติปญญาสามารถ รูธรรม ๘ ประการ มีบุพกิจ เปนตน กิกษุ ุ รูปนั้นจึงสมควร เพื่อจะกระทํากฐินนัตถารกิจ ตามพระบรมพุทธานุญาตได บัดนี้ พระสงฆทั้งปวง จะเห็นสมควรแกภิกษุรูปใด จงพรอมกันยอมอนุญาตใหภิกษุรูป นั้น เทอญ (ไมตองสาธุ) รูปที่ ๒ ผากฐินทานกับทั้งผาอานิสังสบริวารทั้งปวงนี้ ขาพเจาพิจารณาเห็นสมควรแก…………... เปนผูมีสติปญญาสามารถ เพื่อกระทํากฐินนัตถารกิจใหถูกตองตามพระบรมพุทธานุญาตได ถา พระภิกษุรูปใดเห็นไมสมควรจงทักทวงขึนในทามกลางระหวางสงฆ (หยุดนิดหนึ่ง) ถาเห็นสมควร ้ แลวไซร จงใหสททสัญญาสาธุการขึ้นใหพรอมกัน เทอญ (สาธุ) 6 ั จะเห็นไดวา วิธีการอปโลกนกฐินนี้ ก็มีรูปแบบเหมือนวิธกรานกฐินทีกลาวกอนหนานี้ คือ ี ่ จะมีความเปนประชาธิปไตยตามรูปแบบทีเ่ กิดขึนในหมูพระสงฆอยางมาก บางวัด (วัดของ ้ ผูเขียนเอง) พิธีกรรมเกียวกับการกรานกฐิน การอปโลกนกฐิน หรืออีกหลาย ๆ พิธี ที่กระทํากัน ่ ในปจจุบน จะเปดโอกาสใหพุทธศาสนิกชนเขามาดูพิธีได แตจะอยูคนละสวนหางกัน และมี ั ความเปนไปไดวา นาจะมีในลักษณะเชนนี้อกจํานวนไมนอย ี ถาพิจารณาเพียงผิวเผินก็จะเห็นวา เปนเรื่องดีที่บรรดาพุทธศาสนิกชนจะไดประโยชน เพราะจะไดมีโอกาสเห็นรูปแบบตาง ๆ ที่พระสงฆกระทํากัน แตในความเปนจริง การ ปฏิบัติของพระสงฆนน หาไดมีความชอบธรรมตามพระวินัยไม เพราะในทางปฏิบัตจริง ๆ แลว ั้ ิ การพิจารณาวา ใหพระสงฆเลือกพระภิกษุรูปหนึ่งทีมีคุณสมบัติครบตามพุทธบัญญัตเิ พื่อจะเปนผู ่ สมควรครองผากฐินนั้นนัน ความเปนจริงคือ พระภิกษุทถูกคิดเลือกขึ้นมานัน ไดมีการระบุหรือรู ้ ี่ ้ กันโดยทั่วกันลวงหนาในอาวาสนั้น ๆ วา ………………………………………….. 6 พระครูอรุณธรรมรังษี เอี่ยม สิริวัณโณ) “มนตพิธี” หนา ๒๒๐ - ๒๒๒
- 5. ๕ คือใคร และโดยมากก็จะเปนสมภารเจาอาวาสนั่นเอง ทั้งวัดราษฏและพระอารามหลวงจะมี ลักษณะเหมือนกันโดยสวนมากและในแตละปที่มีการทอดกฐิน ก็จะเปนเชนนีเ้ สมอ สรุปวิเคราะห พิธีกรรมที่กลาวมานี้ รวมทั้งพิธกรรมอื่น ๆ อีกหลายอยางที่มิไดกลาวถึง ซึ่งโดยมากจะ ี เกี่ยวกับพระสงฆแทบทั้งสิ้น และในพิธีกรรมตาง ๆ เหลานั้น ถาพูดถึงรูปแบบหรือระเบียบปฏิบัติ ที่ถูกตองตามพระวินัยนันจะเห็นวา มีความละเอียดถีถวน ชัดเจนในประเด็นทุกขั้นตอน มีความ ้ ่ เปนประชาธิปไตยมาก ( และหลักความเปนประชาธิปไตยนีเ่ อง ถาศึกษาใหดจะพบวา ี พระพุทธเจาเปนผูมอบไวใหปฏิบัติมานานแลวแกพระสาวกของพระองค ) แตในการปฏิบัติของ พระสงฆแมจะกลาววาปฏิบัติตามรูปแบบที่ถกตองตามพระวินัยก็จริง ซึงในความเปนจริงแลว หา ู ่ เปนเชนนันไม หลักประชาธิปไตยเปนเพียงหลักที่ถกวางไว โดยพระภิกษุที่อยูรวมสังฆกรรมรูปอืน ้ ู ่ ๆ ไมมีโอกาสไดแสดงสิทธิเพื่อคัดคานใด ๆ เลย มีสิทธิ์เพียงนั่งนิ่ง คือแสดงตนเพื่อบงบอกวา เห็นดวยทุกอยางทุกประการ แมในใจลึก ๆ ของพระภิกษุรูปนั้น ๆ มีความตองการที่อยากจะคิด คาน แตในทางปฏิบัติแลวถือวา กระทําไมได คือไมสามารถใชสทธิตามหนาที่ที่ตนมีนี้โดยชอบ ิ ธรรมได ฝายพุทธศาสนิกชนที่มีโอกาสเห็นพิธกรรมตาง ๆ ที่พระสงฆกระทํากันในลักษณะนี้ ถา ี มองดูโดยสวนรวมจะเห็นวา รูปแบบที่พระสงฆปฏิบติตามที่กลาวมานี้ มีความเปนระเบียบแบบ ั แผนดีงาม และบางครั้งจะดูวาพิธีลักษณะนีดูขลังและศักดิ์สิทธิ์ยิ่ง นํามาซึ่งศรัทธาปสาทะแกผู ้ พบเห็น ทั้งนีเ้ ปนเพราะวา พุทธศาสนิกชนโดยสวนมากจะไมไดใสใจในการศึกษาใหเขาใจในพระ ธรรมวินัยนั่นเอง จึงทําใหมองวา พิธีกรรมตาง ๆ เหลานั้น พระสงฆทานทําถูกแลวดีแลว คือเห็น ดีเห็นงามไปกับพระสงฆหมดทุกเรื่อง ถึงขนาดมีความเขาใจวา พระพุทธศาสนานี้ พระสงฆ สามเณรเทานันเปนผูรับผิดชอบทั้งหมด โดยหารูไมวา ความจริงแลวพระพุทธศาสนาจะเจริญ ้ หรือเสื่อมไปมากนอยเพียงใดนัน ขึ้นอยูกับบริษัททั้งสี่นนคือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก และ ้ ั่ อุบาสิกา นั่นเอง เมื่อความจริงเปนเชนนี้ คงจะไมเปนการกลาวรุนแรงเกินไปกระมังวา การทําตามพิธีกรร มากเกินไป ทําใหพระวินยเปนเพียงรูปแบบที่ถูกอางขึน และยังมีประเด็นเกี่ยวกับพระธรรมวินัย ั ้ อีกมากที่เปนไปในลักษณะเดียวกันนี้ที่พุทธบริษัทฝายในคือพระสงฆเอง ยังคงปฏิบัติโดยอางพระ ธรรมวินัย แตในความเปนจริงในทางปฏิบัติพระวินยที่ถูกอางขึ้นนันเปนแตเพียงรูปแบบ หาได ั ้ ปฏิบัติกันตรงตามพุทธประสงคไม ควรอยางยิ่งที่บริษัททุกฝายจะเอาใจใสโดยการศึกษาพระธรรม วินัยใหเขาใจและปฏิบัติใหบังเกิดผลอยางจริงจัง จักไดชวยกันจรรโลงพระพุทธศาสนาใหอยูคูโลก คูสังคมตลอดไป ………………………………….
- 6.