1. Эрэлтийг таамаглах нь
Лекц-3

2. Сэдвийн агуулга:
I. Эрэлтийн
бүрдэл хэсгүүд ба
эрэлтэд нөлөөлөгч хүчин зүйлс
II. Эрэлтийн динамик эгнээг судлан
шинжлэж, таамаглал дэвшүүлэх
тухай

3. I.Эрэлтийн бүрдэл хэсгүүд ба эрэлтэд
нөлөөлөгч хүчин зүйлс
• Эрэлт гэдгийг ирээдүйд үйлдвэрлэж,
борлуулах бүтээгдэхүүний тоо гэж ойлгож
болно.
• Бүтээгдэхүүний эрэлтийн таамаглал нь
үйлдвэрийн хамгийн чухал зүйл болох
үйлдвэрийн төлөвлөлтийн үндэс болдог
учраас ач холбогдол өндөр байна.
• Таамаглал
Үйлдвэрийн төлөвлөлт

4. Тиймээс таамаглал нь ирээдүйг зөв
урьдчилан тодорхойлох шаардлагатай
Ийм байлгахын тулд:
Юу таамаглахаа тодорхойлох
Ямар төрлийн арга ашиглаж таамаглал
дэвшүүлэхээ шийдэх
Компьютерийн ямар төрлийн программ
тохирох эсэхийг шийдэх

5. Эрэлтийн бүрдэл:
• Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний эрэлтийн
хэлбэрийг бид бүхэн ихэвчлэн динамик
эгнээ үүсгэн ажиглалт хийдэг. Динамик
эгнээ гэдэг нь судлаж байгаа үзэгдлийн
дахин давтагдсан байдлыг харуулах нэгэн
жагсаалт юм.
• Динамик эгнээгээр эрэлтийг авч үзэхэд
таван бүрдэл хэсэгтэй байдаг. Үүнд:

6. • Дундаж- цаг хугацааны үеүдийн эрэлтийн
нийлбэрийг түүний ажиглалт хийсэн үеүдийн
тоонд нь хуваасан зүйл.
• Трэнд- эрэлтийн дундаж нь системтэйгээр
өсөж, буурах явдал
• Улирлын нөлөөлөл/хэлбэлзэл/-өдөр, долоо
хоног, сар, жилээс хамаарсан урьдчилан хэлж
болох эрэлтийн өсөлт, бууралт
• Мөчлөгийн шилжилт-эдийн засгийн болон
бүтээгдэхүүний мөчлөг гэсэн хоёр нөлөөлөл
бий болгодог.

7. • Таамаглалын алдаа-эрэлтийн бүх бүрдэл
хэсгүүдийг тогтоогоод үлдэх хэсэг нь
таамаглалын алдаа болно. Энэ бол боломж
өөрчлөгдсөний үр дүн буюу бодит байдал
таамагласан байдлын хоорондох зөрүү юм.

8. Эрэлтэд нөлөөлөх хүчин зүйлс:
• Гадаад хүчин зүйл:
– Эдийн засгийн ерөнхий байдал
– Засгийн газрын үйл ажиллагаа
– Бүтээгдэхүүний талаарх олон нийтийн имиж
– Өрсөлдөгчийн үйл ажиллагаа
• Дотоод хүчин зүйлс:
– Бүтээгдэхүүний дизайн
– Үнэ болон зар суртчилгааны урамшуулал
– Сав баглаа боодлын дизайн

9. – Борлуулалтын ажилтны квот ба урамшуулал
– Бүтээгдэхүүний иж бүрдэл
– Зах зээлийн тэлэлт
• Таамаглал дэвшүүлэх аргууд:
– Динамик эгнээний шинжилгээ
– Регрессийн арга
– Чанарын үзүүлэлтээр таамаглал дэвшүүлэх

10. 2. Эрэлтийн динамик эгнээ түүний шинж
чанар
• Эрэлтийн хэв шинж
Эрэлтийн санамсаргүй өөрчлөлт
(хэлбэлзэл)
Улирлын хэлбэлзэл
Эрэ
лт
Эрэл
т
Тренд
Хугацаа
Хугацаа
(а) Тренд
(б) Улирлын хэлбэлзэл
Эрэ
лт
(с) Мөчлөг
Хугацаа

11. Санамсаргүй өөрчлөлт:
• Хэдийгээр эрэлтийн хэв шинжийг тодорхойлж
байгаа ч гэсэн эрэлтэд санамсаргүй хэлбэлзэл буюу
өөрчлөлт гардаг. Ямар нэгэн бүтэц буюу хэв
шинжийг дагадагүй эрэлтийн тийм хөдөлгөөнийг
санамсаргүй хэлбэлзэл гэж хэлдэг. Санамсаргүй
хэлбэлзэл (өөрчлөлт) нь тохиолдлын шинжтэй үйл
явдлаас шалтгаалдаг.
• Статистикаар бол эрэлтийн бүх шалтгаан( тренд,
улирлын хэлбэлзэл, мөчлөг г.м.)-ыг мэдэж байгаа
үед тэднийг нийт эрэлтээс хасах үед эрэлтийн
тайлбарлагдаагүй хэсэг үлдэх болно.

12. Тренд:
• Тренд гэдэг нь урт хугацаанд эрэлтийн
алгуур аажим өсөх ба буурах шилжилт
хөдөлгөөнийг хэлнэ. Дээрх графикт
ерөнхийдөө өссөн трендийн хэв маягийг
харуулав. Трендийг шугаман регресс,
трендийг тооцсон экспонциалиар тэгшитгэх
аргаар тус тус тооцож болно.

13. Улирлын хэлбэлзэл:
• Улирлын хэлбэлзэл(нөлөөлөл) бол эрэлтэд байнга
тохиолдож байдаг болон давтагдаж байдаг хэлбэлзсэн
хөдөлгөөнийг хэлнэ. Үүнийг мэдснээр эрэлтийн өсөлт,
бууралт ямар хугацааны дараа ямар байхыг урьдчилан
хэлэх боломжтой болдог. Тухайлбал улирлын хэлбэлзэл
нь сараар хэмжигдэж байвал хэдэн сарын дараа энэ
хэлбэлзлээс болж эрэлт яаж өсөх, буурахыг тодорхойлж
болно.
• Хамгийн гол нь жилийн ижил хугацаанд эрэлтийн нэгэн
адил хэв шинж давтагдаж байвал түүнийг улирлын
хэлбэлзэл гэж ойлгоно.
• Энэ хэлбэлзэл нь хугацааны хувьд заавал улирал байна
гэж ойлголж болохгүй. Сар, долоо хоног, өдрөөр ч
хэмжигдэж болно.

14. Мөчлөг:
• Харьцангуй урт хугацаанд (тухайлбал: жилээс дээш)
эрэлтийн өсөлт ба буурах хөдөлгөөн давтагдах явдлыг
мөчлөг гэж хэлнэ. Барилга байгууламжтай холбоотой
бүтээгдэхүүнүүд
эдийн засгийн мөчлөгийг дагах
хандлагатай байдаг бол авто машины борлуулалт нь
мөн мөчлөгийг шинж чанартай байдаг.
• Мөчлөгийн хэлбэлзлийн
хамрах цаг хугацаа нь
мэдэгдэхгүй, мөчлөгийн шалтгааныг авч үзэх
боломжгүй байдаг учраас мөчлөгийн хүчин зүйлсийг
тодорхойлоход илүү хүнд байдаг. Эрэлтийн мөчлөгийн
нөлөөлөл нь улс төрийн сонгууль, дайн самуун, эдийн
засгийн нөхцөл байдал, нийгмийн дарамт зэрэг зүйлээс
бий болж болох юм. Ихэнхдээ эдийн засаг, улс төрийн
олон янзын хүчин зүйлстэй холбоотой гэж үздэг.

15. Семинарт бэлдэх болон нэмж судлах
зүйлс
• Тоон болон чанарын аргуудын ялгаа нь юу вэ?
• Богино болон урт хугацааны таамаглалын
ялгаа
• Тренд, мөчлөг, улирлын хэлбэлзлийн ялгаа
• Таамаглалын хяналтын тракинг сигналыг
уншиж , хэрэглээнд ашиглаж сурах
• Трендийн тэгшитгэгч параметрийг хэрхэн
сонгох талаар судлаж мэдэх
• Динамик эгнээний аргыг сонгоход ашиглах
статистик шалгуурын тухай уншиж мэдэх

16. Бие даалтын сэдэв
Нэмэгдсэн өртөг, түүний хуваарилалт
Эрэлтийн таамаглал дэвшүүлэх
Үйлдвэрийн төлөвлөгөө боловсруулах
Бараа материалын оновчтой хэмжээг
тогтоох
5) Төслийн календарьчилсан төлөвлөлт хийх
1)
2)
3)
4)
Хугацаа: 10-р сарын 25 , 12-р сарын 10