1. Эрэлтийг таамаглах нь
Лекц-4

2. Сэдвийн агуулга:
I.
Таамаглал дэвшүүлэх динамик
эгнээний арга
II. Регрессийн арга
III. Чанарын үзүүлэлтийн арга
IV. Эрэлтийг таамаглах үе шат

3. I. Эрэлтийг таамаглах динамик эгнээний
аргууд
• Динамик эгнээний аргууд:
– Дунджийг шилжүүлэх арга
– Жигнэгдсэн дунджийн арга
– Үзүүлэлтийг тэгшитгэх арга
– Трендийг үнэлэх
– Улирлын хэлбэлзлийг тооцох

4. Дунджийг шилжүүлэх арга
• Дундаж -
•
•
•
•
N= дунджийн тооцож байгаа үеийн нийт тоо
At=t- үеийн хувьд тооцсон дундаж
Ft+1= t+1 үеийн таамаглалсан эрэлт
Энэ аргын хувьд анхаарах зүйл нь дунджийг тооцож
байгаа үеийн тоог зөв тогтоох, эрэлтийн хэв шинж
нь тогвортой байхад илүү үр дүнтэй.

5. Жигнэгдсэн дундаж
• Дундаж- At= W1Dt+W2Dt-1+…+WnDt-n+1
• Таамаглал Ft+1=At

6. Үзүүлэлтийг тэгшитгэх
• Дундаж- At+1=αDt+(1- α)At
• Таамаглал- Ft+1= At
• α – 0-c 1 хооронд утга авах тэгшитгэх
параметр / α – нь 1 уруу ойртох тусам
одоогийн эрэлтийн таамаглалд үзүүлэх
нөлөөлөл ихсэнэ гэсэн үг/

7. Трендийг тооцох
•
•
•
•
•
•
•
•
Дундаж –At= α Dt+(1- α )(At-1+Tt-1)
Трендийн одоогийн үнэлгээ CTt=At-At-1
Дундаж тренд Tt=βCTt+(1- β)Tt-1
Таамаглал- Ft+1=At+Tt
At-t үеийн тэгшитгэгдсэн дундаж
Tt- үеийн тэгшитгэгдсэн дундаж тренд
α-дунджийг тэгшитгэх параметр
β - трендийг тэгшитгэх параметр

8. Улирлын хэлбэлзэл
• Жил бүрийн хувьд улирал бүрийн дундаж
эрэлтийг тооцох
• Улирал бүрийн бодит эрэлтийг улирал
бүрийн дундаж эрэлтэд нь хувааж улирлын
хүчин зүйлсийг олно.

9. • Үе бүрийн улирлын дундаж хүчин зүйлийг
тооцох
• Ирээдүйн у жилийн эрэлт D өгөгдсөн үед у
жилийн t улирлын хүчин зүйлийг тооцсон
таамаглал нь:

10. Жишээ нь:
Улирал бүрийн эрэлт ($1000)
Жил
1
2
3
4
Нийт
2008
12.6
8.6
6.3
17.5
45
2009
14.1
10.3
7.5
18.2
50.1
2010
15.3
10.6
8.1
19.6
53.6
нийт
42.0
29.5
21.9
55.3
148.7

11. 2011 оны жилийн эрэлтийг 58.17 гэж
үзвэл :
• Улирлын хэлбэлзлийг тооцсон таамагласан
эрэлт нь:

12. II. Регрессийн арга :
• Шугаман регрессийн хувьд дараах
тэгшитгэл бичигдэнэ

13. Жишээ нь: Спортын хэлтсийн дарга ирэх жилийн төсвөө зохиохдоо
багийн ялалт үзэгчдийн тоотой холбоо гэж үзээд дараах мэдээлэл
цүглуулжээ.
X (Багийн ялалтын Y(Тэмцээнд
тоо)
оролцогчдын тоо.
мян)
xy
X2
4
36.3
145,2
16
6
40.1
240,6
36
6
41.2
247,2
36
8
53.0
424,0
64
6
44.0
264,0
36
7
45.6
319,2
49
5
39.0
195,0
25
7
47.5
332,5
49
49
346.9
2167,7
311

14. • Эхлээд
• Дараа нь:
• Регрессийн тэгшитгэл нь:
• Таамаглал дэвшүүлбэл:

15. III. Чанарын үзүүлэлтээр таамаглах
дэвшүүлэх тухай
• Нийгэм, эдийн засгийн олон юмс үзэгдэл
тоон үзүүлэлтээр илэрхийлэгдэх боломжгүй
байдаг. Үүнд:
– Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж
– Эдийн засгийн ерөнхий хандлага
– Зах зээлийн ерөнхий төлөв
– Үнэт зүйл гэх мэт

16. III. Эрэлтийг таамаглах үе шат
• Үе шат нь :
1. Таамаглалын зорилго дэвшүүлэх
2. Мэдээлэл цуглуулах
3. Мэдээллээр график байгуулж, эрэлтийн
хэлбэрийг танин мэдэх
4. Мэдээллийн хувьд нийцсэн тийм таамаглалын
аргаа сонгох
5. Таамаглалаа дэвшүүлэх тооцоо хийх

17. 6. Таамаглалын нарийвчлалыг нэг эсвэл олон
хэмжээсээр шалгах
7. Таамаглалын нарийвчлал нь хүлээн
зөвшөөрөгдөх боломжтой гэж үзвэл
таамаглалаа дэвшүүлэх үгүй бол шинэ
таамаглалын загвар сонгох, эсвэл одоогийн
загварт параметрийн зохицуулалт хийх
8. Чанарын нэмэлт мэдээлэл дээр үндэслэж
таамаглалд тохируулга хийх
9. Үр дүнг шалгах ба таамаглалыг нарийвчлан
хэмжих

18. Семинарт бэлдэх болон нэмж судлах
зүйлс
• Тоон болон чанарын аргуудын ялгаа нь юу вэ?
• Богино болон урт хугацааны таамаглалын
ялгаа
• Тренд, мөчлөг, улирлын хэлбэлзлийн ялгаа
• Таамаглалын хяналтын тракинг сигналыг
уншиж , хэрэглээнд ашиглаж сурах
• Трендийн тэгшитгэгч параметрийг хэрхэн
сонгох талаар судлаж мэдэх
• Динамик эгнээний аргыг сонгоход ашиглах
статистик шалгуурын тухай уншиж мэдэх