2. Агуулга:
• Үйлдвэр яагаад эдийн засгийн хөгжилд гол
үүрэг гүйцэтгэдэг вэ?
• Үйлдвэрлэл систем болох нь
• Үйлдвэрлэлийн функ тэдгээрийн харилцан
уялдаа холбоо
• Үйлдвэрийн хөгжил, түүний түүхэн үечлэл
3. 1. Үйлдвэр яагаад эдийн засгийн хөгжилд гол үүрэг
гүйцэтгэдэг вэ?
• Аж үйлдвэржилтийн нууц бол баялаг бүтээж
байдагт оршино. Энэ баялгийг бид бүхэн
нэмэгдсэн өртөг гэж нэрлэдэг. Үйлдвэрийн
газар нь гаднаас худалдан авсан
бараа
материал(түүхий эд г.м.), үйлчилгээ болоод
капитал (машин тоног төхөөрөмж г.м.)-аа
ажиллах хүчийг ашиглан арвижуулдаг. Ийнхүү
хөдөлмөр болоод капиталын хүчээр өртөг
шинээр бий болдог. Шинээр бий болсон
өртгийг нэмэгдсэн өртөг гэж хэлж болно.
4. • Нэмэгдсэн өртөг нь тухайн үйлдвэрийн
“Бүтээсэн цэвэр баялаг”-ийг харуулж
байдаг.
• Нэмэгдсэн өртгийг тооцох нэг арга бол
борлуулалт( худалдааны бусад орлого
ороод)-аас гаднаас худалдан авсан бараа
материал, үйлчилгээний зардлыг хасдаг.
5. • Энэхүү бүтээсэн баялаг нь дараах байдлаар
хуваарилагдана:
– Үйлдвэрийн ажилчид цалин хөлс,
– Засгийн газар татвар,
– Зээл олгогч нар хүү,
– Хувь нийлүүлэгч( хувьцаа эзэмшигч)
ногдол ашиг
– Элэгдэлд зориулах
– Компанийн үлдэх ашиг
нар
6. • Эдийн засгийн хүрээнд илүү их баялаг
бүтээж, өөрсдийн хэрэгцээгээ хангаж,
экспортыг
нэмэгдүүлэхийн
тулд
аж
үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх нь зайлшгүй.
Хамгийн гол нь үйлдвэрлэлийн хүрээнд л
нэмэгдсэн өртөг бий болохоос биш
үйлчилгээний салбар(бүх төрлийн дэлгүүр,
бар, кино театр г.м )-т нэмэгдсэн өртөг бий
болохгүй.
7. 2. Үйлдвэрлэл систем болох нь
• Үйлдвэрлэлийн
менежмент
(үйлдвэрлэл
ийн
удирдлага) гэдэг нь нэмэгдсэн өртөг бүтээдэг тийм
системийг
төлөвлөх,
ажиллуулах
явдал
гэж
тодорхойлсон байна.
• Харин үйлдвэрлэл нь орц( хөдөлмөр, түүхий эд
материал, машин техник, капитал) -ыг гарц(бэлэн
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ) болгон хувиргадаг функц буюу
систем юм. Ийм учир үйлдвэрлэл гэдгийг боловсруулах/
хувиргах/ үйл явц гэж тодорхойлж болох юм. Тэгэхээр
эдгээр орц , гарц, боловсруулах үйл ажиллагаа гэсэн 3
үндсэн бүрдэл хэсэг тэдгээрийн уялдаа холбоогоор
үйлдвэрлэлийн системийг хялбарчлан тайлбарлаж
болно. Үүнийг бүдүүвч 1.1.-д харуулав.
8. •
Бүдүүвч 1.1. Үйлдвэрлэлийн систем
Орц
-Түүхий эд
материал
Гарц
Боловсруулах
үйл ажиллагаа
-Машин техник
-Бэлэн
бүтээгдэхүүн
-Үйлчилгээ
-Хөдөлмөр
-Капитал
Эргэх холбоо
Хэрэгцээ шаардлага
• Дээрх бүдүүвчид байгаа хэрэглэгчээс ирж байгаа эргэх холбоо
ба бүтээгдэхүүний хэрэгцээ шаардлага нь үйлдвэрлэлийн үйл
явц дахь хүчин зүйлсийг өөрчилж тохируулахад ашиглагдах
болно. Жишээ нь: хэрэглэгчдийн хэрэгцээ буурвал үйлдвэрлэх
бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг багасгаж, орцыг өөрчлөх болно.
Өргөн хүрээнд, үйлдвэрлэлийн боловсруулах үйл ажиллагааг
түүхий эдийг авахаас эхлээд эцсийн бүтээгдэхүүн болгож
хэрэглэгчдийн гарт хүргэх бүхий л үйл ажиллагаа хэмээн
ойлголж болно.
9. Үйлдвэрлэлийн системийг дараах зүйлсээр тодорхойлогдоно гэж үзэж
болох юм. Үүнд:
• Материалыг боловсруулах үйл явц
• Үйлдвэрлэлийн процесс дэх дахин давталт
• Биет системд нэмж оруулсан мэдээллийн
систем
• Материалыг боловсруулах үйл явцын
урсгал чиглэл
10. 3. Үйлдвэрлэлийн функц
•
Санхүү/ бүртгэл
Бүдүүвч 1.2
-үйлдвэрлэл ,
бараа материалын
мэдээлэл
-капитал
төсөвлөлтийн
хэрэгцээ
-материалын
захиалга
Ха
нг
ам
жи
йн
ал
ба
-үйлдвэрлэл
нийлүүлэлтийн
график
ба
-чанарын
шаардлага/ дизайны
тодорхойлолт
-Бэлэн
байгаа
материал
-чанарын
мэдээлэл
-нийлүүлэлтийн
график
-дизайн
-хүчин чадлын
нэмэгдүүлэлт ба
технологийн
төлөвлөлт
-төсөв
-зардлын дүн
шинжилгээ
-капиталын
хөрөнгө
оруулалт
-хувьцаа
эзэмшигчдийн
шаардлага
Үйлдвэрлэл
-ажиллах хүчний
хэрэгцээ
-ур чадварын
төвшин
-гүйцэтгэлийн
үнэлгээ
-ажлын дизайн
-ажилд авах /
халах
-сургалт
-хууль зүйн
шаардлага
-үйлдвэрчний
эвлэлийн гэрээ
хэлэлцээ
-ажлын хэмжилт
Хүний нөөц
Бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний
бэлэн байдал
Захиалгын
байдал
Нийлүүлэх
графикт
хугацаа
Бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэлтийн
хугацаа
Борлуулал
тын
таамаглал
Хэрэглэгчи
йн
захиалга
Хэрэглэгчи
йн эргэх
холбоо
Урамшуулал
М
ар
ке
ти
нг
11. • Аливаа байгууллагад маркетинг, санхүү, үйлдвэрлэл
болоод хүний нөөц гэсэн 4 төрлийн гол функц байдаг.
Эдгээр функцийн уялдаа холбоог Робэрта С. Русэлл ба
Бэрнард Тэйлор нарын номонд дараах байдлаар
дүрслэн харуулсан байна. Үүнийг бүдүүвч 1.2-д
харуулав. Энэ бүдүүвч зургаас харахад бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэж хэрэглэгчдийн хэрэгцээг хангахын тулд
бусад функцтэй харилцан холбоотой ажиллах гол төв цэг
нь үйлдвэрлэл байдаг байна. Жишээ нь: маркетингийн
хэлтэс борлуулалтын таамаглал, хэрэглэгчдийн өгсөн
захиалга, хэрэглэгчдийн эргэх холбоо, урамшуулал
болоод бүтээгдэхүүнийг хөгжүүлэх талын мэдээллээр
үйлдвэрлэлийг хангаж байгаа бол эргээд үйлдвэрлэл нь
бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний бэлэн байдал, үйлдвэрлэх
хугацаа, захиалгын биелэлтийн байдал, нийлүүлэлтийн
график зэргийн талаарх мэдээллээр маркетинг хангаж
байна.
12. 4. Үйлдвэрийн хөгжил, түүний түүхэн үечлэл
•
Үйлдвэрлэлийн менежментийн түүхэнд гарсан гол үйл явдлуудыг он цагийн дарааллаар дараах
хүснэгтэд нэгтгэн харуулав.
Түүхэн хөгжлийн үе
Тухайн үеийн гол ойлголт ба
үйл
Цаг хугацаа
Гол төлөөлөгч
Уурын тэрэг
1769 он
Жэймс Ват
Хөдөлмөрийн хуваарь
1776 он
Адам Смит
Сольж болдог эд анги
1790 он
Эли Витнэи
Шинжлэх
менежментийн
1911 он
Тэйлор
хөдөлгөөний
1911 он
Франк ба Гилбрэйт
Үйл ажиллагааны календарьчилсан
1912 он
Хэнри Гант
1913 он
Хэнри Форд
явдал
Аж үйлдвэрийн хувьсгал
Шинжлэх ухааны менежмент
ухааны
зарчмууд
Цаг
хугацаа
ба
судалгаа
төлөвлөгөөний хүснэгт
Дамжлагын шугам
13. Хүмүүсийн харилцааны чиглэл
1930 он
Элтон Мэйо
Мотивацийн онолууд
1940-оод он
Абрахам Маслоу
1950-аад он
Фрэдрик Гэрцбэрг
1960-аад он
Дуглас Макгригор
Шугаман программчлал
1947 он
Жорж Дантзиг
Дижитал компьютер
Үйлдвэрлэлийн судалгаа
Хоторны судалгаа
1951 он
Римингтон Ранд
1950-аад он
Үйлдвэрлэлийн
Загварчлал,
хүлээлгийн
шугамын
онол, шийдвэрийн онол, ПЭРТ/СПМ
судалгааны
бүлэг
1960-аад он
Жосэйф Орлики , IBM
1970-аад он
бусад
Яг цагт нь систем
1970-аад он
Тайичи Оуно
Чанарын нэгдсэн удирдлага
1980-аад он
Эдвард
MRP, EDI, EFT, CIM
Чанарын хувьсгал
Дэминг,
Жосэйф
Журан
Стратеги ба үйл ажиллагаа
Бизнесийн
реинжинернг
үйл
ажиллагааны
Викхам Скинэр, Робэрт Хайэс
1990-ээд он
Майкл Хаммэр, Жэймс Чампи
