лекц9
- 3. 1. Материаллаг бус урамшууллын
системийн агуулга
Ìàòåðèàëëàã áóñ óðàìøóóëëûí ñèñòåì íü íèéãìèéí, ñýòãýë
ñàíààíû, àæëûí õ¿ðýýã õàìàð áàéäàã.
– Ýíý ìàòåðèàëëàã áóñ óðàìøóóëàëä ãîë ç¿éë íü õºäºëìºðèéí
á¿òöèéã á¿ðä¿¿ëýõ(àæëûã äàõèí çîõèîí áàéãóóëàõ) ÿâäàë þì.
– Õºäºëìºðèéí á¿òöèéã á¿ðä¿¿ëýõ ãýäýã íü õºäºëìºð çîõèîí
áàéãóóëàëòûí øèíý õýëáýðèéã áèé áîëãîæ òýð íü àæèë äûí
èäýâõèéã äýýøë¿¿ëýõ ìàòåðèàëëàã áóñ óðàìøóóëàë áîëíî.
– Õýò íàðèéâ ëàí òîãòîîñîí õºäºëìºðèéí õóâààðèéí äóòàãäàëòàé
òàëûã áàãàñãàõ øààðäëàãà, ìºí çàõ çýýë, á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýð
òºðºëä ãàðñàí ººð ëºëò¿¿ä íü õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëòûí
øèíý õýëáýðèéã áèé áîëãîõîä õ¿ðãýñýí.
– Òóõàéëáàë, àæëûã õýò íàðèéí õóâààõ íü àæëûí òýíöâýðò áóñ
áàéäëûã áèé áîëãîõ òºäèéã¿é àæëûí äàâòàëòûã ºíäºð áîëäîã.
Ýíý íü àæèë äûí àæ àðàíøèíä íºëººëäºã байна.
- 4. • Õºäºëìºðèéí á¿òöèéã òîäîðõîéëîõ ¿çýë
áàðèìòëàëä ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý ãýñýí
îéëãîëò áàéäàã.
• ¯ëèê ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýýã äîòîð íü
õýâòýý èãëýëèéí ¿éë àæèëëàãàà, áîñîî
èãëýëä øèéäâýð ãàðãàæ õÿíàëò òàâèõ
õ¿ðýý õýìýýí õî¸ð àíãèëæýý.
• Áîäèò ¿éë àæèëëàãààíû õ¿ðýý íü:
– ººðèéí
àæëûí
íºõöºëèéã
ñóáúåêòèâýýð
óõàìñàðëàæ ¿íýëýõ
– ìýðãýøëèéí ºíäºð øààðäëàãà á¿õèé
àæëûí
àëüòåðíàòèâ ¿¿ðýã äààëãàâàð àâàõ ñîíèðõîëûã
òîäîðõîéëäîã áîëîõ íü òóðøèëòûí ñóäàëãààãààð
áàòëàãäæýý.
- 5. 2. Õ¿íèéã èäýâõæ¿¿ëýõýä
õºäºëìºð çîõèîí áàéãóóëàëòûí
èãëýñýí
àðãóóä
– Àæëûí àãóóëãûã áàÿæóóëàõ
– Àæëûã ºðãºæ¿¿ëýõ áóþó íýìýãä¿¿ëýõ
– Àæëûã ýýëæëýõ
– Àæëûí áèå äààñàí á¿ëã¿¿ä áèé áîëãîõ
- 6. Àæëûí àãóóëãûí áàÿæèëò
• Энэ íü á¿òöèéí õóâüä õàðèëöàí àäèëã¿é
àæëûí ýëåìåíò¿¿äèéã íýãòãýñíýýð àæèë
¿¿ðãèéã ºðãºí öàð õ¿ðýýòýé áîëãîæ àæëûí
õ¿ðýýã òýëæ ºãäºã.
• Èéíõ¿¿ àæëûí àãóóëãûí áàÿæèëò íü áîñîî
èãëýëýýð õèéãäýæ ºñ õºãæèõ, àâüÿàñ
àäâàðàà äàé ëàõ áîëîìæèéã àæèëòàíä
îëãîæ áàéãàà þì.
• Àæèë èä áàÿæèëòààð íýìýãäñýí àæëûã
õèéõýä øààðäëàãàòàé ç¿éëèéã ñóð áàéõ
¿åäýý òýä çîðèëãîäîî õ¿ðýõèéí ìºí àíàðûã
ìýäýðäýã.
- 7. • Àæëûí àãóóëãûí áàÿæèëòûã ñàéí õèéæ
àäâàë:
– àæèë äûí õýðýãöýýã õàíãàõ,
– àæëààñàà áàãà óéäàõ,
– шàëòãààíã¿éãýýð àæèë òàñëàëò áàãàñàõ
çýðýã ¿ð ä¿í ºãäºã.
• Ãýâ
ýíý àðãà íü àæèë äûí õóâüä
ñýòãýë çîâíèë, äàðàìò áèé áîëãîõîîñ ãàäíà
ñóðãàëòàíä èõýýõýí õóãàöàà çàðöóóëàõ
øààðäëàãàòàé áîëäîã.
- 8. • Õàêìàí áîëîí ò¿¿íèé íºõºä àæëûí
áàÿæèëòûã õèéõ àðãà çàìûã ººð ëºõ
õýðýãòýé ãýæ ¿çýýä àæëûí àãóóëãûí
áàÿæèëòûã õàíãàäàã 5 ãîë õýìæýýñèéã
òîãòîîñîí.
– àæëûí ÿëãààòàé áàéäàë,
– àæëûí á¿õýëëýã àíàð,
– àæèë ¿¿ðãèéí à õîëáîãäîë,
– áèå äààñàí áàéäàë,
– áóöàõ õîëáîî çýðýã áîëíî.
- 9. • Àæëûí àãóóëãûã áàÿæóóëàõ õºòºëáºð
ýõëýñíèé äàðàà ýíý õºòºëáºðèéã öààø íü
¿ðãýëæë¿¿ëýõ үед:
– Èë¿¿
õàðèóöëàãûã
àæèë èä
õ¿ëýýí
çºâøººðºõ ¿¿?
– Àæèë èí èë¿¿ áèå äààñàí áàéäàëä
àæèëëàõ óó?
– Óäèðäëàãà
àæëûí ººð ëºëòèéã õ¿ëýýí
çºâøººð àäàõ óó?
– Èë¿¿ áèå äààñàí áàéäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ
¿¿?
– Яìàð õýìæýýíä ìýäýýëëèéã ºãºõ íü âý ?
- 10. Àæëûí íýìýãä¿¿ëýëò
• Энэ арга íü àæèë äûí ¿éë àæèëëàãààíû
õ¿ðýýã õýâòýý èãëýëä íýìýãä¿¿ëäýã.
• Хýä õýäýí õ¿í ºìíº íü ã¿éöýòãýæ áàéñàí
åðäèéí, õîîðîíäîî òºñòýé õýä õýäýí àæëûã
íýãòãýæ íýã áîëãîäîã.
• Èíãýснээр àæèë ¿¿ðãèéí øààðäëàãûí
òºâøèíä ººð ëºëò áàðàã ãàðäàãã¿é.
- 11. • Ýíý àðãà íü àæèë äààñ íýëýýä ºíäºð
àäâàð øààðääàã.
• Àæëûã íýìýãä¿¿ëýõ íü óéòãàð ãóíèãèéã
àðèëãàõààñ ãàäíà àæèë äûí ¿¿ðãèéí
áèåëýëòèéã äýýøë¿¿ëнэ гэж үзнэ.
• Àæëûí àãóóëãûã áàÿæóóëàõ áîëîí
íýìýãä¿¿ëýõ íü àæèë äàä ìýäýãäýõ¿éö
íºëºº ¿ç¿¿ëäýã áîëîõûã îëîí ñóäàëãààíû
ä¿ãíýëòýä ºã¿¿ëñýí áàéäàã.
- 12. Àæëûã ýýëæëýõ àðãà
• Уг арга àæèë äàä
àæëàà ñîëèõ áîëîìæèéã
îëãîäîã.
• Èíãýõäýý àæèë èä
àæëàà òîãòîîñîí öàã
õóãàöààíä äýñ äàðààëëàà𠺺ð õîîðîíäîî òîãòìîë,
ñèñòåìòýé ñîëüæ ýýëæèëäýã.
• Ингэснээр :
– Аæèë äûí óð àäâàðûã íýìýãä¿¿ëäýã.
– Аæëûí áàéðíû õ¿ èí àäëûã íýìýãä¿¿ëýõ, áàéõã¿é
àæèë äûã íºõºí îðëóóëàõ çýðýã óÿí õàòàí áàéäëààð
õàíãàäàã.
– Àæèë èä àæëàà ýýëæëýí õèéñíýýð á¿òýýãäýõ¿¿íèé
àíàð áîëîí ¿éëäâýðëýëèéí áóñàä àñóóäëûí òàëààð
èë¿¿ ñàéí îéëãîëòòîé áîëäîã.
- 13. Àæëûí áèå äààñàí á¿ëã¿¿ä áèé áîëãîõ
• Àæèë äûí îðîëöîî ãýäýã íü àæëûí á¿ëýã á¿ðä¿¿ëýõ ¿íäýñ
áîëнî.
• Бүлгийн хэлбэр нь :
– Àñóóäëûã øèéäâýðëýã á¿ëýã,
– Тóñãàé çîðèëãîòîé á¿ëýã,
– Өºðèé㺺 óäèðääàã á¿ëýã
õýëáýð¿¿ä áàéäàã.
ãýñýí
àæëûí
á¿ëã¿¿äèéí
• Àñóóäëûã øèéäâýðëýã á¿ëýã íü 1920-îîä îíä àíõ áèé áîëñîí
áºãººä 1970-ààä îíû ñ¿¿ë ýýð èë¿¿ ºðãºí õ¿ðýýòýé
äýëãýðýõ áîëñîí. Ýíý á¿ëýã íü ñàéí äóðûí 5-12 õ¿íèé
á¿ðýëäýõ¿¿íòýé áàéõ áºãººä çàðèìäàà ººð ººð íýãæ,
õýëòñ¿¿äýýñ õ¿ì¿¿ñýý á¿ðä¿¿ëäýã. Ýíý á¿ëýã íü á¿òýýìæ
áà àíàðûí àñóóäëûã
øèéäýõ áîëîí çºâëºìæ ãàðãàõ
èãëýëýýð ãîëäóó àæèëëàäàã. Ãýâ òýä ñàíàà ëàãûã
áîäèòîé õýðýãæ¿¿ëýõ ýðõ áàéõã¿é.
- 14. • Òóñãàé çîðèëãîòîé á¿ëýã íü óäèðäëàãà áà
àæèë õºäºëìºðòýé õîëáîîòîé õàìãèéí
óõàë
àñóóäëûã àâ ¿çäýã. Ýíý àðãà íü äýýä òºâøíèé
øèéäâýðò àæèë èä ñàíàëàà õýëýõ áîëîìæèéã
îëãîäîã.
• ªºðèé㺺 óäèðääàã á¿ëýã íü õàìãèéí ºíäºð
òºâøèíä àæèë äûí îðîëöîîã áèé áîëãîõ áà
àæèë äàä á¿ðýí ýðõ îëãîäîã õýëáýð þì. Á¿ðýí
ýðõ á¿õèé àæèë èä áàéãóóëëàãûí îðîí òîîã
áàãàñãàõ
¿¿ðýã
õ¿ëýýõ
áà àæèë äûí
òºâøèíä óã àæëûã áîäèòîéãîîð õèéäýã.
- 15. • Анхаарах зүйл:
– Çàðèì àæèë èä àæëààñ àæèëä øèëæèõ, íýìýëò
¿¿ðýã õ¿ëýýõ äóðã¿é áàéäàã. Ýíý òîõèîëäîëä
ººðèé㺺 óäèðääàã á¿ëãèéã áàéãóóëàí àæèëëàâàë
ò¿¿íèé ¿ð ä¿í ìóó áàéõ áîëíî.
