ว่าด้วย เปรียบวัตถุกามเหมือนยาพิษ พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน ทรงปรารภภิกษุผู้กระสันจะสึก จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้. ได้ยินว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ ได้ยินว่าเธอกระสันจะสึกจริงหรือ? เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า. จึงตรัสถามว่า เพราะเห็นอะไร? เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า เพราะเห็นมาตุคามผู้ประดับแต่งตัว พระเจ้าข้า. จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ ขึ้นชื่อว่าเบญจกามคุณเหล่านั้น เป็นเสมือนน้ำผึ้งที่ยักษ์ชื่อว่าคุมพิยะ ตนหนึ่งใส่น้ำผึ้งวางไว้ที่หนทาง อันภิกษุนั้นทูลอาราธนาแล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
คุมพิยชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๖. คุมพิยชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๓๖๖)
ว่าด้วยยักษ์คุมพิยะ
(พระศาสดาทรงนาอดีตนิทานมาแล้วตรัสว่า)
[๘๕] ยักษ์คุมพิยะ เมื่อแสวงหาเหยื่อได้วางยาพิษ อันมีสี รส
และกลิ่นเหมือนน้าผึ้งไว้ในป่า
[๘๖] เหล่าชนผู้เข้าใจว่า เป็ นน้าผึ้ง ได้ลิ้มยาพิษเข้าไป
ยาพิษนั้นออกฤทธิ์แรงกล้าแก่พวกเขา พวกเขาจึงถึงความตายเพราะยาพิษนั้น
[๘๗] ส่วนเหล่าชนที่พิจารณาเห็นว่า นั่นคือยาพิษ
แล้วงดเว้นเสียก็อยู่เป็นสุข ปราศจากทุกข์ ขณะที่พวกอื่นทุรนทุราย
ถูกยาพิษเผาผลาญ
[๘๘] กามทั้งหลายที่ฝังอยู่ในหมู่มนุษย์ บัณฑิตพึงทราบอย่างนี้ว่า
เป็นพิษ กามนั้นเป็ นทั้งเหยื่อเป็นทั้งเครื่องผูก
ถ้าที่อาศัยคือร่างกายตกอยู่ในอานาจของมัจจุราช
[๘๙] บัณฑิตทั้งหลายผู้กระสับกระส่ายย่อมงดเว้น
กามทั้งหลายอันเป็นเครื่องบาเรอกิเลสเหล่านี้ได้ทุกเมื่ออย่างนี้
ย่อมล่วงพ้นเครื่องข้องในโลกได้
คุมพิยชาดกที่ ๖ จบ
-------------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
คุมพิยชาดก
ว่าด้วย เปรียบวัตถุกามเหมือนยาพิษ
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน
ทรงปรารภภิกษุผู้กระสันจะสึก จึงตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้.
ได้ยินว่า พระศาสดาตรัสถามภิกษุนั้นว่า ดูก่อนภิกษุ
ได้ยินว่าเธอกระสันจะสึกจริงหรือ? เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า จริงพระเจ้าข้า.
จึงตรัสถามว่า เพราะเห็นอะไร? เมื่อภิกษุนั้นกราบทูลว่า
เพราะเห็นมาตุคามผู้ประดับแต่งตัว พระเจ้าข้า. จึงตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ
ขึ้นชื่อว่าเบญจกามคุณเหล่านั้น
เป็ นเสมือนน้าผึ้งที่ยักษ์ชื่อว่าคุมพิยะ ตนหนึ่งใส่น้าผึ้งวางไว้ที่หนทาง
อันภิกษุนั้นทูลอาราธนาแล้ว จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติในนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในสกุลสัตถวาหะคือพ่อค้าเกวียน พอเจริญวัย จึงเอาเกวียน

2. 2
๕๐๐ เล่ม บรรทุกสินค้าจากเมืองพาราณสีไปเพื่อค้าขาย
บรรลุถึงประตูดงชื่อมหาวัตตนี จึงให้พวกเกวียนประชุมกันแล้วให้โอวาทว่า
ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ในหนทางนี้
มีใบไม้ดอกไม้และผลไม้เป็ นต้นมีพิษ ท่านทั้งหลายเมื่อจะกินอะไรที่ไม่เคยกิน
ยังไม่ได้ถามข้าพเจ้า อย่าเพิ่งกิน
แม้พวกอมนุษย์ก็จะใส่ยาพิษวางห่อภัตชิ้นน้าอ้อย และผลไม้เป็ นต้นไว้ในหนทาง
พวกท่านยังไม่ได้ถามข้าพเจ้า จงอย่ากินห่อภัตเป็นต้นแม้เหล่านั้น
ดังนี้แล้วก็เดินทางไป.
ครั้งนั้น ยักษ์ตนหนึ่งชื่อว่าคุมพิยะลาดใบไม้วางก้อนน้าอ้อย
ผสมยาพิษอย่างแรงไว้ในหนทาง ในที่ท่ามกลางดง.
ส่วนตนเองเที่ยวเคาะต้นไม้ในที่ใกล้ทางทาที่หาน้าผึ้งอยู่. พวกคนที่ไม่รู้คิดว่า
เขาคงจะวางไว้เพื่อต้องการบุญ จึงกินเข้าไปแล้วก็ถึงแก่ความสิ้นชีวิต.
พวกอมนุษย์จึงพากันมากินคนเหล่านั้น
แม้มนุษย์ชาวเกวียนของพระโพธิสัตว์เห็นสิ่งของเหล่านั้น
บางพวกมีสันดานละโมบ ไม่อาจอดกลั้นได้ก็กินเข้าไป
พวกที่มีชาติกาเนิดเป็นคนฉลาดคิดว่า จักถามก่อนแล้วจึงจะกิน
จึงได้ถือเอาไปแล้วยืนอยู่.
พระโพธิสัตว์เห็นชนเหล่านั้นแล้วจึงให้ทิ้งสิ่งของที่อยู่ในมือเสีย.
คนเหล่าใดกินเข้าไปก่อนแล้ว คนเหล่านั้นก็ตายไป คนเหล่าใดกินเข้าไปครึ่งหนึ่ง
พระโพธิสัตว์จึงให้ยาสารอกแก่คนเหล่านั้นแล้วได้ให้รสหวานสี่อย่าง
ในเวลาที่สารอกออกแล้ว ดังนั้น
ชนเหล่านั้นจึงได้รอดชีวิตด้วยอานุภาพของพระโพธิสัตว์นั้น
พระโพธิสัตว์ไปถึงที่ที่ปรารถนาโดยปลอดภัย แล้วจาหน่ายสินค้า
ได้กลับมายังเรือนของตนตามเดิม.
พระศาสดาเมื่อจะตรัสเนื้อความนั้น จึงได้ตรัสอภิสัมพุทธคาถา
คือคาถาที่ตรัสในเวลาที่ได้ตรัสรู้แล้วเหล่านี้ว่า :-
ยักษ์ชื่อคุมพิยะเที่ยวหาเหยื่อของตนอยู่ ได้วางยาพิษอันมีสี
กลิ่นและรสเหมือนน้าผึ้งไว้ในป่า.
สัตว์เหล่าใด มาสาคัญว่าน้าผึ้ง กินยาพิษนั้นเข้าไป
ยาพิษนั้นเป็ นของร้ายแรงแก่สัตว์เหล่านั้น
สัตว์เหล่านั้นต้องพากันเข้าถึงความตาย เพราะยาพิษนั้น.
ส่วนสัตว์เหล่าใด พิจารณาดูรู้ว่าเป็นยาพิษแล้วละเว้นเสีย สัตว์เหล่านั้น
เมื่อสัตว์ที่บริโภคยาพิษเข้าไปกระสับกระส่ายอยู่ ถูกยาพิษแผดเผาอยู่
ตัวเองก็เป็นผู้มีความสุข ดับความทุกข์ได้เสีย.
วัตถุกามทั้งหลายฝังอยู่ในมนุษย์ บัณฑิตพึงทราบว่าเป็นยาพิษ

3. 3
เหมือนยาพิษอันยักษ์วางไว้ที่หนทางฉะนั้น
กามคุณนี้นับว่าเป็นเหยื่อของสัตว์โลก และนับว่าเป็ นเครื่องผูกมัดสัตวโลกไว้
มฤตยูมีถ้าคือร่างกายเป็นที่อยู่อาศัย.
บัณฑิตเหล่าใดผู้มีความร้อนใจ ย่อมละเว้นกามคุณเหล่านี้
อันเป็นเครื่องบารุงปรุงกิเลสเสียได้ในกาลทุกเมื่อ บัณฑิตเหล่านั้นนับว่า
ได้ก้าวล่วงกิเลสเครื่องข้องในโลกแล้ว
เหมือนกับผู้ละเว้นยาพิษที่ยักษ์วางไว้ในหนทางใหญ่ฉะนั้น.
พระศาสดา ครั้นทรงประกาศสัจจะแล้ว จึงทรงประชุมชาดก
ในเวลาจบสัจจะ ภิกษุผู้กระสันจะสึกดารงอยู่ในโสดาปัตติผล.
พ่อค้าเกวียนในครั้งนั้น ได้เป็ น เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาคุมพิยชาดกที่ ๖
-----------------------------------------------------