ว่าด้วย คนโง่เขลาเดือดร้อนภายหลัง พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันวิหาร ทรงปรารภหลานของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้ ได้ยินว่า หลานของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีนั้นผลาญเงิน ๔๐ โกฏิ อันเป็นของบิดามารดา ให้ฉิบหายไปด้วยการดื่มสุรา แล้วจึงได้ไปยังสำนักของท่านเศรษฐี. แม้ท่านเศรษฐีก็ได้ให้ทรัพย์แก่เขาพันหนึ่งโดยสั่งว่า จงทำการค้าขาย เขาก็ทำทรัพย์ทั้งพันให้ฉิบหายแล้วได้มาอีก. ท่านเศรษฐีก็ให้ทรัพย์เขาอีก ๕๐๐ เขาทำทรัพย์ ๕๐๐ นั้นให้ฉิบหายแล้วกลับมาขออีก ท่านเศรษฐีจึงให้ผ้าสาฎกเนื้อหยาบไป ๒ ผืน เขาทำผ้าสาฎกแม้ทั้งสองผืนนั้นให้ฉิบหายแล้วมาหาอีก ท่านเศรษฐีจึงให้คนใช้จับคอลากออกไป เขากลายเป็นคนอนาถาอาศัยฝาเรือนคนอื่นตายไป ชนทั้งหลายจึงลากเขาไปทิ้งเสียภายนอกบ้าน ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีไปยังพระวิหาร กราบทูลความเป็นไปของหลานชายนั้นทั้งหมด ให้พระตถาคตเจ้าทรงทราบ. พระศาสดาตรัสว่า เมื่อก่อน เราแม้ให้หม้อสารพัดนึก ก็ยังไม่สามารถทำบุคคลใดให้อิ่มหนำได้ ท่านจะทำบุคคลนั้นให้อิ่มหนำอย่างไร อันท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีนั้นทูลอาราธนาแล้ว จึงทรงนำเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้

1. 1
ภัทรฆฏเภทกชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๕. กุมภวรรค
หมวดว่าด้วยหม้อสมบัติ
๑. ภัทรฆฏเภทกชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๙๑)
ว่าด้วยคนเขลาย่อมเดือดร้อนเพราะทาลายหม้อสมบัติ
(พระศาสดาทรงแสดงพระธรรมเทศนาประมวลชาดก
ตรัสพระคาถาว่า)
[๑๒๑] นักเลงได้หม้อที่สามารถจะบันดาลสิ่งที่ปรารถนาได้ทุกอย่าง
เขาย่อมประสบความสุขตลอดเวลาที่ยังรักษาหม้อนั้นไว้ได้
[๑๒๒] เมื่อใด เขาเมาสุรา คะนอง ทาลายหม้อเสียเพราะความเมา
เมื่อนั้น เขาจะเป็ นคนเปลือยนุ่งห่มผ้าเก่า กลายเป็นคนโง่เง่าเดือดร้อนในภายหลัง
[๑๒๓] ผู้ใดโง่เขลา ประมาท ได้ทรัพย์แล้วใช้สอยไปทานองนี้
ผู้นั้นย่อมเดือดร้อนในภายหลัง เหมือนนักเลงทาลายหม้อขุมทรัพย์
ภัทรฆฏเภทกชาดกที่ ๑ จบ
---------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
ภัทรฆฏเภทกชาดก
ว่าด้วย คนโง่เขลาเดือดร้อนภายหลัง
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันวิหาร
ทรงปรารภหลานของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี จึงตรัสเรื่องนี้ ดังนี้
ได้ยินว่า หลานของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีนั้นผลาญเงิน ๔๐ โกฏิ
อันเป็นของบิดามารดา ให้ฉิบหายไปด้วยการดื่มสุรา
แล้วจึงได้ไปยังสานักของท่านเศรษฐี.
แม้ท่านเศรษฐีก็ได้ให้ทรัพย์แก่เขาพันหนึ่งโดยสั่งว่า จงทาการค้าขาย
เขาก็ทาทรัพย์ทั้งพันให้ฉิบหายแล้วได้มาอีก.
ท่านเศรษฐีก็ให้ทรัพย์เขาอีก ๕๐๐
เขาทาทรัพย์ ๕๐๐ นั้นให้ฉิบหายแล้วกลับมาขออีก
ท่านเศรษฐีจึงให้ผ้าสาฎกเนื้อหยาบไป ๒ ผืน
เขาทาผ้าสาฎกแม้ทั้งสองผืนนั้นให้ฉิบหายแล้วมาหาอีก
ท่านเศรษฐีจึงให้คนใช้จับคอลากออกไป
เขากลายเป็นคนอนาถาอาศัยฝาเรือนคนอื่นตายไป
ชนทั้งหลายจึงลากเขาไปทิ้งเสียภายนอกบ้าน
ท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีไปยังพระวิหาร

2. 2
กราบทูลความเป็นไปของหลานชายนั้นทั้งหมด ให้พระตถาคตเจ้าทรงทราบ.
พระศาสดาตรัสว่า เมื่อก่อน เราแม้ให้หม้อสารพัดนึก
ก็ยังไม่สามารถทาบุคคลใดให้อิ่มหนาได้ ท่านจะทาบุคคลนั้นให้อิ่มหนาอย่างไร
อันท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐีนั้นทูลอาราธนาแล้ว
จึงทรงนาเอาเรื่องในอดีตมาสาธก ดังต่อไปนี้ :-
ในอดีตกาล
เมื่อพระเจ้าพรหมทัตครองราชสมบัติอยู่ในพระนครพาราณสี
พระโพธิสัตว์บังเกิดในตระกูลเศรษฐี เมื่อบิดาล่วงลับไปแล้วก็ได้ตาแหน่งเศรษฐี
ในเรือนของท่านเศรษฐีได้มีทรัพย์ฝังดินไว้ประมาณ ๔๐ โกฏิ. อนึ่ง
พระโพธิสัตว์นั้นมีบุตรคนเดียวเท่านั้น พระโพธิสัตว์กระทาบุญมีทานเป็นต้น
กระทากาลกิริยาแล้วบังเกิดเป็นท้าวสักกะเทวราช.
ครั้งนั้น บุตรของท่านเศรษฐีนั้นไม่จัดแจงทานวัตรอะไรๆ
ได้แต่ให้สร้างมณฑปอันมหาชนแวดล้อมนั่งอยู่ ปรารภจะดื่มสุรา
เขาให้ทรัพย์ทีละพันแก่คนผู้กระทาการเต้นรา เล่นระบา ราฟ้ อน
และขับร้องเป็ นต้น ถึงความเป็นนักเลงหญิง นักเลงสุรา และนักเลงกินเนื้อเป็ นต้น
เป็นผู้ต้องการแต่มหรสพเท่านั้นว่า ท่านจงขับร้อง ท่านจงฟ้ อนรา ท่านจงประโคม
เป็นผู้ประมาทมัวเมา เที่ยวไปไม่นานนัก ได้ผลาญทรัพย์ ๔๐ โกฏิ
และอุปกรณ์เครื่องอุปโภคบริโภคให้ฉิบหาย กลายเป็นคนเข็ญใจ กาพร้า
นุ่งผ้าเก่าเที่ยวไป.
ท้าวสักกะทรงราพึงถึง ทรงทราบว่า
บุตรตกระกาลาบากจึงมาเพราะความรักบุตร ได้ให้หม้อสารพัดนึกแล้ว
โอวาทสั่งสอนว่า ดูก่อนพ่อ เจ้าจงรักษาหม้อนี้ไว้อย่าให้แตกทาลายไป
ก็เมื่อเจ้ายังมีหม้อใบนี้อยู่ ในชื่อว่าความสิ้นเปลืองแห่งทรัพย์จักไม่มีเลย ดังนี้
แล้วก็กลับไปเทวโลก.
จาเดิมแต่นั้น เขาก็เที่ยวดื่มสุรา. อยู่มาวันหนึ่ง เขาเมามาก
โยนหม้อนั้นขึ้นไปในอากาศแล้วรับ ครั้งหนึ่งพลาดไป หม้อตกบนพื้นดินแตกไป.
ตั้งแต่นั้นมา ก็กลับเป็ นคนจนนุ่งผ้าท่อนเก่า มือถือกระเบื้องเที่ยวภิกขาจาร
อาศัยฝาเรือนคนอื่นอยู่จนตายไป.
พระศาสดา ครั้นทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว
จึงตรัสอภิสัมพุทธคาถาเหล่านี้ว่า :-
นักเลงได้หม้อ อันเป็ นหม้อสารพัดนึกใบหนึ่ง
ยังรักษาหม้อนั้นไว้ได้ตราบใด เขาก็จะได้รับความสุขอยู่ตราบนั้น.
เมื่อใด เขาประมาทและเย่อหยิ่ง ได้ทาลายหม้อให้แตก
เพราะความประมาท เมื่อนั้นก็เป็นคนเปลือยและนุ่งผ้าเก่า เป็ นคนโง่เขลา
ย่อมเดือดร้อนในภายหลัง.

3. 3
คนผู้ประมาทโง่เขลาได้ทรัพย์มาแล้วใช้สอยไปอย่างนี้
จะต้องเดือดร้อนในภายหลังเหมือนนักเลงทุบหม้อสารพัดนึกฉะนั้น.
พระศาสดา ครั้นตรัสพระคาถาดังนี้แล้ว ทรงประชุมชาดกว่า
นักเลงผู้ทาลายหม้อความเจริญในครั้งนั้น ได้เป็ น หลานเศรษฐีในบัดนี้
ส่วนท้าวสักกะ คือ เราตถาคต ฉะนี้แล.
จบ อรรถกถาภัทรฆฏเภทกชาดกที่ ๑
------------------------------