ว่าด้วย คนไม่รู้ธรรมด้วยญาณย่อมสงสัยในธรรม พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร ทรงปรารภกิงสุโกปมสูตร ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้ ได้ยินว่า ภิกษุ ๔ รูปเข้าไปเฝ้าพระตถาคตทูลขอกรรมฐาน พระศาสดาทรงบอกกรรมฐานแก่ภิกษุเหล่านั้น ภิกษุเหล่านั้นเรียนกรรมฐาน ไปสู่ที่พักกลางคืนที่พักกลางวัน. ในภิกษุเหล่านั้น ภิกษุรูปหนึ่งกำหนดผัสสายตนะ ๖ บรรลุพระอรหัตแล้ว รูปหนึ่งกำหนดขันธ์ ๕. รูปหนึ่งกำหนดมหาภูต ๔. รูปหนึ่งกำหนดธาตุ ๑๘. ภิกษุเหล่านั้นกราบทูลคุณวิเศษที่ตนบรรลุแด่พระศาสดา. ในบรรดาภิกษุเหล่านั้นมีรูปหนึ่งเกิดความปริวิตกว่า กรรมฐานเหล่านั้นมีข้อแตกต่างกัน แต่นิพพานเป็นอย่างเดียวกัน ภิกษุทั้งหมดบรรลุอรหัตได้อย่างไร จึงทูลถามพระศาสดา. พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ เธอก็ไม่ต่างกันกับพี่น้อง ๔ คนที่เห็นต้นทองกวาว ภิกษุทั้งหลายกราบทูลอาราธนาว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอพระองค์ทรงแสดงเหตุนี้แก่ข้าพระองค์เถิด ทรงนำเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

1. 1
กิงสุโกปมชาดก
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๗ พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๙ [ฉบับมหาจุฬาฯ]
ขุททกนิกาย ชาดก ภาค ๑
๘. กิงสุโกปมชาดก (จากพระไตรปิฎก ลาดับเรื่องที่ ๒๔๘)
ว่าด้วยคนไม่รู้ธรรมด้วยญาณย่อมสงสัยในธรรม
(พระเจ้าพรหมทัตตรัสกับพระราชโอรสทั้ง ๔ พระองค์ว่า)
[๑๙๖] เจ้าทั้งหมดได้เห็นต้นทองกวาวมาแล้ว
เพราะเหตุไรจึงสงสัยในต้นทองกวาวนั้นเล่า
เพราะพวกเจ้ามิได้สอบถามนายสารถี ให้รอบคอบทุกสถานะใช่ไหม
(พระศาสดาทรงแสดงเหตุนี้กับภิกษุทั้งหลายแล้ว จึงตรัสว่า)
[๑๙๗] บุคคลเหล่าใดยังไม่รู้ธรรมทั้งหลายด้วยญาณทั้งปวง
บุคคลเหล่านั้นยังสงสัยในธรรมทั้งหลาย เหมือนพระราชภาดา ๔
พระองค์สงสัยในต้นทองกวาว
กิงสุโกปมชาดกที่ ๘ จบ
---------------------------
คาอธิบายเพิ่มเติมนามาจากบางส่วนของอรรถกถา
กิงสุโกปมชาดก
ว่าด้วย คนไม่รู้ธรรมด้วยญาณย่อมสงสัยในธรรม
พระศาสดา เมื่อประทับอยู่ ณ พระเชตวันมหาวิหาร
ทรงปรารภกิงสุโกปมสูตร ตรัสพระธรรมเทศนานี้ ดังนี้
ได้ยินว่า ภิกษุ ๔ รูปเข้าไปเฝ้ าพระตถาคตทูลขอกรรมฐาน
พระศาสดาทรงบอกกรรมฐานแก่ภิกษุเหล่านั้น ภิกษุเหล่านั้นเรียนกรรมฐาน
ไปสู่ที่พักกลางคืนที่พักกลางวัน.
ในภิกษุเหล่านั้น ภิกษุรูปหนึ่งกาหนดผัสสายตนะ ๖
บรรลุพระอรหัตแล้ว
รูปหนึ่งกาหนดขันธ์ ๕.
รูปหนึ่งกาหนดมหาภูต ๔.
รูปหนึ่งกาหนดธาตุ ๑๘.
ภิกษุเหล่านั้นกราบทูลคุณวิเศษที่ตนบรรลุแด่พระศาสดา.
ในบรรดาภิกษุเหล่านั้นมีรูปหนึ่งเกิดความปริวิตกว่า
กรรมฐานเหล่านั้นมีข้อแตกต่างกัน แต่นิพพานเป็นอย่างเดียวกัน
ภิกษุทั้งหมดบรรลุอรหัตได้อย่างไร จึงทูลถามพระศาสดา.
พระศาสดาตรัสว่า ดูก่อนภิกษุ เธอก็ไม่ต่างกันกับพี่น้อง ๔
คนที่เห็นต้นทองกวาว ภิกษุทั้งหลายกราบทูลอาราธนาว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ
ขอพระองค์ทรงแสดงเหตุนี้แก่ข้าพระองค์เถิด ทรงนาเรื่องอดีตมาตรัสเล่า.

2. 2
ในอดีตกาล ครั้งพระเจ้าพรหมทัตเสวยราชสมบัติอยู่ในกรุงพาราณสี
พระองค์มีพระโอรส ๔ พระองค์. วันหนึ่ง โอรสทั้ง ๔ ตรัสเรียกสารถีมาตรัสว่า
ดูก่อนสหาย พวกเราอยากเห็นต้นทองกวาว
ท่านจงแสดงต้นทองกวาวมาให้พวกเราดูเถิด.
สารถีรับว่า ดีละ พระเจ้าข้า ข้าพระองค์จักแสดง
แต่ไม่แสดงแก่ราชบุตรทั้ง ๔ พร้อมกัน
ให้ราชบุตรองค์หนึ่งประทับนั่งบนรถไปก่อน
พาไปในป่าแล้วชี้ให้ดูต้นทองกวาวในเวลาสลัดใบว่า นี้คือต้นทองกวาว.
อีกองค์หนึ่งให้ดูในเวลาออกใบอ่อน
อีกองค์หนึ่งให้ดูเวลาออกดอก
อีกองค์หนึ่งให้ดูในเวลาออกผล.
ต่อมา ราชบุตรทั้ง ๔ พี่น้องประทับนั่งพร้อมหน้ากัน
จึงไต่ถามกันขึ้นว่า ชื่อว่าต้นทองกวาวเป็ นเช่นไร.
องค์ที่หนึ่งตรัสว่า เหมือนตอไหม้ไฟ
องค์ที่สองตรัสว่า เหมือนต้นไทร
องค์ที่สามตรัสว่า เหมือนชิ้นเนื้อ
องค์ที่สี่ตรัสว่า เหมือนต้นซึก.
ทั้ง ๔ พระองค์ไม่ตกลงตามคาของกันและกัน จึงไปเฝ้ าพระบิดา
ทูลถามว่า
ข้าแต่พระบิดา ชื่อว่าต้นทองกวาวเป็ นอย่างไร. เมื่อพระราชาตรัสว่า
พวกเจ้าว่ากันอย่างไรเล่า จึงกราบทูลพระราชาตามที่ถกเถียงกัน.
พระราชาตรัสว่า พวกเจ้าแม้ทั้งสี่ได้เห็นต้นทองกวาวแล้ว
เป็นแต่สารถีผู้แสดงต้นทองกวาว พวกเจ้ามิได้ไต่ถามจาระไนออกไปว่า
ในกาลนี้ต้นทองกวาวเป็ นเช่นไร ด้วยเหตุนั้น ความสงสัยจึงเกิดขึ้นแก่พวกเจ้า
ตรัสคาถาแรกว่า :-
ท่านทุกคนเห็นต้นทองกวาวแล้ว ยังจะสงสัยในต้นทองกวาวนั้น
เพราะเหตุไรหนอ ท่านทั้งหลายหาได้ถามสารถีให้ถี่ถ้วนในที่ทั้งปวงไม่.
พระศาสดาทรงแสดงเหตุนี้แล้วตรัสว่า แน่ะภิกษุ
เหมือนอย่างพี่น้องทั้ง ๔ เกิดความสงสัยในต้นทองกวาว
เพราะมิได้ไต่ถามให้ถ้วนถี่ฉันใด แม้เธอสงสัยเกิดขึ้นในธรรมนี้
ก็ฉันนั้นเหมือนกัน.
พระองค์ตรัสรู้แล้ว ได้ตรัสคาถาที่ ๒ ว่า :-
บุคคลเหล่าใด ยังไม่รู้ธรรมทั้งหลาย ด้วยญาณทั้งปวง
บุคคลเหล่านั้นแล ย่อมสงสัยในธรรมทั้งปวง เหมือนพระราชบุตร ๔
พระองค์ทรงสงสัยในต้นทองกวาวฉะนั้น.

3. 3
เนื้อความแห่งคาถานั้นว่า เหมือนอย่างพี่น้องเหล่านั้นสงสัยแล้ว
เพราะไม่เห็นต้นทองกวาวทุกฐานะ ฉันใด ธรรมทั้งปวงแยกประเภทเป็นผัสสะ ๖
อายตนะ ขันธ์ ภูตและธาตุ. ชนเหล่าใดไม่ได้ให้เกิดด้วยวิปัสสนาญาณทั้งปวง
คือมิได้แทงตลอด เพราะยังไม่ได้บรรลุโสดาปัตติมรรค
ชนเหล่านั้นย่อมสงสัยในธรรมมีผัสสะ ๖ และอายตนะเป็นต้น
เหมือนพี่น้องทั้งสี่สงสัยในต้นทองกวาวต้นเดียวกันฉันนั้น.
พระศาสดาทรงนาพระธรรมเทศนานี้มาแล้ว ทรงประชุมชาดก.
พระเจ้ากรุงพาราณสีในครั้งนั้น คือ เราตถาคต นี้แล.
จบ อรรถกถากิงสุโกปมชาดกที่ ๘
-------------------------------