Đại cương về Glycosid (Heterosid) - ThS.DS. Huỳnh Anh Duy

2. 2
NỘI DUNG
I. ĐỊNH NGHĨA
II. CẤU TẠO - PHÂN LOẠI
Cấu tạo
Phân loại
Tên gọi
III. TÍNH CHẤT
Lý tính
Hoá tính
IV. CHIẾT XUẤT

3. 3
• ĐỊNH NGHĨA RỘNG
GLYCOSID = ĐƯỜNG PHÂN TỬ HỮU CƠ
Dây nối glycosid
 Oligosaccarid hoặc Polysaccarid: Holosid.

4. GLYCOSID = ĐƯỜNG KHÔNG ĐƯỜNG
Dây nối glycosid
• ĐỊNH NGHĨA HẸP
Glycosid còn được gọi là: Heterosid
Phần đường: ose, glycon
Phần không phải đường: aglycon, genin
4

5. 5
O – glycosid S – glycosid
N – glycosidC – glycosid
GLYCOSID
R–O–H + H–X– R’  R–X–R’
2.1. Phân loại theo loại dây nối glycosid
Thioglycosid =
Glucosinolat

6. O-glycosid
Hydrat aldehydAldehyd Bán acetal Acetal
H
C
O
R
+ H2O
OH
CH
OH
R
+ HO-R + HO-R
OR
CH
OH
R
OR
CHR
OR
Đường
Glycon
Phân tử hữu cơ
(A)glycon
Glycosid
H O R+
O
HO
HO
HO CH2OH
O R
O
HO
HO
HO CH2OH
OH
6
- H2O

7. 7
OoseHO
+ ose
O
O
OH
OH
OH
OH
HO
+ ose
O
O
OH
OH
O
OH
HO
ose
Aglycon Glycosid
FLAVONOID
SAPONOSID

8. Phần đường
-Thường gặp -glycosid, phổ biến là -D-glucose.
- Vòng pyran hay furan: pyranosid hay furanosid.
Ví dụ: methylglucosid.
- Trong glycosid tim, gặp đường đặc biệt là 2,6-desoxy.
- Đôi khi: có các acid uronic, acyl hóa
8

9. Avicularin
Guajaverin
9

10. Methylglucosid
10

11. Phần đường (tt)
 Có mono-, di-, trisaccarid (có thể đến 8 đơn vị): monosid,
biosid và triosid.
 Có 2 mạch đường: diglycosid hay bidesmosid.
 Đôi khi có đến 3 mạch đường (tridesmosid).
Ví dụ: astragalosid VII (Hoàng kỳ).
 Thường là mạch thẳng, cũng có thể phân nhánh (saponin).
11

12. Phần đường (tt)
12
Astragalosid VII

13. 13
Mạch đường phân nhánh (gặp ở các saponin)

14. Phần aglycon
- Quyết định tác dụng của glycosid.
- Aglycon thường thân dầu, ít tan trong nước.
- Glycosid dễ hoàn tan hơn.
- Có anthraglycosid, xanthon glycosid...
14

15. Phân biệt
 Biosid vs Diglycosid (Bidesmosid)
 Monosid vs monoglycosid
15

16. 16
O
O
OOH
HO
OH
OH
glucose rhamnose
O
O
O
OHglucose
Liquiritin
Rutin
O-glycosid

17. 17
O
OH
HO
O
glucose
Puerarin
Barbaloin
OH O OH
CH2OH
glucose
C-glycosid
Isovitexin

18. C-glycosid
- Đường nối với alycon qua dây nối C-C.
- C-glycosid khó bị thủy phân, ngay cả khi đun nóng
HCl hoặc H2SO4 loãng ở 100oC trong vài giờ.
- Phổ tử ngoại và hồng ngoại gần giống O-glycosid.
18

19. S-glycosid
- Thioglycosid (hợp chất glucosinolat).
19

20. -Gặp ở các họ như: Brassicaceae, Capparidaceae...
- Kháng khuẩn, nhưng gây cản trở hấp thu Iod tuyến giáp
20
Sinigrin Sinalbin

21. 21
S-glycosid
CH2 CH CH2 C S
N
O SO3K
glucose
Sinigrin trong Hắc giới tử Sinalbin trong Bạch giới tử
glucoseCH2 C S
N
O SO3K
HO

22. - Isothiocyanate.
- Hydrosulfat
- -D-glucopyranose
22

23. N-glycosid
-Phần đường thường là ribose, dẫn chất của ribose hay
arabinose.
- Phần đường liên kết với nhóm amin.
23
Arabinose

24. 24
S-glycosid và N-glycosid
N
NN
N
NH2
ribose
N
NN
N
NH2
O
H
Ose
Glycosid trong Haït Ba ñaäuGlycosid trong nucleosid
CH2 CH CH2 C S
N
O SO3K
glucose
Sinigrin trong Hắc giới tử Sinalbin trong Bạch giới tử
glucoseCH2 C S
N
O SO3K
HO

25. 25
O
O
O
O
CH2O galloyl
galloyl
galloyl
galloyl
O
meta-trigalloyl
Glycosid và pseudoglycosid
O
O
OOH
HO
OH
OH
glucose rhamnose
HO OC R+
O
HO
HO
HO CH2OH
OH
O
HO
HO
HO CH2OH
O OC R
H O R+
O
HO
HO
HO CH2OH
OR
O
HO
HO
HO CH2OH
OH
Dây nối ester

26. Asiaticosid
Hydrocotyle asiatica L., Apiaceae
Dây nối ester
26
Nhóm galloyl

27. 27

28. 28

29. 29

30. 30

31. a. Genin
b. Aglycon
c. Glycon
d. a, b đều đúng
Phần đường trong glycosid, được gọi là gì?

32. a. Anthranoid
b. Saponin
c. Flavonoid
d. Carbohydrat
Những nhóm hợp chất nào sau đây là
Heterosid, ngoại trừ?

33. a. O-glycosid
b. C-glycosid
c. Tridesmosid
d. Triglycosid
Hợp chất sau thuộc nhóm nào sau đây,
chọn câu sai?

34. a. C-glycosid
b. O-glycosid
c. N-glycosid
d. Pseudo-glycosid
Hợp chất sau thuộc nhóm nào sau đây?

35. 35
2.2. Tên gọi theo cấu tạo của phần gắn vào
dây nối với đường
GLYCOSID
Holosid
(Glycon + Glycon)
Heterosid
(Glycon + Aglycon)
Carbohydrat Glycosid tim
Saponin
Flavonoid
Anthraglycosid...

36. 36
3.1.1. Tên gọi theo số lượng đường
• Đường đơn (ose) • Oligosaccharid
• Disaccharid • Polysaccharid (glycan)
3. TÊN GỌI
3.1. Tên gọi các holosid

37. 37
3.1.2. Tên gọi theo loại đường và cấu trúc chuỗi đường
• Homopolysacharid (homoglycan)
• Glucan, fructan, mannan, araban, xylan...
• Heteropolysaccharid (heteroglycan)
• Gôm, pectin, chất nhầy...
• Gluco-mannan, manno-glucan,
manno-arabino-glucan, fuco-manno-galactan,
galacto-gluco-manno glycan.
• Polysaccharid phức hợp
• Glycolypid, lipopolysaccharid
• Peptidoglycan, proteoglycan, glycoprotein
• Glycosaminoglycan
3.1. Tên gọi các holosid

38. 38
Tên gọi theo bản chất dây nối
• O-glycosid • N-glycosid
• C-glycosid • S-glycosid • Pseudo glycosid
Tên gọi theo phần không đường (aglycon)
• Flavonosid, saponosid, anthraglycosid, glycosid tim...
Tên gọi theo loại đường
• Glucosid, manosid, galactosid, rhamnosid
Tên gọi theo số lượng đường trong mạch đường
• Monosid, biosid, triosid
Tên gọi theo số lượng mạch đường trong phân tử
• Monoglycosid (monodesmosid) diglycosid (bidesmosid),
triglycosid (tridesmosid)...
Tên riêng: IUPAC: ~osid
3.2. Tên gọi các heterosid

39. 39
1.1. Trạng thái tự nhiên
– Thể chất: Rắn vô định hình/kết tinh hoặc lỏng, sánh.
– Tồn tại trong cây: tan trong dịch không bào.
– Màu:
 Đa số không màu
 Anthraglycosid: vàng cam đến đỏ sậm.
 Flavonoid: Không màu - vàng nhạt - đỏ cam - đỏ
– Vị: thường vị đắng (trừ glycyrrhizin có vị ngọt ... )
III. TÍNH CHẤT CỦA GLYCOSID
1. LÝ TÍNH

40. 40
Lý tính
1.2. Tính tan
* Dạng glycosid: Phân cực trung bình → mạnh → rất mạnh.
• Cấu tạo của aglycon: Khung chính, mạch, các nhóm thế…
• Cấu tạo của phần đường: số mạch đường, số đường, loại đường
Tính tan
– Tan / dung môi hữu cơ phân cực (t. bình – mạnh): R-OH, nước,
hỗn hợp cồn-nước, dioxan, AcOH, pyridin...
– Không tan / dung môi phân cực trung bình – kém.
* Dạng aglycon:
– Tan được trong dung môi phân cực yếu – trung bình: n-hexan,
ether dầu, toluen, benzen, CHCl3, CH2Cl2 – Et2O, EtOAc, aceton,
R-OH***, pyridin, AcOH…
– Không tan trong nước.

41. 41
2.1. Phản ứng thủy phân
– Enzym có sẵn trong thực vật
• Nhẹ nhàng,
• Chọn lọc hơn
• → artefact (artifact, chất tạo giả)
– Acid vô cơ (HCl, H2SO4, HClO4 …)
• O- glycosid < O- acid uronic < C-glycosid
2. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC
Độ bền tăng dần

42. 42
SỰ THỦY PHÂN
thuûy phaân baèng
OH
OH
CHO
O
O
-glucosidase
strophanthobiase
H2SO4
Strophanthidin
Cymarin
K-Strophanthosid 
K-Strophanthosid g
3cymglcglc O

43. - Strophanthus kombe: Hạt.
- Glycosid tự nhiên, nguyên vẹn: Genuin / Glycosid
sơ cấp.
- Glycosid cắt đường: Glycosid thứ cấp.
43
SỰ THỦY PHÂN

44. 44
SỰ THỦY PHÂN
• Đa số các trường hợp cần tránh thủy phân (phải ổn định dược liệu-
Cynarin/ actisô (artichoke, artichaut )
• Một số trường hợp có thể ứng dụng sự thủy phân.
 Thủy phân ranuculin cho protoanemonin có tính kháng khuẩn.
 Saponinsteroid/dứa Mỹ (Thùa), thủy phân cho hecogenin
 Mía dò (Cát lồi): thủy phân cho Diosgenin.
 Digitalis: Thủy phân purpurea glycosid A và B  digitoxin và
gitoxin tương ứng.
 Hành biển: Thủy phân scillaren A  proscillarin A.

45. Phương pháp ổn định dược liệu
• PP nhiệt khô
• PP nhiệt ẩm: Hơi nước / hơi cồn.
• PP cồn sôi
45

46. 46
SỰ THỦY PHÂN CYNARIN /ACTISÔ
Cynarin
(1,3-di-O-caffeoylquinic acid)
Esterase
Esterase
Oxydase
Oxydase

47. 47
SỰ THỦY PHÂN
Enzyme

48. 48
SỰ THỦY PHÂN SAPONIN / DỨA MỸ, MÍA DÒ
DiosgeninHecogenin

49. 49
2.2. Phản ứng của phần đường
• Phản ứng khử: Chỉ thể hiện sau khi đã thủy phân
=> OH bán acetal của đường đã tham gia LK
glycosid
• Các phản ứng khác: tùy thuộc vào lọai đường,
đường 2,6-desoxy trong glycosid tim (TT
xanthydrol, TT Keller-Kiliani, H3PO4)
2.3. Phản ứng của aglycon
• Tùy thuộc vào cấu trúc của aglycon: Saponin,
flavonoid…
Hóa tính

50. 50
Bột dược liệu
Glycosid t.khiết
Tách glycosid tinh khiết =
k.tinh p. đoạn, sắc ký
Dịch chiết
Chiết glycosid bằng d. môi phân cực t. bình → mạnh
Loại tạp kém phân cực (chất béo, diệp lục, carotenoid...)
Aglycon t.phần
Thủy phân
Loại dung môi
Glycosid t.phần
Aglycon t.khiết
Tách aglycon t. khiết =
k. tinh p. đọan, sắc ký
CHIẾT XUẤT GLYCOSID

51. • Chiết bằng cồn thấp độ/nước.
• Tạp tan trong nước: gôm, pectin, chất nhầy, tannin...
• Tủa bằng chì acetat: lưu ý các phenol glycosid.
• Loại tannin: có thể cho chảy qua cột nhôm oxyd, lưu ý
các phenol.
51

52. PHÂN LẬP, TINH CHẾ
• Sắc ký cột
• Sắc ký lỏng cao áp
• Sắc ký phân bố ngược dòng
• Thăng hoa
• Kết tinh phân đoạn
52

53. TLC của glycosid
• SKLM pha thuận:
- Rf glycosid << Rf aglycon.
- Càng nhiều đường : Rf càng thấp (Rf = 0,00).
- Có thêm các nhóm phân cực (-COOH): kéo vệt.
• SKLM Pha đảo
- Rf sẽ lớn
53

54. 54

55. 55
SKLM

56. 56

57. 57
SKC
1 2 3 4 5 6
F
E
D
C
B
A
UV365

58. 58

59. 59
SẮC KÝ CỘT CHÂN KHÔNG
(VACUUM LIQUID CHROMATOGRAPHY, VLC)
Erlen không đáy
Bản kính rời
Erlen hứng
Bộ cône cao su

60. 60
Prep. HPLC

61. 61
Prep. HPLC

62. 62
LC-UV-MS-NMR

63. 63