1. Levente Polyák
Wymiana na ulicy
Targowiska na wolnym powietrzu w postsocjalistycznym Budapeszcie
Jedzenie jest zagadnieniem związanym ze sprawie- wią one niechlujne mementa tego, jak żyje bioróżnorodność i sprawiedliwy handel (fair
dliwością społeczną i zdrowiem publicznym. Jest to „tamta” część społeczeństwa – dlatego też trade). Umożliwiają także dostęp do działal-
także kwestia dotykająca rozwoju gospodarczego, nie można ich tolerować: żaden hotel, żadna ności komercyjnej ludziom o bardzo niskich
transportu, planowania regionalnego i ekologii.1 restauracja, żaden biznes nie przeniesie się dochodach, znajdującym się często na margi-
w sąsiedztwo targowiska. nesie społeczeństwa.
„Targowiska na wolnym powietrzu są symbo-
lem ubóstwa”, zadeklarował w niedawnym Mimo to wśród działaczy społeczeństwa oby- między funkcją a obrazem
wywiadzie były wiceprezydent Budapesztu. watelskiego wzrasta świadomość znaczenia W kwietniu 2010 roku, podczas konferencji
Stwierdzenie to dobrze charakteryzuje poli- targowisk i bazarów jako wehikułów okre- prasowej, Imre Ikvay-Szabó, ówczesny wice-
tykę byłej ekipy rządzącej miastem w sto- ślonych wartości. Targowiska na otwartym prezydent Budapesztu, powiedział dzienni-
sunku do miejskich przestrzeni publicznych. powietrzu są szczególnym rodzajem publicz- karzom, że „stoiska z owocami i warzywami
Targowiska na wolnym powietrzu zostały nych przestrzeni: funkcjonują jako miejsca, negatywnie oddziałują na krajobraz miej-
zamknięte, a hale targowe, z powodu braku w których spotykają się lokalne społeczności, ski”2. Wystąpił on z propozycją wstrzymania
kontroli nad nimi, zamieniono w supermar- tworzą kontekst dla spotkań międzypokole- dalszego wydawania pozwoleń na sprzedawa-
kety; służyły jako miejsca dla włóczęgów, bez- niowych oraz dla wymiany drugorzędnych nie żywności w przestrzeniach publicznych,
robotnych i bezdomnych. Z punktu widzenia informacji dotyczących ofert pracy, przecen, które znajdują się w centralnych dzielnicach
pewnej wizji rozwoju gospodarczego stano- okazji. Targowiska pod chmurką mogą być
analizowane z wielu punktów widzenia: 2
K. Janecskó, A külvárosba űzné a pultozó zöldségárusokat
oferują niedrogą świeżą żywność, i jako takie a főpolgármester-helyettes [„Wiceburmistrz chce wypchnąć
1
N. Cohen w audycji Foodprint NYC, 27 lutego 2010, Studio-X, są ważne dla zdrowia publicznego, wspierają warzywniaki na przedmieścia”], „Origo”, 23 kwietnia
New York City [wszystkie cyt. w art. tłum. M. Ch.]. 2010.

2. Stragany na targowisku przy placu Hunyadiego
w Budapeszcie
miast. Użycie przez Ikvaya-Szabó słowa „kra- miasta, oparte na dążeniu do upiększenia dy higieniczne. W odpowiedzi na „kryzys
jobraz” jest znaczące: „krajobraz” sugeruje przestrzeni miejskich skutkują traktowa- publicznych dostaw żywności”, w 1879 roku
związek z przestrzenią publiczną oparty niem targowisk jako zjawisk estetycznych, została powołana specjalna komisja, która
raczej na byciu widzem niż na działaniu. przez co zlekceważony zostaje ich społeczny, miała nadzorować tworzenie systemu hal tar-
Krajobraz jest tym, co dane wyłącznie oku: gospodarczy i ekologiczny wymiar. W kon- gowych opartego na zachodnich modelach5.
zamiast być obszarem potencjalnej aktywno- cepcji neoliberalnej urbanistyki targowiska
ści, miasto określone jako krajobraz miejski stają się rynkami adresowanymi do precyzyj- Hale targowe nie były po prostu zadaszonymi
staje się zespołem obrazów. nie określonej, zamożnej klienteli – eksklu- wersjami dotychczasowych targowisk pod
zywnymi zarówno dla nabywców, jak i dla chmurką: same w sobie były instytucjami,
Spojrzenie na przestrzenie publiczne jako sprzedawców. wyrafinowanymi narzędziami w rękach
na obrazy, a nie obszary działania, nie jest urzędników miejskich, które miały stano-
bynajmniej wynalazkiem budapeszteńskiego regulacja rynków wić odpowiedź na wyzwania nowoczesnej
ratusza. W ostatnich latach coraz większa Fakt, że wygląd dzisiejszych targowisk urbanizacji. Poprzez kontrolę cen, gwarancje
grupa teoretyków opisuje proces, wskutek przeszkadza ratuszowi, nie jest bynajmniej jakości i standardy higieniczne hale tar-
którego krajobraz miejski stracił stopniowo nowością; targowiska były postrzegane jako gowe pomagały instytucjom miejskim stać
swoją materialność i został sprowadzony do elementy uciążliwe przez kolejne pokolenia się pośrednikami w konsumpcji żywności
wizualnej reprezentacji miasta. Jak napisała prawodawców, a ich regulację uwzględniano w mieście; odtąd stanowią one niedający się
amerykańska socjolożka Sharon Zukin: w planach legislacyjnych już 150 lat temu. ominąć łącznik pomiędzy rolnikami a konsu-
Równolegle do rozprzestrzeniających się mentami. Miejska kontrola nad infrastruktu-
Rozwój mediów wizualnych w XX wieku uczynił na wschód Hausmannowskich idei higie- rą żywnościową celowała w totalność: legisla-
fotografię i film najważniejszymi kulturowymi nicznych systematyzacji miasta, a także do cje proponowały budowę hal pod warunkiem
środkami, za pomocą których ujmowana jest zainspirowanych przez Napoleona, opodatko- jednoczesnej likwidacji innych istniejących
przestrzeń miejska, przynajmniej do lat 70. Od wanych hal targowych, długą drogę przeszły i działających w danej dzielnicy targowisk.
tamtego czasu, kiedy to surrealizm King Konga również koncepcje reorganizacji dystrybucji
zamienił się w nadrzeczywistość Blade Runnera, żywności. Powstała w pierwszej połowie Nowoczesne hale targowe składają się
a odbudowa skoncentrowała się na konsumpcji, XIX wieku, złożona i chaotyczna struktura z wyraźnych, dających się odróżnić (i opo-
sam materialny krajobraz − budynki, parki i ulice gospodarki żywnościowej była oceniana datkować) jednostek sprzedaży i stanowią
− stał się najważniejszą wizualną reprezentacją jako nieadekwatna dla potrzeb nowoczesnej architektoniczne ramy służące racjonal-
miasta.3 metropolii. W latach 70. XIX wieku władze nej organizacji przepływu dóbr i ciał. Ich
miasta zgodziły się na konieczne już wprowa- przestrzenne uporządkowanie odpowiada
W architektonicznym postmodernizmie dzenie ograniczonej regulacji targów z żyw- dyscyplinującym praktykom nowoczesnego
budynki są zredukowane do ich fasad. W po- nością. Stwierdzono, że było ich zbyt wiele państwa opisywanym przez Michela Foucaul-
łączeniu z wolnorynkową, sterylną polityką (czterdzieści cztery targowiska na wolnym ta w Nadzorować i karać: „Przestrzeń dyscypli-
tendencja ta sprawia, że ulice są redukowane powietrzu i dziesięć tysięcy mobilnych sprze- narna zmierza do podziału na tyle parcel, ile
do pocztówek, na których są widoczne roz- dawców w połowie lat 90. XIX wieku)4 i że jest ciał czy elementów do rozmieszczenia”6.
maite modele porządku społecznego, poskła- były one pozostawione bez kontroli, przez
dane w sposób dowolny z XIX-, XX- i XXI- co reprezentowały średniowieczne standar- 5
F. Vadas, A Surviving Building Type in Budapest, [w:] Market
-wiecznych elementów. Procesy regeneracji Hall. Expiration Date: To Be Determined, ed. A. Siegel, Buda-
pest 2005, s. 133−139.
4
A. Gerő, Piac a csarnokban [„Targowisko w hali”], [w:] 6
M. Foucault, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia,
3
S. Zukin, The Cultures of Cities, Oxford 1995, s. 16. Lehel: Tér-piac-vásár-csarnok, ed. J. Rajk, Pécs 2003, s. 39. Warszawa 1998, s. 170.
panoramio

3. Hala targowa przy placu Széna w Budapeszcie − między
wnętrzem a zewnętrzem
ne w tymczasowe, nieformalne targowiska, na
których prawie każdy miał coś do sprzedania.
Po upadku żelaznej kurtyny na Węgrzech po-
jawiło się kilka nowych rodzajów targowisk.
Na początku lat 90. „polskie targowiska”
pojawiające się na parę godzin lub na cały
dzień w stałych miejscach miast i miaste-
czek dostarczały tanich ubrań, artykułów
gospodarstwa domowego i sprzętu technicz-
nego; sprzedawano ze stanowisk tymczaso-
wych lub umieszczonych bezpośrednio na
ziemi przez (nie tylko polskich) handlarzy
nieposiadających na to żadnego zezwolenia.
fot.: a. siegel
Równolegle na chodnikach i parkingach
mnożyły się targowiska spółdzielcze, któ-
rych powstanie zainicjowała rządząca partia
pierwszego demokratycznie wybranego rzą-
Projekt architektoniczny i zarządzanie dobra- sumentów wyeliminowały bezpośrednie relacje du; w okresie transformacji dostarczały one
mi w halach targowych wyraziście ukazują między nabywcami a producentami żywności. zubożałym w wyniku recesji mieszkańcom
zmieniający się charakter relacji pomiędzy tanich warzyw i owoców. W sytuacji, w któ-
państwem a jednostką. Foucault mówi tu Podobna ewolucja dokonała się w przestrzeni rej nieformalne targowiska były tolerowane
o biopolityce, w ramach której dystrybucja miejskiej, która od lat 50. stanowiła kolejną jako elementy dopełniające działalność
żywności staje się instrumentem zarządzania arenę wysiłków zmierzających ku modernizacji formalnych sieci sprzedaży żywności i in-
ciałami i zachowaniami jednostek. i kontroli życia codziennego. Restrukturyzacja nych towarów, stoiska te, zaimprowizowane
tkanki miejskiej oraz budowa nowych osiedli na ulicach i parkingach, dawały poczucie
supermarkety, hale targowe szły w parze z transformacją podstawowych wolności, jakie oferował rynek pozostawio-
i nieformalny handel uliczny przestrzeni publicznych. Mieszkańcy, zniechę- ny niemal bez kontroli; każdy mógł się tu
Dekady komunistycznych rządów na Węgrzech ceni do zbierania się na placach przez nieustan- wymieniać i znajdować okazje7.
odcisnęły swoje piętno nie tylko na polityce nie kontrolującą policję stopniowo wycofali
i ekonomii; naznaczyły także handel, ludzkie się do swoich mieszkań, zmienionych w półpu- Znaczenie półformalnego targowiska jest żywe
nawyki oraz sposoby wykorzystania jednych bliczne miejsca spotkań. Jednak formalizacja do dzisiaj, kiedy to dystrybucja żywności w su-
i drugich przez miasto. Po XIX-wiecznej moder- i kontrola nie były jedynym czynnikiem zmian: permarketach wzrasta, a hale targowe stanowią
nizacji, kolejna fala przemian cywilizacyjnych podobnie jak miejsca spotkań publicznych, wobec nich jedyną oficjalną alternatywę. Choć
dotknęła targowiska w latach 80. XX wieku. alternatywne lokalizacje znalazły również niektóre hale Budapesztu są znanymi na świe-
W ramach prób centralizacji handlu wiele targowiska. Równolegle do coraz intensywniej cie przykładami dobrze działających targów, nie
budapeszteńskich hal targowych zamieniono kontrolowanych i monopolizowanych, zamknię- stanowią już tej sieci, którą były sto lat temu.
w supermarkety, a następnie zracjonalizowano tych przestrzeni handlu żywnością, rodząca się
w nich dystrybucję żywności. Standardy narzu- rynkowa gospodarka lat 80. wraz z kwitnącą 7
A. Szalai, The Changing World of the Market and Market Hall,
cone na stowarzyszenia rolników oraz na kon- szarą strefą przekształciły przestrzenie publicz- [w:] Market Hall. Expiration Date..., s. 150.
autoportret 1 [36] 2012 | 80

4. Sprzedawczyni na targowisku przy placu Hunyadiego
w Budapeszcie
Obok hal, których modernizacja była możliwa
wyłącznie pod warunkiem jednoczesnej mono-
polizacji przestrzeni komercyjnej i wprowadze-
nia do niej supermarketów, pozostała garstka
tych, których strukturę tworzą nadal pojedyn-
cze stragany i kioski. Jednak nawet podobne do
targowisk hale narzucają istotne ograniczenia
handlowcom, którzy nie są w stanie płacić
czynszu za swoje stanowiska.
między regulacjami a praktykami
Na zorganizowanej w zeszłym roku konferencji
poświęconej targowiskom ulicznym jej uczestni-
fot.: http://lmv.hu/node/6065
cy zgodzili się, że kluczem do dobrego funkcjono-
wania targowisk jest dobra regulacja8. Otwartość
na publiczne targi z żywnością i handel uliczny
znajduje swój najpełniejszy wyraz w tolerancyj-
nych przepisach. Zmiana ram prawnych na ta-
kie, które pozwalają zaistnieć handlowi uliczne-
mu, implikuje dywersyfikację zasad i dodanie do
nich progresywnych środków i bodźców. Zasady swoje towary bez niczyjej zgody i bez opodat- targowisko przy placu hunyadiego
powinny „dać się dostosować do potrzeb różnego kowania. To pozwoliło im nauczyć się umie- Gospodarcza rentowność, integracja społeczno-
typu sprzedawców i brać pod uwagę różne moty- jętności handlowych, poznać popyt i podaż, ści oraz dostęp do zdrowej żywności i samoza-
wacje kryjące się za handlem”9. a w rezultacie stworzyć własne firmy10. trudnienia na jedynym istniejącym targowi-
sku w wewnętrznych dzielnicach Budapesztu
Jako gospodarcze inkubatory, targowiska Regulacje nie muszą jednak stanowić narzędzi – takie były główne argumenty przywoływane
mogą stać się laboratoriami samozatrudnie- represji i negatywnie pojmowanej kontroli; przez aktywistów z obywatelskiej organizacji
nia i tworzenia przedsiębiorstw, co wykazała mogą również chronić konsumentów i miesz- KAP−HT (Kincsünk a Piac – Hunyadi tér, Nasz
brukselska grupa aktywistów City Mine(d) kańców miasta czy okolicy. Lżejsze regulacje Skarb, Targowisko − Plac Hunyadiego), której
w swoim projekcie Micronomics. W wyniku ne- prawne mogą być skuteczne, jeśli idą w parze członkowie zaangażowali się w obronę targo-
gocjacji z ratuszem City Mine(d) umożliwiła ze wzmocnioną samokontrolą sprzedawców. wiska przed rozbiórką. KAP−HT została założo-
członkom społeczności imigrantów uzyskanie Jak podkreślił architekt László Rajk podczas na przez Gabó Bartha w maju 2007 roku, kiedy
statusu artystów, dzięki czemu mogli oni wspomnianej konferencji, sprzedawcy muszą to okazało się, że rada dzielnicy zagłosowała za
sprzedawać na określonych targowiskach być zorganizowani i mieć swoich reprezentan- zamknięciem targu na wolnym powietrzu przy
tów, którzy mogą ręczyć za jakość żywności placu Hunyadiego. Na jego miejscu miał po-
8
Sesja „Markets for Every District: Food, Consumption, i w ten sposób wykluczyć niepożądane konse- wstać podziemny parking służący Domowi Eu-
Urbanism” zorganizowana w Budapeszcie przez Węgier- kwencje jej spożycia11. ropy – niejasno zdefiniowanemu przez władze
skie Centrum Architektury Współczesnej, 19 marca 2011;
centrum kultury, którego budowę planowano
zob. http://kek.org.hu/piac/en.
9
A. Morales, Public Markets as Community Development Tools, 10
Zob. http://citymined.org. na następne lata. Targ przy placu Hunyadiego,
„Journal of Planning Education and Research” 2009, L. Rajk podczas konferencji „Markets for Every District”,
11
łączący luksusową aleję Andrássy’ego z szybko
Vol. 28, s. 428. zob. przyp. 8.
autoportret 1 [36] 2012 | 81

5. gentryfikującym się obszarem wokół ulicy zapewne ponownie stanęłoby pod znakiem się zamieszkać. Tymczasem stanowisko władz
Király’ego, stał się wyznacznikiem zmian zapytania. Bliska współpraca z głównym dzielnicy zbiegło się z represywną polityką
w demografii, systemach wartości i miejskich architektem dzielnicy nie zmieniła sytuacji, władz miasta w stosunku do przestrzeni
wzorcach konsumpcji, a także w politycznych targowisko nadal stało na niepewnym gruncie. publicznej, prowadzoną już od kilku lat. Gdy
nastawieniach względem targów z żywnością. Podejmowane przez władze próby ogranicze- prezydenci niechętnie spoglądali na zjawisko
nia godzin działalności targu oraz zwiększenia handlu ulicznego, aktywiści, jak Gabó Bartha,
Po długotrwałych negocjacjach i interwencjach czynszu za stragany mogą uczynić targowisko wręcz przeciwnie − witali je z aplauzem:
grupy KAP−HT lokalne władze wzięły pod uwa- trudniej dostępnym12.
gę głos mieszkańców w procesie podejmowania Nie widzę sensu w tym, że władze miasta chcą
decyzji. Jednocześnie zdecydowały zwrócić się Początkowo projekt KAP−HT opierał się na zlikwidować targowisko w imię modernizacji.
po fundusze europejskie na renowację miejsca. analizie miejskich dokumentów oraz organi- Modernizujmy samo targowisko, odnawiając
Choć wpływ społeczności na ostateczne plany zowaniu kampanii mających zwiększyć wśród stragany – niech targowisko będzie czystsze; jednak
był nadal zagrożony, sięgnięto po metody obywateli świadomość i poczucie odpowiedzial- jego unicestwienie nie może być usprawiedliwione.
partycypacyjne, by zebrać poglądy i opinie ności za los targowiska i hali. Później uwaga Wystarczy spojrzeć na współczesne europejskie tar-
dotyczące planowanej inwestycji. Kolejny organizacji skierowała się ku działaniom mniej gowiska pod gołym niebem, aby uzmysłowić sobie
proponowany plan przewidywał zbudowanie politycznym, a w większym stopniu skupionym ich wagę dla społeczności, handlu i bezpieczeństwa
pod targiem podziemnego parkingu na 500 na rozwiązywaniu problemów społeczności żywnościowego.13
samochodów, co było niezgodne z tym, co i lokalnej gospodarki. Aktywiści zaangażowali
ustalili partycypujący w procesie decyzyjnym się w życie targowiska, wypracowali strategie Badacze targów spożywczych i miast zasadniczo
mieszkańcy. Po nieudanej próbie pozyskania poprawy jakości usług oraz zróżnicowania zgadzają się z tymi uwagami. Plany mające na
funduszy na parking, lokalne władze zajęły się produktów (przez wprowadzenie nowych ziół celu zakazanie sprzedaży na wolnym powietrzu
mniejszymi inwestycjami, takimi jak renowa- i warzyw oraz zwiększenie wyboru towarów są tym bardziej uderzające, że tego rodzaju
cja parku, tworzenie nowego boiska, przepro- i produktów spożywczych). Utworzyli także targowiska cieszą się na całym świecie rosnącą
jektowanie straganów i przekształcenie części alternatywne kanały komunikacji pomiędzy popularnością. Przewodniki po targowiskach
placu w strefy ograniczonego ruchu. Dzięki handlarzami, ludnością, gośćmi i klientami dla turystów oraz specjalne numery czasopism
temu odbywającym się w piątki i niedziele tar- targowiska oraz władzami dzielnicy. gastronomicznych są świadectwem powstawa-
gowiskom udostępniono większą przestrzeń. nia nowej idei targowiska. W przemyśle tury-
pochwała targowisk stycznym, poszukującym dziś częściej auten-
Spór rozgorzał ponownie za sprawą planu Polemika wokół targowiska przy placu Huny- tyczności, targowiska na otwartym powietrzu
wycięcia części drzew, które władze lokalne adiego ujawnia różnice koncepcyjne dotyczące są często cenione jako przestrzenie publiczne
uznały za niebezpieczne i zagrażające bez- miejsca targowisk w przestrzeni publicznej. par excellence: jednocześnie globalne i lokalne,
pieczeństwu osób znajdujących się na placu. Działania KAP−HT są przykładem tego, jak przekazują poczucie zażyłości, umożliwiające
Wezwanie KAP−HT do zamówienia niezależnej grupa aktywistów może przejść z pozycji oporu spotkania z lokalnymi mieszkańcami i pro-
ekspertyzy przyczyniło się do pogłębienia kon- na stanowisko, w którym staje się ona inku- duktami14. Entuzjaści żywności podkreślają,
fliktu między obiema stronami. Drzewa stały batorem projektów promującym ideę zrów- że doświadczenie jedzenia na targowisku jest
się tym samym kluczowym elementem stra- noważonego sąsiedztwa oraz miasta dającego bardziej intensywne: zmysłowy wymiar, jaki
tegii konserwatorskiej ratowania dziedzictwa
dzielnicy: gdyby tylko zostały usunięte, plany 12
G. Bartha, Rethinking the Marketplace: A Story of Resistance 13
Wywiad z G. Bartha, 22 września 2007.
zbudowania parkingu mogłyby znów nabrać and Proactivity, [w:] Anatomy of a Street, ed. E. Steierhoffer, 14
S. Brand, Markets and the City, Traditional Spaces of Commerce
rozpędu, a istnienie rolniczego targowiska L. Polyák, London 2010, s. 33. for a Global Society, [w:] Market Hall..., s. 156.
autoportret 1 [36] 2012 | 82

6. ma kupowanie produktów na targowisku, prze- przyczyniając się do ich rozkwitu, wpływając Sukces KAP−HT pokazuje, jak konflikty i spory
kształca praktykę robienia zakupów15. Dodatko- pozytywnie na zdrowie publiczne, zwiększając dotyczące targowisk krzyżują się z dylemata-
wo targowiska mogą odegrać szereg istotnych możliwości znalezienia zatrudnienia. mi w dziedzinie projektowania przestrzeni
funkcji w lokalnych środowiskach. publicznej i jej regulacji oraz z problematyką
Sposoby rozumienia „porządku” w strefie lokalnej gospodarki i zatrudnienia, zdrowia
W literaturze naukowej i popularnej targo- publicznej bywają zróżnicowane. W średniowie- publicznego i taniej, świeżej żywności, spójno-
wiska są często opisywane jako przestrzenie czu czy we wczesnej nowożytności stosowanie ści lokalnych społeczności oraz towarzyskości,
publiczne szczególnego rodzaju: funkcjonując terminów „mieszane użycie” i „dobrobyt” jako a także korupcji. Wierne swojej tradycji, targo-
jako miejsca spotkań lokalnej społeczności, synonimów oznaczało przekonanie, że „usta- wiska mogą okazać się ważnymi narzędziami
stanowią często kontekst dla międzypokolenio- nowienie użytecznych (fizycznych i prawnych) rozwoju urbanistyki. Mogą być także pożytecz-
wych kontaktów oraz wymiany drugorzędnych granic mogło doprowadzić do zmniejszenia ne w kształtowaniu zrównoważonych miast.
informacji dotyczących pracy, wyprzedaży czy „nieporządku”, który mógł być postrzegany Aby naprawdę zrozumieć wpływ targowisk na
nadarzających się okazji16. Mogą one być także jako oznaka gospodarczego schyłku”20. „Niepo- procesy dokonujące się w miastach, nie mamy
uważane za filary publicznego zdrowia, dostar- rządek” i „dobrobyt” są dziś postrzegane przez innego wyboru, jak tylko je tworzyć.
czające taniej i świeżej żywności, promujące władze miejskie jako wzajemnie się wyklucza-
sprawiedliwy handel i poprawiające dostęp do jące. O ile w wielu miastach (z Budapesztem tłumaczenie z angielskiego: michał choptiany
działalności handlowej osób pozostających na włącznie) miejscy politycy nie rozpoznali
Powyższy tekst jest skróconą wersją artykułu, który
uboczu życia społecznego17. Służąc wielu pod- możliwości oferowanych przez targowiska, wkrótce ukaże się również w języku angielskim. L. Polyák,
miotom i grupom, od ubogich mieszkańców do działacze i organizacje obywatelskie dostrzegają Exchange on the Street: Rethinking Open-air Markets in Budapest,
smakoszy, targowiska wzmacniają społeczną wiele z tego, o czym mówią badacze targów. [w:] Public Space and the Challenges of Urban Transformation
in Europe: Politics and Culture, eds. A. Degros, S. Knierbein,
i etniczną integrację18. Utrzymanie targowisk A. Madanipour.
leży zatem w interesie wszystkich19. 20
D. Calabi, The Market and the City: Square, Street and Architec-
ture in Early Modern Europe, Burlington 2004, s. 95.
wnioski
fot.: g. bartha
W kolejnych okresach historycznych stworzono
rozmaite systemy regulacyjne targowisk i hal,
utrudniające sprzedawanie i kupowanie na
targowiskach pod gołym niebem. W historii
targowisk regulacje są kluczowe: mogą one być
używane jako preteksty do usuwania targów, ale
mogą również działalność targowisk wzmacniać,
15
A. Siegel, Introduction, [w:] Market Hall..., s. 105−107.
16
A. Siegel na konferencji „Markets for Every District”,
zob. przyp. 8.
17
S. Balkin, Self-employment for Low-income People, New York
1989.
18
S. Brand, dz. cyt., s. 154.
19
Przekształcając targowiska w szkoły i centra zdrowia,
władze Barcelony, jak się wydaje, zrealizowały koncep-
cję targowiska jako instytucji użyteczności publicznej.
J. Tolra na konferencji „Markets for Every District”, zob.
przyp. 8.
Nieformalne targowisko w pobliżu hali targowej przy
placu Hunyadiego