Forum Przyszłości Dzielnic - konferencja "Dzielnice naszych marzeń". Prezentacja Janusza Bastera, niezależnego eksperta, konsultanta Strategii Rozwoju Krakowa z 2005 r.

1. Branie odpowiedzialności za rozwój
społeczności miasta
Janusz Baster
Kraków, czerwiec 2016

2. JanuszBaster,Branieodpowiedzialnościzarozwójspołecznościmiasta Dzielnice w dużym mieście
Uwaga pierwsza:
 Moje wystapienie jest tylko przypomnieniem, że niewiele ponad dekadę temu odbywała się
wielowątkowa praca prowadzona w różnorakich srodowiskach, której celem było wypracowanie
mechanizmów partycypacyjnego zarzadzania miastem – a więc także statusu dzielnic.
 Przez dwa lata zaangażowana była w te prace spora grupa dyrektorów wydziałów i
pracowników Magistratu, przedstawiciele organizacji społecznych i środowisk zawodowych.
Praktycznie nie zainteresowali się tą pracą radni.
 Ta wspólna praca miała wpływ na sformułowania Strategii Rozwoju Krakowa, przyjętej w
2005 roku, ale nie została wzięta pod uwagę przy nadawaniu jej ostatecznego kształtu. Tak samo
nie zostały praktycznie przygotowane wówczas programy realizacyjne.
 Merytoryczne założenia koncepcji miasta obywatelskiego i funkcjonalnego zostały
zaprezentowane na kilku konferencjach (w tym miedzynarodowych) i były podstawą różnorakich
innych projektów (m.in. REVES, CASE).
***
Uwaga druga (prowokacyjna):
W takim mieście jak Kraków, dzielnice - liczące kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, mają
znaczenie „techniczne”, mogą być, co najwyżej narzędziem:
 wspomagającym zarządzanie przez władze miasta całością spraw publicznych
 harmonizującym stałą samoorganizację aktywności mieszkańców w relacjach „twarzą w
twarz”.
Trudno więc mówić o „dzielnicach naszych marzeń”.

3. JanuszBaster,Branieodpowiedzialnościzarozwójspołecznościmiasta Podmiot rozwoju miasta
Podstawowym założeniem ideowym i merytorycznym prac nad Strategią Rozwoju
Krakowa w połowie pierwszej dekady XXI wieku było uznanie, że:
Podmiotem rozwoju miasta są jego mieszkańcy.
 Dlatego rozwój miasta to nie wzrost jego potencjału gospodarczego, ani polepszanie jakości
środowiska, tylko rozwój zdolności wspólnoty mieszkańców w radzeniu sobie z przyszłymi
wyzwaniami. Miara tego rozwoju została zarysowana w frazie:
funkcjonalna społeczność - zaradni obywatele.
 Warunkami koniecznymi dla tak rozumianego rozwoju jest powszechność obywatelskiej
odpowiedzialności - roztropnej troski o dobro wspólne oraz kapitał społeczny, rozumiany jako
zaufanie pozwalające działać wspólnotowo.
 Uznawano wówczas, że dla mieszkańców Krakowa istotna i więziotwórcza jest oczywista,
chociaż niedoprecyzowana - tożsamość Krakowa, która dodatkowo jest jego marketingowym
atutem.
(Jednak kilka lat później krakowski socjolog opisując Kraków, jako palimpsest – zapisywaną na nowo
przestrzeń – napisał: Dzisiaj główną narracją Krakowa staje się jego marketing – marka miasta wypiera
jego tożsamość. To chyba jest prawdą)

4. JanuszBaster,Branieodpowiedzialnościzarozwójspołecznościmiasta Funkcjonalne sąsiedztwo
Samorządność i demokracja lokalna nie sa celem samym w sobie – mają służyc skuteczniejszej
budowie społeczności funkcjonalnej.
Społeczność funkcjonalna jest zdolna do zaspokojenia - odpowiednio do własnej
skali - indywidualnych i grupowych potrzeb, dążeń, aspiracji i oczekiwań swoich
członków przez całe ich życie, a także potrafi stawiać i realizować wspólne cele.
*
Naturalną podstawą rozwoju społeczności miasta są funkcjonalne sąsiedztwa - gdy
obejmują znaczącą większośc mieszkańców.
Wybrane tezy dotyczące funkcjonalnego sąsiedztwa:
 Funkcjonalne sąsiedztwo jest miejscem spotykania innych ludzi twarzą w twarz i
tworzy ich wspólną tożsamość – poczucie swojszczyzny. Jest to najbardziej naturalny teren
socjalizacji i tworzenia więzi poszerzających potrzebę afiliacji poza najbliższych.
 Cechą funkcjonalnego sąsiedztwa jest pomoc wzajemna, będąca formą realizacji dwóch
konstytucyjnych zasad: solidarności i subsydiarności. Jest ono wtedy naturalnym i bezpośrednim
poszerzeniem rodziny.
 Sąsiedztwo nie powinno być jednostką pomocniczą samorządu, a powinno być sposobem
samoorganizacji społeczności. Jest jednak miejscem realizacji wielu zadań funkcjonalnych
samorządu.
 Do poziomu sąsiedztwa powinny schodzić wszystkie funkcjonalne sieci społeczne
- publiczne i komercyjne - co wiąże się z odpowiednim planowaniem przestrzennym.
 Szczególną bazą działań społecznych powinny być: szkoła, biblioteka, dom kultury i
obiekty spędzania czasu własnego. Taką rolę pełnią także charytatywne i kulturowe
grupy parafialne.

5. JanuszBaster,Branieodpowiedzialnościzarozwójspołecznościmiasta Proces tworzenia funkcjonalnej społeczności
Koncepcja podziału odpowiedzialności za rozwój Krakowa, którą tutaj przypominam,
została wypracowana w latach 2003-2006 w wielu debatach, różnych środowisk, wokół tworzonej
wówczas Strategii Rozwoju Krakowa. Została ona wpisana w system dążeń i zobowiązań
symbolizowanych przez wizję miasta:
Kraków miastem obywatelskim, zapewniającym wysoka jakość życia mieszkańców i
zrównoważony rozwój – europejską metropolią, konkurencyjnym ośrodkiem
nowoczesnej gospodarki opartej na potencjale naukowym i kulturowym.
Nie była ona zbiorem pobożnych życzeń, ale odnosiła się do zamkniętego zestawu
opisanych komponentów rozwoju miasta: cywilizacyjnego, instytucjonalnego,
obywatelskiego, osobowego, przedsiębiorczego, środowiskowego i wspólnotowego.
(Każdy z tych komponentów ma wymiar miejski, dzielnicowy i sąsiedzki)
***
Tak samo zestaw trzech celów strategicznych odnosił się do uporządkowanej typologii
instrumentów zarządzania publicznego, a więc instrumentarium: gospodarczego,
kulturowego i społecznego. Czwarte instrumentarium, dotyczące podziału odpowiedzialności
za rozwój miasta – a więc ustrojowe – zostało zapisane jako misja władz miasta:
Misją samorządu miasta jest integrowanie działań mieszkańców, służące
urzeczywistnieniu wizji rozwoju Krakowa, poprzez wprowadzenie partnerskiego
zarządzania miastem...
(Wyróżnione wyżej instrumentaria (polityki) zawierają także narzędzia stosowane na
poziomie sąsiedzkim i dzielnicowym)
***
Za tymi celami szły dziesiątki celów szczegółowych i operacyjnych, rozpisanych na
setki programów i tysiące działań. Część z nich była i jest realizowana.

6. JanuszBaster,Branieodpowiedzialnościzarozwójspołecznościmiasta Ważna a niefektowna rola dzielnicy
Czym więc w tej koncepcji jest dzielnica?
Dzielnica to miejsce harmonizowania obywatelskiej samoorganizacji z potrzebami
profesjonalnego zarządzania zadaniami publicznymi na terenie miasta. Sposób i
zakres tego harmonizowania nie powinien być ustalony dla całego miasta jednolicie,
a powinien być dostosowany do rzeczywistej sytuacji na danym obszarze.
***
W dokumentach tworzonych wokół Strategii Rozwoju Krakowa na poziomie dzielnic planowane
było przygotowanie różnorakich instrumentów:
 Wypracowanie krakowskiego standardu funkcjonalnego sąsiedztwa – m.in. jako
punktu odniesienia samoorganizacji
 Powołanie Obserwatorium jakości życia w Krakowie – m.in. jako podstawy
podejmowania decyzji
 Utworzenie Katalogu usług powszechnych dostępnych w Krakowie – m.in. jako
weryfikacji jakości zarządzania w mieście
oraz miały funkcjonować m.in.:
 Sieć (dzielnicowa) Miejskiego Ośrodka Wspierania Inicjatyw Społecznych
(informacja, inkubatory, szkolenia, doradztwo)
 Stały program edukacji obywatelskiej i wspierania wolontariatu
 Spójny (zorganizowany) system debat (tematycznych i środowiskowych) o różnych
aspektach funkcjonowania Krakowa.
 Trwałe (ciągłe) forum wymiany doświadczeń w działaniu na rzecz miasta i społeczności.
Działania w ramach czterech ostatnich obszarów byłyby podstawą wyłaniania radnych
dzielnicowych.

7. Być może przedstawiona koncepcja ma charakter
historyczny – ale niekoniecznie.
Przypominam ją, żeby zwrócić uwagę, że działania na
rzecz rozwoju Krakowa nie zaczynają się co kilka lat
„od zera”.
W działania na rzecz rozowju Krakowa angażowało się
przez lata wiele osób.
Zapominanie o tych osobach i ich pracy
niszczy kapitał społeczny miasta
Dziękuję za uwagę

8. ANEKSY:

9. Filary społeczności funkcjonalnej
Mówi się o „trzech sektorach” uczestniczących w życiu publicznym. W rzeczywistości,
aby społeczność mogła się rozwijać i stawać coraz bardziej funkcjonalna, potrzebne
jest znacznie więcej form uczestnictwa obywateli/mieszkańców. Takimi „filarami”
społeczności funkcjonalnej są:
działania wzajemne
*
inicjatywy społeczne (reagowanie na potrzeby)
*
inicjatywy obywatelskie (wokół dobra wspólnego)
*
przedsiębiorczość gospodarcza
*
sektor kulturowy
*
sektor publiczny
*
sektor polityczny
Stanowią one rzeczywiście fundament społeczności, jeżeli
zasadą ich wzajemnych relacji jest współdziałanie i dialog.

10. Społeczność obywatelska
Społeczność obywatelska powstaje wtedy, gdy jej członkowie/mieszkańcy
są w stanie, mogą, chcą i potrafią działać na rzecz dobra wspólnego:
są w stanie
ponieważ nie jest zagrożone ich bezpieczeństwo socjalne, zdrowotne,
osobiste
mogą
ponieważ nie stoją im na przeszkodzie warunki prawne, czy skala
problemów organizacyjnych
chcą
ponieważ mają dostateczne poczucie odpowiedzialności za całą społeczność
i wolę dialogu
potrafią
ponieważ mają niezbędne kompetencje merytoryczne i organizacyjne

11. Krakowskie dążenia - wizja KrakowaStrategiaRozwojuKrakowa
7 komponentów rozwoju społeczności
- stan pożądany
- stan faktyczny
komponent wspólnotowy
potencjał kulturowy
potencjał naukowy
komponenet środowiskowy
zrównoważony rozwój
komponenet instytucjonalny
komponenet zasobowy
konkurencyjny ośrodek
nowoczesnej gospodarki
komponenet obywatelski
miasto obywatelskie
komponenet osobowy
wysoka jakość
życia mieszkańców
komponent cywilizacyjny
europejska metropolia
Kraków Kraków miastem obywatelskim, zapewniającym wysoką jakość
życia mieszkańców i zrównoważony rozwój - europejską metropolią i
konkurencyjnym ośrodkiem nowoczesnej gospodarki, opartej na potencjale
naukowym i kulturowym

12. Polityki fundamentalne w strategii Krakowa
polityka kulturowa polityka społeczna
polityka gospodarcza
polityka ustrojowa
Cele strategiczne Krakowa:
Kraków miastem przyjaznym rodzinie, atrakcyjnym miejscem zamieszkania i pobytu.
Kraków miastem konkurencyjnej i nowoczesnej gospodarki
Kraków europejską metropolią o ważnych funkcjach nauki, kultury i sportu
Misją samorządu miasta jest integrowanie działań mieszkańców, służące wizji rozwoju
Krakowa poprzez wprowadzenie partnerskiego zarządzania miastem

13. DOMENY LOKALNEJ POLITYKI SPOŁECZNEJ
W KONTEKŚCIE ROZWOJU SPOŁECZNOŚCI
Kontekst jakości życia
• domena bezpieczeństwa osobistego i ładu społecznego
• domena zaradności i gospodarowania domowego
• domena edukacji przez całe życie
• domena integracji i spójności społecznej
• domena socjalizacji i uspołecznienia
• domena zdrowia i sprawności
Kontekst polityki gospodarczej
• domena zasobności mieszkańców
• domena przedsiębiorczości mieszkańców
• domena pracy
Kontekst polityki kulturowej
• domena czasu własnego i kultury osobistej
• domena środowiska i dziedzictwa kulturowego
• domena budowania więzi i świętowania
Kontekst odpowiedzialności (ustrojowy)
• domena partycypacji społecznej
• domena rodziny
• domena sąsiedztwa

14. Istota polityki społecznej współczesnego państwa
Istotą polityki społecznej współczesnego państwa jest
prowadzenie do tego,
aby systemy pomocy społecznej
stawały się coraz mniej potrzebne.
Kluczem do jej realizacji jest spójność społeczna,
która oznacza przede wszystkim sposób rozwoju, który nie tylko
nie pogłębia środowiskowych i terytorialnych zróżnicowań jakości
życia społeczności, ale także niweluje różnice, które powstały
wcześniej.
Najczęściej chodzi o:
materialny poziom życia, poziom wykształcenia, aktywność
zawodową, zakres wydatków społecznych, poziom infrastruktury
(komunikacja publiczna), stan zdrowia i dostęp do opieki
zdrowotnej, warunki mieszkaniowe, zaopatrzenie w energię oraz
stan środowiska naturalnego.

15. DOMENY POLITYKI SPOŁECZNEJ A SPRAWY PUBLICZNE
 kultura
 funkcjonalność społeczności
 zadania socjalne

16. WARUNKI REALIZACJI MISJI I WIZJI

17. KADENCYJNOŚĆ WŁADZY A CYKL STRATEGICZNYStrategiaRozwojuKrakowa
Planowanie
Planowanie
Misja
Wizja rozwoju
Ocenapubliczna
Początek
kadencji
Diagnozowanie-prognozowanie
Misja
Planowanie
Planowanie
Planowanie
Misja
Misja
Lata
Kadencje

18. ISTOTA KONCEPCJI
STRATEGII POLITYKI SPOŁECZNEJ KRAKOWA
Osie koncepcji:
• Podstawa stabilności działania - koncepcja Miejskiego
Systemu Usług Powszechnych jako punktu odniesienia dla
wszelkich działań na rzecz mieszkańców
• Stabilność poprzez dążenie do kompletności działań
• Stabilność dzięki harmonizacji różnych działań
• Stabilizacja poprzez partycypację społeczną
Cel główny:
Stworzenie warunków do kształtowania w Krakowie
stabilnej i świadomej polityki społecznej

19. PRZYKŁADY STRUKTURY ZAMIERZEŃ POKREWNYCH STRATEGII
I
Struktura zamierzeń założeń Programu Partycypacji w Krakowie 2005
Kierunki:
• Dążenie do kompletności społeczności partnerów
• Działania na rzecz rozwoju środowisk partnerskich
• Rozwijanie dialogu i współdziałania
• Zorganizowanie systemu współdziałania
Struktura zamierzeń założeń Programu usług powszechnych
w Krakowie 2005
Priorytety:
• Wypracowanie koncepcji systemu stabilnego systemu usług publicznych w Mieście
• Zbudowanie systemu koordynowania miejskim systemem usług publicznych
• Realizacja zadań administracji publicznej w ramach systemu usług publicznych
• Organizowanie zaplecza merytorycznego doskonalenia systemu usług publicznych
• Rozwijanie wspólnej odpowiedzialności społeczności Miasta za stan usług publicznych
Część struktury zamierzeń założeń Lokalnego Programu Rewitalizacji
Priorytety w warstwie społeczno-gospodarczej:
• Rozpoznanie problemów społecznych, ich skalę i zmienność
• Wyłonienie lokalnych liderów
• Poszukiwanie partnerów do współpracy
• Uruchomienie ukierunkowanych badań statystycznych, socjologicznych, ekonomicznych