Autor: Krzysztof Bierwiaczonek

1. M
iasta od zawsze odgrywały
kluczową rolę w rozwoju
społecznym i gospodarczym,
choć ich znaczenie zmieniało
się w zależności od momentu historycznego.
W bardzo uproszczony sposób możemy po-
dzielić historię świata na trzy wielkie epoki:
agrarną (tradycyjną, przedprzemysłową),
przemysłową (nowoczesną) i poprzemysłową
(ponowoczesną, informacyjną) – w każdej
z nich miasto funkcjonuje wedle innych
zasad. W pierwszej stanowiło głównie prze-
strzeń wymiany handlowej, sprawowania
władzy, obrony i produkcji rzemieślniczej.
Wokół miasta musiały się znajdować wsie do-
starczające produkty żywnościowe. W epoce
przemysłowej miasto, dzięki wynalazkom
oraz wzrastającej produktywności rolnictwa,
w coraz większym stopniu zaczęło się stawać
przestrzenią produkcji masowej, maszyno-
wej i zarazem miejscem zamieszkania coraz
większego odsetka ludności świata. Współcze-
śnie, w epoce informacyjnej – postindustrial-
nej – mamy do czynienia z jednej strony
z jeszcze intensywniejszym rozwojem miast,
zwłaszcza metropolitalnych, z tworzeniem
układów sieciowych, rosnącym znaczeniem
informacji i innowacyjności, a z drugiej
strony z procesami kurczenia i rozlewania
się miast. Tymczasem w szybko rosnących
miastach afrykańskich, azjatyckich i po-
łudniowoamerykańskich rozległe obszary
zajmują slumsy.
Na wspomniane procesy można patrzeć
w skali globalnej, ale także w wymiarze
lokalnym, analizując, w jaki sposób logika
rozwoju charakterystyczna dla poszczegól-
nych epok odzwierciedla się w historii kon-
kretnego miasta i życiu jego mieszkańców.
Stosując założenia wyobraźni socjologicznej
sformułowane przez Charlesa Wrighta Mill-
sa, czyli patrząc na dany problem społeczny
z uwzględnieniem warunków struktural-
nych, kulturalnych i historycznych oraz
działań podejmowanych przez podmioty
indywidualne i zbiorowe, kształtujące świat
społeczny w całej jego złożoności i różno-
rodności, podejmę próbę analizy związku
przemysłu z miastem i jego mieszkańcami na
przykładzie Tychów.
Tyska historia związku miasta z przemysłem
jest długa, i jak na Górny Śląsk dosyć niety-
powa, wiąże się bowiem przede wszystkim
z przemysłem spożywczym, a dokładnie –
z piwowarstwem. Z kronik historycznych
wynika, że warzenie piwa w Tychach, będą-
cych wówczas wsią, rozpoczęło się około 1613
roku. Pierwsze dwa wieki istnienia tyskiego
browaru to czas produkcji na małą skalę,
z lepszymi bądź gorszymi okresami. Browar
od początku wyróżniał się w lokalnej prze-
strzeni i, co ważne, już w wieku XVII i XVIII
umożliwiał podjęcie pracy poza rolnictwem.
Przełomem w historii zakładu był rok 1861
i przejęcie dóbr pszczyńskich (do nich należały
również Tychy) przez księcia Jana Henryka
XI Hochberga, który zaczął rozwijać prze-
mysł. Wprawdzie najbardziej spektakularne
inwestycje realizował w górnictwie (m.in.
Krzysztof Bierwiaczonek
Tychy – miasto
(po?)przemysłowe
i jego mieszkańcy
esteveboix,www.flickr.com

2. pozarolniczą (podobnie jak browar) i budowała
kapitał wiedzy o pozarolniczym systemie pracy.
W XX wieku budynki będące pozostałością po
paprocańskiej hucie przez wiele lat niszczały
zapomniane, później przejęły je gospodarstwa
rybackie, a obecnie są gruntownie przebudo-
wywane przez prywatnego inwestora. Dzięki
hucie Tychy zyskały jezioro (do pracy urządzeń
hutniczych konieczne było spiętrzenie wód
rzeki Gostynki), które dziś wraz z parkowym
otoczeniem jest ponadlokalnym ośrodkiem
rekreacyjnym i jednym z ulubionych miejsc
tyszan.
Miasto ominęły procesy gwałtownej dziewięt-
nastowiecznej industrializacji, choć w roku
1870 pojawiły się linia i stacja kolejowa, stano-
wiące impuls do rozwoju, oraz kilka nowych
zakładów przemysłowych. Na początku XX
wieku Tychy formalnie wciąż były wsią, ale
– jak zauważa Maria Lipok-Bierwiaczonek –
była to wieś wyjątkowa: funkcjonowały tam
dwa browary (książęcy i obywatelski), cegiel-
nia, fabryka celulozy (w dzielnicy Czułów),
poczta i dworzec kolejowy3
. Sama miejsco-
wość liczyła około 5500 osób. W porównaniu
z położonymi nieopodal miastami rosnącego
okręgu przemysłowego było to niewiele. Na
przykład Chorzów w tym samym czasie liczył
3 M. Lipok-Bierwiaczonek, Między miastem i wsią. Z życia
tyszan w latach międzywojennych, [w:] Tychy w latach
międzywojennych. Materiały III Tyskiego Sympozjum Historycz-
nego, red. R. Kaczmarek, Tychy: Muzeum Miejskie, 2010,
s. 14.
w sąsiadujących z Tychami Murckach – dziś
dzielnicy Katowic), ale najistotniejszym obok
kopalni przedsiębiorstwem w dobrach księcia
pszczyńskiego był browar, który stał się wówczas
jednym z najnowocześniejszych zakładów
przemysłowych na Górnym Śląsku1
. Budynki
wzniesione w tamtym okresie w większości
przetrwały do dziś. Są odnowione i udostępnio-
ne dla zwiedzających; mieści się w nich również
Tyskie Browarium (dawniej Tyskie Muzeum
Piwowarstwa) oraz Muzeum Miejskie. Browar
jest postrzegany przez mieszkańców jako symbol
miasta – w badaniach socjologicznych prowa-
dzonych w 2009 roku znalazł się na pierwszym
miejscu wśród tyskich miejsc symbolicznych,
wskazany przez 45,9% respondentów2
, a wyso-
1
B. Kalinowska-Wójcik, R. Kaczmarek, W czasach pruskich,
[w:] Tychy. Monografia historyczna, red. R. Kaczmarek,
Tychy: Miasto Tychy, 2011, s. 416–423.
2
Dane odwołujące się do badań socjologicznych pochodzą
z badań Społeczna percepcja przestrzeni publicznej Tychów
przeprowadzonych przez Krzysztofa Bierwiaczonka,
Barbarę Lewicką i Karolinę Wojtasik na zlecenie Pra-
cowni Planowania Przestrzennego i Architektonicznego
w Tychach w 2009 roku.
kie tankofermentory są ważnymi landmarkami
w północnej części miasta.
Początki przemysłu w Tychach były związane
także z hutnictwem. Na przełomie XVII i XVIII
wieku w ówczesnej wsi Paprocany (dziś będą-
cej integralną częścią miasta) powstała huta.
Zamknięto ją w roku 1878 z powodu niskiej
konkurencyjności wobec większych zakładów
budowanych w rdzeniowym obszarze Górnoślą-
skiego Okręgu Przemysłowego. Z perspektywy
regionu paprocańska huta była jedną z wielu,
natomiast w wymiarze lokalnym wzmacniała
związek mieszkańców Paprocan i Tychów z pracą
Browar książęcy na kartce pocztowej z 1910 roku
Poniżej: Plakietka tyskiego Browaru Książęcego
i Obywatelskego
zezbiorówmuzeummiejskiegowtychach
wikimediacommons

3. prawie 58 tysięcy mieszkańców, na jego terenie
było kilka znaczących zakładów przemysłowych
(m.in. huta Kościuszko, wówczas Könnigshutte,
czy kopalnia Barbara). To właśnie Chorzów,
dynamicznie rozwijające się Katowice, Bytom,
Zabrze i Gliwice były centrami górnośląskiego
świata industrialnego; Tychy leżały wówczas
na jego peryferiach. Z perspektywy czasu widać
jednak, że ta peryferyjność, a zarazem istnienie
kilku ważnych zakładów przemysłowych stały
się atutem dla przyszłego rozwoju miasta, które
nie musi się zmagać z problemami związanymi
z degradacją obszarów przemysłowych i osiedli
robotniczych.
Okres międzywojenny nie przyniósł istot-
nych inwestycji przemysłowych w Tychach,
dokonywano jedynie modernizacji istnieją-
cych zakładów, na przykład w fabryce celulozy
zaczęto produkować także papier. W źródłach
archiwalnych zachował się spis pracowników
tego zakładu uporządkowany według miej-
sca zamieszkania. I tak w roku 1938 spośród
452 pracowników 387 mieszkało w Tychach4
.
4
P. Matuszek, Gospodarka tyska w okresie międzywojennym, [w:]
Tychy w latach międzywojennych..., s. 438.
W tym czasie typowe było rekrutowanie pra-
cowników spośród mieszkańców najbliższej
okolicy lub zakładanie osiedli patronackich
przy zakładach pracy. Takie osiedle wybudo-
wano przy czułowskiej fabryce i jest to jedyne
dawne osiedle robotnicze w granicach Tychów.
Powstający dopiero transport publiczny nie
pozwalał na wielokilometrowe dojazdy do
pracy. Jeśli było to konieczne, wykorzystywa-
no rowery. Niektórzy tyszanie dojeżdżali do
pracy w fabrykach zlokalizowanych w okolicy
Katowic koleją. Na Górnym Śląsku częste były
także migracje wahadłowe w rytmie tygo-
dniowym: do pracy szło się w poniedziałek
o świcie (lub w niedzielę późnym wieczorem),
a wracało do rodzinnego domu (położonego
najczęściej w okolicznej wsi) w sobotę. Takie
migracje nie dotyczyły jednak (z niewielkimi
wyjątkami) robotników z zakładów tyskich.
W ich przypadku miejsce pracy łączyło się
z miejscowością zamieszkania i wzmacniało
więzi z przestrzenią lokalnego świata.
Nowy rozdział w historii Tychów rozpoczęła
uchwała z 4 października 1950 roku podjęta
przez Prezydium Rządu w sprawie rozbudo-
wy miasta liczącego wówczas około 13 tysięcy
mieszkańców. Miesiąc później, 8 listopada, wy-
dano rozporządzenie prezesa Rady Ministrów
o nadaniu praw miejskich Tychom z dniem
1 stycznia 1951 roku. Taka decyzja wynikała
z głównych założeń planu deglomeracji Górno-
śląskiego Okręgu Przemysłowego5
.
Od tego momentu rozwój przestrzenny i spo-
łeczny Tychów jest związany z uwarunkowa-
niami społecznego wytwarzania przestrzeni
charakterystycznego dla epoki realnego
socjalizmu, ówczesnego sytemu wartości
i definiowania roli społeczeństwa, w którym
największe znaczenie przypisywano klasie
robotniczej6
. Trzeba jednak zauważyć, że ów
rozwój w Tychach przyjął specyficzną formę,
miasto budowano bowiem zgodnie z koncepcją
urbanistyczną zaproponowaną przez zwy-
cięzców konkursu na generalny plan miasta,
którymi zostali Kazimierz Wejchert i Hanna
Adamczewska (po ślubie Adamczewska-Wej-
5
M.S. Szczepański, „Miasto socjalistyczne” i świat społeczny jego
mieszkańców, Warszawa: Stanisław Kryciński, 1991, s. 27–30.
6
Por. B. Jałowiecki, Społeczne wytwarzanie przestrzeni, Warsza-
wa: Scholar, 2010, s. 215–269.
Tradycja i nowoczesność – stare budynki browarniane
kontrastują z nowymi tankofermentatorami
Profesor Kazimierz Wejchert (z lewej) nad makietą
Tychów, 1960
wikimediacommons
zezbiorówmuzeummiejskiegowtychach

4. chert) – późniejsi generalni projektanci
miasta. Zanim jednak konkurs na plan miasta
został rozstrzygnięty, rozpoczęto budowę
pierwszego powojennego osiedla według
projektu Tadeusza Todorowskiego. Osiedle,
nazwane A(nna) – jedyny w Tychach zespół
wybudowany w stylu socrealistycznym – jest
dokumentem epoki i ówczesnego myślenia
o funkcjonalnej przestrzeni mieszkaniowej dla
około 6100 osób (tylu mieszkańców zakładał
projekt, a aktualnie na osiedlu mieszka około
4500 osób). Obecnie jest poddawane renowacji.
Zasadnicza część nowej przestrzeni miejskiej
powstała jednak według planu Wejcher-
tów. Warto przypomnieć jego podstawowe
założenia. Generalny plan miasta opierał się
na dwóch osiach kompozycyjnych. Pierwszą
była oś wschód–zachód – średnicowa linia
kolejowa. W pierwotnych założeniach miała
ona stanowić fragment trasy Katowice –
Tychy – Oświęcim, jednak nigdy nie została
ukończona i prowadziła tylko do Lędzin. Waż-
nym elementem tej osi miał się stać główny
śródmiejski dworzec kolejowy, zlokalizowany
w miejscu przecięcia z drugą osią kompozy-
cyjną. Oś północ–południe była w pierwot-
nym założeniu monumentalną osią space-
rową. Po zmianach założeń planistycznych
zmieniła jednak swój charakter na bardziej
kameralną oś zieloną. Miała łączyć kompleks
parkowy w północnej części miasta z Parkiem
Kultury i Wypoczynku znajdującym się wokół
Jeziora Paprocańskiego.
Przecięcie dwóch osi wyznaczało środek mia-
sta. Wokół niego na kwadracie ulic o boku
jednego kilometra planowano dzielnicę
śródmiejską. W rogach kwadratu miały się
znaleźć dzielnicowe ośrodki usługowo-han-
dlowe, a więc swego rodzaju lokalne centra
będące uzupełnieniem ośrodka centralnego
umiejscowionego w pobliżu śródmiejskiego
dworca kolejowego. Tereny przemysłowe
zaplanowano zaś poza terenami przezna-
czonymi pod zabudowę mieszkaniową: we
wschodniej części miasta (większy obszar)
i zachodniej (mniejszy)7
. Wyraźnie widać, że
zastosowano tu ideę strefowania przestrzeni
miejskiej i separację przestrzeni mieszka-
niowych od produkcyjnych, nawiązując
tym samym do postulatów Karty Ateńskiej.
Pomimo lokalizacji kilku zakładów bliżej
części śródmieścia (np. Przedsiębiorstwa
Ciężkiego Sprzętu Budowlanego Budownic-
twa Węglowego), strefowanie miasta zostało
zrealizowane.
Oddzielenie terenów przemysłowych od tere-
nów mieszkalnych wymusiło na mieszkańcach
satelitarnego miasta dojeżdżanie do pracy.
Wówczas jednym z najważniejszych pozaty-
skich pracodawców była kopalnia Ziemowit
uruchomiona w Lędzinach (oddalonych od
Tychów o około 12 kilometrów) w 1952 roku.
Znaczna część jej załogi mieszkała w Tychach
(spora część na osiedlu A, którego mieszka-
7
Por. H. Adamczewska-Wejchert, K. Wejchert, Jak
powstawało miasto. Monografia planowania, t. 1, 2, Tychy:
Pergamon, 1995; M. Kuszewski, S. Niemczyk, Przestrzeń
urbanistyczno-architektoniczna, [w:] Tychy 1939–1993. Monografia
miasta, red. M.S. Szczepański, Tychy: Zarząd oraz Rada
Gminy 1996; M.S. Szczepański, „Miasto socjalistyczne”…
nia oddawane do użytku od połowy 1952 roku
często przydzielano pracownikom tej właśnie
kopalni, choć oczywiście nie wszyscy miesz-
kańcy osiedla w niej pracowali). Tym samym
została zerwana łączność przestrzenna miejsca
pracy i zamieszkania charakterystyczna dla
epoki industrialnej. Więź społeczna między
mieszkańcami nowych osiedli była jednak na-
dal podtrzymywana poprzez pracę w jednym
zakładzie lub w tej samej branży. Więź taka
wynikała z podobieństwa stylów życia, nie ich
komplementarności, i była właściwa raczej dla
społeczeństwa tradycyjnego. W kategoriach
sformułowanych przez Emila Durkheima
można zatem mówić raczej o solidarności me-
chanicznej (wynikającej z podobieństwa pracy
i sposobu życia) niż organicznej (wynikającej
z podziału pracy), charakterystycznej dla spo-
łeczeństw nowoczesnych.
Od początku lat 70. XX wieku nastąpiło
przyspieszenie socjalistycznej industrializa-
cji. W Tychach i okolicy rozpoczęto budowę
kolejnych kopalni (Piast w Bieruniu Nowym,
Czeczott w Woli) i fabryk (Fabryka Samocho-
dów Małolitrażowych uruchomiona w Tychach
w 1975 roku). Ten czas to także intensyfikacja
zabudowy mieszkaniowej miasta – powstały
kolejne osiedla, a liczba mieszkańców osiągnę-
Widok na aleję Rewolucji Październikowej (obecnie aleja
Niepodległości), 1971
zezbiorówmuzeummiejskiegowtychach
autoportret 1 [40] 2013 | 81

5. ła w 1973 roku 82 tysiące. W roku 1975 przepro-
wadzono reformę podziału administracyjnego
kraju, która spowodowała przyłączenie do
Tychów sąsiednich miast: Bierunia Starego
i Lędzin, oraz gmin: Bojszowy, Wyry i Kobiór.
Miasto zwiększyło swoją powierzchnię do 271
km2
i stało się piątym co do obszaru miastem
Polski zamieszkanym przez 133 tysiące osób.
Powstał jednak sztuczny twór i nie można było
mówić o jakiejkolwiek identyfikacji z Tychami
mieszkańców przyłączonych miejscowości.
Z formalnego (administracyjnego) punktu
widzenia Tychy stały się potężnym ośrodkiem
przemysłowym. Nie zmienia to jednak faktu,
że zakłady pracy położone były w pewnej
odległości od cały czas budującego się miasta.
Ponieważ konieczne było zatrudnianie dodat-
kowych pracowników w FSM czy kopalniach,
budowano nowe osiedla, które stały się zespo-
łami mieszkaniowymi związanymi z po-
szczególnymi zakładami pracy. I tak osiedla
H(onorata) i M(agdalena) stanowiły enklawy
pracowników fabryki samochodów. Podobnie
jak w pewnym stopniu w przypadku osiedla A,
były one w znacznym stopniu homogeniczne
pod względem społecznym. Dla ich mieszkań-
ców ważniejszym punktem odniesienia była
fabryka niż przestrzeń miejska, a miejscem
tworzenia więzi w większym stopniu autobus
dowożący do pracy niż lokalna przestrzeń
publiczna, która wówczas na wielu nowych
osiedlach właściwie nie istniała. Miały ją na-
tomiast osiedla starsze: A – plac Pstrowskiego
(dziś świętej Anny) czy B – plac Bieruta (dziś
Baczyńskiego), ale już nie osiedli H czy R,
które w latach 1989–1990 badał Marek S. Szcze-
pański. Wywiady z ówczesnymi mieszkańcami
tego osiedla, pracownikami kopalni, pokazały
dominację tematu pracy w rozmowach toczo-
nych w autobusie czy w drodze na przystanek
lub stację kolejową. Badani podkreślali także
monotonię ówczesnego życia zredukowane-
go do kilku podstawowych czynności: pracy,
jedzenia, spania, oglądania telewizji (jak ujął
to jeden z rozmówców Szczepańskiego, życie
to: „fitka, pitka i karbidka”)8
. W pewnym
sensie odtworzone zostały relacje społeczne
z osiedli przyfabrycznych z końca XIX wieku,
z tą różnicą, że do pracy trzeba było dojeż-
dżać, a w przestrzeni osiedlowej brakowało
infrastruktury kulturalnej i religijnej, która
nierzadko była obecna w starych przyfabrycz-
nych osiedlach.
Jedną z pierwszych istotnych zmian, jakie
zaszły w mieście po roku 1990, była znacząca
korekta granic administracyjnych. Tereny przy-
łączone w 1975 roku ponownie stały się samo-
dzielnymi miastami i gminami, a powierzchnia
Tychów zmalała do 82 km2
. W roku 1990 „duże”
Tychy liczyły 191 723 mieszkańców, a po zmianie
8
Tamże, s. 179.
granic liczba ludności wynosiła 138 8019
. Z koń-
cem 2010 roku Tychy zamieszkiwało 129 386
osób, miasta nie ominęły więc problemy związa-
ne z depopulacją, lecz nie są one tak poważne
jak w Bytomiu czy Katowicach.
Dzięki zmianie granic administracyjnych Ty-
chy znowu były miastem, z którym mieszkań-
cy mogli się identyfikować i w którym mogła
się tworzyć miejska społeczność. Z kolei oba-
wy z roku 1990, dotyczące tego, jak miasto bę-
dzie w stanie funkcjonować bez największych
zakładów pracy, jak kopalnie Piast (obecnie
w Bieruniu) i Ziemowit (obecnie w Lędzinach)
czy zakładów chemicznych ERG (Bieruń),
okazały się bezpodstawne. Zmusiły do my-
ślenia o zorganizowaniu w Tychach nowych
miejsc pracy (co zaowocowało między innymi
powstaniem kilka lat później Podstrefy
Tyskiej Katowickiej Specjalnej Strefy Ekono-
micznej). Największą tyską firmą w 1991 roku
była Fabryka Samochodów Małolitrażowych
(dziś Fiat Auto Poland). Właśnie pojawienie
się w mieście podstrefy Katowickiej Specjalnej
Strefy Ekonomicznej ze znaczącymi inwesto-
rami, takimi jak Isuzu, Lear, Agora, Rosa, San-
dvik, spowodowało w Tychach poniekąd po-
wrót do epoki przemysłowej. Z danych za rok
2010 wynika10
, że 52,8% zatrudnionych w tym
mieście to osoby pracujące w drugim sektorze
gospodarki, czyli przemyśle i budownictwie
(statystyka dotyczy zakładów zatrudniających
powyżej 9 osób; analogiczne dane dla roku
1998 wynosiły 48%, a dla 2007 – 55,9%) – to
znacząco więcej niż na przykład w Gliwicach
(39,4%), Zabrzu (38,5%), Chorzowie (31,8%),
a więc miastach tradycyjnie kojarzonych
z przemysłem, i zarazem wyraźnie powyżej
średniej województwa (39,8%). Spośród miast
9
J. Runge, Rozwój demograficzny miasta – główne tendencje, [w:]
Tychy 1939–1993…, s. 171.
10
Wszystkie dane wykorzystane w tym fragmencie
pochodzą ogólnodostępnych danych Głównego Urzędu
Statystycznego.
Rzeźba murarki przy wjeździe na osiedle Anna
wikimediacommons
autoportret 1 [40] 2013 | 82

6. na prawach powiatu w województwie śląskim
więcej zatrudnionych w drugim sektorze jest
jedynie w Rudzie Śląskiej (56,3%), Jastrzę-
biu Zdroju (62%), a prawie taki sam odsetek
w Dąbrowie Górniczej (52,7%). Tychy ze
statystycznego punktu widzenia w pierwszej
dekadzie XXI wieku znów stały się miastem
przemysłowym, a funkcjonowanie poszcze-
gólnych fabryk znacząco wpływa na życie
mieszkańców miasta. Co istotne, ze względu
na powiązania z rynkiem globalnym, sytuacja
lokalnych zakładów przemysłowych zależy od
gospodarki światowej: w momentach ko-
niunktury mają one szansę świetnie funk-
cjonować, ale podczas kryzysu negatywne
zjawiska (ograniczenie produkcji, zwolnienia)
w największym stopniu dotykają zakładów
położonych poza regionem lub krajem, gdzie
dana firma ma swoją siedzibę. Niesymetrycz-
ność relacji pomiędzy systemami centralny-
mi (wysoko rozwiniętymi) a peryferyjnymi
i półperyferyjnymi jest tu wyraźnie widoczna.
Polska, a więc również Tychy, do systemów
centralnych nie należy i często doświadcza
negatywnych skutków zawirowań gospodarki
światowej. W Tychach dotyczy to Fiata, któ-
rego zakład – pomimo wysokich wskaźników
efektywności – najpierw pozbawiono produk-
cji sztandarowego modelu samochodu (została
przeniesiona do Włoch), a następnie ogłoszo-
no w nim konieczność zwolnienia prawie 30%
pracowników (1450 osób).
Zmniejszenie produkcji oraz liczby pracowni-
ków w fabryce Fiata niewątpliwie pociągnie za
sobą redukcję zatrudnienia w firmach z nim
kooperujących, także tych zlokalizowanych
w Tychach. Taka sytuacja będzie miała również
wpływ na samo miasto, jego sytuację społeczną
(zubożenie mieszkańców, problemy finansowe
i rodzinne, traumy indywidualne i społeczne
związane z utratą pracy, atmosfera w mieście)
i gospodarczą (spadek dochodu z podatków,
mniejszy rynek i zapotrzebowanie na usługi
indywidualne i zbiorowe). W niedalekiej przy-
szłości okaże się, czy Tychy i ich mieszkańcy
będą potrafili poradzić sobie z sytuacją kryzy-
sową. Dotychczasowe reakcje na zapowiedziane
zwolnienia pokazują, że związek miasta z prze-
mysłem nadal jest silny, a sukces lub kryzys
jednego z partnerów takiego związku zasadni-
czo oddziałuje na sytuację drugiego.
Planowane zwolnienia w tyskiej fabryce Fiata
nie wpłynęły jeszcze na wzrost bezrobocia
w mieście. Na razie istnienie powstałych
w ostatnich dwudziestu latach zakładów
przemysłowych jest jednym z powodów niż-
szej od średniej wojewódzkiej i krajowej stopy
bezrobocia (pod koniec 2012 roku było to 6,9%
przy średniej wojewódzkiej 11,1%, a krajowej
13,4%11
). Przyglądając się danym o bezrobo-
ciu, można stwierdzić, że jest ono najniższe
w dwóch typach powiatów: po pierwsze tam,
gdzie istnieją duże, dobrze prosperujące
zakłady przemysłowe (np. powiat bieruńsko-
lędziński, Tychy); po drugie w tych dużych
miastach, które stanowią wyraźne centra
regionalne lub subregionalne koncentrujące
usługi (na przykład Katowice, Bielsko-
-Biała). Tychy, wykorzystując potencjał
miasta związanego z motoryzacją, ale także
ośrodka zlokalizowanego w konurbacji śląsko-
11
Dane Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Katowicach.
-zagłębiowskiej, upodabniają się raczej do mo-
delu gospodarki przemysłowej, który nie za-
kłada rezygnacji z sektora usług, ale kładzie
nacisk na działalność produkcyjną. Przy re-
alizowaniu modelu gospodarki przemysłowej
konieczne jest inwestowanie w przedsięwzię-
cia z jednej strony współgrające ze ścieżką
rozwojową miasta, a z drugiej w jak najwięk-
szym stopniu dywersyfikujące lokalny sektor
przemysłowy. W Tychach udało się to jedynie
częściowo, gdyż branżą dominującą pozostaje
przemysł samochodowy korzystający z prawie
czterdziestoletniej historii zakładów moto-
ryzacyjnych. Skutkiem takiej sytuacji jest
obecny lęk o miejsca pracy.
Wszystkie badania socjologiczne prowadzone
w Tychach w ostatnich latach wskazują jednak
na wysoki stopień zadowolenia mieszkań-
ców; w 2009 roku było to 96,6%. Tyszanie są
dumni z historii miasta (72,6%) i identyfikują
się z nim (78,6%). 81,4% uważa, że Tychy są
miastem nowoczesnym, a jedynie 33,5% – iż
są miastem socjalistycznym. Tychy możemy
bowiem określić jako miasto nowoczesne, choć
nie ponowoczesne, na którego obecną kondycję
wpłynęły: peryferyjność w epoce industriali-
zacji, decyzje odnoszące się do budowy miasta
i inwestycji przemysłowych czasu realnego so-
cjalizmu oraz działania podejmowane w ciągu
ostatnich dwudziestu lat.
Osiedle H z Elektrownią Łaziska w tle
wikimediacommons