Materiał przygotowany w ramach XXI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego (2019).

1. XXI MAŁOPOLSKIE DNI DZIEDZICTWA KULTUROWEGO
18–19 i 25–26 maja 2019 dnidziedzictwa.pl
Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego to jedno z największych cyklicznych wydarzeń
ukazujących i promujących bogactwo kulturowe Małopolski. Co roku podczas dwóch
majowych weekendów można nieodpłatnie zwiedzać kilkanaście wybranych zabytków,
korzystając z materiałów przygotowanych specjalnie na tę okazję, a także poznawać
przeszłość i tradycje regionu, uczestnicząc w licznych imprezach towarzyszących.
Hasło przewodnie tej edycji brzmi Z dreszczykiem, dlatego wśród udostępnionych obiek-
tów nie zabraknie miejsc mrocznych i zagadkowych: ciasnych zakamarków piwnic, ka-
mienic z labiryntami komnat, tajemniczych ruin zamków i fortec oraz sklepień starych
kościołów pokrytych malowidłami przedstawiającymi zaskakujące sceny.

2. TRASY KRAKOWSKIE
18–19 maja 2019
pałac pusłowskich
pałac potockich
25–26 maja 2019
klasztor duchaczek
z kościołem pw. św. tomasza
kościół
pw. świętego krzyża
dom arcybractwa miłosierdzia
i banku pobożnego
dnidziedzictwa.pl
oprowadzania z przewodnikami, wystawy,
warsztaty dla dzieci
W programie:
od góry:
Pałac Pusłowskich w Krakowie
Pałac Potockich w Krakowie
fot. K. Schubert, MIK 2018 ©

3. TRASA MAŁOPOLSKA I
18–19 maja 2019
kościół
pw. nawiedzenia nmp
w iwkowej
kościół pw.
narodzenia nmp
i zamek w czchowie
beluard w rożnowie
dnidziedzictwa.pl
oprowadzania z przewodnikami, spacery, kiermasze,
wystawy, warsztaty dla dzieci
W programie:
od góry:
Kościół pw. Nawiedzenia NMP w Iwkowej
Kościół pw. Narodzenia NMP w Czchowie
fot. K. Schubert, MIK 2019 ©

4. TRASA MAŁOPOLSKA II
25–26 maja 2019
wieś kacwin na spiszu
kościół
pw. św. bartłomieja
w niedzicy
organy
władysława hasiora
na przełęczy snozka
dnidziedzictwa.pl
oprowadzania z przewodnikami, wystawy,
warsztaty dla dzieci
W programie:
od góry:
Kościół pw. św. Bartłomieja w Niedzicy
Organy Władysława Hasiora na Przełęczy Snozka
fot. K. Schubert, MIK 2018 ©

5. Wystawa powstała w ramach
XXI Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego
Z dreszczykiem
Teksty na temat historii pałacu na podstawie Marii Hennel-Bernasikowej,
Pałac Potockich w Krakowie (Róg Rynku i Brackiej). Zarys dziejów, Kraków
2016, opracowała: Joanna Nowostawska-Gyalókay
dnidziedzictwa.plOrganizator: Gospodarz: Partnerzy wystawy:
Tłumaczenie na język niemiecki:
Peter-Christian Seraphim
Opracowanie graficzne: Maciej Grochot
Korekta: Ewelina Korostyńska
Teksty na temat Instytutu Goethego
opracował: Wojciech Dzido
Ptaszarnia karła Wątróbki,
mopsiczka Gypsia
i kryształowe pająki
Die Voliere des Zwergs Wątróbka,
die Möpsin Gypsia und Spinnen
aus Kristall
Wnętrze salonu pałacu Potockich, lata 30. XX w.
Ze zbiorów rodziny Potockich
Interieur des Salons im Palais Potocki,
Dreißigerjahre, 20. Jahrhundert
Aus den Sammlungen der Familie Potocki

6. Kamienica przy Rynku Głównym 20 w Krakowie należy do
najstarszych murowanych domów w tej okolicy. Nazywa-
no ją różnie – kamienicą Regulińską, Książęcą, Zbaraską,
a także pałacem Wodzickich, Wielopolskich, Jabłonowskich
czy Potockich. Wszystkie te nazwy wiążą się z nazwiska-
mi jej kolejnych właścicieli. Każdy z nich na swój sposób
przyczynił się do wyglądu kamienicy, choć niewątpliwie
najwięcej dla elewacji i wnętrz zrobił Eliasz Wodzicki – ich
wysmakowana estetyka wskazuje na to, że zlecił projekt
remontu gdańskiemu architektowi Ferdynandowi Naxowi,
który prawdopodobnie współpracował z rzeźbiarzem Seba-
stianem Zeislem, być może twórcą rzeźb na attyce pała-
cu. Rezydencja miała charakteryzować się nowością stylu
(klasycyzm) i sprawić, że pałac wyróżni się na tle pozostałej
zabudowy Rynku. Od lat 70. XVIII w. aż do dziś frontowa
fasada oraz rozkład pokoi pierwszego piętra niemal w pełni
zachowały swój dawny wygląd.
Das Haus Rynek Główny 20 in Krakau gehört zu den ältesten steinernen
Bauten in dieser Umgebung. Es trug in seiner Geschichte unterschiedliche
Namen: Regulińska-, Książęca-, Zbaraska-Haus oder auch Palais Wodzicki,
Wielopolski, Jabłonowski oder Potocki. Alle diese Bezeichnungen bezie-
hen sich auf die Namen der jeweiligen Eigentümer im Laufe der Zeiten.
Jeder von ihnen hat auf seine Weise zum heutigen Zustand des Gebäudes
beigetragen. Am meisten hat aber zweifellos Eliasz Wodzicki das Erschei-
nungsbild der Fassaden und Innenräume geprägt, deren erlesene Ästhe-
tik darauf hinweist, dass der Hausherr mit der Neugestaltung wohl den
Danziger Architekten Johann Ferdinand Nax beauftragte, der vermutlich
mit dem Bildhauer Sebastian Zeisel zusammenarbeitete, der vielleicht
auch den Figurenschmuck in der Attika geschaffen hat. Die Residenz soll-
te sich durch Modernität des Stils (was damals Klassizismus bedeutete)
auszeichnen und bewirken, dass sich das Gebäude vor dem Hintergrund
der übrigen Bauten am Hauptmarkt in besonderer Weise hervorhebt. Die
Hauptfassade und die Zimmerordnung im Piano nobile sind seit den Sieb-
zigerjahren des 18. Jahrhunderts praktisch unverändert geblieben.
Pałac wraz z fragmentem południowej pierzei Rynku został utrwalony przez Michała Stachowicza na
obrazie Przysięga Kościuszki (po 1809 r.). Oryginał znajdował się przez pewien czas u Teresy Wodzickiej
w Kościelnikach. Obecnie obraz uznaje się za zaginiony, fot. Natan Krieger, ok. 1900
Ze zbiorów Muzeum Krakowa
Zusammen mit einem Abschnitt der südlichen Häuserzeile des Hauptmarkts ist das Palais auf dem Gemälde
Kościuszkos Schwur (nach 1809) von Michał Stachowicz verewigt. Das Original befand sich eine Zeit lang
bei Teresa Wodzicka in ihrem Gutshaus in Kościelniki bei Krakau. Heute ist das Bild verschollen, Fot. Natan
Krieger, um 1900
Aus den Beständen des Museums Krakau
Widok Rynku Głównego w Krakowie od zachodu z widocznym pałacem Jabłonowskich,
rys. Józef Woyciechowski, ok. 1860
Biblioteka Narodowa, domena publiczna
Sicht auf den Rynek Główny in Krakau von Westen mit dem Jabłonowski-Palast,
Zeichnung Józef Woyciechowski, ca. 1860
Nationalbibliothek, öffentliche Domain

7. Tę klasycystyczną przebudowę poprzedził jednak gruntowny remont
przeprowadzony na początku XVII wieku przez ówczesnego właściciela Jerzego
Zbaraskiego, starostę pińskiego. Wówczas gotycki dotąd dom przekształcono
w późnorenesansową kamienicę. Jej obszerna sień i arkadowy krużganek
w podwórzu zachowały się do dziś. W dolnej części kamienicy od średniowiecza
funkcjonowały różne warsztaty usługowe: bednarski, szewski, krawiecki czy
kuśnierski. W czasach gdy właścicielką pałacu była Anna Jordanowa, wdowa
po Spytku Wawrzyńcu, mieściła się tu apteka. W kamienicy mieszkał nawet
cyrulik „jego królewskiej mości” Stefana Batorego. Szynkowano tam też
miodem i winem. A w 1736 roku zanotowano, że mieszkał tu pewien Greczyn,
który był kawiarzem.
Dem Umbau im Stil des Klassizismus ging eine Grundrenovierung voraus, die
zu Beginn des 17. Jahrhunderts von dem damaligen Besitzer, dem Starosten
von Pinsk Jerzy Zbaraski, veranlasst wurde. Die aus dieser Zeit stammende
weiträumige Diele und der Bogengang im Innenhof sind bis heute erhalten.
Im Erdgeschoss des Hauses waren seit dem Mittelalter verschiedene
Handwerker untergebracht: Böttcher, Schuster, Schneider oder Kürschner.
In den Zeiten, als Anna Jordanowa, die Witwe des bedeutenden königlichen
Würdenträgers Spytek Wawryzniec Jordan, Eigentümerin des Gebäudes
war, befand sich hier eine Apotheke. In dem Haus wohnte damals sogar der
Barbier seiner königlichen Hoheit Stefan Batory. Auch Met und Wein wurde
hier ausgeschenkt. Und unter dem Datum des Jahres 1736 steht verzeichnet,
dass hier ein Grieche wohnte, der ein Kaffeehaus betrieb.
1 Reprezentacyjna sień pałacu Potockich, 1903–1910, fot. A. Pawlikowski
Ze zbiorów rodziny Potockich
Die repräsentative Diele des Palais Potocki, 1903–1910, Fot. A. Pawlikowski
Aus den Sammlungen der Familie Potocki
4 Rysunek lampy wiszącej w sieni pałacowej, Bronisław Schönborn, 1950
Ze zbiorów Muzeum Krakowa
Zeichnung des Leuchters in der Diele. Bronisław Schönborn, 1950
Aus den Beständen des Museums Krakau
2
1
3
4
2 Arkadowy dziedziniec pałacu Potockich, rysunek Bronisława Schönborna, 1950
Ze zbiorów Muzeum Krakowa
Arkadenhof im Palais Potocki, Zeichnung Bronisław Schönborn, 1950
Aus den Beständen des Museums Krakau
3 Arkadowy dziedziniec pałacu Potockich, rysunek Leona Getza, 1956
Ze zbiorów Muzeum Krakowa
Arkadenhof im Palais Potocki, Zeichnung Leon Getz, 1956
Aus den Beständen des Museums Krakau

8. Spośród licznych właścicieli pałacu warto poznać bliżej księcia Stanisława
Jabłonowskiego, męża Marii z Wielopolskich, zwanego powszechnie Tempestą
(czyli burzą). Bywał ostry zarówno w interesach, jak i wobec kucharza,
któremu akurat nie udał się obiad. Nic dziwnego, że lubił wydawać rozkazy
– czynnie uczestniczył w powstaniu listopadowym i jako pułkownik artylerii
walczył między innymi u boku Bema pod Ostrołęką oraz podczas oblężenia
warszawskiej Pragi. W połowie XIX wieku przestały go jednak zajmować
sprawy polityczno-wojskowe i skupił się na tych społeczno-gospodarczych.
Szybko stał się prekursorem przemysłowej eksploatacji ropy naftowej w swoim
majątku w Kobylance koło Gorlic. Założył tu nawet pierwszą fabrykę asfaltu.
Eine schillernde Figur unter den zahlreichen Eigentümern des Palais war Fürst
Stanisław Jabłonowski, wie auch seine Gemahlin Maria, geborene Wielopolska,
genannt Tempesta (Sturm). Nicht nur seine Geschäfte führte der Fürst durch-
aus offensiv, er war auch streng im Umgang mit seinen Bediensteten, etwa
einem Koch, dem das Mittagessen missglückt war. Kein Wunder, dass er es lieb-
te, Befehle zu erteilen, hatte er doch aktiv am Novemberaufstand teilgenom-
men und als Oberst der Artillerie unter anderem an der Seite von General Józef
Bem in der Schlacht bei Ostrołęka und während der Belagerung von Praga (dem
am rechten Weichselufer gelegenen Teil von Warschau) teilgenommen. Mitte
des 19. Jahrhunderts gab er allerdings die Beschäftigung mit Politik und Kriegs-
kunst auf und wandte sich gesellschaftlichen und wirtschaftlichen Fragen zu.
Rasch wurde er zu einem Vorreiter der industriellen Erdölförderung auf seinem
Gut in Kobylanka bei Gorlice, wo er sogar eine erste Asphaltfabrik gründete.
1 Dziedziniec arkadowy w pałacu Potockich, fot. H. Hermanowicz, l. 50. XX w.
Ze zbiorów Muzeum Krakowa
Arkadenhof im Palais Potocki. Fot. H. Hermanowicz, Fünfzigerjahre des 20. Jahrhunderts
Aus den Sammlungen des Museum Krakau
2 Południowo-zachodni narożnik dziedzińca pałacu Potockich, widoczne arkadowe krużganki z 1 ćw. XVII w.
Ze zbiorów MNK, MNK XX-k-850
Südwestecke des Innenhofs des Palais Potocki. Zu sehen sind die Bogengänge aus dem ersten Viertel
des 17. Jahrhunderts
Aus den Beständen des Nationalmuseums in Krakau, MNK XX-k-850
2
1

9. Jabłonowski szczególną sympatią darzył jednego ze swoich dworzan, karła Józefa Wątróbkę,
który zajmował się utrzymywaniem hodowli ptaków w ogromnej klatce na dziedzińcu pałaco-
wym. Nosił się po szlachecku w kontuszu z karabelą u pasa. Ponoć wpadłszy we wściekłość po
tym, jak Matejko odmalował go na jednym z obrazów jako Moskala, chciał tej karabeli nawet
użyć. Wątróbka był w Krakowie postacią powszechnie znaną i lubianą. Podczas jednego
z balów kostiumowych u Kirchmayerów w Pleszowie w 1865 roku wystąpił nawet w roli męża
Leona Skorupki – bardzo wysokiego mężczyzny w kobiecym przebraniu. Kolejna właścicielka
przybytku, Wanda z Ossolińskich (p.v. Potocka), druga żona Stanisława Jabłonowskiego, rzad-
ko bywała w krakowskim pałacu po śmierci męża, jednak z jakiegoś powodu wraz z całym
dworem przybyła tu w listopadzie 1889 roku. Wydarzyło się wtedy coś smutnego zarówno dla
niej samej, jak i jej otoczenia, o czym wiemy dzięki tzw. kapsule czasu, którą odkryto w 1991
roku podczas remontu pałacu. Okazało się, że zmarła wówczas ukochana suczka księżnej,
mopsiczka Gypsia. Drewnianą skrzynkę ze szczątkami pieska zamurowano w piwnicach, a do
miniaturowego grobowca dołączono kartkę papieru ze swoistym epitafium.
Für einen seiner Höflinge hegte Fürst Jabłonowski besondere Sympathie: den Zwerg Józef
Wątróbka, der für die Vögel zuständig war, die in einer großen Voliere im Innenhof des Palais
gehalten wurden. Nach Adelsmanier trug er einen Kontusch mit Karabella, einem polnischen
Krummsäbel, am Gürtel. Es heißt, er habe diese Waffe einmal sogar verwenden wollen, erbost
über den Maler Jan Matejko, der ihn auf einem seiner Gemälde als Moskowiter dargestellt
hatte. Wątróbka erfreute sich in Krakau allgemeiner Beliebtheit. Auf einem Kostümball bei
den Kirchmayers in Pleszów im Jahr 1865 trat er sogar an der Seite des hochgewachsenen
Politikers Leon Skorupka, der sich als Frau verkleidet hatte, als dessen Ehemann auf. Die
nächste Eigentümerin des Hauses, Wanda Jabłonowska (in erster Ehe Potocka), geborene
Ossolińska, die zweite Frau von Stanisław Jabłonowski, weilte nach dem Tode ihres Gemahls
nur selten in ihrem Krakauer Palais, aber aus irgendwelchen Gründen war sie im November
1889 mit ihrem ganzen Hofstaat hierhergekommen, als sich ein trauriger Vorfall ereignete,
von dem wir dank einer bei der Renovierung des Palais im Jahr 1991 entdeckten Zeitkapsel
Kenntnis haben: Die geliebte Hündin der Fürstin verstarb eines unerwarteten Todes.
Die Holzkiste mit den sterblichen Überresten des Tieres wurde in einer Wand im Keller
eingemauert und in diesem Miniaturgrabmahl hinterlegte man ein Blatt Papier mit einer
Art Epitaph für die Möpsin Gypsia.
1 Maria z Wielopolskich Jabłonowska (1806–1870), l. 60. XIX w.
Biblioteka Narodowa, domena publiczna
Maria Jabłonowska, geborene Wielopolska (1806–1870),
Sechzigerjahre des 19. Jahrhunderts
Nationalbibliothek, Public Domain
2 Wanda z Ossolińskich I v. Potocka, II v. Jabłonowska, lata 60. XIX w.
Gabinet Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu,
rkps 16183/II, k. 134
Wanda Jabłonowska (in erster Ehe Potocka), geborene Ossolińska,
Sechzigerjahre des 19. Jahrhunderts
Kabinett der Ossoliński-Nationalbibliothek in Breslau,
rkps 16183/II, k. 134
4 Stanisław Jabłonowski (1799–1878), rys. ok. 1870.
Za: M. Hennel-Bernasikowa, Pałac Potockich w Krakowie.
Zarys dziejów, Kraków 2016
Stanisław Jabłonowski (1799–1878), Zeichnung um 1870
Nach: M. Hennel-Bernasikowa, Das Palais Potocki in
Krakau. Abriss der Geschichte, Kraków 2016
3 Epitafium suczki Gypsi
Za: M. Hennel-Bernasikowa, Pałac Potockich w Krakowie.
Zarys dziejów, Kraków 2016
Epitaph der Hündin Gypsia
Nach: M. Hennel-Bernasikowa, Das Palais Potocki in
Krakau. Abriss der Geschichte, Kraków 2016
1 2
3 4

10. W 1858 roku Wacław Głowacki wynajął na parterze budynku
niewielkie pomieszczenie na pracownię jubilerską. Poza
wyrobem biżuterii bił też medale dla upamiętnienia
wielkich patriotycznych wydarzeń (dziś możemy je oglądać
w krakowskich muzeach). Około 1900 roku przez piwnice do
pracowni wkradli się złodzieje i doszczętnie ją obrabowali.
Bliski bankructwa Głowacki zlikwidował sklep, który
otworzył wcześniej po drugiej stronie Rynku, zostawiając
sobie jedynie pracownię, choć tę przeniósł do innej części
kamienicy. Po śmierci Głowackiego zakład złotniczy
przejmowali kolejni członkowie rodziny, dzięki czemu działał
nieprzerwanie przez 140 lat, aż do marca 1991 roku.
Im Jahr 1858 mietete Wacław Głowacki im Erdgeschoss des Gebäu-
des eine kleine Räumlichkeit für eine Juwelierwerkstatt an, in der
er nicht nur Schmuck herstellte, sondern auch Medaillen zum
Gedenken an große patriotische Ereignisse schlug (noch heute in
Krakauer Museen zu sehen). Um die Jahrhundertwende drangen
Einbrecher durch den Keller in die Werkstatt ein und raubten sie
gründlich aus. Der vor dem Bankrott stehende Głowacki musste
sein Geschäft liquidieren, das er auf der gegenüberliegenden Seite
des Hauptmarkts eröffnet hatte und behielt nur seine Werkstatt,
die er allerdings an einen anderen Ort verlegte. Nach seinem Tod
wurde der Goldschmiedebetrieb von seinen Nachfahren 140 Jahre
lang – bis März 1991 – in Familienhand weitergeführt.
2 Projekt zmian wystroju elewacji pałacu od strony
Rynku i Brackiej wykonany przez Władysława
Grabowskiego w celu przystosowania parteru na
Bazar Krajowy, 1899, fot. A. Pawlikowski
Za: M. Hennel-Bernasikowa, Pałac Potockich
w Krakowie. Zarys dziejów, Kraków 2016
Entwurf der Veränderungen am Fassadenschmuck,
angefertigt von Władysław Grabowski
zwecks Anpassung des Erdgeschosses an die
Anforderungen der Kolonialwarenhandlung, 1899,
Fot. A. Pawlikowski.
Nach: M. Hennel-Bernasikowa, Das Palais Potocki
in Krakau. Abriss der Geschichte, Kraków 2016
Pałac Potockich z widocznym szyldem pracowni jubilerskiej, fot. XIX/XX w.
Ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, MNK XX-k-2640
Palais Potocki mit Schild einer Juwelierwerkstatt. Fot. 19./20. Jahrhundert.
Aus den Beständen des Nationalmuseums in Krakau, MNK XX-k-2640
1 Pałac Potockich, pracownia jubilerska znajduje się po
drugiej stronie od wejścia, w jej miejscu widoczny Bazar
Krajowy, 1903–1910, fot. A. Pawlikowski
Ze zbiorów rodziny Potockich
Palais Potocki, die Juwelierwerkstatt befindet sich
nun an der anderen Seite des Eingangs, an ihrer Stelle
ist eine Kolonialwarenhandlung, der sogenannte
„Landesbasar“, zu sehen, 1903–1910, Fot. A. Pawlikowski
Aus den Sammlungen der Familie Potocki
1
2

11. Besonders viele spannende Geschichten über dieses geheimnis-
volle Haus sind in den Erinnerungen von Maria Małgorzata Poto-
cka, geborene Radziwiłł, der Besitzerin des Palais in den Jahren
1910–1962, und den Memoiren ihres Gemahls Franciszek Salezy
Potocki zu finden, eines Politikers und Publizisten, der in der Zeit
zwischen den Weltkriegen als hoher Beamter im Ministerium für
religiöse Bekenntnisse und öffentliche Bildung tätig war. So erin-
nert sich Potocki an seinen ersten Besuch in seinem zukünftigen
Heim im November 1903:
Wir gingen über eine miserable Holztreppe in den ersten Stock,
wo wir wundervolle Zimmer vorfanden, die aber mit Petroleum-
funzeln beleuchtet waren und nach alten Polstern rochen. Von
den Wänden blickten uns Porträts der Wielopolskis, Jabłonowskis,
Ossolińskis an. In den Ecken leuchteten bronzen Sekretäre und
Schränkchen im Louis-seize-Stil. Mächtige Mahagonischränke im
Louis-Philippe-Stil versperrten uns den Weg und über unseren Köp-
fen hingen staubbedeckt die Kristalle dennoch wunderschöner,
überreicher Spinnen.
Najwięcej barwnych opowieści o tym pełnym tajemnic
domu odnaleźć można we wspomnieniach Marii Małgo-
rzaty z Radziwiłłów Potockiej (właścicielki pałacu w latach
1910–1962) oraz w pamiętniku jej męża Franciszka Salezego
Potockiego, polityka i ­publicysty, w latach międzywojen-
nych wysokiego ­urzędnika w Ministerstwie Wyznań Reli-
gijnych i Oświecenia Publicznego. Tak oto Potocki wspomi-
nał wizytę w przyszłym domu, przenosząc się pamięcią do
listopada 1903 roku:
Weszliśmy drewnianymi (…) mizernymi schodami na I pię-
tro do cudnych pokoi, ale oświetlonych jeno lampami naf-
towymi i pachnących starymi obiciami. Ze ścian patrzyły na
nas portrety Wielopolskich, Jabłonowskich, Ossolińskich.
Z ciemnych kątów połyskiwały brązami sekretarzyki i sza-
feczki Ludwik XVI. Zagradzały nam drogę olbrzymie meble
mahoniowe w stylu Ludwika Filipa. Nad głowami, mimo
pokrywającego ich kurzu, wisiały kryształy ślicznych, prze-
bogatych pająków.
4 Franciszek Salezy Potocki, XIX/XX w.
Ze zbiorów rodziny Potockich
Franciszek Salezy Potocki, 19./20. Jahrhundert
Aus den Sammlungen der Familie Potocki
2 Maria Małgorzata i Franciszek Potoccy. Fotografia została
wykonana podczas ich ślubu w Ołyce w 1903 roku. W krakowskim
pałacu zamieszkali sześć lat później
Ze zbiorów rodziny Potockich
Maria Małgorzata Potocka und Franciszek Potocki. Fotografie von
ihrer Hochzeit in Olyka im Jahr 1903. Das Krakauer Palais bezogen
sie sechs Jahre später
Aus den Sammlungen der Familie Potocki
1 Dzieci Małgorzaty i Franciszka: Ignacy, Róża i Pelagia, 1912
Ze zbiorów rodziny Potockich
Die Kinder von Maria Małgorzata und Franciszek:
Ignacy, Róża und Pelagia, 1912
Aus den Sammlungen der Familie Potocki
3 Maria Małgorzata Radziwiłłówna Potocka, 1903
Ze zbiorów rodziny Potockich
Maria Małgorzata Radziwiłłówna Potocka, 1903
Aus den Sammlungen der Familie Potocki
3
1 2
4

12. W salonie pałacu Potockich, pod kryształowymi pająkami, często wydawano bale,
koncerty charytatywne czy po prostu śniadania dla przyjaciół. Na zdjęciu widzimy
grupę ludzi zaproszonych na koncert. Małgorzata Potocka, właścicielka pałacu, stoi
w pierwszym rzędzie szósta od lewej. Gościła wówczas śpiewaczkę Mary Didur-Załuską,
która stoi trzecia od prawej w pierwszym rzędzie, oraz Irenę Potocką (druga od prawej
w pierwszym rzędzie), 1934
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Im Salon des Palais Potocki, unter den besagten „Kristallspinnen“, fanden häufig Bälle,
Wohltätigkeitskonzerte oder ganz einfach Frühstückszusammenkünfte mit Freunden
statt. Auf dem Bild sehen wir eine Gruppe von Konzertgästen. Małgorzata Potocka, die
Besitzerin des Palais, steht als sechste von links in der ersten Reihe, die Sängerin Mary
Didur-Załuska als dritte von rechts in ersten Reihe und neben ihr als zweite von rechts
Irena Potocka, 1934
Nationales Digitalarchiv
Ślub hrabiego Kazimierza Mycielskiego z hrabianką Różą Potocką. W pierwszym rzędzie
(od lewej) widoczni: hrabina Maria Zofia Mycielska, ksiądz Szembek, wiceminister spraw
zagranicznych Jan Szembek, matka pani młodej hrabina Małgorzata Maria Potocka,
państwo młodzi, matka pana młodego hrabina Maria Józefa Mycielska i hrabina Karolina
Joanna Morstin. W drugim rzędzie widoczni m.in.: siostra pani młodej Pelagia Potocka
(pierwsza od lewej), brat pana młodego Franciszek Mycielski (drugi z lewej), hrabia
Franciszek Potocki (za panem młodym), ksiądz rektor Konstanty Michalski i księżna
Cecylia Bourbon (czwarta od prawej), 1939
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Die Hochzeit von Graf Kazimierz Mycielski mit der Gräfin Róża Potocka. In der ersten
Reihe zu sehen: Gräfin Maria Zofia Mycielska, Pfarrer Szembek, der stellvertretende
Außenminister Jan Szembek, die Brautmutter Gräfin Maria Małgorzata Potocka, das
Brautpaar, die Bräutigammutter Gräfin Maria Józefa Mycielska und die Gräfin Karolina
Joanna Morstin. In der zweiten Reihe stehen unter anderem die Schwester der Braut,
Pelagia Potocka (erste von links), der Bruder des Bräutigams, Franciszek Mycielski
(zweiter von links), Graf Franciszek Potocki (hinter dem Bräutigam), Rektor Konstanty
Michalski und Prinzessin Cecylia von Bourbon (vierte von rechts), 1939
Nationales Digitalarchiv

13. Kres świetności pałacu położył wybuch II wojny światowej. Na pierwszym piętrze zamiesz-
kali dostojnicy niemieccy, a po zakończeniu wojny sprowadzili się tu na krótszy lub dłuższy
kwaterunek radzieccy żołnierze. Później swoją siedzibę miało w pałacu Towarzystwo Przyjaźni
Polsko-Radzieckiej. Spośród członków rodziny zostały trzy panie Potockie: Małgorzata, jej córka
Pelagia oraz szwagierka Zofia. Najmłodszy syn Małgorzaty z powodów politycznych wyjechał
z Polski i osiadł w Afryce Południowej, choć to właśnie on został właścicielem krakowskiego
pałacu. Pod nieobecność młodszego brata administracją domu i opieką nad matką oraz ciotką
zajmowała się Pelagia. Była to postać niezwykła. Już podczas wojny jako historyczka sztu-
ki pracowała w Muzeum XX Czartoryskich i dała się poznać jako dzielna obrończyni zbiorów
muzealnych i rodzinnej kolekcji. Podobno to właśnie Pelagia była organizatorką zebrań kon-
spiracyjnych w muzeum, dzięki którym informacje o zagrabionych przez hitlerowców dziełach
sztuki trafiały do Karola Estreichera, który był w Londynie. Kiedy w 1989 roku TPPR przestało ist-
nieć, Pelagia zamieściła ogłoszenia o wynajmie w zachodniej prasie. Wkrótce zdecydowała, że
w pałacu otwarto Instytut Johanna Wolfganga Goethego. Był to poeta, którego Pelagia darzyła
rodzinnym sentymentem.
Der Zweite Weltkrieg beendete die Glanzzeit des Palais. Das Obergeschoss bewohnten nun deutsche
Notable und nach Kriegsende wurden für kürzere oder längere Zeit sowjetische Soldaten einquar-
tiert. Später hatte die Gesellschaft für Polnisch-Sowjetische Freundschaft ihren Sitz in dem Gebäude.
Von den Familienmitgliedern blieben drei Damen zurück: Małgorzata, ihre Tochter Pelagia und ihre
Schwägerin Zofia. Małgorzatas jüngster Sohn musste Polen aus politischen Gründen verlassen und
ließ sich in Südafrika nieder, obwohl eigentlich er der Eigentümer des Krakauer Palais war. Während
der Abwesenheit des Bruders kümmerte sich Pelagia um die Verwaltung des Hauses sowie ihre Mutter
und ihre Tante. Sie war eine außergewöhnliche Persönlichkeit. Schon während des Krieges arbeitete
sie als Kunsthistorikern im Museum der Fürsten Czartoryski und ließ sich als tapfere Beschützerin der
Sammlungen erkennen. Es heißt, dass Pelagia die konspirativen Treffen im Museum organisierte, dank
derer Informationen über die von den Deutschen geraubten Kunstwerke zu dem Kunsthistoriker Ka-
rol Estreicher nach London gelangten. Als die Gesellschaft für Polnisch-Sowjetische Freundschaft 1989
aufgelöst wurde, annoncierte sie die Vermietung des Hauses in der westlichen Presse. Bald darauf ent-
schied sie, dass im Palais das Goethe-Institut einziehen wird, dessen Patron Pelagia, ganz in der Fami-
lientradition stehend, immer besonders verehrt hatte.
3 Prawdopodobnie Pelagia
Potocka siedzi z filiżanką
kawy w salonie z ojcem
Franciszkiem, lata 30. XX w.
Ze zbiorów rodziny
Potockich
Wahrscheinlich Pelagia
Potocka mit Kaffeetasse
im Salon mit ihrem Vater
Franciszek Potocki,
Dreißigerjahre des 20.
Jahrhunderts
Aus den Sammlungen
der Familie Potocki
1 Pelagia Potocka podczas
pracy przy budowie kopca
Piłsudskiego, 1935
Ze zbiorów rodziny
Potockich
Pelagia Potocka beim Bau
des Piłsudski-Hügels, 1935
Aus den Sammlungen der
Familie Potocki
2 Małgorzata i Pelagia
Potockie przed
Sukiennicami w Krakowie,
l. 40. XX w.
Ze zbiorów rodziny
Potockich
Małgorzata und Pelagia
Potocka vor den
Tuchhallen in Krakau,
Vierzigerjahre des 20.
Jahrhunderts
Aus den Sammlungen
der Familie Potocki
1 2 3

14. Pałac Potockich, lata 50. i 60. XX w., fot. H. Hermanowicz
Ze zbiorów Muzeum Krakowa
Palais Potocki, Fünfziger- und Sechzigerjahre des 20. Jahrhunderts,
Fot. H. Hermanowicz.
Aus den Sammlungen des Museums Krakau

15. Założony w Monachium w 1951 roku Goethe-Institut zajmuje sie głównie nauczaniem języka niemieckiego
oraz rozpowszechnianiem wiedzy o kulturze niemieckiej. Jego oddziały rozsiane po całym świecie poza
kursami językowymi organizują wystawy, koncerty, spotkania z wybitnymi artystami oraz utrzymują
niemieckojęzyczne biblioteki. Oficjalne otwarcie Goethe-Institut w pałacu Potockich w Krakowie odbyło się
21 maja 1992 roku. W uroczystości wzięło udział wiele ważnych osobistości polskiego i niemieckiego życia
kulturalnego. Honorowym gościem tego wydarzenia była naturalnie hrabianka Pelagia Potocka.
Das 1951 in München gegründete Goethe-Institut setzt sich zum Ziel, deutsche Sprache und Kultur
weltweit zu fördern. Die auf allen Kontinenten präsenten Institute bieten neben Sprachkursen auch
Ausstellungen, Konzerte oder Begegnungen mit herausragenden Künstlern. Ein wichtiger Bestandteil sind
auch die Bibliotheken mit deutschsprachiger Literatur. Das Goethe‑Institut Krakau öffnete seine Pforten
am 21. Mai 1992. An der feierlichen Eröffnung nahmen namhafte Vertreter der polnischen und deutschen
Kulturszene teil. Ehrengästin war natürlich Pelagia Potocka.
Wszystkie fotografie zostały wykonane podczas uroczystości otwarcia krakowskiego Instytutu Goethego 21 maja 1992 roku.
Na zdjęciach widoczna Pelagia Potocka. Z archiwum Goethe-Institut w Krakowie
Alle Aufnahmen stammen von der feierlichen Eröffnung des Goethe-Instituts Krakau am 21. Mai 1992.
Auf den Fotografien ist Pelagia Potocka zu sehen. AUS DEM ARCHIV DES GOETHE-INSTITIUTS KRAKAU

16. W 2017 roku Goethe-Institut w Krakowie świętował swoje 25-lecie. Aby należycie uczcić ten
jubileusz, w ramach obchodów pod tytułem „Świetlne urodziny” zaproszono wybitnych
artystów z Niemiec. Obok programu artystycznego i silent disco do białego rana na Rynku
Głównym pracownicy Instytutu zorganizowali również najdłuższą lekcję języka niemieckiego
– 25 godzin na 25 lat.
2017 beging das Krakauer Institut sein 25. Jubiläum. Um dieses Jubiläum gebührend zu feiern,
wurden zum „leuchtenden Geburtstag” bedeutende Künstler aus Deutschland eingeladen.
Neben dem künstlerischen Programm und einer Silent Disco bis in die frühen Morgenstunden
veranstaltete das Institut auch den längsten Deutsch-Unterricht aller Zeiten: 25 Stunden für
25 Jahre!
Fotografie zostały wykonane podczas 25-lecia Goethe-Institut w 2017 roku. Z archiwum Goethe-Institut w Krakowie
Die Aufnahmen entstanden während der 25-Jahrfeier des Goethe-Instituts Krakau. AUS DEM ARCHIV DES GOETHE-INSTITUTS KRAKAU