Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014.

1DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 2014

2 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 2014

D IEÃN ÑAØN
(…) Suoát töø naêm 15 tuoåi cho
ñeán khi töø traàn (1923-1954), ñoàng
chí Haûi Trieàu – Nguyeãn Khoa Vaên
ñaõ daønh caû cuoäc ñôøi mình coáng
hieán cho söï nghieäp caùch maïng
cuûa Ñaûng, cuûa daân toäc. Cuoäc ñôøi
vaø söï nghieäp caùch maïng cuûa Haûi
Trieàu – Nguyeãn Khoa Vaên ñöôïc
khaúng ñònh treân ba lónh vöïc chính:
Thöù nhaát, Haûi Trieàu – nhaø
tuyeân truyeàn caùch maïng xuaát
saéc cuûa Ñaûng. Ñoàng chí daønh nhieàu thôøi
gian, coâng söùc nghieân cöùu, hoïc taäp, tuyeân
truyeàn chuû nghóa Maùc vaø trieát hoïc Maùc xít,
tuyeân truyeàn chính trò vaø caùch maïng theá
giôùi; tuyeân truyeàn ñöôøng loái caùch maïng cuûa
Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam; tham gia xaây
döïng löïc löôïng caùch maïng tieán tôùi Toång
khôûi nghóa thaùng Taùm naêm 1945 vaø khaùng
chieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc.
Trong thôøi gian naøy, ñoàng chí ñaõ vieát saâu veà
trieát hoïc, kinh teá hoïc, chính trò hoïc, tranh
luaän saéc saûo veà vaán ñeà “Duy taâm hay duy
vaät”. Ñoàng chí ñaõ haêng haùi noùi chuyeän,
giaûng baøi veà tình hình theá giôùi vaø caùch maïng
Vieät Nam cho caùn boä, ñaûng vieân vaø quaàn
chuùng cuûa Ñaûng.
Thöù hai, Haûi Trieàu laø nhaø vaên hoùa.
Ñoàng thôøi ñoàng chí ñaõ tham gia cuoäc tranh
luaän vaên chöông giöõa nhoùm Haûi Trieàu, Haûi
Thanh… vôùi nhoùm Thieáu Sôn, Hoaøi Thanh,
Leâ Traøng Kieàu… về vaán ñeà “Ngheä thuaät vò
ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh”;
tranh luaän veà lyù luaän vaên hoïc, lyù luaän xaây
döïng neàn vaên hoùa Vieät Nam vaø caùc baøi
nhaän xeùt nhöõng taùc phaåm vaên hoïc môùi xuaát
hieän, nhö Laàm than, (cuûa Lan Khai), Keùp Tö
Beàn (cuûa Nguyeãn Coâng Hoan), Ngöôïc
ñöôøng soá 9 (cuûa Hoàng Chöông) vaø caùc baøi
thô khaùng chieán… Thôøi kyø naøy, vôùi tö duy
Haûi Trieàu - nhaø hoaït ñoäng xuaát saéc treân
lónh vöïc lyù luaän, tö töôûng - vaên hoùa(*)
(Trích)
TS. ÑINH THEÁ HUYNH
UÛy vieân Boä Chính trò, Bí thö Trung öông Ñaûng,
Tröôûng Ban Tuyeân giaùo Trung öông
DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 2014 3

nhaïy beùn vaø tieáp caän caùc khuynh höôùng
lyù luaän tieán boä treân theá giôùi, Haûi Trieàu coù
ñoùng goùp ñöa ra khaùi nieäm vaên chöông taû
thöïc xaõ hoäi; vaán ñeà töï do saùng taùc, moái
quan heä vaên hoïc vôùi ñôøi soáng, saùng taùc.
Coù theå noùi, ñoàng chí laø moät trong nhöõng
ngöôøi ñi ñaàu phoå bieán vaø khaúng ñònh
nhöõng quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc treân
lónh vöïc vaên hoïc, ngheä thuaät.
Thöù ba, Haûi Trieàu – Nguyeãn Khoa
Vaên laø moät nhaø baùo, nhaø baùo caùch
maïng taøi naêng. Haûi Trieàu laø coäng taùc
vieân tích cöïc cuûa 27 tôø baùo lôùn trong
Nam, ngoaøi Baéc vaø ôû Lieân khu IV; coù
chaân trong Ban Bieân taäp cuûa nhieàu tôø baùo
(Soâng Höông tuïc baûn, Baùo Daân, Xaõ hoäi
Môùi…) vaø caùc taïp chí (AÙnh saùng, Ñaïi
chuùng, Tieàn phong…); cho ra ñôøi hai tôø
baùo Taân hoïc sinh vaø Giaûi phoùng; vöïc daäy
vaø quaûn lyù tôø Kyø Laân trong tình traïng tôø
baùo bò thua loã, coù nguy cô phaûi ñoùng cöûa;
tröïc tieáp laøm Toång thö kyù baùo Nhaønh Luùa;
chuû nhieäm taïp chí Tìm hieåu, baùo Thi ñua
AÙi quoác… Caùc baøi baùo cuûa ñoàng chí vieát
ñeàu taäp trung tuyeân truyeàn caùch maïng,
vaän ñoäng quaàn chuùng ñaáu tranh khoâng
khoan nhöôïng vôùi keû thuø.
Ba lónh vöïc ñoù boå sung cho nhau vaø
ñeàu höôùng ñeán muïc tieâu lôùn laø phuïc vuï
caùch maïng vaø xaây döïng neàn lyù luaän, baùo
chí caùch maïng. Haûi Trieàu ñaõ raát kheùo leùo
vaø maïnh meõ trong vieäc duøng vaên ngheä,
baùo chí phuïc vuï cho coâng taùc lyù luaän vaø
tuyeân truyeàn caùch maïng. Vôùi gaàn 100 taùc
phaåm, ñoàng chí coù nhöõng ñoùng goùp to lôùn
cho lyù luaän caùch maïng Vieät Nam, ñeå laïi
nhöõng kinh nghieäm quyù cho coâng taùc lyù
luaän vaø coâng taùc tuyeân truyeàn cuûa Ñaûng.
Töø chuû nghóa yeâu nöôùc, Haûi Trieàu –
Nguyeãn Khoa Vaên ñaõ ñeán vôùi chuû nghóa
Maùc – Leâ nin vaø suoát ñôøi daán thaân cho söï
nghieäp caùch maïng. Ñoàng chí laø nhaø caùch
maïng tieàn boái, moät chieán só tieân phong
cuûa neàn vaên hoùa, nhaø lyù luaän Maùc xít, nhaø
baùo xuaát saéc cuûa neàn baùo chí caùch maïng
Vieät Nam trong nhöõng naêm thaùng suïc soâi
ñaáu tranh caùch maïng.
Vôùi nhöõng coáng hieán to lôùn ñoái vôùi söï
nghieäp caùch maïng cuûa Ñaûng treân caùc lónh
vöïc tuyeân truyeàn chuû nghóa Maùc, hoaït
ñoäng vaên hoùa, vaên ngheä, baùo chí, ñoàng
chí Haûi Trieàu vinh döï ñöôïc Ñaûng, Nhaø
nöôùc taëng thöôûng Huaân chöông Khaùng
chieán haïng Nhaát, Huaân chöông Ñoäc laäp
haïng Nhaát vaø truy taëng Giaûi thöôûng cao
quyù – Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên
hoïc ngheä thuaät (ñôït 1, naêm 1996).
Ñoàng chí Haûi Trieàu ñaõ ñi xa, nhöng
taám göông hoaït ñoäng caùch maïng vaø
nhöõng di saûn tinh thaàn maø ñoàng chí ñaõ ñeå
laïi cho chuùng ta hoâm nay laø quyù giaù, raát
ñaùng traân troïng. Chuùng ta hoïc taäp baûn
lónh kieân trung, taän tuïy vôùi coâng vieäc cuûa
nhaø lyù luaän Maùc xít, nhaø tuyeân truyeàn
caùch maïng, baäc tieàn boái trong coâng taùc
Tuyeân huaán cuûa Ñaûng. Taát caû nhöõng
coáng hieán to lôùn cuûa ñoàng chí tieáp tuïc
ñöôïc caùc theá heä caùn boä tuyeân huaán, vaên
hoùa, vaên ngheä cuûa Ñaûng traân troïng, keá
thöøa vaø phaùt huy trong söï nghieäp xaây
döïng vaø baûo veä Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäi
chuû nghóa hoâm nay.
(*) Phaùt bieåu taïi Toïa ñaøm, “Haûi Trieàu (1908 - 1954) -
nhaø lyù luaän, nhaø tuyeân truyeàn caùch maïng, nhaø vaên
hoùa”, ngaøy 03/10/2014, taïi Haø Noäi
AÛnh trong baøi : Ñ/c Ñinh Theá Huynh phaùt bieåu taïi Toïa
ñaøm.
DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 20144
DIEÃN ÑAØN

H
ai quan nieäm veà vaên hoïc do Thieáu
Sôn khôi maøo laø “vaên chöông coù
ích” vaø “vaên chöông chôi”. Thieáu
Sôn vieát: “Vaên coù ích laø nhöõng vaên coù khaûo
cöùu, vaên nghò luaän, vaên coå ñoäng, vaên pheâ
bình, nghóa laø nhöõng theå vaên ít tính caùch
vaên chöông hôn heát, coøn thô ca, tieåu
thuyeát laø nhöõng theå vaên quan troïng vaø khoù
khaên thì laïi phaûi lieät vaøo vaên chöông chôi,
khoâng ñaùng giaù moät ñoàng tieàn keõm”. Ñoù laø
caùi côù ñeå Haûi Trieàu xung traän. Vì oâng am
hieåu vaên chöông, thaáy ñöôïc ñaëc ñieåm cuûa
ngheä só vaø ngheä thuaät, ñoàng thôøi kieân
quyeát ñaáu tranh cho quan ñieåm ngheä thuaät
tieán boä theo heä tö töôûng Maùc xít vaø chuû
tröông cuûa Ñaûng luùc baáy giôø. Haûi Trieàu chæ
ra raèng nguoàn goác lao ñoäng ñeû ra ngheä
thuaät vaø ngheä thuaät thuoäc thöôïng taàng
kieán truùc, laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi, duø
muoán hay khoâng noù vaãn mang theo ñaëc
ñieåm cuûa daân toäc vaø thôøi ñaïi saûn sinh ra noù
Khoâng hieåu vì sao, trong nhöõng ngaøy
ñaàu thaäp nieân 30 - 45 cuûa theá kyû tröôùc, ôû
taän moät nôi “thaâm sôn cuøng coác” nhö
Truøng Khaùnh (Cao Baèng) daân daõ queâ toâi
maø laïi coù khaù nhieàu saùch baùo, taïp chí xuaát
baûn töø thôøi Phaùp thuoäc xuaát hieän ñeán theá.
Taát nhieân, nhöõng aán phaåm aáy, chæ ñeán tay
moät soá ngöôøi coù hoïc, coù chöõ. Phaàn ñoâng
hoï thuoäc haøng quan laïi, caùc oâng thoâng
phaùn, oâng kyù, caùc cuï giaùo hoïc, oâng ñoà
nho...
Toâi cuõng chöa hieåu taïi sao, ngaøy aáy,
cha toâi chæ laø moät noâng daân thuaàn tuùy, coù
bieát chuùt chöõ nho vaø tieáng Phaùp ñaõ thaâu
löôïm vaø rinh nhöõng aán phaåm coù theå goïi laø
“xa xæ” aáy töø ñaâu veà. Toâi ñoà raèng coù theå cuï
ñaõ mua aán phaåm aáy töø ngoaøi chôï phuû Co
Xaøu. Caû choàng saùch baùo xeáp loän xoän ngoån
ngang trong moät chieác boà ñan baèng nan
truùc coù tôø baùo Phong Hoùa, Ñôøi môùi, ñaëc
bieät laø coù Tieåu thuyeát thöù Baûy... ñaêng raát
nhieàu baøi vieát cuûa caùc taùc giaû noåi tieáng luùc
baáy giôø vaø caû sau naøy. Vaø khi cuoäc chieán
tranh bieân giôùi phía Baéc naêm 1979 noå ra,
soá aán phaåm ít oûi aáy xeáp cuøng vaøi taûi saùch
cuûa toâi “sô taùn” vaøo hang ñaù Truøng Khaùnh.
Khi saùch cuøng ngöôøi trôû veà laøng, thì oâi
thoâi… toâi chæ coøn bieát daám döùt khoùc ngaäm
nguøi tieác cho toaøn boä saûn nghieäp saùch
khoâng bò bom phaùo, nhöng bò nöôùc töø nhuõ
ñaù roû xuoáng laøm hoûng naùt…Sau naøy vaøo
hoïc Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du (khoùa II),
toâi ñaõ leân Thö vieän Quoác gia tìm ñoïc laïi
nhöõng taùc phaåm cuûa Haûi Trieàu, nhaát laø
cuoäc tranh luaän giöõa phaùi “Ngheä thuaät vò
nhaân sinh” do Haûi Trieàu laøm chuû soaùi vaø
phaùi “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät” do Hoaøi
Thanh chuû trì töø naêm 1935 ñeán naêm 1939.
Tuy môùi chæ laø moät caäu beù ñang hoïc caáp
II tröôøng huyeän, nhöng toâi ñaëc bieät thích
thuù vaø ñoïc ñi ñoïc laïi nhöõng baøi vieát trong
ñoù, ñaëc bieät toâi quan taâm ñeán nhöõng baøi
baùo noùi veà cuoäc tranh luaän giöõa oâng Haûi
OÂng Haûi Trieàu “ñaõ ñeán” nhaø toâi
Nhaø thô Y PHÖÔNG
Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam
DIEÃN ÑAØN

Trieàu vôùi oâng Hoaøi Thanh. Toâi nhôù vaø ñaõ
ñoïc caùc cuoäc tranh luaän cuûa oâng Haûi
Trieàu, nhö: “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay
ngheä thuaät vò nhaân sinh“ (trong tôø Ñôøi Môùi
ngaøy 24.3.1935, 7.4.1935), “Nhaân xem
quyeån “Keùp Tö Beàn”, Nguyeãn Coâng Hoan
nhaø vaên coù nhieàu trieån voïng” (Traøng an, soá
35, ngaøy 28.6.1935), Keùp Tö Beàn, moät taùc
phaåm thuoäc veà caùi traøo löu “Ngheä thuaät vò
daân sinh” ôû nöôùc ta (Tieåu thuyeát thöù Baûy,
soá 62, thaùng 8.1935)…
Coù theå noùi, ñaây laø laàn ñaàu tieân trong ñôøi,
toâi lôø môø hieåu noäi haøm cuoäc tranh luaän
mang tính quan ñieåm hoïc thuaät naøy.
Toâi raát laáy laøm thích thuù khi oâng vieát “Ai
laáy ngheä thuaät laøm moùn “chôi rieâng”, laáy
ngheä thuaät laøm ngheä thuaät, laáy ngheä thuaät
laøm buøa meâ ngöôøi ñeàu laø voâ taâm hay höõu
yù ñaõ noái giaùo cho nhöõng caùi löïc löôïng phaûn
tieán hoùa. Haïng ngheä só aáy, xin loãi oâng
Thieáu Sôn, laø haïng ngheä só gian traù, haïng
ngheä só quaùi quyû vaäy. Nhöõng taùc phaåm cuûa
hoï roài seõ theo vôùi nhöõng caùi cheá ñoä xaõ hoäi
huû baïi maø ñoàng boä ñaøo thaûi ñi vaäy”
(*)
. Toâi
ñoàng tình vôùi quan ñieåm cuûa Haûi Trieàu,
ngheä thuaät laø vì nhaân sinh vaø khoâng theå
ñaët ra ngoaøi nhaân sinh vaø xaõ hoäi, ñaët ngheä
thuaät ra ngoaøi nhaân sinh laø “nguî bieän, phi
lyù” vaø “gian traù”. Vì theá, oâng ñaû kích nhöõng
saùng taùc laõng maïn xa rôøi thöïc teá, goïi laø thöù
vaên chöông “thaàn bí, daâm oâ, phaûn ñoäng
cuûa giai caáp phuù haøo”...
Keå töø ngaøy ñoù, cuoäc tranh luaän aáy cöù
aùm aûnh maõi vaø moät caùch töï nhieân ñaõ theo
vaøo böôùc ñöôøng vieát vaên cuûa toâi. Maõi sau
naøy khi ñöôïc hoïc taäp, boài döôõng theâm kieán
vaên, toâi môùi thaät söï hieåu noäi dung quan
troïng cuûa caùc cuoäc tranh luaän aáy. Coù theå
noùi, ñoù laø tieáng noùi môû ñaàu cho söï nhaän
ñöôøng, chöùc naêng cuûa vaên hoùa ngheä
thuaät: Vaên hoùa ngheä thuaät vì daân sinh vaø
cho daân sinh. Chính nhöõng cuoäc tranh luaän
aáy ñaõ ñöa Haûi Trieàu leân vò trí nhaø lyù luaän
tieân phong, nhaø pheâ bình vaên ngheäâ saéc
beùn, nhaø vaên hoùa caùch maïng lôùn cuûa nöôùc
ta.
Coù theå noùi, vaên hoïc ngheä thuaät khoâng
theå xa rôøi ñôøi soáng xaõ hoäi vaø con ngöôøi.
Khoâng theå coù caùi goïi laø “ngheä thuaät vò ngheä
thuaät” ñöôïc. Nhaát laø nhöõng con ngöôøi noâng
daân noâng thoân mieàn nuùi khoán khoù traêm beà
caû tinh thaàn laãn vaät chaát. Nhöõng con ngöôøi
chaân laám tay buøn, caû ñôøi vaát vaû nhoïc
nhaèn, töôûng khoâng coøn thì giôø ñeå aên vaø
nguû. AÁy vaäy maø hoï töï saùng taïo ra nhöõng
vaàn thô, bòa ra nhöõng maåu chuyeän vui (tieáu
laâm) ñeå cuøng nhau thöôûng thöùc, ñeå queân
ñi noãi nhoïc nhaèn trong lao ñoäng saûn xuaát.
Ñoäng vieân nhau trong cuoäc soáng thöôøng
nhaät.
Xa xöa cha oâng ngöôøi Taøy chuùng toâi
töøng saùng taïo ra caùc hình thöùc sinh hoaït
ngheä thuaät daân gian, mang tính xaõ hoäi
coäng ñoàng roäng lôùn. Töø theá giôùi taâm linh
nhö ma chay, cuùng teá, leã hoäi thaàn noâng,
caàu muøa, caàu an... ñeàu theå hieän tinh thaàn
toân vinh caùi ñeïp vaø tính nhaân vaên cao caû.
Cuoäc tranh luaän “Ngheä thuaät vò nhaân
sinh” ngaøy caøng chöùng toû luaän ñieåm cuûa
oâng Haûi Trieàu veà vai troø chöùc naêng nhieäm
vuï cuûa vaên hoùa ngheä thuaät trong moâi
tröôøng xaõ hoâi môùi, hoaøn toaøn ñuùng ñaén vaø
caàn thieát. Ngheä thuaät vì con ngöôøi vaø cho
con ngöôøi.
Ngheä thuaät ñöông ñaïi coù moät khaùi nieäm
roäng, bao goàm caùc ngaønh lao ñoäng saùng
taïo: vaên hoïc, aâm nhaïc, hoäi hoïa, saân khaáu,
ñieän aûnh, kieán truùc... Ngheä thuaät coù vai troø
DIEÃN ÑAØN

quan troïng nhaát ñònh trong söï phaùt trieån
cuûa taâm hoàn nhaân caùch con ngöôøi.
Ngheä thuaät ñaàu tieân ñöôïc tìm thaáy treân
caùc böùc töôøng cuûa hang ñoäng coå xöa (böùc
tranh, ñieâu khaéc, ...). Vì vaäy, chuùng ta coù
theå ñoaùn ñònh raèng hoäi hoïa laø moät trong
nhöõng ngoân ngöõ ngheä thuaät ñaàu tieân cuûa
caùc ngaønh ngheä thuaät sau naøy. Veõ laø caùch
dieãn ñaït deã hieåu nhaát, bôûi vì noù mang laïi
cho chuùng ta nhöõng aán töôïng ñaày ñuû nhaát
vaø sinh ñoäng nhaát.
Ngheä thuaät coù taùc ñoäng maïnh ñeán taâm
hoàn, tình caûm, thoâng qua caùc hình töôïng
ngheä thuaät coù giaù trò thaåm myõ cao.
Ngheä thuaät laøm phong phuù theâm theá
giôùi noäi taâm cuûa con ngöôøi. Ngheä thuaät
phaûn aùnh nhieàu chieàu söï phaùt trieån cuûa
con ngöôøi .
Ngheä thuaät laøm cho con ngöôøi hieåu bieát
yù nghóa toát ñeïp cuûa cuoäc soáng, laøm theá
naøo ñeå soáng ñeïp, soáng coù lyù töôûng.
Ngheä thuaät giuùp chuùng ta hieåu bieát lòch
söû haøng ngaøn naêm tröôùc ñaây vaø tìm hieåu
tieán trình lòch söû cuûa toaøn nhaân loaïi treân
theá giôùi.
Ngheä thuaät taïo ra khaùi nieäm veà caùi ñeïp,
veà söï haøi hoøa trong cuoäc soáng voán raát
nhoän nhòp voâ cuøng voâ taän cuûa xaõ hoäi loaøi
ngöôøi.
Ngheä thuaät giuùp cho chuùng ta hieåu veà
theá giôùi beân ngoaøi vaø theá giôùi noäi taâm moãi
caù nhaân.
Ngheä thuaät phaùt trieån phaåm chaát toát ñeïp
cuûa moãi con ngöôøi chuùng ta vaø coù moät yù
nghóa giaùo duïc heát söùc nheï nhaøng nhöng
voâ cuøng saâu saéc.
Ngheä thuaät mang ñeán cho moïi ngöôøi -
laøm cho hoï soáng nhaân vaên nhaân ñaïo
hôn. Ngoân ngöõ cuûa ngheä thuaät laø phoå
quaùt. Vì theá, taát caû moïi ngöôøi, baát chaáp
tuoåi taùc, saéc toäc, ngheà nghieäp, quoác tòch,
toân giaùo ....ñeàu hieåu nhöõng gì maø caùc vaên
ngheä só theå hieän qua caùc taùc phaåm cuûa
mình.
Vôùi tö töôûng vì nhaân daân phuïc vuï, vaên
hoùa ngheä thuaät thöïc söï trôû thaønh moät lónh
vöïc caàn thieát trong ñôøi soáng tinh thaàn xaõ
hoäi.
Trong cuoäc khaùng chieán tröôøng kì gian
khoå choáng thöïc daân Phaùp, vôùi taàm nhìn
saùng suoát, bao quaùt roäng lôùn, trong böùc
thö göûi caùc hoïa syõ nhaân dòp trieån laõm tranh
laàn ñaàu tieân, döôùi chính theå nöôùc Vieät Nam
daân chuû coäng hoøa naêm 1951, Baùc Hoà kính
yeâu cuûa chuùng ta ñaõ vieát: “Vaên hoùa ngheä
thuaät cuõng laø moät maët traän, anh chò em laø
chieán syõ treân maët traän aáy”. Chuû tòch Hoà Chí
Minh coi moïi hoaït ñoäng vaên hoùa ngheä
thuaät laø moät löïc löôïng xung kích treân maët
traän choáng thöïc daân Phaùp vaø xaây döïng ñaát
nöôùc, choáng ñeá quoác Myõ sau naøy.
Vaäy, oâng Haûi Trieàu laø ai? Ngöôøi coù taàm
tö duy chín chaén, ñuùng ñaén, ñoäc ñaùo, saéc
beùn vaø ñaày yù chí nghò löïc veà nhaän thöùc vai
troø chöùc naêng cuûa vaên hoùa ngheä thuaät tieán
boä ñeán vaäy.
OÂng Haûi Trieàu teân thaät Nguyeãn Khoa
Vaên, sinh ngaøy 1 thaùng 10 naêm 1908 taïi
laøng An Cöïu ngoaïi thaønh Hueá. Maát ngaøy 6
thaùng 8 naêm 1954. OÂng laø nhaø baùo, nhaø lyù
luaän Mac xit, nhaø pheâ bình vaên hoïc, nhaø lyù
luaän baùo chí tieân phong caùch maïng Vieät
Nam. Thaân sinh laø oâng Nguyeãn Khoa Tuøng
moät nhaø nho, töøng laøm ñeán chöùc nghò vieân
Vieän daân bieåu Trung kyø. Thaân maãu oâng
nhaø thô Ñaïm Phöông (teân thaät laø Toân Nöõ
Ñoàng Canh) – moät ngöôøi hoaït ñoäng vaên
hoùa xaõ hoäi noåi tieáng; laø nöõ nhaø baùo ñaàu
DIEÃN ÑAØN

tieân ôû nöôùc ta (cuøng thôøi vôùi nöõ só Söông
Nguyeät Anh)… Baø töøng vieát haøng traêm baøi
baùo cho caùc tôø Nam Phong (xuaát baûn ôû Haø
Noäi), Trung Baéc Taân vaên, Thöïc nghieäp daân
baùo, Höõu Thanh, Phuï nöõ taân vaên... Baø
Ñaïm Phöông laø chaùu noäi cuûa vua Minh
Maïng. Moät oâng vua naêng ñoäng vaø quyeát
ñoaùn. Moät oâng vua coù nhieàu caûi caùch töø noäi
trò cho ñeán ngoaïi giao.
Daân gian vaãn coøn truyeàn laïi: “Phuùc ñöùc
taïi maãu”. Thaân phuï vaø thaân maãu sinh ra
moät ngöôøi con Haûi Trieàu Nguyeãn Khoa
Vaên vôùi noäi löïc raén roûi nhö theá, haún laø moät
taát yeáu. Soâng Höông, nuùi Ngöï vaø ñaëc bieät
tinh hoa vaên hoùa kinh thaønh Hueá moäng mô
vaø coå kính quaû laø moät vuøng ñaát ñòa linh
nhaân kieät coù moät khoâng hai ôû nöôùc ta. Döôùi
thôøi Phaùp thuoäc, nôi ñaây ñaõ dieãn ra caùc
phong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc.
Kinh thaønh Hueá laø nôi hoäi tuï nhieàu
ngöôøi con öu tuù cuûa daân toäc Vieät Nam nhö:
Phan Boäi Chaâu, Phan Chu Trinh, Hoà Chí
Minh, Leâ Duaån, Phaïm Vaên Ñoàng, Voõ
Nguyeân Giaùp...
Xuaát phaùt ñieåm cuûa oâng Haûi Trieàu khieán
cho nhieàu ngöôøi, trong ñoù coù toâi khoâng
ngaïc nhieân. Bôûi vaên hoùa laø caû moät quaù
trình tieáp thu vaø tieáp bieán lieân tuïc. Töø raát
nhieàu ñôøi tích tuï laïi môùi coù ñöôïc moät ngöôøi
con öu tuù. Ñoù laø caùi noâi vaên hoùa saûn sinh
ra nhöõng con ngöôøi coù taàm côõ daân toäc vaø
nhaân loaïi.
Nhöõng ngaøy ñaàu hoaït ñoäng trong ñieàu
kieän voâ cuøng nguy hieåm vaø khoù khaên, töï
tay Baùc ñaõ lôïi duïng nhuõ ñaù töï nhieân taïc
böùc töôïng Caùc Maùc trong hang ñaù Paùc Boù.
Vaên hoùa ngheä thuaät töï noù coù söùc lan toûa,
khoâng chæ ôû nhöõng nôi ñoâ hoäi oàn aøo taáp
naäp. Vaên hoùa ngheä thuaät coøn len loûi khaép
caùc vuøng mieàn, baát chaáp nhöõng xoù xænh
“khæ ho coø gaùy”. Nhôø coù aùnh saùng vaên hoùa
maø nhöõng ngöôøi noâng daân noâng thoân mieàn
nuùi tieáp caän vaø hoøa nhaäp cuøng phong traøo
caùch maïng töø nhöõng ngaøy ñaàu.
Ngaøy nay ñoïc laïi, ngaãm nghó laïi cuoäc
tranh luaän “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay
ngheä thuaät vò nhaân sinh”. Nhöõng laäp luaän
saéc beùn cuûa oâng Haûi Trieàu laø tia löûa nhoû.
Khi caùch maïng thaønh coâng vaø caû hieän nay,
laäp luaän aáy ñaõ baét vaøo ngoïn löûa lôùn. Ngheä
thuaät vò nhaân sinh trôû thaønh tieâu chí chuû
ñaïo cho caùc saùng taùc ngheä thuaät. Trôû
thaønh muïc tieâu vaø ñoäng löïc cho caùc nhaø
vaên ngheä syõ saùng taùc. Haûi Trieàu - Nguyeãn
Khoa Vaên coù nhieàu ñoùng goùp cho lyù luaän
baùo chí caùch maïng .... Nhöng vôùi rieâng khu
vöïc vaên hoïc ngheä thuaät, nhöõng ñoùng goùp
cuûa oâng thaät voâ cuøng quyù giaù vaø baát bieán.
Vôùi nhöõng coáng hieán lôùn lao treân nhieàu lónh
vöïc vaên hoùa, baùo chí, tuyeân truyeàn, lyù luaän
vaên hoïc, Haûi Trieàu ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc truy
taëng Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïc
ngheä thuaät (ñôït 1, naêm 1996).
Toâi xuùc ñoäng khi ñoïc Chuùc thö cuoái
cuøng Haûi Trieàu göûi baïn beø vaên ngheä tröôùc
khi rôøi xa döông theá (6/8/1954)… Vaø toâi –
moät nhaø vaên daân toäc thieåu soá ôû vuøng cao
xin möôïn thoâng ñieäp naøy ñeå keát laïi vaøi yù
kieán nhoû vôùi Toïa ñaøm khoa hoïc aám aùp,
nghóa tình, raát yù nghóa hoâm nay sau 60
naêm nhìn laïi cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa
“Chaøng trai Ñoû”:
“Ñôøi toâi chieán ñaáu cho ngheä thuaät vaø
vaên chöông caùch maïng”.
(*) “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân
sinh”. Ñôøi Môùi, ngaøy 24.3.1935, ngaøy 7/4/1935
DIEÃN ÑAØN

N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH
1. Thaät ra, vaán ñeà maø chuùng ta thaûo luaän
hoâm nay khoâng phaûi hoaøn toaøn môùi. Noù laø
caâu chuyeän cuûa muoân thuôû. Muoân thuôû
nhöng khoâng bao giôø cuõ. Vaên hoïc ngheä thuaät
muoán thöïc söï laø vaên hoïc ngheä thuaät thôøi naøo
cuõng höôùng tôùi con ngöôøi. Chaêm lo cho con
ngöôøi laø baûn chaát, laø nguoàn coäi cuûa vaên hoïc,
ngheä thuaät. Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa Vaên
hoïc ngheä thuaät phaûn aùnh ñieàu ñoù. Raèng, taát
caû ñeå höôùng tôùi con ngöôøi; raèng, taát caû töø con
ngöôøi ñeå trôû veà con ngöôøi nhö ngöôøi ta vaãn
thöôøng noùi.
Trong taùc phaåm Vaên Taâm ñieâu long, vieát töø
theá kyû thöù VI caùch ñaây treân 1500 naêm, Löu
Hieäp ngay töø chöông môû ñaàu laø chöông
Nguyeân ñaïo, ñaõ ñeà caäp ñeán moái quan heä giöõa
ñaïo ñöùc vaø vaên chöông. Vaø ñaëc bieät, oâng coi
ñaïo ñöùc laø moät nhaân toá, moät thaønh toá noäi taïi
caáu thaønh vaên chöông. OÂng noùi. Caùi ñöùc cuûa
Vaên lôùn thay. Giaûi thích veà vaán ñeà naøy, hai
dòch giaû Traàn Thanh Ñaïm vaø Phaïm Thò Haûo
cho raèng:
- VAÊN, (bao goàm vaên chöông, ngheä thuaät)
trong töông quan vôùi ÑAÏO coù nghóa nhö HIEÄN
TÖÔÏNG vaø BAÛN CHAÁT
- VAÊN trong töông quan vôùi CHAÁT coù yù
nghóa nhö HÌNH THÖÙC vôùi NOÄI DUNG.
Cuõng trong chöông môû ñaàu ñoù, ôû phaàn
Taûn vieát Löu Hieäp khaúng ñònh:
- Vaên cuûa trôøi ñeå chieâm ngöôõng
Vaên cuûa ngöôøi ñeå noi theo
Phaùt trieån quan ñieåm naøy Nguyeãn Sieâu
cho raèng:
- Coù hai loaïi vaên chöông. Loaïi thöù nhaát
chuyeân chuù ôû vaên chöông, loaïi thöù hai chuyeân
chuù ôû con ngöôøi. Loaïi ñaùng thôø laø loaïi vaên
chöông chuyeân chuù ôû con ngöôøi. Cho neân
vaán ñeà ñaët ra hoâm nay coù tính chaát nguyeân
ñaïo, trôû veà nguyeân ñaïo, coù nghóa laø trôû veà caùi
goác, trôû veà söï khôûi ñaàu cuûa Vaên chöông ngheä
thuaät. Muoân thuôû laø nhö vaäy.
2. Nhöng noù laïi raát môùi, môùi vaø caáp baùch.
Hôn bao giôø heát, cuoäc soáng ñang leân tieáng,
ñang chôø ñôïi, ñang ñaët vaán ñeà töøng ngaøy töøng
giôø, gay gaét, böùc thieát ñoái vôùi vaên hoïc ngheä
thuaät. Vì nhöõng caùi leõ maø taát caû chuùng ta ñeàu
bieát:
+ Söï sa suùt veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi
+ Söï sa suùt caû veà chính vaên hoïc ngheä
thuaät
+ Vaø treân heát laø söï ñoøi hoûi böùc thieát cuûa
toaøn boä cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi, cuûa ñaát nöôùc.
Söï sa suùt veà ñaïo ñöùc thì roõ roài. Vaø noù
khoâng chæ ôû rieâng ta. Noù nhö laø beänh dòch toaøn
caàu. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån.
ÔÛ nöôùc luaät phaùp ñaõ xaây döïng raát ñaày ñuû vaø
ôû nöôùc ñang khôûi ñaàu. ÔÛ Myõ, luaät phaùp ñaõ
ñöôïc xaây döïng ñeán chaân tô keõ toùc, nhöng laïi
laø nôi xaûy ra nhöõng toäi aùc man rôï maø tieâu bieåu
gaàn ñaây laø haøng loaït traän xaû suùng vaøo caùc em
VAÁN ÑEÀ MUOÂN THUÔÛ VAØ CAÁP BAÙCH
(Toång keát Hoäi thaûo Xaây döïng con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay vaø traùch nhieäm cuûa vaên
hoïc, ngheä thuaät, do Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam toå chöùc taïi Haø Noäi, thaùng 8/2014)
HÖÕU THÆNH
Chuû tòch UBTQ Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam

nhoû voâ toäi. (Maø sau naøy ngöôøi ta truy nguyeân
laø do nhaø tröôøng khoâng xem moân vaên laø moân
hoïc chính, khoâng thi cöû, khoâng cho ñieåm.
Toång thoáng nöôùc naøy môùi ñaây ñaõ phaûi kyù saéc
leänh ñöa moân vaên thaønh moân hoïc chính).
Thöïc daân Anh khi ruùt khoûi AÁn Ñoä tuyeân boá ñeå
laïi cho AÁn Ñoä hai taøi saûn: ñoù laø heä thoáng
ñöôøng saét vaø neàn daân chuû lôùn nhaát theá giôùi.
Nhöng baùo chí vöøa qua phanh phui nhöõng vuï
hieáp daâm taøn baïo nhaát trong lòch söû AÁn Ñoä.
Coøn ôû gaàn ta hôn, tình hình theá naøo thì chuùng
ta ñeàu bieát.
- Cho neân caâu chuyeän chuùng ta baøn hoâm
nay, noù coù vaán ñeà ñaïo lyù cuûa noù. Noù laø Vieät
Nam nhöng cuõng laø nhaân loaïi. Ñoù laø vaán ñeà
ñaõ baøn, seõ baøn, vaø coøn baøn laïi maõi. Khi naøo
coøn VHNT thì coøn phaûi baøn.
- Tuy vaäy, noù coù caùi môùi. Caùi môùi cuûa tình
theá, cuûa nhöõng aùp löïc ngaøy caøng cao. Caùi môùi
nöõa laø vieäc xaây döïng con ngöôøi trong boái caûnh
môùi vaø trong söï hình thaønh nhöõng chuaån möïc
cuûa heä giaù trò môùi. Nghò quyeát Trung öông 9
khoaù XI ñaët vaán ñeà xaây döïng con ngöôøi phaùt
trieån toaøn dieän theo höôùng Chaân - Thieän - Myõ
vôùi 4 yeáu toá: Nhaân vaên; Daân toäc; Daân chuû;
Khoa hoïc
Vaø con ngöôøi ñöôïc soi chieáu döôùi 3 chieàu
kích: Ñaïo ñöùc; Nhaân caùch; Loái soáng (Toâi nhôù
Nguyeãn Ñình Thi trong moät baøi vieát coù noùi: söùc
soáng khoâng quan troïng baèng caùch soáng)
Xem theá ñeå thaáy chuû ñeà cuoäc Hoäi thaûo naøy
raát roäng. Noù khoâng chæ laø vaán ñeà ñaïo ñöùc. Maø
laø toaøn boä nhöõng gì lieân quan ñeán xaây döïng vaø
phaùt trieån con ngöôøi. Caùc baûn tham luaän cuûa
caùc giaùo sö Thaønh Duy, Phong Leâ, Hoà Só Vònh
vaø nhieàu vaên ngheä só ñaõ noùi roõ ñieàu ñoù.
- Con ngöôøi ñöôïc trôû veà vôùi baûn theå, töùc laø
caù nhaân, ñoù laø moät böôùc tieán. Nhöng nhöõng gì
maø chuùng ta ñang chöùng kieán, ñang kieåm
nghieäm cuoäc soáng ngaøy hoâm nay, chöùng toû
raèng, hoaù ra trôû thaønh con ngöôøi caù nhaân thì
tính chaát xaõ hoäi laïi caøng taêng leân. Ngöôøi ta
ñang noùi toaøn caàu hoaù, caùi ñoù noù chi phoái ñeán
töøng daân toäc, töøng coäng ñoàng, töøng con ngöôøi.
Con ngöôøi ñöôïc baûn theå hoaù caøng trôû neân xaõ
hoäi hoaù hôn bao giôø heát. Con ngöôøi ñöôïc laø
mình bao nhieâu caøng coù nhu caàu gaén vôùi moïi
ngöôøi baáy nhieâu. Haõy ñeán caùc nhaø an döôõng.
Vaø haõy quan saùt ñoä tan vôõ cuûa caùc gia ñình
treû. Gia ñình baây giôø mong manh vaø loûng leûo
thaät ñaùng sôï. Moâi tröôøng soáng, caùi ñieàu maø
nhaø thô Traàn Nhuaän Minh vaø nhaø vaên Xuaân
Ñöùc noùi thaám thía bieát bao.
- Ngoaøi toaøn caàu hoaù coøn vaán ñeà thò tröôøng
toaøn caàu. Ngöôøi ta noùi thò tröôøng toaøn caàu laø
neàn vaên minh khuûng khieáp. Trong neàn vaên
minh aáy, lôïi ích ñöôïc khuyeán khích toái ña.
Trong neàn vaên minh aáy, caùi xaáu caùi aùc bò tuoät
cöông. Trong neàn vaên minh aáy, loái soáng daõ
thuù soáng daäy. Daõ thuù ôû choã naøo? ÔÛ choã noù coù
theå laøm ra raát nhieàu lôïi nhuaän vaät chaát. Nhöng
noù coi nheï lôïi nhuaän veà tình ngöôøi. Theo
Tago: Moät khi xaõ hoäi khoâng coù lôïi nhuaän tính
ngöôøi thì khoâng coù vaên minh thaät söï, laø lui veà
hoang daõ. Vieát veà con ngöôøi trong cô cheá thò
tröôøng ñoái vôùi ta laø vaán ñeà raát môùi. Thò tröôøng
taïo aùp löïc leân moïi thöù. Ñoái vôùi ñaïo ñöùc xaõ hoäi,
noù laø vaán ñeà rôùm maùu haøng ngaøy.
- Quan taâm ñeán söï xaây döïng con ngöôøi
cuõng laø yeâu caàu böùc thieát cuûa chính vaên hoïc
ngheä thuaät
Saùng taïo ñöôïc caùc taùc phaåm hay, coù ích laø
khaùt voïng muoân ñôøi cuûa vaên ngheä só. Nhöng
khaùt voïng ñoù, hieän nay ñang vaáp phaûi nghòch
lyù. Töï do saùng taïo, ñieàu kieän saùng taùc ñöôïc
môû roäng nhöng chaát löôïng, hieäu quaû laïi khoâng
töông xöùng. Vaên hoaù ñoïc ñang bò co heïp. Beân
caïnh nhöõng thaønh töïu, vaên hoïc, ngheä thuaät coù
nhöõng maët suy thoaùi. Chuùng ta hoan ngheânh
tinh thaàn töï pheâ phaùn veà caùc bieåu hieän suy
NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

thoaùi naøy trong phaùt bieåu cuûa caùc anh Ñoaøn
Minh Tuaán, Nguyeãn Thò Minh Thaùi, Nguyeãn
Höõu Nhaøn, Hoà Só Vònh vaø nhieàu anh chò khaùc.
Cho neân vaên hoïc ngheä thuaät tham gia xaây
döïng con ngöôøi khoâng phaûi chæ laø yeâu caàu caáp
baùch cuûa xaõ hoäi maø coøn laø cuûa chính noù.
3. Traùch nhieäm cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät
- Con ngöôøi töø xa xöa ñeán ngaøn naêm luoân
luoân laø ñoái töôïng, laø muïc tieâu, laø nieàm say meâ
saùng taïo cuûa vaên ngheä só. Con ngöôøi phong
phuù, goùc caïnh, döõ daèn, saâu thaúm, cao thöôïng,
huyeàn bí, quyeán ruõ theá kia, sao taùc phaåm cuûa
anh trôn tru, baèng phaúng, giaûn ñôn, hôøi hôït
ñeán theá? Cuoäc soáng cuõng thaùch thöùc vaên
ngheä só. Cuoäc soáng vaïm vôõ, choaùng ngôïp,
ngoån ngang, cuoàn cuoän, khoân löôøng, sao taùc
phaåm laïi trung bình, laøng nhaøng nhö nhaø vaên
Chu Lai ñaõ leân tieáng?
Nguyeân nhaân ôû ñaâu?
- Taøi naêng?; - Taàm nhìn?; - Taâm huyeát?; -
Voán soáng?; - Traùch nhieäm?; ...
Coù taát caû nhöõng caùi ñoù. Toâi raát hoan
ngheânh tinh thaàn töï ñoøi hoûi raát cao trong hoäi
thaûo naøy.
- Vaên hoïc ngheä thuaät taùc ñoäng thuaän chieàu
vaøo ñôøi soáng khi noù thöïc söï laø chính noù. Nghóa
laø noù phaûi hay, cuoái cuøng laø moät chöõ hay nhö
Toá Höõu ñaõ noùi. Vaên hoïc ngheä thuaät maø khoâng
hay thì mieãn baøn.
- Trong baùo caùo taïi Ñaïi hoäi Nhaø vaên laàn thöù
V, 1995, chuùng toâi ñaõ maïnh daïn neâu leân moät
khaùi nieäm: Vaên hoïc phaán ñaáu goùp phaàn laøm
nhaân ñaïo hoaù caùc moái quan heä xaõ hoäi. Caùc
baøi tham luaän ôû Hoäi thaûo naøy noùi raát hay veà
Vaên hoïc ngheä thuaät choáng laïi caùi Xaáu, caùi AÙc,
caùi thaáp heøn, caùi phaûn nhaân tính.
+ Theo tinh thaàn ñoù Vaên hoïc, ngheä thuaät
khoâng döøng laïi ôû rung chuoâng baùo ñoäng maø
caàn phôi baøy ra aùnh saùng, toá caùo, leân aùn moïi
caùi Xaáu, caùi AÙc laøm xoùi moøn, baêng hoaïi ñaïo
ñöùc xaõ hoäi, thuaàn phong myõ tuïc truyeàn thoáng
toát ñeïp cuûa daân toäc. Toá caùo, phôi baøy moïi
haønh vi traø ñaïp leân con ngöôøi
- Chæ coù ñieàu: vieát veà caùi AÙc laø nhaân danh
caùi Thieän, ñöùng treân laäp tröôøng caùi Thieän,
baèng söùc maïnh cuûa caùi Thieän. Nhaân danh
tình yeâu con ngöôøi, ñöùng treân khaùt voïng cuûa
con ngöôøi ñeå leân aùn caùi Xaáu caùi AÙc. Ngöôøi ta
coù theå ñi raát saâu vaøo theá giôùi cuûa caùi AÙc, truy
ñuoåi noù ñeán cuøng, nhöng khoâng bao giôø maát
phöông höôùng, cheát chìm trong caùi AÙc ñeå
khoâng coù ñöôøng ra. Ñaây chính laø vaán ñeà baûn
lónh cuûa ngöôøi ngheä só. Caùc baûn tham luaän
coøn noùi ñeán toá caùo caùi Xaáu nhöng khoâng sa
vaøo tình traïng chæ ñöôøng cho höôu chaïy. Hoäi
nghò chuùng ta ñaõ daønh söï taùn thöôûng cho taùc
giaû Nguyeãn Trí, moät caây buùt môùi. Nhöõng taùc
phaåm cuûa Nguyeãn Trí vöøa qua taïo ñöôïc dö
luaän toát do choã anh khoâng ngaàn ngaïi vuïc ñeán
taän ñaùy cuûa nhöõng maët toái, nhöõng tieâu cöïc xaõ
hoäi, nhöng vaãn loeù leân bieát bao caùi maàm soáng
khoeû khoaén vaø aám aùp cuûa caùi Thieän, cuûa tình
ngöôøi.
- Vaø duø pheâ phaùn hay ngôïi ca, choã ñöùng
cuûa vaên ngheä só luoân luoân laø ngöôøi trong cuoäc.
Thaùi ñoä ñöùng treân hay ñöùng ngoaøi laø khoâng
ñuùng. Taùc phaåm vaên ngheä thieát laäp toaø aùn
löông taâm ngay trong moãi moät con ngöôøi,
buoäc con ngöôøi phaûi ñoái dieän vôùi chính mình.
Noù laøm cho con ngöôøi khoâng theå chaïy troán
khoûi baûn thaân mình. Söùc soáng cuûa taùc phaåm
hay laø noù ñeo baùm con ngöôøi, noù laøm cho
ngöôøi ta vaät vaõ khoâng yeân. Tính chaát trieät ñeå
cuûa ngheä thuaät laø nhö vaäy.
Vì taát caû nhöõng leõ ñoù, ngheä thuaät ñem ñeán
chaát ñeà khaùng cho moãi moät con ngöôøi. Con
ngöôøi laø saûn phaåm cuûa lòch söû, cuûa xaõ hoäi,
ñoàng thôøi laø saûn phaåm cuûa chính noù. Do ñoù töï
ñeà khaùng, töï ñieàu chænh, môùi thöïc laø thang
thuoác toát nhaát. Töï thaéng laø traän thaéng cao

nhaát. Vaên ngheä laøm ñieàu ñoù vôùi lôïi theá khoâng
gì thay theá ñöôïc.
- Thaùi ñoä ñuùng ñaén laø traùnh cöïc ñoan, giaûn
ñôn, moät chieàu. Ñeå ñaït ñeán söï chaân thöïc, sinh
ñoäng, coù söùc chinh phuïc cao, caàn traùnh:
+ Laøng nhaøng, trung bình, nhö söï phaân
tích cuûa nhaø vaên Chu Lai.
+ Töï laëp laïi mình vaø laëp laïi ngöôøi khaùc.
“Bieát roài. Khoå laém. Noùi maõi”
+ Cuõ ngöôøi, môùi ta. Vaù víu, soáng sít, voäi vaõ.
+ Tuyeät ñoái hoaù hình thöùc, daãn ñeán taéc tò,
bòt kín moái giao caûm vôùi ngöôøi ñoïc.
Loái thoaùt cuûa tình hình nhö theá naøo? Coù
bao nhieâu nguyeân nhaân daãn ñeán yeáu keùm,
thì coù ngaàn aáy giaûi phaùp gôõ loái ra. Chaát
löôïng cuûa taùc phaåm laø keát quaû hôïp thaønh
cuûa raát nhieàu yeáu toá. Moät trong nhöõng yeáu
toá ñoù laø söï traûi nghieäm, laø hieåu ñôøi hieåu
ngöôøi khoâng bao giôø nguoâi.
Moät trong nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa
vaên hoïc ngheä thuaät nöôùc nhaø laø khoâng bao
giôø ñeå ñöùt ñoaïn vôùi ñôøi soáng. Tìm loái thoaùt cho
tình hình hieän nay, toâi nghó khoâng coù gì toát hôn
trôû laïi baøi hoïc quyù baùu ñoù. Trôû laïi vaø laøm saâu
saéc theâm. Neáu saùng taïo laø khoâng bao giôø
döøng thì hieåu ñôøi vaø hieåu ngöôøi laø khoâng bao
giôø ñuû. Ñoù laø haønh ñoäng töï cöùu höõu hieäu nhaát.
ÔÛ ñaây vöøa coù vaán ñeà traùch nhieäm vöøa coù vaán
ñeà löông taâm nhaø vaên, nhö yù kieán cuûa anh Leâ
Thaønh Nghò vaø nhieàu anh chò khaùc.
+ Nhaø vaên phaûn aùnh cuoäc soáng trong moái
quan heä bieän chöùng cuûa noù vôùi hieän thöïc.
Maëc duø caùi Xaáu, caùi AÙc ñang gaây neân bieát bao
nhöùc nhoái, böùc xuùc, nhöng caùi Thieän, caùi Toát,
caùi Thuaän, caùi tích cöïc caùi môùi meû, vaãn ñang
phaùt huy tính quyeát ñònh xaõ hoäi cuûa noù. Ngöôøi
ta cho raèng, phaùt minh lôùn nhaát cuûa con ngöôøi
sau phaùt minh ra löûa, chính laø chieác baùnh xe.
Cho duø gaëp bieát bao vöôùng caûn, baùnh xe cuûa
caùi thieän, caùi toát vaãn laø ñoäng löïc quyeát ñònh
keùo xaõ hoäi tieán leân phía tröôùc. Ngay caû khi con
ngöôøi bò neùm vaøo nhöõng nghòch caûnh, nhöõng
eùo le, nhöõng giaû doái, phaûn traéc, nhöng aùnh
saùng cuûa loøng toát, cuûa nhaân tính khoâng bao
giôø nguoäi taét. Chính caùi xu höôùng höôùng thieän
maïnh meõ aáy môùi thöïc laø caùi van an toaøn, caùi
ñai baûo hieåm cho coã maùy xaõ hoäi ñang vaän
haønh ñeán heát coâng suaát trong quan heä caû hai
maët toái saùng hieän nay. Nhaø vaên Ma Vaên
Khaùng, trong baûn tham luaän raát saâu saéc ñaõ
noùi ñeán caûm höùng veà caùi Cao caû, caùi Myõ leä,
caùi Nhaân tính chính laø söï khaúng ñònh traùch
nhieäm truyeàn hôi aám vaø söùc soáng cho cuoäc
ñaáu tranh laøm laønh maïnh ñaïo ñöùc xaõ hoäi cuûa
Vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay.
4. Kieán nghò
Cuoäc Hoäi thaûo cuûa chuùng ta hoâm nay laø
böôùc khôûi ñoäng trí tueä taäp theå cuûa giôùi vaên
hoïc ngheä thuaät trieån khai Nghò quyeát 33 cuûa
Hoäi nghò Trung öông laàn thöù 9, khoaù XI “Veà
xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoaù, con ngöôøi
Vieät Nam ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beàn
vöõng ñaát nöôùc”. Nhieàu anh chò ñaõ phaùt bieåu,
qua nghieân cöùu Nghò quyeát, coù moät soá taâm
söï ñaõ ñöôïc giaûi quyeát. Chaúng haïn Nghò
quyeát khaúng ñònh ñaët vaên hoaù ngang haøng
vôùi chính trò - kinh teá - xaõ hoäi. Nghò quyeát taùi
khaúng ñònh: phaùt trieån vaên hoaù laø söï nghieäp
cuûa toaøn xaõ hoäi, nhöng ñoäi nguõ trí thöùc giöõ
vai troø quan troïng. Vaø trong boán giaûi phaùp,
Nghò quyeát noùi raát roõ vaán ñeà taêng nguoàn löïc
cho vaên hoaù.
Ñöông nhieân ñaây laø vaán ñeà laâu daøi, khoâng
theå giaûi quyeát xong trong moät luùc. Nguyeân
voïng chung cuûa chuùng ta laø mong muoán,
Ñaûng, Nhaø nöôùc sôùm theå cheá hoaù caùc quan
ñieåm, tö töôûng, giaûi phaùp thaønh cô cheá, chính
saùch ñeå Nghò quyeát sôùm ñi vaøo ñôøi soáng, thöïc
söï trôû thaønh ñoäng löïc cho söï phaùt trieån cuûa
giaù trò tinh thaàn .

V
aên hoïc ngheä thuaät laø moät hình thaùi yù
thöùc xaõ hoäi mang tính ñaëc thuø. Vaên
ngheä, cuõng nhö chính trò, khoa hoïc,
phaùp luaät…ñöôïc xaây döïng treân cô sôû haï
taàng vaø coù vai troø quan troïng trong vieäc xaây
döïng con ngöôøi. Nhöng vaên hoïc ngheä thuaät
khoâng xaây döïng con ngöôøi baèng con ñöôøng
nhö cuûa giaùo duïc laø laäp caùc cô sôû giaùo duïc
ñeå thöïc hieän noäi dung chöông trình giaùo duïc
nhaèm taùc ñoäng vaøo nhaän thöùc höôùng tôùi
vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån nhaân caùch con
ngöôøi; vaên hoïc ngheä thuaät cuõng khoâng xaây
döïng con ngöôøi baèng heä thoáng coâng cuï nhö
phaùp luaät ñeå tieát cheá haønh vi con ngöôøi theo
moät khuoân pheùp ñaõ ñònh; vaên hoïc ngheä
thuaät cuõng khoâng ñieàu chænh nhaän thöùc vaø
thaùi ñoä cuûa con ngöôøi nhö vieäc tuyeân truyeàn
chính trò, taùc ñoäng vaø khích leä bôûi söùc haáp
daãn cuûa lôïi ích!
Vaên hoïc ngheä thuaät laø vaên hoïc ngheä
thuaät. Noù chæ toàn taïi vaø phaùt huy vai troø khi
noù laø chính noù. Noù toàn taïi theo quy luaät toàn
taïi cuûa noù; noù phaùt trieån theo quy luaät phaùt
trieån cuûa noù. Noù chæ taùc ñoäng ñeán coâng
chuùng baïn ñoïc, goùp phaàn vaøo xaây döïng ñaïo
ñöùc, vaên hoùa cho con ngöôøi theo moät con
ñöôøng rieâng, theo moät “cô cheá” ñaëc thuø maø
chæ ôû vaên hoïc ngheä thuaät môùi coù: töø vieäc taïo
ra caûm xuùc vaø tình caûm thaåm myõ ñeán caûm
hoùa con ngöôøi, thanh loïc taâm hoàn con ngöôøi
ñeå thay ñoåi con ngöôøi, giaùo duïc con ngöôøi.
Noùi caùch khaùc, vaên hoïc xaây döïng nhaân
caùch con ngöôøi theo quy luaät cuûa taùc ñoäng
thaåm myõ. Khi vaên hoïc ngheä thuaät ñöôïc laøm
chính mình, noù coù söùc maïnh gheâ gôùm. Noù
khoâng phaûi laø toân giaùo nhöng laøm ngöôøi ta
meâ hoaëc nhö tín ñoà! (Xin pheùp ñöôïc ñöa ra
hình aûnh chæ mang tính chaát so saùnh cho deã
hieåu). Nhöõng tín ñoà aáy bò caùc nhaø vaên- giaùo
só daét ñi baèng phaùp thuaät. Caùc tín ñoà aáy laø
nhöõng con chieân ngoan ñaïo vaø khi caàn seõ töû
vì ñaïo!
Neáu coù ngöôøi hoûi: vaäy thì nhaø vaên- giaùo
só duøng “phaùp thuaät” gì vaäy? Xin thöa, nhaø
vaên khoâng daáu dieám phaùp thuaät cuûa mình.
Nhaø vaên chæ chinh phuïc con tim, khoái oùc
coâng chuùng baèng CAÙI ÑEÏP, baèng CAÛM
XUÙC THAÅM MYÕ, baèng TÖ TÖÔÛNG THAÅM
MYÕ. Vaâng! Nhaø vaên khoâng saùng taïo ra caùi
ñeïp thì nhaø vaên khoâng laø gì caû! Hoï seõ traéng
tay. Khoâng coù hình töôïng thaåm myõ aùm aûnh
ngöôøi ñoïc, khoâng coù noãi nieàm caûm hoùa
ngöôøi ñoïc, ñoát ñuoác löông taâm cho con
ngöôøi trong cuoäc haønh trình gian nan ñi tìm
leõ soáng, ñeå laøm ngöôøi, thì moät môù vaên töï
cuûa nhaø vaên chaúng theå ñem laïi ñieàu gì: Bôûi
noù khoâng phaûi laø lôøi giaùo huaán veà ñaïo ñöùc;
noù cuõng chaúng phaûi laø ñieàu raên ñe cuûa phaùp
luaät… Coù theå noùi, noù voâ giaù trò! Khoâng nhöõng
theá, noù coøn gaây haäu hoïa khoân löôøng cho xaõ
CON ÑÖÔØNG ÑEÅ VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT
TRÔÛ VEÀ ÑUÙNG BAÛN CHAÁT CUÛA NOÙ
TS. NGUYEÃN THÒ VIEÄTNGA
(Hoäi VHNT Haûi Döông)

hoäi: ñoù laø tình traïng “phaù röøng laøm giaáy in
thô”- nhö coù moät nhaø thô ñaõ ví von nhö vaäy,
khoâng chæ gaây theâm oâ nhieãm moâi tröôøng,
laøm maát caân baèng “sinh thaùi tö nhieân” maø
coøn laøm cho oâ nhieãm moâi tröôøng vaên hoïc,
hay noùi roäng ra laø “moâi tröôøng sinh thaùi vaên
hoùa” cuûa chuùng ta. Chöa heát, noù coøn “ñaùnh
caép” thôøi gian cuûa coâng chuùng vaên hoïc!
Tình traïng laïm phaùt trong lónh vöïc vaên hoïc-
nhaát laø thô, thaät ñaùng baùo ñoäng! Baây giôø “ra
ngoõ gaëp nhaø thô”: nhaø thô trung öông, nhaø
thô ñòa phöông, nhaø thô caáp huyeän, caáp
phöôøng, caáp caâu laïc boä, cöù coù tieàn laø in
ñöôïc thô, mieãn ñöøng noùi naêng phaûn ñoäng!
Coù ai kieåm keâ xem moät naêm caùc cô sôû ñöôïc
thaåm quyeàn caáp giaáy pheùp cho bao nhieâu
taäp thô, truyeän ngaén, tieåu thuyeát ñöôïc xuaát
baûn? Vaø chuùng ta cuõng thöû ñem caân leân
xem haøng traêm haøng nghìn tôø baùo vaên
ngheä, taïp chí vaên ngheä ra thöôøng kyø töø
trung öông ñeán ñòa phöông coù ñöôïc bao
nhieâu haøm löôïng vaên chöông ñích thöïc?
Caâu traû lôøi: quaû laø nhö ñaõi caùt tìm vaøng!
Ñieàu ñoù khieán cho nhöõng ai ñaõ töøng yeâu vaên
chöông cuõng ñeán luùc khoâng coøn “thuûy
chung” vôùi vaên chöông nöõa. Ñoù laø chöa noùi
ñeán moät thöïc teá, treân moät phöông dieän naøo
ñoù, baùo, taïp chí vaên ngheä khoâng chæ ñem
ñeán cho ngöôøi ñoïc moùn aên tinh thaàn maø noù
phaûi coù, maø caùc cô quan bieân taäp cuûa noù
coøn phaûi laøm troøn traùch laø “boä loïc” ñeå loïc
nhöõng taïp chaát, loaïi boû nhöõng thöù “phi ngheä
thuaät”, “phi vaên chöông” ra khoûi ñôøi soáng
vaên ngheä cuûa chuùng ta, ñöa ñeán cho ngöôøi
ñoïc nhöõng moùn aên tinh khieát, ñeå hình thaønh
vaø phaùt trieån thò hieáu thaåm myõ, yù thöùc thaåm
myõ, trình ñoä thaåm myõ cho coâng chuùng. Töø
laâu, ngöôøi ta goïi nhaø vaên laø ngöôøi laøm “ngheä
só ngoân töø”. Nhöng tieác thay, ñieàu ñoù laâu nay
döôøng nhö khoâng ñöôïc coi troïng. Ngöôøi ta
quaù chuù taâm ñeán giao vieäc cho caùc nhaø vaên
coâng vieäc nhö giao nhieäm vuï, giao chæ tieâu
keá hoaïch cho nhöõng coâng chöùc! Vaø theá laø
caùc nhaø vaên coâng chöùc luoân luoân hoaøn
thaønh xuaát saéc nhieäm vuï ñöôïc giao theo soá
löôïng. Chuùng ta thöû toång keát xem, moät naêm
chuùng ta phaùt ñoäng ñöôïc bao nhieâu cuoäc
thi? Moät naêm chuùng ta trao bao nhieâu giaûi
thöôûng? Vaø coâng chuùng coù bieát chuùng ta ñaõ
laøm gì cho hoï, hay noùi caùch khaùc, hoï caàn gì
ñeán nhöõng saùng taùc ñöôïc giaûi thöôûng trong
caùc cuoäc thi ñoù? Ñaõ ñeán luùc chuùng ta nhìn
thaúng vaøo vieäc naøy. Bôûi khoâng coù leõ cöù ñeå
tình traïng vaên hoïc thì khoâng ngöøng sinh soâi,
naûy nôû… maø ñaïo ñöùc xaõ hoäi laïi khoâng ñöôïc
caûi thieän!
Nhieäm vuï cuûa moãi nhaø vaên hieän nay
khoâng coù gì khaùc hôn laø taïo ra taùc phaåm
thöïc söï coù tính saùng taïo, coù giaù trò ngheä
thuaät cao. Ñoù laø ñieàu kieän haøng ñaàu, ñieàu
kieän tieân quyeát. Khi saùng taùc hay, saùng taùc
coù giaù trò ngheä thuaät thì vaên hoïc ngheä thuaät
môùi coù kyø voïng lôùn lao, goùp phaàn vaøo xaây
döïng vaø hình thaønh nhaân caùch, ñaïo ñöùc cho
con ngöôøi. Vaø roài laø goùp phaàn phaùt trieån vaên
hoùa cho xaõ hoäi…vaø gì gì ñi nöõa cuõng ñöôïc!
Noùi nhöõng ñieàu treân, khoâng coù yù gì khaùc
ngoaøi vieäc muoán khaúng ñònh moät ñieàu: vaên
hoïc ngheä thuaät coù vai troø cöïc kyø to lôùn trong
vieäc xaây döïng con ngöôøi. Nhöng ñeå vaên hoïc
laøm ñöôïc ñieàu ñoù, thì moãi nhaø vaên phaûi bieát
naâng cao hieäu quaû lao ñoäng cuûa mình leân
ñeå sao cho moãi saùng taùc coù theå lay ñoäng
ñöôïc traùi tim ngöôøi ñoïc. Vaên hoïc ngheä thuaät
ñöôïc saûn sinh ra ñeå ñaùp öùng nhu caàu thaåm
myõ cuûa coâng chuùng thì noù cuõng phaûi laø
nhöõng saûn phaåm saùng taïo coù giaù trò thaåm
myõ. Coâng chuùng ñeán vôùi vaên hoïc ngheä

thuaät laø ñeán vôùi CAÙI ÑEÏP, nhöng roài ñeå
thoâng qua xuùc caûm thaåm myõ hình thaønh vaø
phaùt trieån nhaân caùch.
Tình traïng vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay
khoâng coù nhieàu saùng taùc ñeå laïi aán töôïng cho
coâng chuùng, ñöôïc dö luaän xaõ hoäi chuù yù; tình
traïng saùng taùc thieáu tính chuyeân nghieäp-
nhaát laø ôû caùc Hoäi ñòa phöông, ñang laø vaán
ñeà ñaùng baùo ñoäng! Neáu cöù ñeå tình traïng naøy
keùo daøi, thì saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaät seõ
nhieàu maø khoâng hieäu quaû; ñoäi nguõ vaên ngheä
só ñoâng maø khoâng maïnh!
Neáu nhö saùng taïo ngheä thuaät trong tình
traïng thieáu tính saùng taïo vaø “suy dinh
döôõng” veà giaù trò thaåm myõ thì vaán ñeà ñaët ra
caàn phaûi laøm gì?
Theo chuùng toâi, neàn vaên hoïc cuûa moät
daân toäc hay cuûa moät ñòa phöông ñoùng goùp
vaøo vieäc phaùt trieån vaên hoùa, xaây döïng ñaïo
ñöùc xaõ hoäi ñöôïc hay khoâng thì tröôùc heát noù
phaûi ñöôïc theå hieän thoâng qua caùc taùc phaåm
vaên hoïc ngheä thuaät, baèng caùc saùng taùc cuûa
moãi nhaø vaên. Do vaäy, phaûi coù giaûi phaùp
ñoàng boä: töø Trung öông ñeán ñòa phöông, boài
döôõng ñoäi nguõ vaên ngheä só coù tö töôûng
ñuùng, tình caûm ñeïp, coù löông taâm ngheà
nghieäp, traùch nhieäm coâng daân, baûn lónh
saùng taùc vaø ñaëc bieät laø phaûi coù taøi naêng
hoaëc khaû naêng veà ngheä thuaät. Caùc nghó só
phaûi noã löïc hôn nöõa, phaûi laáy ngheä thuaät
laøm muïc ñích tu döôõng. Ngheä thuaät khoâng
theå dung naïp nhöõng ngöôøi khoâng coù chuyeân
moân. Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT caàn tham
möu cho Ñaûng, Nhaø nöôùc söû duïng nhöõng
ngöôøi coù chuyeân moân vaø coù chính saùch ñaõi
ngoä thoûa ñaùng cho nhöõng ngöôøi coù chuyeân
moân hoaït ñoäng treân lónh vöïc vaên hoïc ngheä
thuaät vaø quaûn lyù vaên hoïc ngheä thuaät, ñoàng
thôøi thaét chaët hôn nöõa khaâu kieåm tra xuaát
baûn theo tieâu chuaån CHAÁT LÖÔÏNG NGHEÄ
THUAÄT.
Trong lónh vöïc nghieân cöùu pheâ bình, caàn
coi troïng giaù trò tö töôûng- ngheä thuaät cuûa vaên
ngheä só trong ñaùnh giaù giaù trò taùc phaåm.
Chuùng ta caàn traùnh quan ñieåm duy myõ cöïc
ñoan, thoaùt ly cuoäc soáng, xa rôøi thöïc tieãn
trong saùng taùc, nhöng cuõng kieân quyeát loaïi
tröø phöông phaùp luaän xaõ hoäi hoïc dung tuïc
trong nghieân cöùu, pheâ bình, trong nhaän thöùc
vaø ñaùnh giaù ngheä thuaät vôùi nhöõng bieåu hieän
nhö: ñeà cao tính “tö töôûng thuaàn tuùy”, “chuû
nghóa ñeà taøi”; coi nheï giaù trò thaåm myõ vaø ngheä
thuaät, coi nheï caù tính saùng taïo vaø caùch taân.
Ñoái vôùi coâng taùc quaûn lyù vaên hoïc ngheä
thuaät, caàn chaán chænh khuynh höôùng tö
töôûng vaên hoïc ngheä thuaät thoaùt ly chính trò,
nhöng cuõng traùnh caùch chæ ñaïo, ñònh höôùng
saùng taùc theo kieåu meänh leänh “haønh chính”.
Baûn chaát cuûa saùng taïo ngheä thuaät laø saùng
taïo, töï do, duy caûm… vaø coù khi laø voâ thöùc
nöõa. Gía trò ngheä thuaät coù khi laø vónh haèng
chöù khoâng chæ nhaát thôøi hoaëc chæ caàn tính
thôøi söï. Cho neân, laõnh ñaïo, quaûn lyù vaên hoïc
ngheä thuaät caàn phaûi toân trong quy luaät saùng
taïo vaø cuõng caàn phaûi coù “ngheä thuaät” trong
laõnh ñaïo vaø quan lyù. Vieäc phaùt ñoäng caùc ñôït
saùng taùc taùc vaên hoïc ngheä thuaät phuïc vuï
nhöõng nhieäm vuï chính trò cuï theå, tröôùc maét
ñöôïc toå chöùc haøng naêm laø caàn thieát, nhöng
coù nôi, coù luùc vaán ñeà ñaët ra ñöôïc giaûi quyeát
chöa oån thoûa, chöa ñuùng, chöa truùng, thaäm
chí coøn soáng söôïng. Chuû ñeà cuûa cuûa cuoäc
thi laø vaán ñeà gì, khi naøo vaø toå chöùc ra
sao…nhieàu khi laø vaán ñeà raát tinh teá vaø nhaïy
caûm. Vaên hoïc ngheä thuaät laø “phong vuõ
bieåu”, laø thöôùc ño “taâm lyù” xaõ hoäi. Chæ coù theå
coù nhöõng saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaät ra
ñôøi ñaït ñænh cao giaù trò khi noù ñöôïc sinh ra

mang tinh thaàn thôøi ñaïi, taâm hoàn thôøi ñaïi vaø
laø tieáng noùi cuûa taâm lyù cuûa coäng ñoàng. Haõy
nhìn vaên hoïc ngheä thuaät ôû phöông dieän naøy:
moät khi noù trôû thaønh coâng cuï tuyeân truyeàn
soáng söôïng thì noù trôû neân phaûn caûm, taùc
ñoäng ngöôïc laïi vôùi muïc ñích tuyeân truyeàn!
Moät ñieåm caàn noùi theâm nöõa laø, trong phaùt
trieån vaên hoïc ngheä thuaät höôùng tôùi nhieäm vuï
xaây döïng con ngöôøi hieän nay, ngoaøi vieäc
chuù troïng ñeán caùc muïc tieâu tröôùc maét, coù
tính thôøi söï, xaây döïng con ngöôøi ôû goùc ñoä
coâng daân, caàn phaûi heát söùc chuù yù ñeán xaây
döïng caùc giaù trò nhaân baûn coù giaù trò laâu daøi,
beàn vöõng. Ñoù laø nhöõng ñaïo ñöùc truyeàn
thoáng ñöôïc giöõ gìn vaø naâng cao; ñoù laø
nhöõng giaù trò nhaân vaên trong vaên hoïc theá
giôùi maø chuùng ta caàn phaûi hoïc taäp. Vaø ñaëc
bieät laø caùc giaù trò ñaïo ñöùc coù tính phoå quaùt,
beàn vöõng nhö: ñöùc tính trung thöïc, loøng
nhaân aùi, vò tha, bao dung; tình caûm vôùi gia
ñình (yeâu thöông oâng baø, cha meï, anh em),
vôùi baïn beø, vôùi coäng ñoàng…
Nhöõng vaán ñeà toâi xin pheùp trình baøy treân
khoâng giaûi ñaùp moät caùch cuï theå laøm theá naøo
vaø laøm nhöõng gì ñeå vaên hoïc ngheä thuaät goùp
phaàn vaøo vieäc xaây döïng ñaïo ñöùc con ngöôøi
ôû töøng phöông dieän vaø khía caïnh cuûa ñaïo
ñöùc, nhöng thieát nghó: Giaûi quyeát nhöõng vaán
ñeà veà vaên hoïc ngheä thuaät ñang ñaët ra ngaøy
hoâm nay, seõ laø con ñöôøng ñeå vaên hoïc ngheä
thuaät trôû veà vôùi ñuùng baûn chaát cuûa noù. Coù
nhö vaây, vaên hoïc ngheä thuaät môùi phaùt huy
ñöôïc vai troø cuûa noù trong vieäc phaùt trieån vaên
hoùa, giaùo duïc ñaïo ñöùc vaø xaây döïng con
ngöôøi ngaøy hoâm nay.
Vöøa qua, Toaø soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc saùch bieáu cuûa caùc taùc giaû,
Nhaø xuaát baûn:
- VUÕ DUY THOÂNG – Giaõ bieät xa xaêm (taäpthô), Nxb. HoäiNhaø vaên, H., 2014, 80tr.
- LAÂM BAÈNG – Möa daét ngang chieàu (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 128tr.
- ÑOAØN HOÀNG CAÊN – Caùnh chim vaãy goïi (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 152tr.
- NGUYEÃN NGHÓA TROÏNG – Giao caûm (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 124tr.
- NGUYEÃN TRÍ – Ñoà teå (taäp truyeän ngaén), Nxb. Treû, TP.Hoà Chí Minh, 2014, 392tr.
- PHAÏM THÒ BÍCH THUÛY – Ñoài caùt bay (tieåu thuyeát), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 200tr.
- NGUYEÃN THANH TUÙ - Tieåu thuyeát vaø chieán tranh (chuyeân luaän) Nxb. Quaân ñoäi
nhaân daân, H., 2014, 232tr.
- NGUYEÃN ÑAÊNG ÑIEÄP – Thô Vieät Nam hieän ñaïi, tieán trình & hieän töôïng (tieåu luaän,
pheâ bình), Nxb. Vaên hoïc, H., 2014, 356tr.
- THUÙY TOAØN – Söùc lan toûa cuûa thi ca vaø cuoäc ñôøi Hoà Chí Minh (tieåu luaän vaø
tö lieäu dòch), Nxb. Vaên hoïc, H., 2014, 280tr.
- NGUYEÃN DIEÄU LINH – Theo nhöõng trang thô (pheâ bình, tieåu luaän), Nxb. Hoäi Nhaø vaên,
H., 2014, 224tr.
- VUÕ BÌNH LUÏC (tuyeån, dòch vaø bình giaûi) – Thaùnh thô Cao Baù Quaùt, Nxb. Hoäi Nhaø vaên,
H., 2014, 744tr.
- BAØN TUAÁN NAÊNG (chuû bieân) – Baûn saéc vaø truyeàn thoáng vaên hoùa caùc daân toäc
huyeän Baéc Sôn (Nghieân cöùu), Nxb. Vaên hoùa daân toäc, H., 2014, 612tr.
Traân troïng caûm ôn. Xin giôùi thieäu cuøng Quyù vò baïn ñoïc.
DÑVNVN
SAÙCH BIEÁU

H
ôn boán möôi laêm naêm caàm buùt cuûa
cuoäc ñôøi mình, tính ñeán 2014, ngoaøi 3
taäp saùch nghieân cöùu, hôn 800 baøi baùo
ñöôïc choïn in trong 5 tuyeån taäp, 10 taùc phaåm
vaên hoïc thieáu nhi, 10 kòch baûn phim, saân khaáu
vaø phim hoaït hình, VUÕ DUY THOÂNG coøn coù
moät söï nghieäp thô ñaùng neå: 12 taäp, maø GIAÕ
BIEÄT XA XAÊM (GBXX- Nxb.Hoäi Nhaø vaên,
2014) laø taäp thô thöù 12.
Töøng giöõ chöùc Vuï tröôûng Vuï Baùo chí,
chuyeân vieân cao caáp Ban Tö töôûng Vaên hoaù
Trung öông, laïi coù hoïc haøm hoïc vò Phoù Giaùo
sö - Tieán syõ, trong söï nghieäp laøm baùo thöôøng
nhaät cuûa mình, bao giôø VDT cuõng ñaët vaøo ñoù
söï khaúng ñònh nhö nhaát thaùi ñoä khaúng ñònh
cuûa anh ñoái vôùi nhöõng giaù trò cuûa cuoäc soáng
hieän taïi. Xuaát hieän nhö moät ngöôøi höôùng ñaïo,
VDT coøn daønh moät phaàn thôøi gian cho höôùng
daãn nghieân cöùu sinh vaø giaûng daïy ôû moät soá
tröôøng Ñaïi hoïc vaø ñang giöõ chöùc Toång Bieân
taäp Baùo ñieän töû Taàm nhìn, Anh nhieät tình, laøm
vieäc heát mình, yeâu ñôøi, yeâu ngöôøi vaø khoâng
ngöøng hy voïng.
Nhöng trong söï nghieäp saùng taùc vaên
chöông, ñaëc bieät vôùi thi ca, baïn ñoïc coøn nhaän ra
moät Vuõ Duy Thoâng khaùc nöõa. Moät VDT thi syõ,
ña dieän, hoàn nhieân, haøo hoa, u buoàn, vaø traéc aån.
Coù leõ vì baûn naêng ngheä só trong VDT ñaõ
tìm thaáy söï theå hieän mình töï do trong thi ca.
Vaø thi ca, gioáng nhö moät con soâng thôøi gian
roäng lôùn vaø dòu hieàn, ñaõ taém goäi vaø giaûi phoùng
nhaø thô?
Laø moät taäp hôïp goàm 46 baøi thô mang aâm
höôûng tröõ tình, Giaõ bieät xa xaêm khoâng chæ laø
söï bieåu hieän noäi taâm saâu saéc, maø coøn laø lôøi tri
aân ñoái vôùi quaù khöù, vôùi con ngöôøi - vôùi caùi cao
nhaát ñaõ laøm neân yù nghóa vaø giaù trò cuûa moät
cuoäc ñôøi - thô.
*
Bieåu hieän moät quan nieäm cuûa nhaø thô veà
thôøi gian, Giaõ bieät xa xaêm ñaõ ghi moät daáu aán
ñaëc saéc, bôûi vì thôøi gian xa xaêm khi naøo cuõng
löu veát nhöõng kyû nieäm. Vaø, nhôø vaøo tröõ löôïng
ñaùng keå cuûa kyù öùc vaø söï rung ñoäng cuûa traùi
tim, maø kyû nieäm ñaõ vang leân trong khoâng -
DAÁU AÁN VUÕ DUY THOÂNG QUA
GIAÕ BIEÄT XA XAÊM
TUAÁN KHANH

thôøi gian nhö nhöõng tieáng voïng thieát tha. Vaø
nhö theá, quaù khöù xa xaêm cuõng nhö ngaøy hoâm
qua cuûa cuoäc ñôøi ñaõ ñi vaøo thi ca khoâng gioáng
nhö moät söï maát maùt maø trôû thaønh maõi maõi.
Taäp thô môû ñaàu baèng moät traïng thaùi coù
phaàn ngôõ ngaøng vôùi chính mình trong Chim
seû bay leân: “Theá roài chim seû bay leân/ Theá roài
mình thaáy mình treân maët ñöôøng”, vaø kheùp laïi
baèng moät tia hy voïng höôùng tôùi töông lai khi
nhaø thô “Noùi vôùi con trai”, khi anh vieát: “Seõ
ñeán ngaøy laëng leõ/ Cha döøng laïi doïc ñöôøng”
Nhöng töø khôûi ñaàu ñeán döøng laïi laø caû moät
cuoäc ñôøi vôùi bao nhieâu tieác nuoái; vì töø ñaây, môùi
baét ñaàu caùi thaät söï cuûa thi ca.
*
Haõy laéng nghe nhöõng tieác nuoái thôøi gian ñaõ
maát, xa xoâi nhö moät khuùc töï tình:“Ta nghe
trong tim chua xoùt cuoái ngaøy/ Ñôøi nhö haït buïi
buoàn ñaäu laù bay”
Duø laø khi ñang soáng trong ngoâi nhaø cuûa
thöïc taïi, nhöng nhaø thô khoâng thoâi day döùt veà
quaù khöù, tröôùc nhöõng soá phaän vaø lòch söû:
“Döôùi neàn nhaø ta laø nhöõng ngoâi moà/ Nghìn
naêm khoâng löu daáu veát/ Döôùi neàn nhaø ta laø
tieáng keâu theâ thieát/ Nhöõng soá phaän ngöôøi/
Döôùi ñöôøng ñôøi cuûa baïn, cuûa toâi/ Laø gaïch vuïn,
ngoùi vaø ñaù vôõ/ Gaïch ngoùi vaø ñaù/ Vôõ”
Coù caûm töôûng laø noãi buoàn trong thô VDT
luoân song haønh vôùi du ca, hoaëc toaøn boä bieåu
caûm tröõ tình hay töï söï cuûa nhaø thô ñeàu ñöôïc
bieåu hieän treân caùi neàn khoâng - thôøi gian cuûa
du ca. Chính VDT, vaøo muøa thu 2006 ñaõ cho
ra maét taäp Du ca ñôøi laù. Coù leõ nhaïc ñieäu cuøng
caûm thöùc meânh mang, lang thang phieâu baït
cuûa du ca ñaõ haáp daãn anh.
Nhö hoài öùc veà moät tình yeâu khoâng coøn nöõa,
maø giai ñieäu du döông nhö haùt: “Doøng soâng
chaûy veà xa taép/ Tình xöa daáu chaân maët caùt/
Mai phuø sa laáp ñaày/ Caâu haùt xöa nhö baày treû
lang thang/ Khoâng ai ñoùn veà/ Lôøi theà xöa nhö
gioït möa/ Töï khoâ ngoùi thaãm reâu se”.
*
Trong cuoäc ñôøi thöïc, VDT töøng gaëp nhöõng
thaêng traàm. Nhöng cuõng nhö haàu heát caùc thi
syõ baûn lónh vaø may maén, trong nguy nan, Ñònh
meänh vaø Naøng Thô bao giôø cuõng giuùp anh.
Song söï cöùu giuùp khoâng ñeán nhö moät pheùp
thaàn, maø ñöôïc khôûi leân töø chính nhöõng gì taâm
hoàn anh ñang coù.
Nhö tình yeâu khoân nguoâi trong söï tìm veà
vôùi chôû che ñoä löôïng cuûa queâ höông: “Chuùng
mình veà ñi em/ Veà vôùi hoaøng hoân ngoâ taõi
ngoaøi theàm/ Muøa ñoâng laøo xaøo cuoáng raï/ Gioù
muøa thu bay laù/ Caønh gaïo thaùng ba thaép löûa
qua ñeâm
Vaø nôi ñoù nhaø thô tìm thaáy: “Boùng ai caàu ao
nhö daùng meï / Ngaøy xöa môø aûo tìm ta”.
ÔÛ laøng queâ VDT, moät vuøng naøo ñoù thuoäc
Vónh Yeân, Phuùc Yeân xöa, nôi coù con soâng
Thao thao thieát chaûy, trong nhieàu taäp thô
khoâng chæ ñeïp, maø coøn mang moät caûm thöùc
xoùt xa veà nhöõng ngaøy ñaày gian khoù, ñoùi reùt,
cheát choùc theâ löông. Söï chaân thöïc cuûa hieän
thöïc - caûm xuùc ñaõ khieán nhieàu baøi thô cuûa
VDT coù maøu saéc cuûa thô tröõ tình - hieän thöïc.
Song, vôùi Giaõ bieät xa xaêm , töø caùi nhìn thôøi
gian nhö moät con taøu ñi saép boû laïi phía sau
nhöõng gì ñeïp nhaát, cuoäc soáng naëng yeâu
thöông phuùt trôû neân moät thöïc taïi ñaày luyeán
tieác, vì moät khi thôøi gian ñaõ qua ñi thì khoâng coù
theå quay trôû laïi:“Chuùt nöõa taøu chuyeån baùnh
roài/ Con taøu ñi vaø saân ga ôû laïi/…ÔÛ laïi nhöõng
saân ga gioù thoåi/ Nhöõng muøa heø chöùa chan/
ÔÛ laïi loái soûi u buoàn/ Nhöõng maøu hoa chöa
kòp nôû/ Bao nhieâu khoân ngoan/ Bao nhieâu laàm
lôõ/ Phuûi baøn tay caùnh gioù bay ñi”
Vaø cuoäc ñôøi cuõng mang moät yù vò trieát lyù
traàm maëc veà thôøi gian soáng cuûa moät ñôøi ngöôøi

ñang troâi qua ñeán tuyeät voïng, nhöng taâm hoàn
vaãn ñoùn nhaän moät nieàm hy voïng mong manh
vöøa hieån hieän; Vaø ñoù cuõng laø moät söï khaúng
ñònh ñaày tính nhaân vaên veà cuoäc soáng: “Khoâng
ai soáng ñuû laâu ñeå thoâi ngheïn nguøng/ Ñeå thaáy
moïi khoå ñau khoâng coøn nöõa/ Nhöng muøa thu
ñoät ngoät ngoaøi khung cöûa…”
Ñöôïc thoâi thuùc bôûi moät tình yeâu baát taän,
VDT coù nhöõng caâu thô xao xuyeán hoài öùc tuyeät
ñeïp veà tuoåi treû vaø tình yeâu Haø Noäi: “Naéng Haø
Noäi ngoït nôi ñaàu löôõi/ Laù me Haø Noäi laáp laùnh
coám vaøng/ ÔÛ tuoåi em chöa bieát ñöôïc/ Ngaøy
nhìn laù bay ñeâm veà nhieàu khi maát nguû”. nhöõng
caâu thô taøi hoa, chaân thöïc ñeán ñoä saâu saéc:
“Saâm caàm bay ñi hoà Taây môø söông/ Ñaøn saùo
moû vaøng caây gaïo Baùc Coå/ Khoâng muoán nhôù
nhöng muøi hoa nhaéc nhôû/ Gaëp nhau khoâng
noùi gì/ Khoâng coù nghóa laø heát yeâu”.
Vaø laøm tan trong ta nieàm tieác thöông dòu
ngoït ñoái vôùi nhöõng gì ñaõ maát:“Baây giôø naéng ñaõ
sang soâng/ Naêm thaùng nhö gioït söông khoâng
ñoïng laïi/ Baát chôït nhôù veà ngaøy aáy/ Thöông
con saùo ngaån ngô ñi tìm/ Thöông nhöõng moái
tình duy nhaát”.
*
Ñieàu ñaùng ngaïc nhieân laø ngay caû khi VDT
söû duïng nhöõng chaát lieäu vaên chöông daân
gian, thô anh vaãn khoâng moøn saùo, nhôø vaøo söï
chuaån bò vaø buoâng ra moät yù töôûng baát ngôø,
ñuùng choã ôû caâu keát. Coù leõ soá ít nhaø thô coù khaû
naêng laøm ñöôïc ñieàu ñoù.
Ngay caû khi thöïc thi vieäc chuyeån taûi moät
kinh nghieäm, lôøi thô VDT vaãn man maùc caùi yù
vò cuûa ca töø, taïo neân trong loøng ngöôøi ñoïc moät
soùng aâm ngaân nga khoâng taét, khaùc bieät vaø laø
ñieàu nhöõng töù thô thoâng thöôøng, moät nghóa,
chaêm chuù vaøo söï roõ nghóa vaø coù chaân ñeá
khoâng laøm ñöôïc: “Moïi noàng naøn roài cuõng nhaït
ñi/ Ngöôøi ta seõ quen daàn bieät ly/ Quen caû caùi
coøn nhöng ñaõ maát/ May coøn nghó veà ngaøy qua
khoâng aân haän/ May vaãn coøn nöôùc maét”.
“May vaãn coøn nöôùc maét” - Caâu cuoái cöù boû
löûng nhö theá, roài caâu tieáp theo ñieäp laïi moät
phaàn vaø chuyeån qua yù môùi: “Ñôøi khoâng coøn
nöôùc maét sau nhöõng cuoäc tình/ Thì laøm sao
soáng ñöôïc…”
Laïi moät ví duï : cöù moät caâu nheï, laïi ñeán moät
caâu naëng; moät caâu nheï, laïi moät caâu bình hoaø:
“Ñoät ngoät muøa thu goõ cöûa/ Muøa thu phaàn
ñaùy cuûa naêm/ Laù vaøng maây bay traéng/ Muøa
thu laëng laëng – taâm hoàn/
Ñeå ñi tôùi moät caát caùnh: “Öôùc mô naøo cuõng
tôùi mieàn voâ taän”
Caûm giaùc VDT laøm thô treân neàn nhöõng
bieán taáu cuûa Du ca. Thöïc tình anh raát thích Du
ca; khoâng chæ lôøi, tieát ñieäu, maø bò meâ hoaëc tröôùc
saéc thaùi meânh mang, u hoaøi vaø khoâng töï bieát
cuûa Du ca. Duïng moät thuû phaùp nhö theá trong
caáu truùc thô coi nhö ñoäc chieâu. Thöïc ra, Du ca
chæ ñöôïc phaùt ñoäng bôûi moät thöù aâm nhaïc naøo
ñoù beân trong taâm hoàn; vaø, ñieàu ñaùng kinh ngaïc
laø, vôùi VDT, nhöõng aâm höôûng vang xa töôûng
nhö khoâng theå naém baét ñöôïc ñaõ quay trôû laïi,
ngay caû khi nhaø thô ñaõ chuyeån qua moät chuû
ñeà khaùc, raát naëng neà, nhö noãi khoå cöïc cuûa dó
vaõng ñeo ñaúng “Hoa gaïo ruïng/ Tieáng trôû veà
cuûa dó vaõng/ Hoang vaéng/ Nhöõng kieáp ngöôøi
laän ñaän/ Nhöõng boâng hoa thôøi coøn em”.
Hay khi nhaø thô phaùc thaûo chaân dung moät
coâ gaùi muø:“Em soáng baèng nhöõng gì toâi ñaõ queân
vôùi boâng hoa baèng muøi höông/ vôùi ban ngaøy
baèng hôi aám treân da thòt/ vôùi ñeâm baèng tónh laëng
mòt muøng/ vôùi con ngöôøi baèng nöôùc maét”.
Vaø cöù theá : Thô – noùi; khoâng ngaâm ñöôïc,
khoâng trang söùc, khoâng ñaïo cuï, cöù tröïc tieáp
ñi vaøo traùi tim. Ñaây cuõng chính laø ñaëc tính, laø
daáu aán khaùc bieät cuûa thô hieän ñaïi.
Thaät khoù tìm ra ñaâu laø daáu veát cuûa thô

truyeàn thoáng trong nhöõng caâu thô sau, song
khoâng vì theá thô giaûm ñi söùc bieåu caûm:“Möa
vaãn ñôïi ôû cuoái trôøi nhö söï keát thuùc/ Cho moïi
lo toan vaø khaùt voïng/ Tuoåi treû ngaøy xöa nhieàu
maây traéng/ Nhieàu gioù loäng/ nhieàu chaân trôøi/
Tuoåi treû ngaøy xöa nhieàu nöôùc maét saùng töôi…”
*
Nhöng bao nhieâu ñoù chöa phaûi taát caû VDT.
Anh hôn theá, vaø coáng hieán cuûa thô anh nhieàu
hôn theá. Trong vieäc ñoåi môùi thô mình, ngoaøi
phöông Ñoâng, VDT ñeán vôùi nhieàu nguoàn,
trong ñoù coù chaâu AÂu.
Nhö vieäc anh mang vaøo thô moät töï söï aâu
yeám: “Boá ngoài laëng nghe tieáng chuoâng chieàu
rôi/ Laù baøng ñoû röïc cuõng rôi treân coû/ Khoâng
gian ngaân leân muoân ngaøn tieáng chuoâng/ Chaøo
ñoùn moät vì sao sô sinh/ Moät caùnh chim bay
qua/ Moät vì sao trong saïch”.
Hay khi trôû laïivôùithô VieätNam ñaàutheá kyû, thì
phaåm chaát nhaân vaên vaø söùc saùng taïo trong thô
anh vaãn ñuû laøm môùi caùc ñeà taøi quen thuoäc: “Xa
em anh maát nhöõng gì thaät anh/ Thuyeàn loâi leân bôø,
gaáu ra khoûi röøng/ Khi anh va vaáp laáy ai buoàn khoå/
Khi anh laønh laën naøo ngöôøi vui möøng”
Caøng veà sau, thô VDT caøng gaàn hôn vôùi
truyeàn thoáng bieåu caûm giaûn dò cuûa thô Vieät,
cho duø anh ñaõ söû duïng caùc chaát lieäu thô môùi
vaø vónh vieãn hoaù caùc chaát lieäu ñoù theo tinh
thaàn lyù töôûng cuûa chuû nghóa haäu hieän ñaïi:
“Moãi ngaøy anh laïi nghó veà em/ Nhö ngöôøi tieàn
söû tìm veà beáp löûa/ Coù hôi aám cuûa thöùc aên, vò
ñaéng cuûa khoùi/ Vaø söï bình yeân sau cöûa hang./
Moãi ngaøy anh laïi nghó veà em/ Nhö keû ñang bôi
höôùng veà bôø/ Keû leo caây laàn xuoáng ñaát/ Maët
ñaát khoâng saâu, khoâng cao nhöng vöõng chaéc/
Nôi tin mình coøn trôû daäy, ngaøy mai”
Thô 6 chöõ cuûa anh nheï nhaøng, nhuaàn nhò,
khoâng chæ ôû khaû naêng dieãn taû, maø coøn nhôø ôû
söï thay ñoåi hình thöùc tieát ñieäu, töø 3/3 sang 2/4,
4/2, hoaëc 2/2/2: “Hoa vaøng/ tröôùc ñeâm tuyeát
rôi/ Töôi roùi /nuï cöôøi saép taét/ Laù phong löng
trôøi/ ruïng heát/ Hoa vaøng töø ñaát/ vaøng leân/ Coù
ñaáy maø khoâng,/ nhö em/ Vuït ñeán/ vuït ñi/ hoái
haû/ Traùi tim/ ñeán laø/ kyø laï/ Ñeo ñaúng/ maøu
hoa/ khoâng ñaâu”
Coù nhöõng baøi khi giöõ laïi caùi daùng veû caên
baûn cuûa thaát ngoân töù tuyeät - lieân hoaøn, nhaø
thô ñaõ maïnh daïn ñöa vaøo ñoù keát caáu cuûa caû
moät khoå thô goàm caùc caâu 8 chöõ, 10 chöõ, laøm
xoâ ñaåy caùi tieát ñieäu voán coù, bieán thaùi noù trong
moät caùch phoâ dieãn môùi trong caùi daùng veû vaø
nhòp ñieäu töï do, hoaøn taát moät caùch töï nhieân caùi
noäi dung thöïc söï caàn bieåu caûm: “Coù leõ ñaõ
khaùc hôn neáu chuùng mình khoâng theá/ Xin
ñöøng traùch nhau, bình vôõ khoù haøn/ Ta ñaâu
phaûi ñaàu tieân vaø cuõng khoâng laø cuoái/ Moät ñôøi
ngöôøi bao phieân chôï ñaõ tan”.
Vaø sau nöõa, thô VDT vôùi nhöõng saàu khoå
vaø ngoån ngang cuûa söï cöïa mình, nhö Coû
moïc, nhö Toø he naêm maøu, …vaãn laø nhöõng baøi
thô ña nghóa caàn khaùm phaù trong gia taøi vaø
söï phaùt trieån cuûa thô Vieät; nhö moät bieác xanh,
moät saéc dieän u buoàn, vui veû cho nhöõng laèn
ranh ñang tôùi, theo ñuùng nghóa cuûa tính ña
daïng vaø söï khaùc bieät..
*
Nhieàu baïn thô tri kyû coøn löu luyeán chaát coå
ñieån trong thô VDT, ñaëc bieät trong nhöõng baøi
VDT vieát veà ngöôøi thaân, baèng höõu, hay nhöõng
aân nhaân ngheøo khoù cuûa mình: nhö ngöôøi vôï,
ngöôøi coâ ruoät, ngöôøi baïn hoïc ôû queâ ra; baïn beø
nôi sô taùn, OÂng Tieáp chuû nhaø, vaø sau heát: laø
anh - chaân dung bieåu caûm töï hoaï cho chính
mình. Vôùi nhöõng ngöôøi thaân thieát ñoù, anh tri
kyû, naëng loøng; vaø hoï xuaát hieän trong thô anh
nhö hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi Hieàn - thöông
- yeâu nhaát.
Moät laàn nöõa, xin tri aân cuøng baïn ñoïc.

T RAO ÑOÅI YÙ KIEÁN
L
aøm thô khoâng deã. Chæ khi ñaët buùt saùng
taùc môùi thaám thía veà söï thaät ñoù. Caøng
thaám thía hôn khi laøm coâng taùc bieân
taäp, nhaän baøi cuûa moät coäng taùc vieân göûi tôùi coù
luùc hôn naêm traêm baøi thô vieát tay raát caån
troïng nhöng ñoïc kyõ thaáy chæ na naù nhö thô
hoaëc laø nhöõng “voû” thô röôøm raø caâu chöõ chöù
khoâng thaät laø thô. Ñoù laø lyù do baûn thaûo göûi
ñeán toøa soaïn thì nhieàu maø baøi in ñöôïc laïi raát
ít. Bôûi theá, hôn luùc naøo heát ñaët ra vaán ñeà cho
nhöõng ngöôøi coù quan taâm ñeán thô phaûi nghó
veà thô. Ñoåi môùi thô ca laø coâng vieäc thöôøng
xuyeân vaø laâu daøi, ñoøi hoûi taøi naêng, söï nhaïy
beùn cuûa ngöôøi caàm buùt ñeå baét kòp vôùi hôi thôû
cuûa thôøi ñaïi ñoàng thôøi cuõng raát caàn ñöôïc söï
ñoaøn keát, khích leä laãn nhau môùi mong laøm
ñöôïc.
Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø thô ñang
yeáu ñi maø thöïc teá thô ñang treân ñaø phaùt trieån.
Thô ñöông ñaïi hoâm nay ñaõ xuaát hieän nhöõng
taùc giaû caùch taân thô vôùi höôùng tìm toøi naùo
nhieät. Hoï soáng heát mình vôùi thô laø luoân tìm
caùch ñeå khoaùc leân naøng thô cuûa mình chieác
aùo môùi caù tính nhaát vaø phuø hôïp nhaát. Coøn
nhöõng nhaø thô treû thì sao? Treû laø yeáu toá goùp
phaàn laøm thay ñoåi dieän maïo vaên hoïc. Treû gaén
lieàn vôùi söï sung söùc, söï phaùt hieän, bung phaù
thaäm chí laø gaàm gaøo, maát traät töï, hay laø söï
vöôït thoaùt ñaày taùo tôïn. “Hoï ra ñôøi trong söï
baàm daäp, eùo le maø hoï traûi qua. Nhöng hoï
phaûn aùnh ñöôïc linh hoàn Vieät Nam thôøi nay vaø
môû ñöôïc ñöôøng bieân thi ca hoøa vaøo vôùi theá
giôùi”. Ñoù laø Traàn Tuaán, Vi Thuyø Linh, Phan
Huyeàn Thö, Ly Hoaøng Ly, Löõ Thò Mai, Hoàng
Thuûy Tieân... Bôûi theá thô ca raát caàn ñöôïc ñònh
höôùng vaø tieáp söùc ñeå nhöõng taùc giaû ñaõ ñöôïc
ñònh hình ngaøy caøng yeâu say vôùi ngheà vaø
nhöõng taùc giaû môùi ñöôïc phaùt hieän, boài döôõng
cuõng chuyeân taâm goùp taøi vaøo coáng hieán cho
thô.
Phaùt trieån thô ñoøi hoûi töø hai phía ngöôøi
saùng taùc vaø ngöôøi thöôûng thöùc. Nhaát laø trong
thôøi ñaïi caùc keânh giaûi trí, thöôûng thöùc ngheä
thuaät voâ cuøng ña daïng, khoâng ít ngöôøi reû
ruùng vôùi thô. Nhöng trong thaúm saâu taâm hoàn
ngöôøi daân ñaát Vieät ñeàu coù truyeàn thoáng meâ
thô. Coù ñieàu khôi daäy ñöôïc maïch nguoàn ñoù
caàn coù doøng thô nöôùc xieát, cuoán ngöôøi ñoïc
vaøo ñeå cuøng chia seû vôùi nhöõng “hæ noä aùi oá...”
cuûa mình. Ñoïc ñöôïc caâu thô hay ngöôøi coù
taâm hoàn thô seõ thaáy raèng “aên moät mieáng
ngon cuõng khoâng söôùng baèng”: Xa em ñoùi
tieáng ñoùi hình/ Trôøi xanh vôùi chæ moät mình trôøi
xanh/ Nghe giôø neùn nhôù trong anh/ Gaáp ñeâm
laøm goái chaúng thaønh giaác em (Moät mình - Höõu
Thænh). Nhöõng caâu thô treân cuûa nhaø thô Höõu
Thænh coù ñöôïc nieàm ñoàng caûm saâu saéc bôûi
noù vaãn hoøa nhòp ñöôïc vôùi ñieäu yeâu, ñieäu nhôù
cuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi môùi. Theá neân
ngöôøi laøm thô coù caùi söôùng rieâng. Höõu Thænh
coù caùch tö duy, caùch vieát raát “nhaäp” vôùi cuoäc
soáng, con ngöôøi. Vaø oâng ñaõ thaønh coâng treân
con ñöôøng ngheä thuaät vôùi nhöõng taùc phaåm
ñeå ñôøi. Ñieàu naøy lyù giaûi vì sao maëc duø “côm
THÔ VAØ SUY NGHÓ VEÀ THÔ TREÛ
Ths. THY LAN
(Hoäi VHNT Thanh Hoùa)

aùo khoâng ñuøa vôùi khaùch thô” nhöng ngöôøi
soáng vôùi thô vaãn raát nhieàu. Hoï neám traûi nhieàu
vò ñaéng chaùt cuoäc ñôøi nhöng cuõng töï caûm
thaáy caùi ngoït ngaøo chæ ôû thô môùi coù.
Söùc haáp daãn cuûa thô laø gì? Soùng Hoàng
noùi: “Thô laø moät vieân ngoïc kim cöông loùng
laùnh döôùi aùnh saùng maët trôøi. Thô laø thô ñoàng
thôøi cuõng laø veõ, laø nhaïc, laø chaïm khaéc theo
moät caùch rieâng”. Thô hoäi tuï nhieàu caùi ñeïp. Do
ñoù, thô hay khieán ngöôøi ta meâ laø vì theá. Caùi
laøm neân söï haáp daãn cho thô coøn laø söï haøm
suùc cuûa ngoân ngöõ. Ngay caû moät coâ gaùi ñeïp
maø noùi nhieàu cuõng trôû neân voâ duyeân khoâng
haáp daãn baèng moät phuï nöõ bieát löïa lôøi maø noùi.
Nhöôïc ñieåm lôùn cuûa thô hieän nay chính laø
röôøm lôøi. Tuïc ngöõ nöôùc ngoaøi coù caâu “Söï im
laëng laø vaøng”. Caâu noùi ñoù khoâng ñuùng trong
moïi hoaøn caûnh nhöng trong thô moät daáu ba
chaám hay moät khoaûng traéng laïi coù nghóa hôn
moät khoå thô daøi. Beân caïnh ñoù thô theå hieän
chaân thöïc nhöõng rung ñoäng taâm tö vaø tình
caûm, keát hôïp nhuaàn nhuyeãn vaø coù ngheä thuaät
tình caûm vaø lyù trí, noùi leân ñoäc ñaùo nhöõng yù
töôûng môùi. Söùc haáp daãn cuûa thô coøn bôûi tính
caù theå cuûa nhaø thô ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu,
thaønh ñieàu kieän “caàn cuûa vieäc laøm thô”. Neân
thô noùi ñöôïc caùi rieâng cuûa gioïng ñieäu, taâm
hoàn, baûn saéc ngheä thuaät... raát deã gaây xuùc
ñoäng. Caùi rieâng aáy phaûi thaám nhuaàn tính daân
toäc vaø thôøi ñaïi môùi taïo ñöôïc söùc beàn. Thô
Thanh Hoùa noùi chung, thô treû noùi rieâng khoâng
taùch rôøi quy luaät vaän ñoäng khaét khe aáy.
Xu höôùng phaùt trieån cuûa thô treû :
Xu höôùng thöù nhaát laø phaùt trieån theå thô cuõ
nhöng yù phaûi môùi. YÙ vaø lôøi phaûi môùi töùc laø
phaûi ñoåi môùi caû noäi dung vaø hình thöùc vôùi theå
thô cuõ. Ñieàu kieän soáng coøn cuûa thô laø phaûi
laøm cho thô baét nhòp vôùi cuoäc soáng suïc soâi
ñang dieãn tieán haøng ngaøy ñaùp öùng nguyeän
voïng cuûa ngöôøi thöôûng thöùc cuõng môùi. YÙ môùi
ñöôïc quy ñònh bôûi caùch xöû lyù ñeà taøi, chuû ñeà
phaûi môùi. Ñeà taøi khoâng nhaát thieát phaûi to taùt
lôùn lao coù theå chæ laø nhöõng ñeà taøi nhoû nhöng
gôïi. Ñaëc bieät thô phaûi môû roäng cho ngöôøi ñoïc
xuùc caûm thaåm myõ. Töø nhöõng chuû ñeà quen
thuoäc nhöng laøm sao ñoù töø taâm tö cuûa moät
ngöôøi taùc ñoäng ñeán taâm tö cuûa nhieàu ngöôøi
theo höôùng tích cöïc. Ñoù laø vaán ñeà khoâng deã.
Nhaát laø trong söï thay ñoåi veà quan nieäm, caùch
nhìn, loái soáng, ñaïo ñöùc, vaên hoùa, trình ñoä
thaåm myõ... ngöôøi laøm saùng taùc caàn thieát coù söï
nhaïy caûm, nhaïy beùn ñeå töï ñoåi môùi mình cho
phuø hôïp. Lôøi môùi taát nhieân neân coù söï trao ñoåi
cuûa nhöõng ngöôøi cuøng ngheà, cuûa nhöõng
ngöôøi yeâu thô ñeå laøm giaøu theâm ngoân ngöõ thô
vaø ngoân ngöõ daân toäc. Thieát nghó lôøi môùi caàn
nhaát ôû söï vaän duïng nhöõng töø môùi cuûa töø
vöïng, quy taéc môùi cuûa ngöõ phaùp maø hieän
thöïc ñaõ laøm giaøu theâm cho ngoân ngöõ. Vaên
chöông ngheä thuaät kî nhaát saùo moøn. Thô
caøng kî hôn, vì voán thô raát nhaïy caûm vôùi
ngöôøi thöôûng thöùc.
Lôøi môùi caàn bieát phaùt huy cao ñoä nhòp ñieäu
vaø khai thaùc ñuùng möùc, ñuùng choã khaû naêng
tieàm taøng cuûa vaàn, ñoái. Vaø phaùt huy öu theá
cuûa ngoân ngöõ daân toäc ta laø caáu taïo töø ít aâm
tieát nhöng giaøu nhaïc ñieäu. Nhaïc trong thô
chính laø vuõ khí maïnh nhaát laøm say loøng ngöôøi
vaø thöïc hieän toát chöùc naêng thanh loïc taâm hoàn
con ngöôøi.
Thô noùi chung luoân raát caàn söï keá thöøa. Ñoåi
môùi thô khoâng coù nghóa laø ñoaïn tuyeät vôùi
truyeàn thoáng, choái töø quaù khöù môùi trôû thaønh
taân kyø hieän ñaïi. Treân neàn taûng cuûa theå thô cuõ
maø cha oâng ta ñeå laïi, con chaùu muoân sau vaãn
töï laøm môùi noù baèng söï tieáp söùc, boài ñaép töø
chính söï saâu ñaèm cuûa caûm xuùc, gaàn guõi vôùi
ñôøi thöôøng, giaøu giaù trò nhaân vaên töôi môùi.
TRAO ÑOÅI - YÙ KIEÁN

Phaùt trieån thô chuû yeáu theo xu höôùng keá
thöøa theå thô cuõ nhöng laøm môùi baèng yù vaø töø
ngöõ, Phaïm Tuù Anh laø moät tieáng thô rieâng
goùp vaøo thô Thanh Hoùa theá kyû XXI. Sinh ra
treân maûnh ñaát Ngoïc Laïc – Thanh Hoùa, Tuù
Anh laø caây buùt treû vaø hieám ñaïi dieän cho tieáng
noùi cuûa ñoàng baøo daân toäc mieàn nuùi. Coù moät
caùi gì ñoù raát moäc maïc nhöng laïi raát ñaèm
thaém, raát rieâng cuûa baûn laøng nhöng raát hoøa
nhaäp vôùi hôi thôû chung cuûa daân toäc laø caûm
nhaän chung veà thô cuûa caây buùt nöõ treû naøy.
Ñaëc bieät nhöõng suy tö, caûm nhaän veà meï, veà
nuùi ñoài, doøng soâng… raát deã ñöôïc ñoàng caûm
bôûi noù noäi taâm, da dieát, maùt laønh. Maëc duø Tuù
Anh duøng khoâng phaù caùch veà hình thöùc
nhöng lôøi thô raát gôïi, giaøu hình töôïng neân coù
hoàn, coù söùc soáng rieâng. Baøi thô Chieàu vaø meï
vôùi nhieàu caâu thô xuùc ñoäng: Moät ñôøi reâu baïc
cuùt coâi/ Moõ traâu theo böôùc goõ vang nhòp
chieàu/ Tay ñan che ngoïn ñeøn xieâu/ AÁm eâm
nhöõng böõa laét lieâu nhòn loøng…/ Chieàu nay khoùi
troå löng trôøi/ Meï ta quaåy gaùnh veà phôi baäc
muøa... Baøi thô kheùp laïi nhöng hình töôïng thô
vaãn coøn aùm aûnh. Phaûi chaêng ñoù laø caùi ñöôïc
maø thô mang laïi? Nhaát laø khi thô coøn laø “taám
göông phaûn chieáu taâm hoàn” vaø thô coøn coù taùc
duïng “thanh loïc taâm hoàn” con ngöôøi.
Xu höôùng thöù hai : thô ñöông ñaïi caùch taân
caû noäi dung vaø hình thöùc thô. Thô töï do laø
hình thöùc ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát vì noù phuø
hôïp vôùi cuoäc soáng phoùng khoaùng hoâm nay.
Noù chuyeån taûi ñöôïc caùi ngoàn ngoän hieän thöïc,
caùi phöùc taïp thaäm chí laø böùt phaù trong suy
nghó. Myõ caûm hieän ñaïi vaø haäu hieän ñaïi ñaõ
khai môû vaø kích thích nhöõng cuoäc phieâu löu
baát taän cuûa nhaø thô. Trong thô hieän ñaïi thay
vì chau chuoát töø ngöõ vaàn veø noù öu tieân haøng
ñaàu cho söï taïo döïng caáu truùc ña nghóa treân
cô sôû caù nhaân vaø nhu caàu giaûi phoùng caù tính.
Khaùc vôùi Tuù Anh, Löõ Thò Mai phaùt trieån
thô chuû yeáu thieân veà xu höôùng thöù hai, ñaây laø
caây buùt ñöôïc baïn ñoïc chuù yù. Tröôûng thaønh töø
queâ höông Haø Trung - Thanh Hoùa yeâu daáu,
nay Löõ Thò Mai baèng söùc treû cuûa mình ñaõ
chöùng toû noäi löïc vaø noã löïc cuûa mình treân
nhieàu lónh vöïc: thô vaø vaên xuoâi trong laøng vaên
Vieät Nam. Nhöõng saùng taùc ban ñaàu: Moät taäp
in rieâng Giaác vaø hai taäp in chung Thô treû 360
ñoä, 8 göông maët (Nxb. Hoäi Nhaø vaên, 2009),
Ngaøy hoäi thô, taäp 6,7 (Nxb. Hoäi Nhaø vaên), vaø
raát nhieàu thô vaø truyeän in treân baùo trung öông
vaø ñòa phöông. Chaát phuï nöõ ñaèm thaém, ñoân
haäu, gôïi caûm Mai ñaõ gieo vaøo loøng baïn yeâu
thô moät söï cuoán huùt ñeán laï.
Naêm 2011 Mai ñaõ ñaït giaûi nhì cuoäc thi thô
treû (khoâng coù giaûi nhaát) treân taïp chí Xöù Thanh
vôùi baøi thô “Ngoùn”. Ñaây laø baøi thô ñaày öôùc
voïng cuûa tình yeâu, cuûa tuoåi treû trong ñôøi soáng
xaõ hoäi hieän ñaïi. Caùi loâi cuoán cuûa baøi thô laø
taùc giaû vieát baèng ngoân ngöõ giaøu hình töôïng
neân môùi meû maø khoâng thoâ tuïc, raïo röïc nhöng
raát kín ñaùo. Nhöõng caâu thô ñöôïc taùc giaû vieát
baèng tình caûm thaønh thöïc: ngoùn khôi môû laàn
tìm/ ngoùn thaønh taâm chieám ñoaït/ nhö moät
phaàn khoâng theå thieáu/ nhöõng gì thuoäc veà anh
Ngöôøi ñoïc bò baát ngôø tröôùc söï taùo baïo cuûa
coâ gaùi treû. Khaùt khao traàn tuïc noù thieâng lieâng
ñoái vôùi con ngöôøi. Taùc giaû noùi ñöôïc loøng mình
cuõng laø töï giaûi phoùng nhöõng chaát chöùa, aån öùc
trong loøng.
Ngoùn laø hình töôïng hoaùn duï. Ngoùn chính
laø thaân theå, laø taâm hoàn taùc giaû. Ngoùn haønh
ñoäng raát quyeát lieät: ngoùn khôi môû laàn tìm/
ngoùn thaønh taâm chieám ñoaït. Söùc soáng cuûa
hoàn thô noùi rieâng vaø caû baøi thô noùi chung laø
taùc giaû ñaõ noùi ñöôïc nhöõng öôùc voïng cuûa tuoåi
treû. Nhöõng khaùt khao chính ñaùng. Vaãn luoân
ñuùng vôùi tình yeâu moïi thôøi ñaïi, yeâu laø khaùt

khao chieám ñoaït vaø daâng hieán troïn veïn. Bôûi
vaäy, chieám ñoaït, thuoäc veà, tìm, yeâu, khaùt, ñeo
nhaãn ñính hoân laø nhöõng öôùc voïng ñeïp. Ngöôøi
xöa, nhaát laø phuï nöõ xöa vaãn nghó theá nhöng
khoâng daùm noùi theá. Coøn thô ngaøy nay, nhaát
laø thô treû noùi cuï theå nhöõng ñieàu mình nghó.
Ñoù laø caùi môùi meû laøm cho thô ca ngaøy caøng
haáp daãn vaø baét nhòp vôùi thôøi ñaïi. Nhöng caùi
ñaùng möøng cuûa thô treû noùi chung, thô Mai noùi
rieâng maëc duø xoaùy saâu vaøo ñeà taøi tình yeâu vaø
caû duïc voïng nhöng cuõng khoâng bò aûnh höôûng
bôûi vaên hoùa lai caêng. Vaãn raát thaâm traàm, teá
nhò nhöng khoâng keùm phaàn maõnh lieät. Mai
phaùt huy ñöôïc söï ña nghóa trong thô, coâ laáy
caùi töôûng nhö mô hoà ñeå dieãn ñaït nhöõng caùi
raát cuï theå. Chaúng haïn: ngoùn khôi môû laàn
tìm... Ngöôøi ñoïc tinh teá nhaän ra caù tính, hoàn
phaùch cuûa hoàn thô.
Löõ Thò Mai ñaõ ñeå laïi söï tin yeâu cuûa ñoäc giaû,
ñôn giaûn vì coâ tin töôûng hoï. Coâ taâm söï nhöõng
ñieàu thaàm kín nhaát. Nhöõng ñieàu tröôùc kia
ngöôøi ta phaûi giaáu dieám nay boïc baïch treân
trang saùch nhö vôùi nhöõng ngöôøi baïn thaân
thieát, ñang caàn chia seû: cuõng ñaõ ñoâi laàn len
leùn/ baét chöôùc con meøo vuoát vuïng boùng ñeâm/
ngoùn ngoùn môõ maøng. Nhöõng caâu thô mô hoà
maø ñaày aån yù. AÅn yù xuaát phaùt töø tình yù. Bôûi coù
tình neân coù reùt naøng Baân - Caâu thô xöa nhö
laø trieát lyù soáng. Nhaát laø tình caøng naëng thì
haønh ñoäng caøng taùo baïo. Len leùn, baét chöôùc,
vuoát vuïng, laø nhöõng töø khôi gôïi loøng ngöôøi
ñoïc. Nhöõng caâu thô töôûng nhö mô maøng laïi
coù söùc lan toûa. Ñaëc bieät caâu thô: baét chöôùc
con meøo vuoát vuïng boùng ñeâm thì ta thaáy ngay
ñaây laø moät hoàn thô khoâng heà ñôn ñieäu maø coù
baûn saéc. Baûn saéc cuûa moät hoàn thô caù tính. Caù
tính bieát yeâu vaø khao khaùt ñöôïc yeâu. Caâu thô
raønh reõ, thaúng thaén Em ñaõ yeâu vaø khaùt.
...Ngoùn laø moät baøi thô ña ñieäu. Vöøa mô hoà,
vöøa cuï theå, vöøa tha thieát laïi vöøa xoùt xa, vöøa
ñaém say laïi cuõng ñaày nghi hoaëc... Söï haáp
daãn cuûa baøi thô chính laø nhöõng öôùc mô raát
traàn tuïc ñöôïc theå hieän kín ñaùo nhöng maõnh
lieät baèng hieäu quaû cuûa cuûa ngoân töø. Nhaát laø
taùc giaû löïa choïn nhöõng hình aûnh chi tieát giaûn
dò, töôûng nhö bình thöôøng nhöng coù söùc gôïi
cao. Khoâng laâm li, uûy mò maëc duø baøi thô noùi
veà caâu chuyeän tình yeâu raát buoàn. Taùc giaû ñaõ
duøng nhöõng töø ngöõ môùi laï nhö nhoi nhoùi,
ngoùn khôi môû laàn tìm, ngoùn vu vô mieát, aéng
laëng, ngoùn tìm ngoùn, rôi vaøo ngaøy im gioù. Vôùi
Ngoùn taùc giaû ñaõ tìm ra caùch giaûi maõ tình caûm
raát rieâng, taïo neân moät caù tính khoâng laãn vaøo
ai ñöôïc.
Baøi thô Ngoùn cuûa Mai taïo cho ta caùi caûm
xuùc mô hoà. Tuy nhieân nhö nhaø thô Nguyeãn
Duy cuõng töøng khaúng ñònh caâu thô ñaïi yù laø:
Thô toâi khoâng raønh maïch bao giôø… chính laø
oâng ñaõ truyeàn cho ta kinh nghieäm ñeå laøm thô.
Bôûi theá, caûm nhaän thô Mai, khoâng phaûi ñoïc
leân laø hieåu ngay maø caàn coù söï ñoàng caûm vaø
söï lieân töôûng. Vaäy neân caùi mô hoà laïi coù tính
hai maët cuûa noù. Cuõng vì mô hoà taïo neân söï ña
nghóa trong thô. Vaäy neân baøi thô laïi coù chieàu
saâu rieâng. Ñoù phaûi chaêng laø daáu aán, laø söï
ñoùng goùp cuûa ngöôøi vieát treû vôùi thô ca.
Cuõng ôû xu höôùng naøy Mai Höông laø nhaø
thô coù nhieàu trieån voïng. Khai thaùc ôû chuû ñeà
tình yeâu, gia ñình, xaõ hoäi, Mai Höông toû ra giaø
daën trong suy nghó, coù gì ñoù nhö chieâm
nghieäm, nhö neám traûi neân coù ñöôïc söï saâu
saéc. Baøi thô Vaø ñoâng vôùi nhöõng caûm xuùc tieác
nuoái, xoùt xa: “Coù moät muøa thu bay qua toâi/
Heo may thoaûng dòu daøng nhö chieác hoân ñaàu
ñôøi chöa daùm chaïm…/ Roài chia xa/ Xa maõi…/
Tim toâi chieác laù khoâ cong nhuoám maøu naâu teâ
taùi/ Vaø ñoâng…” Baøi thô naëng veà caûm nhaän, ñoù
cuõng laø söùc naëng cuûa baøi thô. Chæ khi thô

xuaát phaùt töø traùi tim thì môùi tìm ñeán söï ñoàng
caûm cuûa traùi tim baïn ñoïc nhanh nhaát.
Khoâng bò boù vaøo khuoân khoå cuûa caùc theå
thô truyeàn thoáng, taïng thô cuûa Nguyeãn Haûi
thieân veà caûm xuùc maø ít quan taâm ñeán töù. Bôûi
theá neân caàn nhaát ôû Haûi laø phaûi reøn luyeän ñeå
luoân laøm chuû maïch caûm xuùc, traùnh söï daøn
traûi. Ñaây laø caây buùt ñöôïc ñaøo taïo töø Khoa
saùng taùc, lyù luaän pheâ bình cuûa Tröôøng vieát
vaên Nguyeãn Du neân veà cô baûn ñaõ coù goác ñeå
phaùt trieån. Caàn theâm söï chòu khoù vaø coâng
phu vôùi saùng taïo thô. Ngöôøi ñoïc tinh teá seõ
nhaän ra ñaây laø hoàn thô laõng maïn vaø nhieàu
suy töôûng, chieâm nghieäm. Caùc töø ngöõ taùc giaû
duøng ôû nhieàu baøi thô thöôøng höôùng veà nhieàu
maøu saéc, hình khoái. Noùi khaùc ñi laø thô Haûi bò
aùm aûnh, chi phoái nhieàu bôûi khoâng gian vaø thôøi
gian caû hoaøi nieäm vaø hieän thöïc. Baøi thô AÙo
muøa thu cuûa Haûi ñöôïc ñöôïc nhìn baèng aùnh
maét cuûa hoaøi nieäm nhöng chæ ñeán caâu cuoái
cuøng taùc giaû môùi baät mí: “Mô nuï cöôøi tinh
khoâi”: Gioù nhuoäm vaøng taùn laù/ Öôùp phoá
phöôøng hoa söõa mieân man/ Em laëng thinh
qua nhöõng con ñöôøng/ Se se taø aùo moûng/
Muøa thu beân cöûa soå/ Goïi em naéng…/ AÙo daøi
ngang phoá/ Ngaøy maûnh deû/ Mô nuï cöôøi tinh
khoâi!.. Nhieàu baøi thô Nguyeãn Haûi cuõng ñaõ
ñaêng treân baùo Vaên ngheä, caùc taïp chí trong vaø
ngoaøi tænh nhö: Chieán tranh vaø ngöôøi ñaøn baø,
Coû maàn traàu… Söï nhaïy caûm vaø ña caûm laø
ñieàu raát quan troïng, cuõng laø yeáu toá caàn ñeå
Haûi coù theå laøm thô vaø gaén boù vôùi thô.
Nhö vaäy qua moät soá baøi thô cuûa moät soá
taùc giaû thô treû Thanh Hoùa coù theå nhaän thaáy
xu höôùng thöù hai ñöôïc hoï löïa choïn nhieàu
hôn. Cuõng laø phuø hôïp vôùi nhu caàu tieáp nhaän
thaãm myõ cuûa baïn ñoïc hieän ñaïi.
Beân caïnh ñoù moät doøng thô hieän ñaïi mang
ñaày noãi baát an vaø nieàm hoaøi nghi thöôøng tröïc
veà theá giôùi con ngöôøi vaãn ñang aâm æ trong
doøng chaûy vaên hoïc. Nhöng caùi ñöôïc cuûa
doøng thô naøy laø söï troãi daäy cuûa caù nhaân voâ
cuøng maïnh meõ vôùi taát caû söï thaønh thöïc. ÔÛ
moät dòp khaùc toâi seõ ñi saâu tìm hieåu.
Laï hoùa laø thuû phaùp cuûa thô ca ñöông ñaïi.
Ñoù laø caùch laøm môùi caùi ñaõ quen thoåi vaøo hieän
thöïc hôi thôû môùi khai thaùc ôû caùc taàng saâu aån
khuaát, taïo ra khoâng gian môû buoäc ngöôøi ñoïc
töï giaûi maõ baèng nhieàu goùc ñoä khaùc nhau,
khôi gôïi nhöõng lieân töôûng môùi taïo ra nhöõng
thaãm myõ voâ taän cuûa thi ca. Ñoïc thô cuûa Vi
Thuøy Linh, Hoàng Thuûy Tieân…ta caûm nhaän
ñöôïc ñieàu naøy. Chaúng haïn Hoàng Thuûy Tieân
vieát: …Em/ Xoaùy moøn nieàm vui cuûa chieác laù
vaøng giaáu maët/ Seõ qua ñi thoâi (Seõ qua ñi
thoâi). ÔÛ Thanh Hoùa caùc taùc giaû thô treû haàu
nhö chöa coù söï tìm toøi vaø ñoåi môùi nhieàu.
Tuy vaäy phaûi noùi theâm raèng laï hoùa ñeå laøm
môùi thô ca khoâng coù coù nghóa laø khuyeán
khích thöù thô kyø quaëc, “laäp dò”, “ñaùnh ñoá”, thoâ
tuïc hay phoâ duïc. Laï hoùa maø vaãn tinh teá, gôïi
maø saâu laéng, bieåu hieän döôùi hình aûnh cao
ñeïp chöù khoâng phaûi laïm duïng nhöõng bieåu
töôïng thô ca theo “yù ñoà” rieâng khoâng ñöôïc
chaáp nhaän.
Thô muoân ñôøi vaãn khaùc vaên xuoâi vaø caâu
noùi bình thöôøng. Caâu thô duø daøi hay ngaén, coù
vaàn hay khoâng vaàn, thô daïng hình thoi, hình
chöõ nhaät... ñeàu phaûi baûo ñaûm quy luaät rieâng
cuûa thô laø quy luaät caûm xuùc, quy luaät thaåm
myõ. Ñoåi môùi thô cuõng caàn toân troïng nguyeân
taéc rieâng cuûa noù.
Laøm thô tröôùc nhaát phaûi coù naêng khieáu veà
thô vaø coâng phu trau doài ngheä thuaät. Noùi toùm
laïi raát caàn söï ñam meâ. Bôûi vaäy coù nhöõng khi
ñaùng laøm ñöôïc thô nhöng do ta khoâng chuïp
laïi, chôùp laáy thì noù seõ ñi qua vaø khoâng thaønh
thô ñöôïc. Ñaëc bieät laøm thô phaûi coù ñaïo ñöùc

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014.

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014.

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (17)

Viewers also liked

Viewers also liked (18)

Similar to Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014.

Similar to Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014. (20)

More from Pham Long

More from Pham Long (20)

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014.